for accounting students

1. Äàíñíû ìºí чàíàð,ангилал
äåáåò, êðåäèòèéí òóõàé
îéëãîëò
МУИС-Завхан сургууль Д.Эрдэнэсоёл /MBA,CPA,CPTA/

2. The Account
Debits and Credits,
T- Account
Double-entry accountig
Asset Accounts
Liability Accounts
Equity Accounts

3. Дансны тухай ойлголт
Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí äàíñ áîë á¿ðòãýë õºòëºõ ¿íäñýí àðãûí íýã þì.
Áèçíåñèéí òºðºë á¿ðèéí àæèë ã¿éëãýýã ýäèéí çàñãèéí àãóóëãûíõ íü èæèë
øèíæýýð á¿ëýãëýí íýãòãýæ õàðóóëàõàä äàíñ õºòëºõ àðãûã õýðýãëýäýã.
Äàíñ ãýäýã (Account) íü àæèë ã¿éëãýý á¿ðèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí
ýëåìåíò¿¿ä áîëîõ õºðºíãº, ºð òºëáºð, ýçíèé ºìч, îðëîãî, çàðäàë á¿ðýýð
õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ íýãòãýí ä¿ãíýõýä àøèãëàäàã á¿ðòãýëèéí õýðýãñýë
þì.

4. T- Account
ÍÁÁ-èéí äàíñíû õàìãèéí ýíãèéí õýëáýð ä¿ðñ Ò õýëáýðèéí ä¿ðñ þì. (ñóðãàëòàíä
àøèãëàäàã). ÍÁÁ-èéí õýëýýð äàíñíû ç¿¿í òàëûí óòãûã Äåáåò, áàðóóí òàëûí
óòãûã Êðåäèò ãýñýí òîìú¸îãîîð õàðóóëäàã.
Äàíñíû íýð
ç¿¿í òàë áóþó áàðóóí òàë áóþó Äåáåò =Äò (Debit = Dr)
äåáåò êðåäèò Êðåäèò =Êò (Credit= Cr)

5. Äàíñíû ангилал
Äàíñûã á¿òöèéíõ íü õóâüä õî¸ð àíãèëäàã.
1. Áàëàíñûí äàíñ áóþó òîãòìîë äàíñ
2. Îðëîãûí òàéëàíãèéí äàíñ áóþó ò¿ð äàíñ (орлогын болон
зардлын дансууд хамрагдана.)

6. 1 . Áàë àíñûí äàíñ áó þó ò îãò ìîë äàíñны
ангилал
Õºðºíãèéí данс, Эх үүсвэрийн данс гэж ангилна.
Эх үүсвэрийн данс нь:
Өр төлбөрийн данс (Liability Accounts)
Эзэмшигчдийн өмчийн данс (Equity Accounts)
байна.

7. Õºðºíãèéí данс Asset Accounts
“äàíñíûäåáåòáèчèëòèéíä¿ðýì”
Õºðºíãèéí äàíñàíä çºâõºí ò¿¿íèé áýëýí áàéäàë, õºäëºë ººðчëºëòèéã
õàðóóëäàã. Á¿õ õºðºíãèéí äàíñ õýâèéí ¿åäýý äåáåò òàëäàà
¿ëäýãäýëòýé áàéíà. ªºðººð õýëáýë ìºíãºí õºðºíãº, ãàçàð áîëîí áóñàä
ÿìàð íýãýí õºðºíãèéí ºñºëò íü (äåáåò áèчèëò íü) ò¿¿íèé õîðîãäîõ
õýìæýýíýýñ (êðåäèò áèчèëòýýñ) ÿìàãò èõ áàéíà. Õºðºíãèéí äàíñ íü
äåáåò òàëäàà ¿ëäýãäýëòýé áàéõ áºãººä õºðºíãèéí õýìæýýã
íýìýãä¿¿ëæ áàéãàà àæèë ã¿éëãýýã äåáåò òàëäàà, õîðîãäóóëæ
áàéãàà àæèë ã¿éëãýýã êðåäèò òàëäàà òóñãàæ õàðóóëíà.¯¿íèéã
“äàíñíûäåáåò áèчèëòèéí ä¿ðýì” ãýíý.
Äàíñäûí ýõíèé ¿ëäýãäëèéã “Ñ1” ýöñèéí ¿ëäýãäëèéã “Ñ2” ãýæ òýìäýãëýí
ã¿éëãýýíèé ä¿íãýýñ òóñãàéëàí õàðóóëäàã æóðàìòàé.

