1. Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Зардлын бүртгэл
Лекц 1
Зардлын бүртгэлийн тухай ойлголт
•Õè ýýëèéí èíäåêñ: BA 302
Хичээлийн êðåäèò: 3 êð
Ñóäëàõ анги: ÑÌ – 3, НББ-3, ҮМ-3

2. Ñýäâèéí àãóóëãà
 Çардлын бүртгэлийн зорилго, үүрэг, мэдээллийн
систем ба ач холбогдол
 Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí óÿëäàà õîëáîî
 Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ñóäëàõ ç¿éë
 Çàðäàë ºðòãèéí òóõàé åðºíõèé îéëãîëòóóä

3. Çардлын бүртгэлийн зорилго, үүрэг,
мэдээллийн систем ба ач холбогдол
• Зардлын бүртгэл гэдэг нь зардлыã
дансанд бүртгэх төдий зүйл биш, харин
үйлдвэрлэлийн үйл явцыг хянах, зардлыг
бүртгэх,
хувàарèлахтай
холбогдсон
мэдээллээр удирдлагыг хангах, бизнесийн
төсөв, төлөвлөгөө боловсруулах, шинжилгээ
хийх гэх мэт олон бүрдэл хэсгийг хамарсан
бүхэл бүтэн систем юм.

4. • Зардлын бүртгэлийн үндсэн зорилго нь
компаний
удирдлагыг
санхүүгийн
мэдээллээр хангах явдал бөгөөд шийдвэр
гаргахад нь суурь мэдээлэл болдог.
Иймээс зардлын бүртгэл нь удирдлагын
бүртгэл болон санхүүгийн бүртгэлтэй нягт
холбоотой.
• Èéìä çàðäëûí á¿ðòãýëýýð áýëòãýãäñýí
ìýäýýëëèéã
ñàíõ¿¿
áà
óäèðäëàãûí
á¿ðòãýëèéí àëü àëèíä õýðýãëýãäýæ áàéãàà
óòãààð íü óã õî¸ð á¿ðòãýëèéã õîëáîã ã¿¿ð
ãýæ íýðëýäýã.

5. Санхүүгийн бүртгэл
Зардлын бүртгэл
Удирдлагын
бүртгэл
Хуримтлуулан бүртгэх
Өртөг тодорхойлох
Хяналт тавих
Баланс
•Түүхий эд материал
•Дуусаагүй үйлдвэрлэл
•Бэлэн бүтээгдэхүүн
Орлогын тайлан
•Өртөг
•Үйл ажиллагааны зардал
•
•
•
•
Шийдвэр гаргах
Төлөвлөх
Шинжилгээ хийх
Хэлбэлзэл тооцох
Зураг 1.1. Нягтлан бодох
бүртгэлийн уялдаа холбоо

6. Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí çîðèëãî
1. Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýë /¿éë èëãýý/
- íèé çàðäëûã ¿íýí, çºâ õóðèìòëóóëàí
á¿ðòãýõ (á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºãò îðîõ
áîëîí îðîõã¿é çàðäëûã çºâ ÿëãàõ)
2. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ººðèéí ºðòãèéã ¿íýí,
çºâ òîîöîõ (çàðäëàà çºâ á¿ðòãýæ, ºðò㺺
çºâ òîîöîõ)

7. Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí ñóäëàõ ç¿éë
• Çàðäëûí á¿ðòãýëèéí îáúåêò áîëîí çàðäëûí ç¿éëýýð
õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýæ ººðèéí ºðòºã òîîöîõ àðãà, ç¿éã
ñóäàëíà. ¯¿íä:
 Çàðäëûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ á¿ðòãýëèéí àðãà ç¿é
 ¯éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿ç¿¿ëñýí àæèë ¿éë èëãýýíèé
ººðèéí ºðòãèéã òîîöîõ àðãà, ò¿¿íèé õóâèëáàðóóä
 ¯éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäëûã õóðèìòëóóëàí õóâààðèëàõ
 ¯éë èëãýýíèé õýñãèéí çàðäëûã òîîöîæ, õóâààðèëàõ
 ªðòºã çàðäëûí õýòðýëò, õýìíýëòèéã òîäîðõîéëîí øèíæèëæ,
øàëòãààíûã íü èëð¿¿ëýõ, õîëáîãäîõ øèéäâýð ãàðãàõ
 Ñòàíäàðò çàðäëààð ºðòºã òîîöîæ áàéãàà íºõöºëä çàðäëûí
õýëáýëçëèéã òîäîðõîéëæ, á¿ðòãýõ ãýõ ìýò

8. Зардал өртгийн тухай ерөнхий
ойлголтууд
Зардал гэдэг нь аливаа нэг үйл ажиллагаа
явуулахтай
холбогдон
гарч
байгаа
хөрөнгө,
хөдөлмөрийн
зарцуулалт,
түүнийг
мөнгөөр
илэрхийлэгдсэн хэмжээ юм. Өөрөөр хэлбэл зардал
гэдэг нь орлого олохын тулд зарцуулаж байгаа
хөрөнгө хөдөлмөр бусад холбогдох нөөцийн өртөг
юм.
Бизнесийн байгууллагын хувьд зардал гэдэг нь
“найдвартай ашиг олохûн тулд одоо золиослож
байгаа хөрөнгийн бууралт” гэж тодорхойлсон
байдаг.

