พฤติกรรมสารสนเทศ

1. หน่วยที่ 13
พฤติกรรมสารสนเทศ
information behavior
นางสาวนงค์นุช สิงห์จันทร์
รหัสประจาตัวนักศึกษา 2571000302

2. หมายถึง พฤติกรรมต่างๆ ของบุคคลๆ หนึ่ง เพื่อจะเข้าถึงแหล่งสารสนเทศหรือ
สารสนเทศด้วยวิธีหรือช่องทางต่างๆ ที่จะนาไปสู่ข้อมูลที่ต้องการ เช่น ดูรายการสารคดี
ทางโทรทัศน์ เข้าห้องสมุด และเข้าถึงข้อมูลนั้นโดยผ่าน Internet เป็นต้น ซึ่งความ
ต้องการสารสนเทศ และพฤติกรรมที่ก่อให้เกิดความต้องการสารสนเทศของแต่ละคนนั้น
แตกต่างกัน เป็นเพราะเกิดจากภาวะ หรืออุปสรรคที่ทาให้ไม่สามารถแสวงหาสารสนเทศที่
ตนต้องการได้ เช่น ภาวะด้านจิตใจ ภาวะแวดล้อม เป็นต้น
พฤติกรรมสารสนเทศ ครอบคลุมกิจกรรมสาคัญ 2 กิจกรรม คือ
การค้นหาสารสนเทศที่ต้องการด้วยวิธีการใดๆ ก็ตาม และการใช้สารสนเทศ
หรือการส่งต่อสารสนเทศนั้นๆ ไปยังผู้อื่นต่อไป
13.1 แนวคิดและตัวแบบพฤติกรรมสารสนเทศ

3. พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ (Information seeking behavior) คือ การแสวงหา
สารสนเทศ อย่างมีวัตถุประสงค์ โดยเป็นผลมาจากความต้องการใดต้องการหนึ่ง และทา
ให้เกิดปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้แสงหาสารสนเทศกับระบบสารสนเทศที่ใช้ เช่น ห้องสมุด
หนังสือพิมพ์ เวิลด์ไวด์เว็บ เป็นต้น
พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ (Information search behavior) พฤติกรรมระดับ
จุลภาคที่ผู้ค้นหาสารสนเทศมีปฏิสัมพันธ์กับระบบสารสนเทศ โดยเฉพาะ การใช้อุปกรณ์ การใช้
เม้าส์ คีบอร์ด และการใช้ความคิดสติปัญญา ความรู้ในการสืบค้นสารสนเทศ การใช้ตรรกะบูลีน
การตัดสินใจเลือกสารสนเทศ
ความหมายของพฤติกรรม ของ วิลสัน (Wilson,2000:50)
พฤติกรรมสารสนเทศ (information behavior) พฤติกรรมโดยรวมของมนุษย์ที่เกี่ยวข้องกับ
แหล่งและช่องทางการสื่อสารสนเทศ ซึ่งประกอบด้วยพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศและ
พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ

4.  พฤติกรรมสารสนเทศครอบคลุม พฤติกรรมการแสวงหา
และพฤติกรรม การใช้สารสนเทศ
 พฤติกรรมสารสนเทศ เกิดจากความต้องการสารสนเทศ
 ผู้ใช้แสวงหาสารสนเทศโดยใช้ระบบหรือบริการสารสนเทศ
ทั้งเป็ นทางการและไม่เป็ นทางการ
 ในกระบวนการแสวงหาสารสนเทศ ผู้ใช้สามารถแลกเปลี่ยน
exchange) และถ่ายโอนสารสนเทศไปยังผู้อื่นด้วย (information
 ผลของการแสวงหาสารสนเทศอาจจะสาเร็จหรือล้มเหลว
ย้อนไปค้นหาอีกครั้ง
เมื่อได้สารสนเทศก็จะนาไปใช้ตามวัตถุประสงค์
วิลสัน เสนอตัวแบบพฤติกรรมสารสนเทศ ใน ค.ศ.
1981
มีแนวคิดสาคัญดังนี้

