Γλώσσα Ε΄ δημοτικού http://users.sch.gr/dimylonaki/mathimata_glossa_tragoudia_kai_stixoi.htm

1. Τραγούδια
και στίχοι

3. Τι μπορούν να κάνουν τα παιδιά σύμφωνα με τον ποιητή
όταν πιάσουν γερά τα χέρια και στήσουν χορό; Τι θέλει στ΄αλήθεια
να μας πει ο ποιητής με αυτό το ποίημα;

4. Ο Γιάννης Ρίτσος, που χαρακτηρίστηκε ως ποιητής της ειρήνης, έχει γράψει
εδώ ένα ποίημα που μιλά για τα παιδιά και την αγνή ψυχή τους που μπορεί
να δέχεται όλα τα παιδιά του κόσμου. Στην πραγματικότητα όμως ο ποιητής
απευθύνεται στους μεγάλους και τους καλεί να αφήσουν τα γραφεία τους και
να δώσουν τα χέρια τους σε ένα γαϊτανάκι που τους δέχεται όλους ανεξάρτη-
τα από χρώμα, θρησκεία, πατρίδα. Η ζωή είναι καλύτερη όταν υπάρχει
ειρήνη και αγάπη από όλους προς όλους.
Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου μελοποιήθηκε από τον Λουκιανό Κηλαϊδόνη.

5. Τι μπορούν να κάνουν τα παιδιά σύμφωνα με την τραγουδίστρια
όταν κρατήσουν στα χέρια τους τις ελπίδες των μεγάλων;

6. Αρλέτα (1945-2017)
Ελληνίδα τραγουδίστρια.
Τα μικρά παιδιά ακόμα και αν δε μιλούν ακόμα καλά και μπερδεύουν τα λόγια
τους, μπορούν να παίζουν χωρίς να μιλούν, χρησιμοποιώντας νοήματα.
Μπορούν να ζουν έναν κόσμο όμορφο είτε παίζουν με λουλούδια είτε με χώ-
ματα είτε με λάσπες. Μπορούν με τη φαντασία τους να μετατρέπουν διάφορα
πραγματάκια σε αυτοκίνητα, κόσμο, ζωή. Τα κουτόσπιρτα μπορούν να τα
βλέπουν σαν σταθμό και τρένα και να κάνουν με αυτά ταξίδια μακρινά.
Τα μικρά παιδιά κρατούνε στα χέρια τους τις ελπίδες των μεγάλων, γιατί αυτά
είναι που θα κατακτήσουν τον αυριανό κόσμο και μπορούν να τον κάνουν
πολύ καλύτερο.

7. Τι μπορούν να κάνουν τα παιδιά σύμφωνα με τη
στιχουργό όταν μαζευτούν μια ζεστή βραδιά στο Πόρτο Λίλι;

8. Μια βραδιά στο Πόρτο Λίλι ήταν τραγούδι από την παιδική εκπομπή Εδώ Λιλιπούπολη.
Στίχοι: Μαριαννίνα Κριεζή Μουσική: Νίκος Κυπουργός
Αν τα παιδιά μαζευτούν μια βραδιά στο Πόρτο Λίλι, το μικρό λιμάνι θα γεμίσει
με φωνές και μουσικές. Οι μεγάλοι βλέποντάς τα θα θυμηθούν τα παιδικά τους
χρόνια, τότε που ήταν και αυτοί μικρά ανέμελα παιδιά και έκαναν βαρκάδα,
συναντιόντουσαν στην προκυμαία, κοιτούσαν τα αστέρια, έπαιζαν με τα
μπαλόνια, άκουγαν τα τριζόνια.

9. 1. Οι στίχοι των τριών ποιημάτων
μιλούν για τα παιδιά. Τι μπορούν να
κάνουν τα παιδιά σύμφωνα με τους
ποιητές;
• Όταν πιάσουν γερά τα χέρια και
στήσουν χορό;
• Όταν κρατήσουν στα χέρια τους τις
ελπίδες των μεγάλων;
• Όταν μαζευτούν μια ζεστή βραδιά
στο Πόρτο Λίλι;
Διαβάστε από το Ανθολόγιο το
απόσπασμα από το βιβλίο του Π.
Καλιότσου Ένα σακί μαλλιά, σελ.
112. Τι κάνουν τα παιδιά σ’ αυτή την
ιστορία;

