Γραμματική

1. Ενότητα 1: Πάλι Μαζί!
Γλωσσικά & Γραμματικά Φαινόμενα
Παπαζαχαρίου Ειρήνη- Ανθή
Γ’ Τάξη

2. 1. Η απλή πρόταση
2. Διάκριση Ουσιαστικών από ρήματα
3. Ουσιαστικά: Γένη – Αριθμοί
Ονομαστική Πτώση
4. Το οριστικό άρθρο
5. Σημεία στίξης
6. Ερωτηματικές Λέξεις
7. Αλφαβητική σειρά
8. Οικογένειες Λέξεων
9. Παράγραφος
Γλωσσικά & Γραμματικά Φαινόμενα

3. Η απλή πρόταση (η δομή της πρότασης)
Μια ομάδα λέξεων που μας δίνει ένα ολοκληρωμένο νόημα λέγεται
πρόταση.
π.χ. Το μωρό κοιμάται.
Ο σκύλος λέρωσε το αυτοκίνητο.
Μια απλή πρόταση έχει Υποκείμενο, Ρήμα και Αντικείμενο.
 Υποκείμενο
Το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα που κάνει ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε
μια κατάσταση λέγεται υποκείμενο. Για να βρούμε το υποκείμενο, κάνουμε
την ερώτηση «ποιος;».
π.χ. Ο πατέρας δουλεύει.
ποιος δουλεύει; - ο πατέρας
Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα στην ονομαστική πτώση.
1

4.  Ρήμα
Η λέξη που φανερώνει τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται
το υποκείμενο λέγεται ρήμα. Για να βρούμε το ρήμα, κάνουμε την ερώτηση
«τι κάνει;».
π.χ. Ο Αλέξανδρος διαβάζει.
τι κάνει ο Αλέξανδρος; - διαβάζει
 Αντικείμενο
Η λέξη που μας δείχνει που πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου λέγεται
αντικείμενο. Για να βρούμε το αντικείμενο κάνουμε την ερώτηση «τι;».
π.χ. Ο Λεωνίδας λύνει τις ασκήσεις του.
τι λύνει ο Λεωνίδας; - τις ασκήσεις του
Το αντικείμενο βρίσκεται συνήθως σε πτώση αιτιατική
και ορισμένες φορές σε γενική.
π.χ. Ο Νίκος μοιάζει του πατέρα του.

5. Διάκριση Ουσιαστικών από ρήματα
Οι λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα, ενέργεια, κατάσταση ή
ιδιότητα λέγονται ουσιαστικά.
π.χ. πρόσωπα  μητέρα, παππούς, παιδί
ζώα  κατσίκα, ταύρος, ελάφι
πράγματα καρέκλα, πίνακας, μολύβι
ενέργεια  γράψιμο, πλέξιμο, κλάδεμα
κατάσταση χαρά, αγωνία, ειρήνη
ιδιότητα  δικαιοσύνη, φιλία, πονηριά
Τα ουσιαστικά που φανερώνουν ένα ορισμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα λέγονται
κύρια ονόματα, ενώ τα ουσιαστικά που φανερώνουν όλα τα πρόσωπα, ζώα ή
πράγματα του ίδιου είδους λέγονται κοινά ουσιαστικά.
π.χ. Κύρια ονόματα Κοινά ουσιαστικά
Βασιλική σχολείο
Αθήνα αγόρι
Γαλλία γάτα
Τετάρτη ψαράς
2

6. Κύρια ονόματα είναι τα εξής:
α.τα ονόματα των ανθρώπων
Σωτήρης, Ελένη κ.ά.
β. τα ονόματα των ζώων
Ρεξ, Αζόρ κ.ά.
γ. τα ονόματα των ημερών και των μηνών
Χριστούγεννα, Πάσχα κ.ά.
δ.τα ονόματα των γιορτών
Τρίτη, Κυριακή, Μάιος, Ιούλιος κ.ά.
ε. τα ονόματα των χωρών, πόλεων, ποταμών, λιμνών, βουνών, νησιών
Σουηδία, Παρίσι, Αξιός, Βόλβη, Όλυμπος, Θάσος κ.ά.
Οι λέξεις που φανερώνουν ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα κάνει ή παθαίνει κάτι ή
βρίσκεται σε μια κατάσταση λέγονται ρήματα.
π.χ. Ο Αποστόλης γράφει ένα γράμμα.
Το σπίτι καταστράφηκε από το σεισμό.
Η Αγγελική λούζεται.

