Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού, Α΄ τεύχος, πρώτη ενότητα

1. Υλικό διδασκαλίας - Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού

2. 1. Ένα ακόμα σκαλίΘα μάθουμε:
Να χρησιμοποιούμε τα ρήματα στον ενεστώτα, στον παρατατικό και στον
εξακολουθητικό μέλλοντα της ενεργητικής φωνής καθώς και να βρίσκουμε το
υποκείμενο και το αντικείμενο σε μια πρόταση.
Θα μάθουμε επίσης:
Να διηγούμαστε
γεγονότα που έχουμε
ζήσει και να
συμπληρώνουμε μία
απλή αίτηση.

3. O Σεπτέμβρης
Ο Σεπτέμβρης είναι αγόρι
κι έχει ολόχρυσο καπέλο
και χρυσό το πανωφόρι.
Τα παπούτσια του είναι φύλλα,
που ’χουν πέσει απ’ τα πλατάνια
και τα μάγουλά του μήλα.
Κρατάει σάκα από νερό
κι έχει μέσα τα βιβλία
από σύννεφο κι αφρό.
Με του ανέμου τα ποδάρια
τρέχει δίχως να τον βλέπεις.
Στων βημάτων του τα χνάρια
διαμαντάκια θε να βρεις,
σταγονίτσες, σταγονίτσες
μιας ολόχρυσης βροχής.
Ο Σεπτέμβρης είναι αγόρι,
κατεβαίνει από τα δάση,
κατεβαίνει από τα όρη.
Κι έρχεται για να χτυπήσει
μια πελώρια καμπάνα,
το σχολειό για να αρχινήσει.
Ο Σεπτέμβρης πάντα, δες,
έχει όλα τα παιδάκια
φίλους και συμμαθητές.
Ρένα Καρθαίου, Στα μονοπάτια του ήλιου,
εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2002

4. Σε αυτό το ποιητικό κείμενο κυριαρχεί μια προσωποποίηση:
ο μήνας Σεπτέμβρης παρουσιάζεται με τη μορφή ενός μικρού αγοριού.
Με τη βοήθειά της μαθαίνουμε τα χαρακτηριστικά του μήνα Σεπτέμβρη, τα οποία
μπορούμε να καταλάβουμε από την περιγραφή του αγοριού.
Η περιγραφή αυτή έχει την ακόλουθη δομή:
αρχικά περιγράφεται η εξωτερική εμφάνισή του και στη συνέχεια περιγράφονται οι
συνήθειές του.

7. • Ένα μικρό αγόρι, ο Φώτης, αφηγείται πώς
πέρασε τις τελευταίες καλοκαιρινές
διακοπές του.
• Αναφέρεται ιδιαίτερα στα παιχνίδια με
τους φίλους του και στις εμπειρίες που
αποκόμισε ψαρεύοντας.
• Περιγράφει τις τεχνικές ψαρέματος που
έμαθε ακολουθώντας τις οδηγίες του
παππού του.
• Οι πιο ζωντανές όμως αναμνήσεις του
καλοκαιριού ήταν η επαφή του με τη φύση
καθώς και οι δυνατές φιλίες που έκανε.

9. Φεβρουάριος Μάρτιος
Απρίλιος
Ιούλιος
Οκτώβριος
Μάιος
Αύγουστος
Νοέμβριος
Ιούνιος
Δεκέμβριος