8. Ä¿ðýì ¸ñîîð õºðºíãèéí äàíñíû ýöñèéí ¿ëäýãäэë (Äò Ñ2)- èéã ãàðãàõäàà
ýõíèé ¿ëäýãäýë (Äò Ñ1)äýýð дебет гүйгээний дүн (∑ Äò)-г íýìæ,
кредитèéí ã¿éëãýýний дүн (∑Êò)-г õàñàæ òîäîðõîéëäîã. ¯¿íèéã
òîìü¸îëáîë:
Äò Ñ2 = Äò Ñ1 + ∑ Äò - ∑ Êò
Äò Õºðºíãèéí äàíñ Êò
Ñ1
+ -
∑ Äò ∑ Êò
Ñ2
Õºðºíãèéí данс Asset Accounts “äàíñíû äåáåò áèчèëòèéí ä¿ðýì”

9. Жишээлбэл: Бараа материалын эхний үлдэгдэл 10000 , борлуулсан₮
барааны өртөг 45000 , бараа материалын худалдан авалт 65000 бол₮ ₮
бараа материалын эцсийн үлдэгдэлийг ол.
Бараа
С1= 10000
45000
65000
65000 45000
C2= 30000
Õºðºíãèéí данс Asset Accounts “äàíñíûäåáåò áèчèëòèéí ä¿ðýì”
Äò Ñ2 = 10000 + 65000 – 45000=30000

10. Өр төлбөрийн данс Liability Accounts
Эзэмшигчдийн өмчийн данс Equity Accounts
“Дàíñíûкредит áèчèëòèéíä¿ðýì”
• Ýõ ¿¿ñâýðèéí äàíñä нь ºð òºëáºð ба ýçýìøèãчäèéí ºìчèéí äàíñдаас
бүрдэнэ . Ýäãýýð äàíñàíä хөрөнгийн ýõ ¿¿ñâýðèéí õºäëºë
ººðчëºëòèéã òóñãàí õàðóóëäàã.Ýõ ¿¿ñâýðèéí äàíñíû ºñºëò íü
( êðåäèò áèчèëò íü) ò¿¿íèé õîðîãäîõ õýìæýýíýýñ (äåáåò
áèчèëòýýñ) ÿìàãò èõ áàéäàã. Èéìä ýõ ¿¿ñâýðèéí äàíñ íü êðåäèò
òàëäàà ¿ëäýãäýëòýé áàéõ áà ýõ ¿¿ñâýðèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ
áàéãàà àæèë ã¿éëãýýã êðåäèò òàëä, õîðîãäóóëæ áàéãàà àæèë
ã¿éëãýýã äåáåò òàëäàà òóñãàäàã. ¯¿íèéã “äàíñíûêðåäèò
áèчèëòèéí ä¿ðýì”ãýíý.

11. Ýíý ä¿ðýì ¸ñîîð ýõ ¿¿ñâýðèéí äàíñíû ýöñèéí ¿ëäýãäë (Êò Ñ2)- èéã
ãàðãàõäàà ýõíèé ¿ëäýãäýë (Êò Ñ1) äýýð кредиò ã¿éëãýýний дүн (∑ Êò)
-г íýìæ, дебет ã¿éëãýýний дүн( ∑ Äò)-г õàñàæ òîäîðõîéëäîã.
Êò Ñ2 = Êò Ñ1 + ∑ Êò - ∑ Äò
Äò Ýõ ¿¿ñâýðèéí äàíñ Êò
Ñ1
- +
∑ Äò ∑ Êò
Ñ2
Өр төлбөрийн данс Liability Accounts
Эзэмшигчдийн өмчийн данс Equity Accounts
“Дàíñíûкредит áèчèëòèéí ä¿ðýì”

12. Жишээлбэл: Дансны өглөгийн эхний үлдэгдэл 15000 , төлсөн өр₮
30000 , бараа материалын зээлээрх худалдан авалт₮ 55000 бол бараа₮
материалын эцсийн үлдэгдэлийг ол.
Дансны өглөг
С1= 15000
30000 55000
30000 55000
C2= 40000
Өр төлбөрийн данс Liability Accounts
Эзэмшигчдийн өмчийн данс Equity Accounts
“Дàíñíûкредит áèчèëòèéíä¿ðýì”
Êò Ñ2 = 15000 + 55000 - 30000

13. .
Îðëîãîáîëîíçàðäëûíäàíñíûáèчèëòèéí ä¿ðýì
Çàðäàë ãàðñàí ¿åä çàðäëûí äàíñíû äåáåò òàëä, çàðäëûã
õîðîãäóóëáàë êðåäèò òàëä òóñ òóñãàíà
Îðëîãûã íýìýãä¿¿ëæ áàéãàà àæèë ã¿éëãýýã îðëîãûí äàíñíû êðåäèò
òàëä, õîðîãäóóëæ áàéãàà àæèë ã¿éëãýýã äåáåò òàëä òóñãàíà.
Орлогын болон зардлын данс нь тайлант хугацааны эхэнд
нээгдэх ба тайлант хугацааны эцэст орлого зардлын нэгдсэн
дансанд хаагдаж áàéãóóëëàãûí ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëäîã. Ийм учраас
тэдгээрийг түр данс гэж нэрлэдэг.
2. Îðëîãûí òàéëàíãèéí äàíñ áóþó ò¿ð äàíñ

