เอกสารประกอบการเรียนรู้รายวิชา เคมี ม5 1/2558 เรื่อง ปริมาณสัมพันธ์ โดยครูศิริวุฒิ บัวสมาน โรงเรียนศรีสมเด็จพิมพ์พัฒนาวิทยา สพม.27 (ร้อยเอ็ด)

1. หน่วยการเรียนรู้ที่ 1
เรื่อง ปริมาณสัมพันธ์
เอกสารประกอบการเรียนรู้
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5
วิชา เคมี รหัสวิชา ว30222 จานวน 1.5 หน่วยกิต
โดย
นายศิริวุฒิ บัวสมาน ตาแหน่ง ครู
ศษ.บ.การมัธยมศึกษา(เคมี-ชีววิทยา) , วท.ม. เคมีสาหรับครู
โรงเรียนศรีสมเด็จพิมพ์พัฒนาวิทยา อาเภอศรีสมเด็จ จังหวัดร้อยเอ็ด
สังกัดสานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 27
สานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ
ชื่อชื่อ--สกุลสกุล...................................................................................................... ชั้นชั้น................................ เลขที่เลขที่......................เลขประจาตัวเลขประจาตัว....................................................
ตามหลักสูตรสถานศึกษาและหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551

2. ก
ញ ញ
N
๖.๐๒ x๑๐๒๓
g
M W
V0
๒๒.๔ dm๓
N g V0
ยันต์กันโง่เคมี
ยันต์กันโง่เคมี
moln

3. คานาคานา
เอกสารประกอบการเรียนรู้ “รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว30222 ” ที่นักเรียนหรือท่านผู้อ่านกาลังถือ
อ่านอยู่นี้ เป็นเอกสารส่วนหนึ่งของกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ที่ครูศิริวุฒิ บัวสมาน ได้เรียบเรียงขึ้น
เพื่อใช้ประกอบในกิจกรรมกระบวนการเรียนรู้ของผู้เรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 เพื่อผู้เรียนได้ศึกษาด้วยตนเอง
และมีแบบฝึกหัดให้ลองฝึกคิดและทาด้วย
เอกสารเล่มนี้ถือเป็นสิ่งพิมพ์ ที่ผู้จัดกระบวนการเรียนรู้ ได้รวบรวมสาระเกี่ยวกับวิชาเคมี เรื่อง
ปริมาณสัมพันธ์ จากเอกสาร หนังสือ และตาราหลายๆ เล่มด้วยกัน โดยสรุปสาระให้เข้าใจง่ายยิ่งขึ้น
ข้อแนะนาในการเรียน ขอให้ผู้เรียนทาสัญญาการเรียนก่อน และอ่านเอกสารประกอบการเรียนรู้นี้มาล่วงหน้า
และลองทาแบบฝึกหัดมาก่อน จะทาให้ผู้เรียนเกิดทักษะและเรียนรู้ได้เร็วขึ้น
ผู้เรียบเรียงหวังเป็นอย่างยิ่งว่า เอกสารประกอบการเรียนรู้นี้ จักเป็นประโยชน์แก่ผู้เรียนและ
ผู้ศึกษา หากมีข้อผิดพลาดประการใด ก็ขออภัยไว้ ณ ที่นี้ด้วย และจะเป็นพระคุณอย่างยิ่งหากแจ้งข้อ
ผิดพลาดในเอกสารนี้ให้ผู้เรียบเรียงทราบ
(นายศิริวุฒิ บัวสมาน)
ผู้เรียบเรียง
3 กันยายน 2552
ก