11. Κεφαλόπουλο
Σπάρος
Τσιπούρα

12. Το υποκείμενο, το ρήμα και το αντικείμενο
• Οι κύριοι όροι μιας πρότασης είναι το υποκείμενο, το ρήμα και το αντικείμενο.
• Υποκείμενο είναι η λέξη που απαντά στην ερώτηση ποιος; και μας δείχνει το πρόσωπο, ζώο ή πράγμα
που ενεργεί. Το υποκείμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.
• Πχ. Ο Γιάννης παίζει.
• Ποιος παίζει; Ο Γιάννης είναι το υποκείμενο της πρότασης.
• Ρήμα είναι η λέξη που απαντά στην ερώτηση τι κάνει; και μας δείχνει την ενέργεια του υποκειμένου.
• Πχ. Ο Γιάννης παίζει.
• Τι κάνει ο Γιάννης; Παίζει είναι το ρήμα της πρότασης.
• Αντικείμενο είναι το πρόσωπο, ζώο ή πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του ρήματος. Το
αντικείμενο βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.
• Πχ. Ο Γιάννης κλωτσάει την μπάλα.
• Τι κλωτσάει ο Γιάννης; Την μπάλα. Αυτό είναι το αντικείμενο της πρότασης.

13. τον Χειμώνα
την Άνοιξη
το Φθινόπωρο
όμορφες
νόστιμα
ζεστές

14. Ουσιαστικό Ρήμα Επίθετο Άρθρο

15. Ορθογραφία
Πέρασα ωραία το καλοκαίρι. Έπαιζα με τα κύματα, έκανα μακροβούτια, μάζευα
κοχύλια, ψάρευα και άνοιγα με τη βάρκα μου δρόμους στη θάλασσα.
καλοκαιρινός, -ή, -ό, ανοιξιάτικος, -η, -ο, φθινοπωρινός, -ή, -ό, χειμωνιάτικος, -η, -ο

16. Τετράδιο εργασιών
αγόρι, αφρό, βιβλία, βροχή, παιδάκια, πανωφόρι,
συμμαθητές, σύννεφα, σχολείο, φίλος, φύλλα,
χνάρια

17. Ο μήνας που έχει ένα μόνο όνομα είναι ο Αύγουστος.

18. Φέτος το καλοκαίρι πήγα με την οικογένειά μου στο Βερολίνο.
Πηγαίναμε για πρώτη φορά όλοι μαζί και είχαμε πολλά να δούμε.
Μόλις φτάσαμε στο αεροδρόμιο ψάξαμε να βρούμε το σπίτι που
είχαμε κάνει κράτηση για να μας φιλοξενήσει. Το βρήκαμε εύκολα και
μόλις τακτοποιηθήκαμε αρχίσαμε αμέσως τις βόλτες.
Το Βερολίνο ήταν μια φανταστική πόλη. Κάθε μέρα ήμασταν
τουλάχιστον 12 ώρες στο πόδι. Κουραστήκαμε αρκετά αλλά κανείς δεν
παραπονέθηκε.
Επισκεφτήκαμε Μουσεία, πλατείες, πάρκα και διάφορες γειτονιές,
κάθε μία από τις οποίες είχε και τον δικό της ξεχωριστό χαρακτήρα.
Το πιο ωραίο απ’ όλα όμως ήταν η βόλτα που κάναμε για 4 ώρες με
ένα καραβάκι μέσα στον ποταμό και τα κανάλια του Βερολίνου. Ήταν ο
πιο ξεκούραστος και ενδιαφέρον τρόπος να δούμε σχεδόν όλη την πόλη.
Οι αναμνήσεις από το ταξίδι αυτό θα μας συνοδεύουν μια ζωή και
με πολλή χαρά αναμένουμε να σχεδιάσουμε το επόμενο ταξιδάκι μας.