10. Σ' ένα νησί, όπου έρχεται να υπηρετήσει ένας νέος δάσκαλος, ο Βασίλης,
εκτυλίσσονται ενδιαφέροντα γεγονότα. Οι κάτοικοι, χωρισμένοι σε δυο
αντίπαλες παρατάξεις, δεν καταφέρνουν να φτιάξουν το λιμάνι. Αντίθετα, τα
παιδιά μ' ένα συγκινητικό παράδειγμα ομόνοιας και
αδελφοσύνης τους βάζουν, που λένε, τα γυαλιά:
Έχοντας επικεφαλής το Γιωργαρέλο, ένα εφτάχρονο
παιδί που όλοι το αποδέχονται, κουρεύονται γουλί —
κι ο δάσκαλος μαζί—, για να συμπαρασταθούν στο
Φάνη το συμμαθητή τους, που είχε χάσει πρόσκαιρα
τα μαλλιά του από μια αρρώστια. Στο απόσπασμά μας
θα παρακολουθήσουμε τη στιγμή όπου τα παιδιά κι ο
δάσκαλος αποκαλύπτουν τα... κουρεμένα κεφάλια
τους. Η κυρία Διονυσία που παρουσιάζεται στο
κείμενο είναι η δασκάλα. Ο Κωστάκης Περγάμαλλης
είναι ο κουρέας. Η Τζόυ είναι η μητέρα του Φάνη. Τα
υπόλοιπα κύρια ή υποκοριστικά (παρατσούκλια)
ονόματα ανήκουν σε μαθητές του σχολείου.

11. Οδάσκαλος εξηγεί:
— Τους βλέπετε; Όλοι σχεδόν φοράνε καπέλο. Είναι γιατί κουρεύτηκαν με
την ψιλή.
— Τιιι;
— Μάλιστα, καλά το ακούσατε. Δεν έμεινε τίποτα, γενική αποτρίχωση, θα
'λεγα, για να μην πω αποψίλωση*. Για να πάρετε μια ιδέα, δεν έχετε παρά να
προσέξετε αυτά τα μικρά, τα ξεσκούφωτα. Να, για παράδειγμα, ο
Θεμιστοκλής με το Σταυρονικήτα. Έχετε ξαναδεί τα κεφάλια τους έτσι γυμνά;
Η κυρία Διονυσία είχε μείνει άφωνη. Ψέλλισε* κάτι τέτοιο: «Όλοι... Τι σημαίνει
αυτό; Δεν καταλαβαίνω...».
— Μα ποιος τους είπε να κουρευτούν;
— Κανείς. Κουρεύτηκαν με τη θέλησή τους.
— Μνήσθητί μου, Κύριε*!... Γιατί, καλέ;
— Γιατί σήμερα ξαναγυρίζει ο Φάνης σχολείο.
— Ε, και λοιπόν; Τι σχέση έχει αυτό;
— Μα δεν καταλαβαίνετε, κυρία Διονυσία; Από συμπαράσταση
κουρεύτηκαν τα παιδιά...

12. Χρειάστηκε λίγα δευτερόλεπτα η γυναίκα για να μπει στο νόημα. Ο Βασίλης
είδε αμέσως τα γουρλωμένα μάτια της ν' αλλάζουν έκφραση και να
βουρκώνουν... Υποχώρησε βγαίνοντας έξω διακριτικά, την ώρα που
ανοιγόκλεινε τα συρτάρια της, ότι τάχατες κάτι ψάχνει, μάλλον ένα μαντίλι για
να σκουπίσει τα μάτια της.
********
Ήταν γραφτό για την κυρία Διονυσία να 'ναι γι' αυτή η μεγάλη μέρα
συγκινήσεων και εκπλήξεων, με αποκορύφωμα το κεφάλι του δασκάλου, που
θα το δει τώρα σε λίγο. Γενικά, όλος ο γυναικείος πληθυσμός του σχολείου
άναυδος θα παρακολουθήσει μια εξαίσια παράσταση. Πολλά μάτια του
γυναικείου πληθυσμού θα δακρύσουν.
Η Αποκάλυψη*, μ' άλλα λόγια (που, εξόν από το βαθύτερο νόημά της,
σημαίνει και βγάλσιμο του καπέλου), έγινε με τον ακόλουθο τρόπο:
Ο αέρας κόπηκε ξαφνικά, λίγο πριν χτυπήσει το κουδούνι για μέσα. Οι τάξεις
παρατάχτηκαν στη γραμμή, μπροστά στις σκάλες, για την πρωινή προσευχή.
Φορούσαν όλοι καπέλα, που θα τα 'βγαζαν με το σύνθημα του δασκάλου τη
στιγμή που θα 'φτανε ο Φάνης.