5. 13.2 ความหมาย ความต้องการสารสนเทศ (Information Need)
คือ ภาวะที่บุคคลตระหนักถึง ช่องว่างทางความรู้ หรือขาดสารสนเทศ ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อบุคคลมีปัญหาทีต้องการแก้ไข หรือมีคาถามที่
ต้องการคาตอบ แต่พบว่าสารสนเทศ หรือ ความรู้ที่ตนมีอยู่นั้นไม่เพียงพอที่แก้ปัญหา หรือตอบคาถาม จึงนาไปสู่พฤติกรรม
แสวงหาสารสนเทศ (Poa,1989:41 ;Westbrook.1995:330-331)
ความต้องการสารสนเทศ มีลักษณะซับซ้อน เป็นพลวัต เปลี่ยนแปลงตลอดกระบวนการแสวงหาสารสนเทศ (Changing
need ) งานวิจัยหลายชิ้นที่ศึกษาผู้ใช้ระบบค้นคืนสารสนเทศโดยผ่านตัวกลาง เช่น บรรณารักษ์
หรือนักสารสนเทศ
ประเภทความต้องการสารสนเทศ จาแนกได้2 ประเภท คือ 2.1 ความต้องการสารสนเทศตามเงื่อนไขทางเวลา เช่น
ความต้องการเร่งด่วนที่ต้องได้รับการตอบสนองโดยทันที มิฉะนั้น สารนิเทศที่ได้รับก็ไม่มีประโยชน์ 2.2 ความต้องการ
สารสนเทศตามขอบเขตของความต้องการ ได้แก่ ความต้องการที่มีขอบเขตกว้าง (expansive need) คือ ผู้ใช้ต้องการขยาย
ขอบเขตความรู้ของตนในเรื่องหนึ่งออกไป ความต้องการที่แคบ (narrowing need) คือ ผู้ใช้ที่รู้ความต้องการสารสนเทศของตน
อย่างดี ในระหว่างการค้นหาจะจากัดขอบเขตการค้นหาให้แคบลงเรื่อย ๆ สาหรับ ความต้องการที่ตรงเป้ าหมาย(focused
need) นั้น ผู้ใช้สามารถระบุได้ทันทีว่าสารสนเทศที่ค้นหาได้นั้นถูกต้องเหมาะสม ไม่จาเป็นต้องขยายหรือจากัดขอบเขตในการค้นหา
ตัวแบบความต้องการสารสนเทศ  เน้นบทบาทของผู้ใช้ ในระบบค้นคืนสารสนเทศ เปลี่ยนแนวคิดเกี่ยวกับความต้องการ
สารสนเทศ ที่มีลักษณะคงที่ตายตัว มาสู่ความต้องการสารสนเทศ ที่มีลักษณะซับซ้อน หลากหลาย แปรเปลี่ยนไปตามปัจจัยต่างๆ (
ปัจจัยส่วนบุคคล สถานการณ์ และสภาพแวดล้อมเฉพาะ)  ให้ความสาคัญกับสภาพแวดล้อมที่มีอิทธิพลต่อความต้องการและ
พฤติกรรมสารสนเทศของผู้ใช้ นาเทคนิคการวิจัยเชิงคุณภาพ เข้ามาผสมผสานกังเทคนิคเชิงปริมาณ

6. ตัวแบบความต้องการสารสนเทศที่สาคัญ มี 3 ตัวแบบ
1. ตัวแบบความต้องการแสดงออกถึงระดับความต้องการสารสนเทศของบุคคล ของ Robert S
taylor
แสดงให้เห็นความเป็ นพลวัตและความซับซ้อนใน
แนวคิดเกี่ยวกับความต้องการสารสารเทศ
การระบุความต้องการสารสนเทศผู้ใช้ต้องผ่านกระบานการถามคาถามใน 4 ระดับ
ดังนี้
1. ระดับจิตใต้สานัก รู้ตัว หรือ ไม่รู้ตัว ไม่สามารถระบุความต้องการออกมา
ได้
2. ระดับจิตสานึก เป็ นรูปร่างขึ้นในสมองของผู้ใช้ คลุมเครือ ต้องสอบถาม
ผู้อื่น
3. ระดับที่แสดงออกถึงความต้องการ ผู้ใช้รู้ความต้องการสารสนเทศได้
ชัดเจน