21. Με το πρώτο φως του ήλιου, τα παιδιά (όσα είναι πάνω από 7 χρόνων) είναι στο
πόδι. Τρώνε ένα λιτό πρωινό, με σταρένιο ή κριθαρένιο ψωμί, και μετά γραμμή
για το σχολείο. Παρέα με τον «παιδαγωγό» –έναν δούλο που καθήκον του ήταν να
συνοδεύει παντού το παιδί– πήγαιναν στο σπίτι του «γραμματιστή».
Γραμματιστής ονομαζόταν ο δάσκαλος που μάθαινε στα παιδιά γραφή, ανάγνωση
και αριθμητική. Τα παιδιά κάθονταν σε σκαμνάκια, ακουμπούσαν στα γόνατά
τους σκληρές πλάκες από κερί ή κομμάτια παπύρου και πάνω τους χάραζαν με τη
μυτερή άκρη ενός ειδικού εργαλείου, της «γραφίδας». Την άλλη άκρη της
γραφίδας, που ήταν πλατιά και στρογγυλεμένη, τη χρησιμοποιούσαν για να
σβήνουν. Οι δάσκαλοι κάθονταν στους «θρόνους», δηλαδή σε καρέκλες με πλάτη
και κυρτωμένα πόδια.
Όση ώρα διαρκούσε το μάθημα, ο παιδαγωγός έμενε στην αίθουσα διδασκαλίας.
Ήθελε δεν ήθελε, άκουγε κι αυτός την παράδοση κι αργότερα στο σπίτι μπορούσε
να βοηθήσει το παιδί στα μαθήματά του.

22. Η «ηλεκτρονική σχολική τσάντα» του παιδιού είναι
ένας υπολογιστής, που περιέχει την ύλη των
απαραίτητων βιβλίων, με κείμενο, βίντεο, ήχο και
φωτογραφίες. Με ένα ηλεκτρονικό στιλό, ο μαθητής
μπορεί να υπογραμμίσει και να κρατήσει σημειώσεις
ανοίγοντας ένα «παράθυρο» στην οθόνη της
«τσάντας» που θα αναγνωρίζει φυσικά τον γραφικό
χαρακτήρα του. Η «τσάντα», άθραυστη και
αδιάβροχη, αντέχει κάθε είδους κακομεταχείριση.

23. Η «ηλεκτρονική σχολική τσάντα» του παιδιού θα είναι
ένας υπολογιστής, που θα περιέχει την ύλη των
απαραίτητων βιβλίων, με κείμενο, βίντεο, ήχο και
φωτογραφίες. Με ένα ηλεκτρονικό στιλό, ο μαθητής
θα μπορεί να υπογραμμίσει και να κρατήσει
σημειώσεις ανοίγοντας ένα «παράθυρο» στην οθόνη
της «τσάντας» που θα αναγνωρίζει φυσικά τον
γραφικό χαρακτήρα του. Η «τσάντα», άθραυστη και
αδιάβροχη, θα αντέχει κάθε είδους κακομεταχείριση.

24. Τετράδιο εργασιών, Άσκηση 2 σελίδα 13:
Το καινούριο σχολείο
Τα πολύ μικρά παιδιά, του νηπιαγωγείου,
ήτανε γύρω απ’ τις κούνιες, τις
τσουλήθρες, το μύλο που γυρνούσε
φορτωμένος. Η φωνή τους αντηχούσε
χαρούμενα. Είχανε νοσταλγήσει τα
παιχνίδια του σχολειού και τα
ξανάβρισκαν με μια λαχτάρα, που ρόδιζε
τα μάγουλά τους. Στη μέση της αυλής
ορθωνόταν ένα μεγάλο πεύκο. Στη σκιά
του, πολλοί μαθητές, άλλοι όρθιοι, άλλοι
καθισμένοι στους δυο ξύλινους πάγκους,
συζητούσαν ζωηρά. Πρώτη μέρα του
Οκτώβρη κι έκανε ζέστη πολλή, λες και
δεν έκανε καρδιά στο καλοκαίρι να φύγει,
ν’ αρχίσει το φθινόπωρο.
Υπογραμμίστε στο κείμενο 4 ουσιαστικά, κύκλωσε 4
ρήματα, 4 επίθετα βάλε τα σε ορθογώνιο και σκίασε 4
άρθρα.
Ουσιαστικά: παιδιά, νηπιαγωγείου, κούνιες,
τσουλήθρες, μύλο, φωνή, παιχνίδια, σχολειού,
λαχτάρα, μάγουλα, μέση, αυλής, πεύκο, σκιά,
μαθητές, πάγκους, μέρα, Οκτώβρη, ζέστη,
καρδιά, καλοκαίρι, φθινόπωρο
Ρήματα: ήτανε, γυρνούσε, αντηχούσε, είχανε
νοσταλγήσει, ξανάβρισκαν, ρόδιζε, ορθωνόταν,
συζητούσαν, έκανε, να φύγει, ν’ αρχίσει
Επίθετα: μικρά, μεγάλο, πολλοί, όρθιοι, δυο
(αριθμητικό επίθετο), ξύλινους, πρώτη
(αριθμητικό επίθετο), πολλή
Άρθρα: τα, του, τις, το, η, μια, στη (σύνθετο
άρθρο), της, ένα, στους (σύνθετο άρθρο), στο
(σύνθετο άρθρο)