4. สารบัญสารบัญ
เรื่อง หน้า
คานา ก
สารบัญ ข
สัญญาการเรียน ค
ผลการเรียนรู้ ง
คาอธิบายรายวิชา จ
หน่วยการเรียนรู้ ฉ
รูปแบบการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ ช
การวัดและประเมินผลการเรียนรู้ ช
บทนา : ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับเคมีและตารางธาตุ “หัวใจวิชาเคมี” 1
หน่วยการเรียนรู้ที่ 1 : โมลและปริมาณต่อโมล
1.1 มวลอะตอม 5
1.2 มวลโมเลกุล 8
1.3 โมล 10
1.4 สารละลาย 14
หน่วยการเรียนรู้ที่ 2 : ปริมาณสัมพันธ์
2.1 มวลของสารในปฏิกิริยาเคมี 22
2.1.1 ระบบกับสิ่งแวดล้อม 22
2.1.2 กฎทรงมวล 23
2.1.3 กฎสัดส่วนคงที่ 23
2.1.4 กฎสัดส่วนพหุคูณ 24
2.2 ปริมาตรของแก๊สในปฏิกิริยาเคมี 25
2.2.1 กฎของเกย์-ลูสแซก 25
2.2.2 กฎของอาโวกาโดร 26
2.2.3 การหาสูตรโมเลกุลของแก๊สจากปฏิกิริยาเคมี 26
2.3 การคานวณเกี่ยวกับสูตรและสมการเคมี 27
2.3.1 สูตรเคมี 27
2.3.2 การคานวณหาสูตรเอมพิริคัลและสูตรโมเลกุล 28
2.3.3 การคานวณหามวลเป็นร้อยละจากสูตร 31
2.3.4 สมการเคมี 32
2.3.5 ความสัมพันธ์ระหว่างปริมาณของสารในสมการเคมี 33
เอกสารอ้างอิง 35
ข

5. สัญญาการเรียนสัญญาการเรียน
รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222
ข้าพเจ้า (นาย , นางสาว)………………………… เลขประจาตัว……………
เป็นนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ….…ห้อง……………โรงเรียน……………….…
จังหวัด………………
ด้วยเกียรติของข้าพเจ้า ข้าพเจ้าขอสัญญาว่า
ข้อ 1 ข้าฯ จะจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์และเลื่อมใสการปกครองในระบอบ
ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
ข้อ 2 ข้าฯ จะเป็นลูกที่ดีของบิดา-มารดา เป็นศิษย์ที่ดีของครู-อาจารย์เป็นพลเมืองที่ดีของประเทศชาติ
และเป็นศาสนิกชนที่ดีของศาสนา
ข้อ 3 ข้าฯ จะตั้งเป้ าหมายของการเรียนและปฏิบัติตามเพื่อให้บรรลุเป้ าหมายที่ตั้งไว้
ข้อ 4 ข้าฯ จะเข้าชั้นเรียนให้ตรงเวลา
ข้อ 5 ข้าฯ จะขยันและตั้งใจเรียน ทุ่มเททั้งเวลา กาลังกายและกาลังใจเพื่อการเรียนรู้และอนาคตของข้าฯ
ข้อ 6 ข้าฯ จะเตรียมตัวอ่านหนังสือ ค้นคว้าข้อมูลมาล่วงหน้า และทบทวนเมื่อเรียนในชั้นเรียนแล้ว
ข้อ 7 ข้าฯ จะติดตามเนื้อหาวิชาต่างๆ ระหว่างเรียน
ข้อ 8 ข้าฯ จะจัดตารางเรียน ตารางกิจวัตรประจาวัน และตารางทบทวนบทเรียนอย่างสม่าเสมอ
ข้อ 9 ข้าฯ จะพัฒนาวิธีการเรียน การเก็บรวบรวมข้อมูลอย่างมีประสิทธิภาพ
ข้อ 10 ข้าฯ จะบริหารเวลา จัดการเวลาต่างๆ อย่างมีประสิทธิภาพ และส่งงานตามเวลาที่กาหนด
ข้อ 11 ข้าฯ จะเตรียมพร้อมและแสดงความสามารถอย่างเต็มที่สาหรับการทดสอบและการประเมินผล
ข้อ 12 ข้าฯ จะเป็นกัลยาณมิตรกับเพื่อนร่วมชั้นและคนทุกคน และให้ความร่วมมือในกลุ่มอย่างเต็มที่
ข้อ 13 ข้าฯ จะรับผิดชอบต่อสิ่งที่ข้าพเจ้าเรียน
ข้อ 14 ข้าฯ จะปฏิบัติตามกฎระเบียบและกฎเกณฑ์ข้อบังคับของโรงเรียนและของรายวิชาต่างๆ อย่าง
เคร่งครัด
ข้อ 15 ข้าฯ จะปฏิบัติตามสัญญานี้อย่างเคร่งครัด
หากข้าพเจ้าไม่ปฏิบัติตามสัญญา ขอให้อาจารย์ประจาวิชา เคมี 2 ( ว 30222 เป็นผู้พิจารณาตามความ
เหมาะสม
ลงชื่อ……………………………ผู้สัญญา
(…………………………………)
วันที่….เดือน……………….พ.ศ…………
ลงชื่อ……………………….อาจารย์ประจาวิชา
(นายศิริวุฒิ บัวสมาน)
วันที่…….เดือน………………….พ.ศ…………
ค