7. 2. ตัวแบบความต้องการสารสนเทศในสภาพแวดล้อมทางการงาน ของ Wilson
พฤติกรรมการต้องการสารสนเทศเกิดจากความ
ต้องการพื้นฐานทั้ง 3 ด้าน ของมนุษย์ คือ
1) ความต้องการทางกาย (ความหิว กระหาย)
2) ทางอารมณ์ (ความอยากรู้อยากเห็น ต้องการ
ความสาเร็จ แสดงออก มีอานาจเหนือผู้อื่น ต้องการการ
ยอมรับจากสังคม) 3 ) ทางสติปัญญา (ต้องการรู้เละ
เข้าใจ เพื่อจัดระเบียบ วางแผน และมีทักษะเพื่อ
ตัดสินใจ)
ความต้องการสารสนเทศเกิดจากสิ่งแวดล้อมทาง
กายภาพอื่นๆ เช่น ที่ทางาน สังคม เศรษฐกิจ การเมือง
ในการแสวงหาสารสนเทศอาจมีอุปสรรค
ส่วนบุคคล ระหว่างบุคคล และจากสิ่งแวดล้อม

8. 3. ตัวแบบการศึกษาความต้องการสารสนเทศของบุคคล
โดยใช้
วิธี Sense - making ของ Brenda Dervin
เป็ นตัวแบบที่เดอร์วินและคณะ พัฒนาขึ้นในสาขาพฤติกรรมการ
สื่อสาร แต่นามาใช้ประโยชน์อย่างแพร่หลายในสาขาบรรณารักษศาสตร์
และสารสนเทศศาสตร์ ด้านพฤติกรรมสารสนเทศ
องค์ประกอบสาคัญ 4 ประการ 1) สถานการณ์ที่บุคคลประสบปัญหา
(situation) 2) ช่องว่าง หรือ ภาวะที่ต้องใช้สารสนเทศในการแก้ปัญหา
(gap) 3) การใช้สารสนเทศเชื่อมโยงช่องว่าง (bridge) 4) ผลลัพธ์ ได้แก่
ความรู้ ความเข้าใจ (sense)
การใช้วิธีเซ็นส์เมกกิ้ง เน้นกระบวนการ
สื่อสาร คือ การสนเทนา ซักถาม เพื่อให้
เข้าใจและความต้องการและแสวงหา
สารสนเทศของบุคคล เน้นวิธี วิจัยเชิง
คุณภาพ ได้แก่ การสัมภาษณ์ และการ

9. พฤติกรรมแสวงหาสารสนเทศ หมายถึง เป็นการแสวงหาสารสนเทศอย่างมีวัตถุประสงค์
โดยเป็นผลมาจากความต้องการใด ความต้องการนึ่ง ทั้งนี้ในระหว่างแสวงหาสารสนเทศ
บุคคลผู้นั้นจึงต้องปฏิสัมพันธ์กับระบบสารสนเทศ
13.3 แนวคิดและตัวแบบการแสวงหาสารสนเทศ
พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ คือ พฤติกรรมระดับจุลภาคที่ผู้ค้นต้อปฏิสัมพันธ์กับ
ระบบการค้นคืน ในสภาพแวดล้อมของสารสนเทศอิเล็กทรอนิกส์ ไม่ว่าเป็นในระบบปฏิบัติ
อาทิ การใช้เมาท์ หรือในระดับการใช้ความคิด สติปัญญาและความรู้ เช่น การใช้ตรรกะบู
เลียน
พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ เน้นผู้ใช้เป็นศูนย์กลาง และวิธีการ
วิจัยชิงคุณภาพ หรือใช้วิธีวิจัยทั้ง 2 วิธี
พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ + พฤติกรรมค้นหาสารสนเทศ = พฤติกรรมสารสนเทศ