13. Τον έφερε αυτοκίνητο, που σταμάτησε έξω απ' την αυλόπορτα. Τον
συνόδευε η Τζόυ. Προχώρησε δισταχτικά να πάρει τη θέση του. Είχε
σηκωμένους τους γιακάδες του και φορούσε τη σκούφια του χωμένη ως τ'
αυτιά.
Τότε ακριβώς δόθηκε το σύνθημα για την πρωινή προσευχή. Με μια
απότομη κίνηση ο Βασίλης ο δάσκαλος έβγαλε το καπέλο του. Αμέσως και
σαν ένας άνθρωπος τα παιδιά έβγαλαν τα δικά τους, που ήταν διαφόρων
ειδών: Από τραγιάσκες, ρεπούμπλικες*, πλεκτές σκούφιες, καουμπόικα και
στρατιωτικά, ίσαμε νάιλον κάλτσες...
Το θέαμα που παρουσιάστηκε ολομεμιάς κάτω απ' τον ήλιο ήταν όπως το
χαρακτήρισε ο Κωστάκης Περγάμαλλης: μεγαλειώδες!
Κάπως έτσι θα το φαντάστηκε: σειρές από γυμνά κεφάλια, διαφόρων
σχημάτων, με ξάστερα πρόσωπα (και μεγάλα αυτιά, φυσικά), να
προσεύχονται ευλαβικά και παράφωνα και προπαντός αμέριμνα για το χάλι
τους. Μόνο μια ερωτηματική ταραχή δημιουργήθηκε στα κορίτσια. Το ίδιο και
στο Φάνη.

14. Τα πρώτα κεφάλια που αντιλήφθηκε ήταν τα δυο μπροστινά, που έτυχε ν'
ανήκουν το ένα στον Καζανόβα και τ' άλλο στο Γιάννη το Λήσταρχο. Γυρίζει
στο πλάι και βλέπει τον Αριστείδη. Γυρίζει πίσω του και βλέπει το Στρατηγό
μ' ένα κεφάλι μακρόστενο σαν πεπόνι. Όλοι έκαναν τον αδιάφορο, σαν να
μην τον είδαν.
Στην αρχή του φάνηκε ανεξήγητο. Κατάλαβε όταν πρόσεξε και όλα τ' άλλα
κουρεμένα κεφάλια. Τα μάτια του έλαμψαν. Ένα πλατύ χαμόγελο φώτισε το
πρόσωπο του. Κάνει μια απότομη κίνηση σαν να πετάει μακριά ένα βάρος
και βγάζει κι αυτός τη σκούφια του.
Στο μεταξύ η κυρία Διονυσία, που είχε πανοραμική άποψη* απ' τις σκάλες,
έπαιρνε μια νέα συγκίνηση, ακόμα πιο δυνατή: Ποτέ δεν την είδε και δεν την
άκουσε έτσι την πρωινή προσευχή. Ένας κόμπος της έκλεισε το λαιμό. Δεν
πρόλαβε όμως να εκδηλωθεί, γιατί προηγήθηκε μια νέα κατάπληξη: Καθώς
αντιλήφθηκε πλάι το δάσκαλο να βγάζει το μαύρο καπέλο του, γυρίζει
απότομα και αντικρίζει ένα τόσο αστείο κεφάλι, που σίγουρα θα γελούσε αν
δεν ήταν έτοιμη να κλάψει.
Η Τζόυ, όμως, που τα είδε όλα απ' την αυλόπορτα, έκλαψε.

15. Διαβάσαμε από το Ανθολόγιο το απόσπασμα από το βιβλίο του
Π. Καλιότσου Ένα σακί μαλλιά, σελ. 112.
Τι κάνουν τα παιδιά σ’ αυτή την ιστορία; Γιατί;
Εσείς θα το κάνατε; Γιατί;
Πιστεύετε ότι οι ενήλικες θα το
έκαναν; Γιατί;
Θα μπορούσε να είχε συμβεί
στ΄αλήθεια κάτι τέτοιο; Γιατί;
Το μυθιστόρημα στηρίζεται σ' ένα αληθινό περιστατικό, το οποίο, όπως μας
πληροφορεί ο συγγραφέας, το διάβασε στις εφημερίδες την άνοιξη του 1994.
Οι ήρωες, ωστόσο, όπως και τα άλλα στοιχεία, είναι φανταστικά.

16. Σε ένα σχολείο του Ιράν, ένας δάσκαλος παρατήρησε το bullying που δεχόταν ένας μαθητής
μίας τάξης, καθώς είχε χάσει τα μαλλιά του, επειδή έπασχε από καρκίνο. Για το λόγο αυτό, ο
δάσκαλος αποφάσισε να ξυρίσει το κεφάλι του, έτσι ώστε να συμπαρασταθεί στο παιδάκι. Η
κίνηση αυτή του δασκάλου ήταν ένα μήνυμα, το οποίο έλαβαν τα παιδιά και σιγά σιγά ακολού-
θησαν το παράδειγμά του. Ξύρισαν όλοι τα κεφάλια τους και μια ολόκληρη τάξη στάθηκε δίπλα
στο παιδί. Τελικά για να γίνει ένα θαύμα δεν χρειάζεται τίποτα άλλο από το να γίνεις εσύ το
θαύμα του άλλου.
Πηγή: https://www.infokids.cy/