6. ผลการเรียนรู้ผลการเรียนรู้ สาระการเรียนรู้เพิ่มเติม วิทยาศาสตร์สาระการเรียนรู้เพิ่มเติม วิทยาศาสตร์
ช่วงชั้นที่ 4
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4
วิชา เคมี 2 เวลา 60 ชั่วโมง 1.5 หน่วยกิต
รหัสวิชา ว 30222 3 ชั่วโมง / สัปดาห์ / ภาคเรียน
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. สืบค้นข้อมูลและอธิบายความหมายและคานวณหามวลอะตอม และมวลโมเลกุลของสารที่กาหนดให้ได้
(ว 3.1)
2. คานวณและบอกความสัมพันธ์ระหว่างจานวนโมล จานวนอนุภาค มวล และปริมาตรของก๊าซที่ S.T.P.ได้
(ว 3.1)
3. สืบค้นข้อมูลและบอกความหมายของหน่วยความเข้มข้นต่างๆ ของสารละลายได้ (ว 3.2)
4. ทาการทดลองและเห็นคุณค่าของการเตรียมสารละลาย พร้อมทั้งคานวณหาความเข้มข้นของสารละลาย
จากข้อมูลที่กาหนดให้ได้ (ว 3.2 ,ว 8.1)
5. ทาการทดลองหาจุดเดือดและจุดหลอมเหลวของสารบริสุทธิ์เปรียบเทียบกับสารละลายได้(ว 3.2 ,ว 8.1)
6. อธิบายความหมายของค่าคงที่ของการเพิ่มขึ้นของจุดเดือด (Kb) และค่าคงที่ของการลดลงของจุดเยือกแข็ง
(Kf) ได้ (ว 3.2 )
7. คานวณ จุดเดือด จุดเยือกแข็ง มวลของตัวละลาย มวลของตัวทาละลาย มวลโมเลกุลของตัวละลาย โดย
อาศัยหลักการของสมบัติคลอลลิเกทิฟของสารละลาย (ว 3.2 )
8. สืบค้นข้อมูลและอธิบายความหมายของระบบกับสิ่งแวดล้อม และภาวะของระบบได้(ว 3.2 )
9. สรุปสาระสาคัญของกฎทรงมวล และใช้คานวณหามวลของสารในปฏิกิริยาเคมีได้ (ว 3.2 )
10. สรุปสาระสาคัญของกฎสัดส่วนคงที่ และใช้คานวณหาอัตราส่วนโดยมวลของธาตุที่รวมตัวกัน
เป็นสารประกอบได้ (ว 3.2 )
11. ทาการทดลอง และคานวณหามวลของสาร อัตราส่วนโดยปริมาตรของก๊าซที่เข้าทาปฏิกิริยาพอดีกัน
และก๊าซที่เกิดจากปฏิกิริยาได้ (ว 3.2 ,ว 8.1)
12. สืบค้นข้อมูลและสรุปสาระสาคัญของกฎการรวมปริมาตรของเกย์-ลูสแซกได้ (ว 3.2)
13. สืบค้นข้อมูลและสรุปสาระสาคัญของกฎอาโวกาโดรได้ (ว 3.2)
14. อธิบายความหมายของสูตรเคมีและสมการเคมีได้ (ว 3.2)
15. ทาการทดลอง และคานวณหาสูตรเอมพิริคัล สูตรโมเลกุล มวลร้อยละของธาตุจากสูตรและ
ความสัมพันธ์ระหว่างปริมาณของสารในสมการเคมีได้(ว 3.2 ,ว 8.1)
16. เมื่อทราบสารตั้งต้นและสารผลิตภัณฑ์สามารถเขียนและดุลสมการเคมี พร้อมทั้งแปลความหมาย
จากสมการเคมีได้(ว 3.2 )
ง