27. Ο δάσκαλος μάθαινε
στα παιδιά γραφή,
ανάγνωση και
αριθμητική.
Ο δάσκαλος
θα μαθαίνει στα παιδιά
γραφή, ανάγνωση και
αριθμητική.
Οι μαθητές σβήνουν
με το πίσω μέρος
της γραφίδας.
Οι μαθητές θα σβήνουν
με το πίσω μέρος
της γραφίδας.
Ο μαθητής είχε μια
ηλεκτρονική
«οθόνη» για να
γράφει.
Ο μαθητής έχει μια
ηλεκτρονική
«οθόνη» για να
γράφει.

30. Τετράδιο εργασιών, σελίδα 15

31. Τετράδιο εργασιών, σελίδα 15
• Για ποιο λόγο έγραψε αυτό το άρθρο η δημοσιογράφος; Σχολιάστε το σκίτσο που συνοδεύει το άρθρο.
• Ρίξτε μια ματιά κι εσείς στην τσάντα σας και συζητήστε στην τάξη πόσα από τα πράγματα που έχετε φέρει μαζί
σας χρησιμοποιήσατε σήμερα.

34. Τετράδιο
εργασιών

38. Έχουμε φτιάξει, όμως, παρτέρια γύρω γύρω και φυτεύει κάθε τάξη
το δικό της. Κι επειδή είναι πολύς ο κήπος και μεγάλα τα παρτέρια, τα
χωρίζουμε και παίρνει κάθε ομάδα ένα κομματάκι. Τον Μάιο θ’
ανθίσουν. Εγώ όμως δε θα τα δω. Γιατί πια μένω στην Αθήνα. Άι στο
καλό, τι μου ’ρθε;... Σιγά μη βάλω και τα κλάματα… που δε θα δω τα
μοσχομπίζελα του σχολειού ανθισμένα… Σιγά!... Να δεις που το σχολείο
της Αθήνας θα έχει χιλιάδες λουλούδια. Τα πιο ωραία και τα πιο
περίεργα που υπάρχουν…

42. Το επίθετο πολύς - πολλή - πολύ συνοδεύει ουσιαστικά και
κλίνεται και στα τρία γένη:
π.χ. έπεσε πολλή βροχή, έφαγε πολύ φαγητό κλπ.

43. Το επίρρημα πολύ δεν κλίνεται και
συνοδεύει ρήματα, επιρρήματα, επίθετα ή μετοχές:
π.χ. Έβρεξε πολύ, έτρεξε πολύ γρήγορα,
είναι πολύ καλός μαθητής, ήταν πολύ ευτυχισμένος κλπ.
Όπως παρατηρείτε αρκετές φορές έχουμε πρόβλημα στην
ορθογραφία αυτών των λέξεων. Ιδιαίτερα το επίρρημα "πολύ" με
το επίθετο "το πολύ". Να βάλουμε -λ ή -λλ, να βάλουμε -υ, -η, -οι;
1η παρατήρηση: Το επίρρημα πολύ γράφεται πάντα με -λ και -ύ.
2η παρατήρηση: Το επίθετο πολύς - πολλή - πολύ γράφεται με -
λ και -ύ μόνο στον ενικό αριθμό του αρσενικού και ουδέτερου.
3η παρατήρηση: Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις βάζουμε -λλ και
ακολουθούμε τους γενικούς κανόνες που ισχύουν στις καταλήξεις
των ονομάτων (δηλ. -η στο θηλυκό, -οι στον πληθυντικό)