17. 2. Ποιες εικόνες χρησιμοποιούν οι ποιητές στα παραπάνω
τραγούδια; Να αποδώσετε με ένα σχέδιο ή σκίτσο αυτή που σας
αρέσει περισσότερο. Να της δώσετε έναν τίτλο και να την κρεμάσετε στην
τάξη.
Γράψτε με καλλιγραφικά γράμματα το αγαπημένο σας τραγούδι σε μια
κόλλα χαρτί. Μαζέψτε όλα τα χαρτιά, συρράψτε τα και δημιουργήστε ένα
λεύκωμα της τάξης. Τοποθετήστε το στη βιβλιοθήκη της
τάξης σας.
Σκεφτείτε και διαλέξτε ένα από τα αγαπημένα σας τραγούδια. Γιατί διαλέξατε
αυτό το τραγούδι; Γράψτε την απάντηση στο τετράδιό σας μέσα σε δέκα το
πολύ γραμμές.
3. Στα κείμενα των τραγουδιών θα βρείτε χρωματισμένες
κάποιες λέξεις. Τι κοινό έχουν μεταξύ τους; Υπάρχει κάποια
που διαφέρει και γιατί;

18. Οι χρωματισμένες λέξεις είναι οι: αν, γης, και, πιο, δυο, μπει, μες, ή.
Είναι όλες μονοσύλλαβες που δεν τονίζονται.
Εκτός από το διαζευκτικό ή που τονίζεται για να ξεχωρίζει από το άρθρο.

19. η πολιτ__α (από αρχαία λέξη, που σχηματίστηκε από το ρήμα πολιτεύω -
σήμερα υπάρχει μόνο το πολιτεύομαι) => θυμάμαι: ρήμα σε -εύω
σχηματίζει θηλυκό ουσιαστικό σε -εία, π.χ. γοητεύω-γοητεία, μαγεύω-
μαγεία, μαντεύω-μαντεία
η πλατ__α (αρχαία λέξη, που ήταν επίθετο: πλατύς, πλατεία, πλατύ - τώρα
το θηλυκό πλατεία είναι ουσιαστικό [από τη φράση πλατεία οδός = πλατύς
δρόμος] και το επίθετο έγινε πλατιά και γράφεται με ι)
η αλήθ__α (αρχαία λέξη), σχηματίστηκε από επίθετο σε -ης:
αληθής-αλήθεια, ασθενής-ασθένεια, διαρκής-διάρκεια, συνήθης-συνήθεια.
η κοινων_α (αρχαία λέξη, που σχηματίστηκε από το ρήμα κοινωνώ, όπως
και η επιθυμία από το επιθυμώ)
η βραδ_ά (αρχαία λέξη, που ήταν επίθετο: βραδύς, βραδεία, βραδύ [αργός]
- η βραδιά προέρχεται από τη φράση βραδεία ώρα)

20. πολιτ α, μαγ α, γοητ α, μαντ α, θεραπ α, ληστ α,
εί εί εί εί εί εί
γιατρ ά, πορ α, ερμην α, νηστ α, κολακ α, λατρ α,
ει εί εί εί εί εί
αλήθ α, ερμην α, ειρων α, παντρ ά , δουλ ά, παιδ α
ει εί εί ει ει εί
ασθέν α, διάρκ α, βοήθ α, ενέργ α, καλλιέργ α,
ει ει ει ει ει
αγέν α, επιμέλ α, ευγέν α, συνέπ α, κακοήθ α, ακρίβ α,
ει ει ει ει ει ει
αξιοπρέπ α, αφάν α, διάρκ α, ευσέβ α, ειλικρίν α, πολυτέλ α
ει ει ει ει ει ει
ευθ α, οξ α, αμβλ α, βραδ α, ταχ α, ευρ α,
εί εί εί εί εί εί
φωτ ά, βραδ ά, ελ ά, ζημ ά, αγκαλ ά, φωλ ά, ποδ ά, περπατησ ά
ι ι ι ι ι ι ι ι
αδικ α, οδηγ α, κοινων α, επιθυμ α, αγων α, κυκλοφορ α,
ί ί ί ί ί ί
λειτουργ α, δημιουργ α, απορ α, ηρεμ α, αφθον α, δικαιολογ α,
ί ί ί ί ί ί
φιλ α, τιμωρ α,
ί ί
κοινων α, επιθυμ α, αγων α, κυκλοφορ α, φιλ α, τιμωρ α,
ί ί ί ί ί ί
λειτουργ α, δημιουργ α, απορ α, ηρεμ α, αφθον α, δικαιολογ α,
ί ί ί ί ί ί

22. Παρουσίαση: ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