7. คาอธิบายรายวิชา สาระการเรียนรู้เพิ่มเติมคาอธิบายรายวิชา สาระการเรียนรู้เพิ่มเติม วิทยาศาสตร์วิทยาศาสตร์
ช่วงชั้นที่ 4
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4
วิชา เคมี 2 เวลา 60 ชั่วโมง 1.5 หน่วยกิต
รหัสวิชา ว30222 3 ชั่วโมง / สัปดาห์ / ภาคเรียน
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
คาอธิบายรายวิชา
ศึกษา วิเคราะห์ ความหมายของมวลอะตอม มวลโมเลกุล เพื่อนาไปสู่ความหมายของโมล และ
ความสัมพันธ์ระหว่างโมลกับปริมาณของสาร ศึกษาองค์ประกอบ ความเข้มข้น และสมบัติของสารละลาย ฝึก
เตรียมและคานวณหาความเข้มข้นของสารละลาย ศึกษาสมบัติในการเพิ่มขึ้นของจุดเดือดและการลดลงของจุด
เยือกแข็งของสารละลาย ศึกษาสมบัติของระบบปิดและระบบเปิด ศึกษาและคานวณเกี่ยวกับกฎทรงมวล กฎ
สัดส่วนคงที่ทดลองเพื่อศึกษาปฏิกิริยาเคมีของแก๊สตามกฎของเกย์ลูสแซกและอาโวกาโดร เพื่อนาไปสู่การเขียน
สูตรเคมี ฝึกคานวณหาสูตรเอมพิริคัลและสูตรโมเลกุลเพื่อนาไปสู่การเรียนและสมดุลสมการเคมีและฝึก
คานวณหาปริมาณของสารในสมการเคมี ศึกษาการเปลี่ยนแปลงพลังงานของระบบ
โดยใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ การสืบเสาะหาความรู้ การสารวจตรวจสอบ การสืบค้นข้อมูล
และการอภิปราย เพื่อให้เกิดความรู้ ความคิด ความเข้าใจ สามารถสื่อสารสิ่งที่เรียนรู้ มีความสามารถใน
การตัดสินใจ นาความรู้ไปใช้ในชีวิตประจาวัน มีจิตวิทยาศาสตร์ จริยธรรม คุณธรรม และค่านิยมที่เหมาะสม
จ

8. หน่วยการเรียนรู้ สาระหน่วยการเรียนรู้ สาระการเรียนรู้เพิ่มเติม วิทยาศาสตร์การเรียนรู้เพิ่มเติม วิทยาศาสตร์
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4
วิชา เคมี 2 เวลา 60 ชั่วโมง 1.5 หน่วยกิต
รหัสวิชา ว 30222 3 ชั่วโมง / สัปดาห์ / ภาคเรียน
จานวนหน่วยการเรียนรู้ 2 หน่วยการเรียนรู้
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
หน่วยการเรียนรู้ที่ ชื่อหน่วยการเรียนรู้ เวลา (ชั่วโมง)
1
โมลและปริมาณต่อโมล
1.1 มวลอะตอม
1.2 มวลโมเลกุล
1.3 โมล
1.3.1 จานวนโมลกับมวลของสาร
1.3.2 ปริมาตรต่อโมลของก๊าซ
1.3.3 ความสัมพันธ์ระหว่างจานวนโมล อนุภาค มวล และปริมาตรของก๊าซ
1.4 สารละลาย
1.4.1 ความเข้มข้นของสารละลาย
1.4.2 การเตรียมสารละลาย
1.4.3 สมบัติบางประการของสารละลาย
20
2
2
4
2
2
4
2
2
2
ปริมาณสัมพันธ์
2.1 มวลของสารในปฏิกิริยาเคมี
2.1.1 ระบบกับสิ่งแวดล้อม
2.1.2 กฎทรงมวล
2.1.3 กฎสัดส่วนคงที่
2.1.4 กฎสัดส่วนพหุคูณ
2.2 ปริมาตรของก๊าซในปฏิกิริยาเคมี
2.2.1 กฎของเกย์-ลูสแซก
2.2.2 กฎของอาโวกาโดร
2.2.3 การหาสูตรโมเลกุลของก๊าซจากปฏิกิริยาเคมี
2.3 การคานวณเกี่ยวกับสูตรและสมการเคมี
2.3.1 สูตรเคมี
2.3.2 การคานวณหาสูตรเอมพิริคัลและสูตรโมเลกุล
2.3.3 การคานวณหามวลเป็นร้อยละจากสูตร
2.3.4 สมการเคมี
2.3.5 ความสัมพันธ์ระหว่างปริมาณของสารในสมการเคมี
20
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
ฉ