10. พัฒนาการและแนวคิดเกี่ยวกับพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ
 ค.ศ. 1948 พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ
เป็ นแนวคิดที่ปรากฏอยู่ในงานศึกษาวิจัยสาขาวิทยาศาสตร์และ
เทคโนโลยี
 เน้นศึกษาการใช้แหล่งสารสนเทศทางบรรณานุกรม ใน
รูปแบบ เช่น สาระสังเขป บทความ การใช้ห้องสมุด ฯลฯ
เน้นการใช้ระบบสารสนเทศมากกว่าพฤติกรรมของผู้ใช้ 
กลางทศวรรษ 1970 เริ่มศึกษาความต้องการ
สารสนเทศของผู้ใช้ นักวิจัย ได้แก่ เทเลอร์(Tayior) เดอร์
วิน(Dervin) เบลคิน(Belkin) และวินสัน(Winson) ได้เสนอ
แนวคิดและเริ่มศึกษาพฤติกรรมสารสนเทศ
ตัวแบบพื้นฐานวางบนหลักการของความแน่นอนและเป็ นระบบระเบียบ
ระบบเน้นการค้นหาที่จะให้เพียงข้อมูลทางบรรณานุกรมในรูปแบบต่างๆโดยมีสมมุติฐาน ดังนี้
- ผู้ใช้ต้องรู้ความต้องการสารสนเทศขอตนเองอย่างชัดเจน - ความต้องการสารสนเทศไม่เปลี่ยนแปลง
- พฤติกรรมการค้นหาของผู้ใช้ประกอบด้วยแรงจูใจในการค้นคว้ามีความสมเหตุนมผล และมีระเบียบ
ลักษณะสาคัญตัวแบบการศึกษาพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ แบบดั้งเดิม

11. 3 ตัวแบบ ได้แก่ 1) ตัวแบบกระบวนการแสวงหาสารสนเทศของเอลลิส
2) ตัวแบบเบอรีพิกกิงของเบทส์ (Berry-picking Model )
3) ตัวแบบกระบวนการค้นหาสารสนเทศของคัลเธา (Information Search
Process : ISP)
ตัวแบบทั้ง 3 เป็นผลการศึกษาวิจัยและสะท้อนให้เห็นพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ
สอดคล้องกับพฤติกรรมที่แท้จริง
ตัวแบบสาคัญเกี่ยวกับพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ
ตั้งแต่ทศวรรษที่ 1980 แนวทางการศึกษาพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ
เป็นผลจาการการศึกษาวิจัย เน้นผู้ใช้เป็นศูนย์กลางวิธีการศึกษาจากเชิงเชิง
คุณภาพ หรือใช้ทั้งผสมผสาน(เชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ) พิจารณาถึงความต้องการ
หรือปัญหาสารสนเทศของผู้ใช้ที่มีลักษณะเป็นพลวัตขึ้นอยู่กับความหลากหลายของบริบท
สะท้อนให้เห็นพฤติกรรมการแสวงหา / การค้นหาสารสนเทศที่แท้จริง
ลักษณะสาคัญของตัวแบบการศึกษาพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ
ตัวแบบใหม่

12.  ตัวแบบพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศของเอลลิส เป็นผลงานวิจัยคุณภาพซึ่งเอลลิส
ใช้วิธีสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง เพื่อศึกษากิจกรรมแสวงหาสารสนเทศของนักวิชาการด้าน
สังคมศาสตร์ 3 กลุ่ม ที่มหาวิทยาลัยเชฟฟิ ลด์ คือ 1. นักวิจัยในหน่วยวิจัยต่างๆ และ
นักวิชาการในสาขาจิตวิทยา 2. นักวิชาการด้านสังคมศาสตร์สาขาอื่นๆ และ3. นักวิชาการด้าน
สังคมศาสตร์ที่ได้ค้นหาสารสนเทศออนไลน์
ประกอบด้วย พฤติกรรม (กิจกรรม) 8 ประการ ได้แก่ 1) การเริ่มต้น (starting) 2)
การเชื่อมโยง (chaining3) การสารวจเลือกดู (browsing) 4) การแยกแยะ
(differentiating) 5) การตรวจตรา (monitoring 6) การดึงสารสนเทศ
ออกมา (extracting) 7) การตรวจสอบ (verifying) 8) การจบ (ending)
 มีประโยชน์ต่อการออกแบบระบบการค้นคืนสารสนเทศ โดยเฉพาะ ระบบไฮเปอร์เท็กซ์
1) ตัวแบบกระบวนการแสวงหาสารสนเทศของเอลลิส