7. Ουσιαστικά: Γένη – Αριθμοι – Ονομαστική Πτώση
Οι λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα, ενέργεια, κατάσταση ή
ιδιότητα λέγονται ουσιαστικά.
 Τα γένη των ουσιαστικών είναι τρία: το αρσενικό, το θηλυκό και το ουδέτερο. Το γένος μπορούμε να το
ξεχωρίσουμε από το άρθρο. Τα ουσιαστικά που παίρνουν μπροστά τους το άρθρο ο λέγονται αρσενικά, αυτά
που παίρνουν μπροστά το η λέγονται θηλυκά και αυτά που παίρνουν μπροστά το άρθρο το λέγονται
ουδέτερα. π.χ. Ο ήλιος λάμπει.  αρσενικό
Η σκάλα είναι ξύλινη.  θηλυκό
Το νερό είναι κρύο.  ουδέτερο
 Τα ουσιαστικά έχουν δύο αριθμούς: τον ενικό και τον πληθυντικό. Όταν μιλάμε για ένα πρόσωπο, ζώο ή
πράγμα, χρησιμοποιούμε τον ενικό αριθμό, ενώ όταν μιλάμε για πολλά πρόσωπα, ζώα ή πράγματα,
χρησιμοποιούμε τον πληθυντικό αριθμό.
π.χ. Ο κύκλος είναι μικρός.  ενικός αριθμός
Οι χώρες είναι γειτονικές.  πληθυντικός αριθμός
 Οι διάφορες μορφές που παίρνει το ουσιαστικό όταν κλίνεται λέγονται πτώσεις. Οι πτώσεις των ουσιαστικών
είναι τέσσερις: η ονομαστική, η γενική, η αιτιατική και η κλητική. Για να βρεις τα ουσιαστικά που είναι σε
ονομαστική πτώση, απάντησε στην ερώτηση «ποιος; ποια; ποιοι; ποιες;».
π.χ. Ποιος φωνάζει;  Ο πατέρας.
Ποια μαγειρεύει;  Η μητέρα.
Ποιες είναι οι κοπέλες;  Οι φίλες μου.
3

8. Πτώσεις Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
Ονομαστική ο η το οι οι τα
Γενική του της του των των των
Αιτιατική το(ν) τη(ν) το τους τις τα
Κλητική - - - - - -
Το οριστικό άρθρο
Οι μονοσύλλαβες λέξεις ο, η, το, οι, τα που
μπαίνουν μπροστά από τα ουσιαστικά για να
δείξουν το γένους τους λέγονται οριστικά άρθρα.
Τα οριστικά άρθρα δηλώνουν ένα ορισμένο
πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
π.χ. Ο δρόμος είναι στενός.
Η αδερφή μου έχει μακριά μαλλιά.
Το πάρκο είναι καταπράσινο.
Τα άρθρα δε μένουν πάντα ίδια σε όλες τις
πτώσεις. Αλλάζουν και παρουσιάζονται με
διάφορες μορφές.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Τα άρθρα δεν έχουν κλητική !!
Κλίση οριστικού άρθρου
4

9. Σημεία στίξης
Όταν γράφουμε, στο τέλος των λέξεων ή των προτάσεων βάζουμε κάποια σημάδια για
να μας βοηθούν να διαβάσουμε το κείμενο και να καταλάβουμε καλύτερα το νόημά του.
Τα σημάδια αυτά λέγονται σημεία στίξης και είναι τα εξής:
τελεία ( . ) αποσιωπητικά ( … )
ερωτηματικό ( ; ) εισαγωγικά ( « » )
κόμμα ( , ) διπλή τελεία ( : )
θαυμαστικό ( ! ) παύλα ( - )
 τελεία ( . ): Χρησιμοποιείται στο τέλος μιας πρότασης που έχει ολοκληρωμένο νόημα.
Σ’αυτό το σημείο σταματά για λίγο η φωνή μας. Μετά την τελεία αρχίζουμε με
κεφαλαίο γράμμα.
π.χ. Τηλεφώνησε η Ανθή . Είπε ότι θ’ αργήσει.
 ερωτηματικό ( ; ): Χρησιμοποιείται στο τέλος μιας πρότασης με την οποία ρωτάμε
κάτι. Μετά το ερωτηματικό αρχίζουμε με κεφαλαίο γράμμα αν το νόημα της πρότασης
έχει ολοκληρωθεί.
π.χ. Ήρθαν όλοι; Μπορούμε να ξεκινήσουμε;
Αν δεν έχει ολοκληρωθεί το νόημα της πρότασης συνεχίζουμε με μικρό.
π.χ. Ποιος έσπασε το τζάμι; ρώτησε η Μαρία.
5

10. Ερωτηματικές Λέξεις
Όταν θέλουμε να διατυπώσουμε ερωτήσεις, γράφουμε πάντα κεφαλαίο το
αρχικό γράμμα και βάζουμε ερωτηματικό [ ; ] στο τέλος κάθε ερώτησης. Οι
πιο συνηθισμένες ερωτηματικές λέξεις είναι οι εξής:
ποιος, πόσος, πόσο, πώς, πού, πότε, τι, γιατί, κ.ά.
Οι λέξεις τι, ποιος δεν τονίζονται γιατί είναι μονοσύλλαβες.
Οι λέξεις που και πως παίρνουν τόνο όταν:
α. Ρωτάμε
π.χ. Πού είναι τα παιδιά; Πώς πέρασες χθες;
β. Μερικές φορές παίρνουν τόνο χωρίς να φαίνεται ξεκάθαρα ότι ρωτάμε,
π.χ. Θέλω να μου πεις πού είναι τα παιδιά.
Θέλω να μου πεις πώς πήγες στο σχολείο.
γ. Επίσης παίρνουν τόνο στις φράσεις πού και πού, πώς και πώς.
π.χ. Πού και πού το ρίχνω λιγάκι έξω.
Πώς και πώς περίμενα αυτή τη μέρα.
6