9. รูปแบบการจัดกิจกรรมการเรียนรู้รูปแบบการจัดกิจกรรมการเรียนรู้
รูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรู้ : ใช้รูปแบบการเรียนแบบร่วมมือกันเรียนรู้เพื่อรอบรู้
(Cooperative Mastery Learning)
กระบวนการ/วิธีการจัดการเรียนรู้ที่ใช้ : ได้แก่
1. กระบวนการสืบเสาะหาความรู้ (Inquiry process)
2. กระบวนการแก้ปัญหา (Problem solving process)
3. กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ (Scientific process)
4. กระบวนการการเรียนรู้แบบจัดกรอบมโนทัศน์ (Concept mapping technique)
5. กระบวนการเรียนรู้โดยใช้การระดมสมอง (Brainstorming method)
6. กิจกรรมคิดและปฏิบัติ (Hand-on Mind -on activities)
การวัดผลและประเมินผลการเรียนรู้การวัดผลและประเมินผลการเรียนรู้
จุดมุ่งหมายของการวัดและประเมินผล
1. เพื่อวินิจฉัยความรู้ ความสามารถ ทักษะและกระบวนการ เจตคติ คุณธรรม จริยธรรม และ
ค่านิยมของผู้เรียน และเพื่อซ่อมเสริมผู้เรียนให้พัฒนาความรู้ความสามารถและทักษะได้เต็มตามศักยภาพ
2. เพื่อใช้เป็นข้อมูลป้ อนกลับให้แก่ผู้เรียนเองว่าบรรลุตามจุดประสงค์การเรียนรู้เพียงใด
3. เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการสรุปผลการเรียนรู้และเปรียบเทียบถึงระดับพัฒนาการของการเรียนรู้
รูปแบบและวิธีการที่ใช้วัดและประเมินผล
ใช้การวัดและประเมินผลจากสภาพจริง (Authentic assessment)
วิธีการที่ใช้วัดและประเมินผล
1. การวัดและประเมินผลการเรียนรู้โดยใช้แฟ้มผลงาน
2. การวัดและประเมินผลด้านความสามารถและภาคปฏิบัติ
3. การวัดและประเมินผลด้านเจตคติ คุณธรรม จริยธรรมและค่านิยม
จานวนผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง มีทั้งหมด 16 ข้อ
ผลการเรียนรู้คาดหวังที่ใช้สอบรายจุดประสงค์ก่อนสอบกลางภาค : ข้อที่ 1-10
ผลการเรียนรู้คาดหวังที่ใช้สอบกลางภาค : ข้อที่ 1-10
ผลการเรียนรู้คาดหวังที่ใช้สอบรายจุดประสงค์หลังสอบกลางภาค : ข้อที่ 11-16
ผลการเรียนรู้คาดหวังที่ใช้สอบปลายภาค : ข้อที่ 1-16
ผลการเรียนรู้คาดหวังที่ใช้วัดด้านเจตคติและจิตวิทยาศาสตร์ : ข้อที่ 1-16
เจตคติและจิตวิทยาศาสตร์ที่ประเมิน : เห็นคุณค่าของการทดลอง
( 1. ความรับผิดชอบ 2. การมีส่วนร่วม 3. ความตั้งใจเรียน 4. ตรงต่อเวลา 5. ระเบียบวินัย )
ช