9. Зардал өртгийн тухай ерөнхий ойлголтууд
Зардлыг үйл ажиллагааны тодорхой объекттой
холбогдон
тодорхой
хугацаагаар
зааглан
хуримтлуулсныг өртөг гэнэ. Өөрөөр хэлбэл өртгийг
бараа үйлчилгээг олж авах, үйлдвэрлэх болон
засварлахын тулд гарч байгаа зардлуудыг тодорхой
цаг хугàцаагаар хуримтлуулсныг хэлнэ
Тодорхой
нэр
төрлийн
бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний
өртгийг
тодорхойлохын
тулд
болоëцоотой объектоор нь зардлыг хуримтлуулан
бүртгэдэг. Ийнхүү зардлыг хуримтлуулан бүртгэж
байгаа объектûг өртгийн объект гэж нэрлэнэ. (íýã
áîëîí õýä õýäýí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éëäâýðëýëèéí íýãæ,
õýñýã, öåõ, òàñàã, ñàëáàð, ãýðýý, òºñºë, àæëûí
çàõèàëãà ãýõ ìýò)

10. • Çàðäëûí îáúåêò ãýäýã íü ºðòãèéã á¿ðä¿¿ëæ
áàéãàà ýëåìåíò¿¿ä áºãººä ÿìàð òºðëèéí çàðäàë
áîëîõ âý ãýäãèéã òîäîðõîéëæ áàéãàà ç¿éë òóñ
á¿ðèéã õýëäýã.
• Äàí ãàíö õºäºëìºðèéí, õàëààëòûí ãýõ ìýò çàðäëóóä
íü äàíãààðàà ºðòãèéã òîäîðõîéëæ
àäàõã¿é.
¯éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä ãàð
áàéãàà
çàðäëóóäûã
õóðèìòëóóëæ
áàéãàà
¿éëäâýðëýëèéí
íýãæ,
òîäîðõîé
õýñýã,
á¿òýýãäýõ¿¿í, çàõèàëãà, ãýðýý ãýõ ìýò íü ºðòãèéí
îáúåêò áîëäîã.

11. Зардал өртгийн ялгаа нь дараах үндсэн 2
шалтгаанаар тайлбарлагдана. Үүнд:
1. Èхэнх төрлийн зардал өртгийн тодорхой
объекттой холбоотой байдаг боловч дангаараа
өртгийг бүрдүүлдэггүй.
2. Çарим төрлийн зардал өртгийн тодорхой
объекттой биш, бүх объекттой хамааралтайгаар
гардаг. Тухайлбал үйл ажилëàгааны зардал нь
үйл ажилëàгааны бүх объекттой холбоотойгоор
гардаг учраас түүнийг өртөгт оруулдаггүй.

12. ªðòãèéí îáúåêòîîð çàðäëûã
õóðèìòëóóëæ á¿ðòãýõ
• ßìàð
áàéãóóëëàãà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ,
¿éë èëãýý ¿ç¿¿ëýõäýý òîäîðõîé íýã òåõíîëîãè, ãîðèì
áàðèìòëàõ áàéäëààñ õàìààð ºðòãèéí îáúåêòûã ñîíãîíî.
ªðòãèéí îáúåêòîîð çàðäëûã òîäîðõîéëæ á¿ðòãýõäýý:
– ¯éëäâýðëýëèéí ¿å øàòíû ºðòºã òîîöîõ
– Çàõèàëãàò àæëûí ºðòºã òîîöîõ ãýñýí 2 ñèñòåìèéã õýðýãëýäýã.
• Çàðèì òºðëèéí çàðäàë íü ºðòãèéí îáúåêòîä øóóä
õàìààðàãäàõ áîëîìæòîé áàéäàã áîë çàðèì íü õýä õýäýí
ºðòãèéí îáúåêòòîé õîëáîîòîé ãàðäàã. Èéì çàðäëóóäûã
çàðäàë õóâààðèëàõ ñóóðèéã àøèãëàí îíîâ òîé
áàéäëààð òóñ òóñûí ºðòãèéí îáúåêòîä õóâààðèëæ
á¿ðòãýíý.

13. ªðòãèéí îáúåêòîîð çàðäëûã
õóðèìòëóóëæ á¿ðòãýõ
• ¯éëäâýðëýë ýðõýëñýí áàéãóóëëàãûí á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éëäâýðëýõ ïðîöåññûí ÿâöàä ãàð áóé çàðäëûã ºðòãèéí
îáúåêòîîð õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ ¿éë ÿâöûí ¿ð ä¿íä
¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã òîäîðõîéëîãäîíî.
• ¯éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã íü áýëýí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéã òîäîðõîéëíî. Õàðèí ýíý íü
áîðëîãäñîí ¿åä áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéã
òîäîðõîéëíî.

14. Àøèãëàñàí ìàòåðèàë
1. À. Åðêåø, Î.Í¿ðæèãìàà “Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë” ÓÁ õîò
2008 îí
2. Ö. Áàÿíìºíõ “Çàðäàë, óäèðäëàãûí íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýë” (íýãä¿ãýýð äýâòýð) ÓÁ õîò 2005 îí
3. Ã. Àëòàíçàÿà, Ã. ̺íõçóë “Çàðäëûí á¿ðòãýë” ÓÁ õîò
2001 îí
4. Í. Àãâààí “Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë” ÓÁ õîò 2004 îí
5. Àñðè Õàììåð “Çàðäëûí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë” ÓÁ õîò
2000 îí
6. Barfield Raiborn Kinney “Cost accounting” 1998 year