14. Орлого зарлагын нэгдсэн данс (ОЗНД)
Түр дансдад тусгасан үзүүлэлтүүдийг “Орлого зарлагын нэгдсэн данс”
гэсэн дансанд бичиж хааснаар тайлангийн үр дүн тодорхойлогдоно.
Дараа нь аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын өглөг, ноогдол
ашигаарх өглөг, хуримтлагдсан ашиг гэхчлэнд хуваагдаж мөн нэрийн
дансанд шилждэг юм.
ОЗНД нь тайлан гаргах үед ашиглагддаг учраас түүнийг завсрын данс
гэж нэрлэж болно.

15. Данс хаах
Îðëîãî çàðäëûí äàíñûã õýðõýí õààõ òàëààð æèøýý
àâч ¿çüå.
100,0 òºãðºãèéí өртөгтэй барааг 130,0төгрөгөөр
борлуулав.

16. Борлуулалтын ББӨ
îðëîãî
130,0 130,0 ÎÇÍÄ 100,0 100,0
100,0 130,0
30,0
хуримтлагдсан ашиг
30,0
Данс хаах

17. Тохируулах данс
Зарим хөрөнгө, өр төлбөр, эзэмшигчдийн өмч, орлого, зардлын дансыг
нэмэгдүүлж эсвэл хорогдуулж тохируулдаг дансдыг тохируулах данс
гэнэ. Тухайлбал
“Нэмэгдэж төлөгдсөн капитал” данс нь энгийн ба давуу эрхтэй хувьцаа
дансыг нэмэгдүүлж тохируулдаг.
“Хуримтлагдсан элэгдэл” данс нь үндсэн хөрөнгө дансыг
“Борлуулалтын буцаалт” данс нь борлуулалтын орлого дансыг
“Найдваргүй авлагын нөөц” данс нь авлагын дансыг
“Халаасны хувьцаа данс” нь энгийн ба давуу эрхтэй хувьцаа дансыг тус
тус хорогдуулж байдаг тул эдгээр дансдыг сөрөг тохируулах данс
гэнэ.

18. Дåáåò,êðåäèòèéí ä¿ðìèéã òîãòîîõîä õÿëáàð áîëãîõîä çîðèóëàí õ¿ñíýãòýíä íýãòãýâ.
Äàíñ Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ä¿ðýì
Õºðºí㺠: Äåáåò áèчèëòýýð ºñíº
Êðåäèò áèчèëòýýð áóóðíà
ªð òºëáºð: Êðåäèò áèчèëòýýð ºñíº
Äåáåò áèчèëòýýð áóóðíà
ªìч: Êðåäèò áèчèëòýýð ºñíº
Äåáåò áèчèëòýýð áóóðíà
Îðëîãî: Êðåäèò áèчèëòýýð ºñíº
Äåáåò áèчèëòýýð áóóðíà
Çàðäàë: Äåáåò áèчèëòýýð ºñíº
Êðåäèò áèчèëòýýð áóóðíà

19. :Дансны жагсаалт ба кодууд
Дансны жагсаалт гэдэг нь
байгууллагын ерөнхий дэвтэр дэх
дансдуудын кодлогдсон жагсаалтыг
хэлнэ. Нягтлан бодох бүртгэлийн
дансыг блок код болон груп
(хэсэгчилсэн) кодолно.

20. Дансны жагсаалт Блок код
Код Данс
100-180 Эргэлтийн хөрөнгө
210-251 Эргэлтийн бус хөрөнгө
310-325 Өр төлбөр
410-422 Эзэмшигчдын өмч
510-512 Орлого
610 Борлуулалтын өртөг
701-716 Үйл ажиллагааны зардал
870-876 Үйл ажиллагааны бус зардал

21. Дансны жагсаалт Груп код
Авлагын дансыг груп кодоор кодлоё.
• 1-эргэлтийн хөрөнгө
• 20- авлага
• 100- ерөнхий журналаар бүртгэх дансыг илэрхийлнэ.
• 200-дэлгэрэнгүй байдлаар бүртгэх үеийн дансыг илэрхийлнэ гэвэл
• 120100-ерөнхий журналаар бүртгэх авлагын данс
• 120200 –авлагыг дэлгэрэнгүй байдлаар бүртгэх үед хэрэглэх данс юм.