13.  Berry-picking Model เป็นการเปรียบเทียบกระบวนการค้นหาสารสนเทศกับการเก็บ
ลูกเบอรี่ที่ต้องเก็บที่ละลูก ผู้ใช้เริ่มจากการค้นหาสารสนเทศจากจุดใดจุดหนึ่งแล้วค้นหาต่อไป
เรื่อยๆ จากแหล่งสารสนเทศที่หลากหลาย
การตอบสนองความต้องการสารสนเทศของผู้ใช้ ไม่ได้ขึ้นอยู่กับผลการค้นคืนเพียงครั้ง
เดียว แต่จะขึ้นอยู่กับสารสนเทศชิ้นเล็กชิ้นน้อยที่เก็บได้ระหว่างทาง และการแวะเก็บแต่ละครั้งจะมี
การปรับแก้คาค้นใหม่ไปเรื่อยๆ โดยเน้นการสารวจเลือกดูแบบผาดๆ (browsing) ซึ่งเป็นการ
ค้นหาแบบไร้ทิศทางหรือแบบกึ่งมีทิศทาง
เป็นตัวแบบสาหรับการค้นหาสารสนเทศระบบออนไลน์และระบบอื่น
 มีประโยชน์สาหรับการออกแบบระบบโดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในส่วนของฐานข้อมูล
และส่วนต่อประสาน
2.ตัวแบบเบอรีพิกกิงของเบทส์ ของ Marcia Bates

14. ตัวแบบเบอรรีพิกกิง มีความแตกต่างจากตัวแบบการสืบคืนสารสนเทศพื้นฐาน 4 ประการ คือ
1) ลักษณะของข้อคาถามจะไม่คงที่แต่จะมีวิวัฒนาการไปเรื่อย ๆ
2) ผู้ใช้จะได้รับสารสนเทศทีละเล็กน้อยแทนที่จะได้รับสารสนเทศคราวละมาก ๆ
3) ผู้ค้นหาสารสนเทศจะใช้เทคนิคที่หลากหลายมากกว่าการค้นคืนจากรายการบรรณานุกรมใน
ฐานข้อมูลเพียงอย่างเดียว
4) ผู้ใช้จะแสวงหาสารสนเทศจากแหล่งสารสนเทศที่หลากหลายมากขึ้นกว่าการใช้เพียงแค่การค้นคืน
สารสนเทศจากฐานข้อมูลบรรณานุกรมเท่านั้น
ตัวแบบเบอรรีพิกกิง การนาเสนอกลยุทธ์การสืบคืนสารสนเทศที่สาคัญ 5 ประการ ได้แก่
1. การติดตามเชิงอรรถ (footnote chasing) 2. การค้นหาจากตัวเล่มวารสาร(journal run)
3. การสารวจชั้นหนังสือ (area scanning) 4. การสืบค้นในบริการบรรณานุกรมและดรรชนี
และสาระสังเขป (subject searches in bibliographies and abstracting and indexing services)
5. การสืบค้นจากชื่อผู้แต่ง (author searching)

15. Information Search Process (ISP) ของ Carol Kuhlthau
กระบวนการค้นหาสารสนเทศ ขึ้นอยู่กับความรู้สึกนึกคิด และทัศนคติของผู้ใช้ ในระหว่าง
ค้นหาสารสนเทศ เช่น ความสับสน ลังเล ไม่แน่ใจ เกิดข้อสงสัยและปัญหา ตลอดจนเกิดความมั่นใจ
ประกอบด้วย 6 ขั้นตอน คือ การเริ่มงาน (initiation) -> การเลือกเรื่อง (selection) -> การ
สารวจ (exploration) -> การสร้างกรอบแนวคิดของเรื่องที่ต้องการ formation) -> การรวบรวม
collection) -> การนาเสนอและจบกระบวนการ (Presentation )
แต่ทุกขั้นตอนจะประกอบไปด้วย 4 แง่มุม คือ ความคิด (Thoughts), ความรู้สึก (Feelings),
การกระทา (Actions), กลยุทธ์ (Strategies)
Tasks Initiation Selection Exploration Formulation Collection Presentation
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------→
Feelings uncertainly optimism confusion clarity sense of
satisfaction or
(affective) frustration direction/
disappointment
doubt confidence
Thoughts vague-------------------------------------→focused
(cognitive) --------------------------------------------
---→
increased interest
Actions seeking relevant information----------------------------→seeking pertinent information
(physical) exploring documenting