44. Βιβλίο σελίδα
Στην κουζίνα μας κρεμόταν ένας πίνακας με
μια φρουτιέρα, με λεμόνια και σταφύλια

45. υπέροχος υπέροχη υπέροχο
γυάλινος γυάλινη γυάλινο
γεμάτος
φρέσκους
μεγάλους
κόκκινους
ζουμερούς
κίτρινους
γεμάτη γεμάτο
φρέσκες φρέσκα
κίτρινες κίτρινα
μεγάλες μεγάλα
κόκκινες κόκκινα
ζουμερές ζουμερά

47. Εξαιρέσεις:
φωτεινός, σκοτεινός, ορεινός, υγιεινός, φτηνός, υπεύθυνος, ανεύθυνος, ταπεινός, επικίνδυνος.

48. Βιβλίο σελίδα 28

50. κατεβαίνω, φύλλα, σάκα, σύννεφο,
Σεπτέμβρης, Οκτώβρης, χτυπώ,
ισόγειο, ολόχρυσος, -η, -ο,
σταγονίτσα, συμμαθητής,
μακροβούτι, κοχύλι, ανοίγω,
κύματα, ψαρεύω, φωνή,
χάρτινος, -η, -ο, κρυφοκοιτάζω,
φωτεινός, -ή, -ό,
διώροφος, -η, -ο,
καλοκαιρινός, -ή, -ό,
ορεινός, -ή, -ό,
επιστάτης, ανάγνωση,
ανεβαίνω, αριθμητική,
ηλεκτρονικός, -ή, -ό,
σχολικός, -ή, -ό,
μήνυμα, υπογραμμίζω
κατεβαίνω
φύλλα
σάκα
σύννεφο
Σεπτέμβρης
Οκτώβρης
χτυπώ
ισόγειο
ολόχρυσος, -η, -ο
σταγονίτσα
συμμαθητής
μακροβούτι
κοχύλι
ανοίγω
κύματα
ψαρεύω
φωνή
χάρτινος, -η, -ο
κρυφοκοιτάζω
φωτεινός, -ή, -ό
διώροφος, -η, -ο
καλοκαιρινός, -ή, -ό
ορεινός, -ή, -ό
επιστάτης
ανάγνωση
ανεβαίνω
αριθμητική
ηλεκτρονικός, -ή, -ό
σχολικός, -ή, -ό
μήνυμα
υπογραμμίζω
Βιβλίο σελίδα

51. Τετράδιο εργασιών σελίδα 16

52. Τετράδιο εργασιών σελίδα 17 Το σχολείο έχει
• Σιδερένια αυλόπορτα
• Πολλές βρύσες
• Πανύψηλο πλάτανο
• Μεγάλους κάδους
• Πολύχρωμα παρτέρια
• Ξύλινο υπόστεγο

53. Τετράδιο εργασιών σελίδα 17

54. Τετράδιο εργασιών σελίδα 18

55. ον ή
30ο Δημοτικό
ΤΕΓ Λεονμπεργκ
ου γιου μου
ης κόρης μου
ή
τριας
τετάρτης
Σχολείο Ηρακλείου
θα μετακομίσουμε στο Ηράκλειο Κρήτης
Ο
Η
ΩΝ
ΟΥΣΑ
΄
Τετράδιο εργασιών σελίδα 18

56. Τετράδιο εργασιών
σελίδα 19

57. Τετράδιο εργασιών
σελίδα 19

58. Τετράδιο εργασιών σελίδα 19

59. Τετράδιο εργασιών σελίδα 20

60. Τετράδιο εργασιών σελίδα 20

61. Τετράδιο εργασιών σελίδα 20
φετινοί φετινά
φωτεινός φωτεινή
φτηνός φτηνή
υπεύθυνος υπεύθυνο
ηλεκτρονικός ηλεκτρονική