11. ΠΡΟΣΟΧΗ
Η μονοσύλλαβη λέξη τι δεν τονίζεται ποτέ!
Η ερωτηματικές λέξεις ποιος, ποια, ποιο δεν τονίζονται ποτέ γιατί είναι
μονοσύλλαβες!
Τι να προσέξω στην ορθογραφία!!!
Η ερωτηματική λέξη ποιος, ποια, ποιο γράφεται με οι.
Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την ερωτηματική αντωνυμία ποια με το
επίρρημα πια! Το πια μπαίνει πάντα ύστερα από ρήματα.
π.χ. Ποια είναι η φίλη σου;
Φτάνει πια.
Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την αντωνυμία ποιο με το επίρρημα πιο. Το πιο
μπαίνει πάντα μπροστά από επίθετα και επιρρήματα.
π.χ. Πες μου ποιο χρώμα σου αρέσει πιο πολύ.

12. Αλφαβητική σειρά
 Αλφαβητική σειρά είναι η σειρά που έχουν τα γράμματα στο ελληνικό
αλφάβητο. Έτσι αν θέλουμε να βάλουμε κάποιες λέξεις σε αλφαβητική
σειρά βλέπουμε αρχικά το πρώτο γράμμα. Αν αυτό είναι το ίδιο τότε τις
κατατάσσουμε ανάλογα με το δεύτερο γράμμα. Αν και αυτό είναι ίδιο τότε
προχωράμε στο τρίτο γράμμα των λέξεων κ.λ.π.
π.χ. άλογο, ελέφαντας, ξιφίας
παιδί, παίζω, παιχνίδι
7

13. Οικογένειες λέξεων
Όλες οι λέξεις, παράγωγες και σύνθετες, που γίνονται από μια λέξη
λέγονται συγγενικές λέξεις. Οι συγγενικές λέξεις αποτελούν όλες μαζί
μια οικογένεια λέξεων. Παράδειγμα:
γράφω
Παράγωγες λέξεις Σύνθετες λέξεις
γραφή καταγραφή
γραφέας συγγραφέας
γραφείο τυπογραφείο
Οικογένεια λέξεων
8

14. Παράγραφος
 Η παράγραφος είναι ένα κομμάτι λόγου φτιαγμένο από προτάσεις που
μιλούν για το ίδιο πράγμα. Όταν θέλουμε να γράψουμε μια παράγραφο,
γράφουμε την πρώτη λέξη πιο μέσα. Όταν τελειώσει και θέλουμε να
γράψουμε νέα παράγραφο, ξεκινάμε από την επόμενη σειρά.
Το σύμβολο της παραγράφου είναι §.
Τίτλος Παράγραφου
 Ο καταλληλότερος τίτλος για μια παράγραφο είναι εκείνος που
αναφέρεται στο κύριο θέμα της.
9

15. " Ένα σχολείο παρουσιάζεται στο διαδίκτυο.«
Tο σχολείο μας είναι σχετικά καινούριο. Βρίσκεται στο
κέντρο του χωριού, απέναντι από τη μεγάλη πλατεία του
και μπροστά από το παλιό κτίριο που έχει ιστορία σχεδόν
ενός αιώνα. Έχει χτιστεί το 1998 και αποτελείται από έξι
αίθουσες διδασκαλίας, κατάλληλα εξοπλισμένη αίθουσα
ολοήμερου σχολείου, κουζίνα, βοηθητικές αίθουσες
προβολών, ηλεκτρονικών υπολογιστών, φυσικών
επιστημών, αίθουσα γυμναστηρίου και τα γραφεία του
διευθυντή και των δασκάλων.
Στην τεράστια αυλή του υπάρχουν γήπεδα για τις
αθλητικές δραστηριότητες. Στα διαλείμματα οι μαθητές και
οι μαθήτριες διασκεδάζουν παίζοντας στις κούνιες, την
τσουλήθρα και τα μονόζυγα που υπάρχουν μέσα σ' αυτή. Ο
χώρος του πράσινου καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη έκταση
της αυλής του σχολείου μας. Πρόσφατα έχει δεντροφυτευτεί
από τα παιδιά του σχολείου, και σύντομα η ομορφιά της θα
γίνει ακόμα μεγαλύτερη.
Κείμενο και εικόνα από την ηλεκτρονική σελίδα:
http:// dim-trikal.ima.sch.gr
Παράδειγμα
Τίτλος 1ης παραγράφου:
"Το δημοτικό σχολείο
Τρικάλων Ημαθίας"
Τίτλος 2ης παραγράφου:
"Η αυλή του σχολείου"