10. อัตราส่วนคะแนนอัตราส่วนคะแนน
อัตราส่วนคะแนน รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222
ระหว่างภาค : ปลายภาค = 70 : 30
1. อัตราส่วนคะแนนระหว่างภาค (70 คะแนน)
รายจุดประสงค์: กลางภาค : จิตวิทยาศาสตร์ = 50 : 20 : 10
1. คะแนนระหว่างภาค ( 70 คะแนน)
1.1 คะแนนรายจุดประสงค์ (50 คะแนน) ได้จาก
1.1.1 คะแนนวัดผลรายจุดประสงค์ก่อนสอบกลางภาค 10 คะแนน (จากแบบทดสอบ)
1.1.2 คะแนนวัดผลรายจุดประสงค์หลังสอบกลางภาค 10 คะแนน (จากแบบทดสอบ)
1.1.3 คะแนนรายงานการศึกษาค้นคว้า/งานที่ได้รับมอบหมาย 5 คะแนน (จากแบบประเมิน)
1.1.4 คะแนนทักษะปฏิบัติการและรายงานผลการทดลอง 10 คะแนน (จากแบบประเมิน)
1.1.5 คะแนนแฟ้มสะสมผลงาน (Portfolio) 5 คะแนน (จากแบบประเมิน)
1.2 คะแนนสอบระหว่างภาค (กลางภาค) 20 คะแนน (จากแบบทดสอบ)
1.3 คะแนนวัดผลด้านเจตคติและจิตวิทยาศาสตร์ (10 คะแนน) (จาก แบบสังเกตพฤติกรรม)
1.3.1 ความรับผิดชอบ 2 คะแนน
1.3.2 การมีส่วนร่วม 2 คะแนน
1.3.3 ความตั้งใจทางาน 2 คะแนน
1.3.4 ตรงต่อเวลา 2 คะแนน
1.3.5 มีระเบียบวินัย 2 คะแนน
2. อัตราส่วนคะแนนปลายภาค 30 คะแนน (จากแบบทดสอบ)
รวม 100 คะแนน
3. เกณฑ์การตัดสินผลการเรียนรู้
ช่วงคะแนน ระดับผลการเรียน ความหมาย
80-100 4.0 ผลการเรียนดีเยี่ยม
75-79 3.5 ผลการเรียนดีมาก
70-74 3.0 ผลการเรียนดี
65-69 2.5 ผลการเรียนค่อนข้างดี
60 -64 2.0 ผลการเรียนน่าพอใจ
55-59 1.5 ผลการเรียนพอใช้
50 -54 1.0 ผลการเรียนผ่านเกณฑ์ขั้นต่า
0 – 49 0 ผลการเรียนต่ากว่าเกณฑ์
ไม่ส่งงานตามที่มอบหมาย ร รอการตัดสินผลการเรียน
ขาดเรียนเกิน 8 ชั่วโมง มส ไม่มีสิทธ์สอบ (เวลาเรียนไม่ถึง 80%)
4. งานที่มอบหมาย(มีผลต่อการติด “ ร ”และ “0” )
1. รายงานการศึกษาค้นคว้า 2. รายงานผลการทดลอง/ปฏิบัติการ
3. แฟ้มสะสมผลงาน 4. งานที่ได้รับมอบหมายอื่นๆ
ซ

11. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
บทนาบทนา
ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับเคมีและ ตารางธาตุความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับเคมีและ ตารางธาตุ““ หัวใจวิชาเคมีหัวใจวิชาเคมี ””
ศิริวุฒิ บัวสมาน *
เคมี คืออะไร ? (What’s Chemistry? )
คาว่า “เคมี” (Chemistry) มาจากภาษาอาหรับว่า “Alguemia” ตรงกับความหมายใน
ภาษาอังกฤษว่า “อัลเคมี” (Alchemy) หรือ “การเล่นแร่แปรธาตุ” เพราะ นักเคมียุคก่อนเริ่ม
เมื่อประมาณ 2,000 ปีมาแล้ว บรรดานักเล่นแร่แปรธาตุทั้งหลาย พยายามอย่างยิ่งที่จะเปลี่ยนโลหะชนิดต่างๆ
ให้เป็นทองคา โดยใช้เวทมนต์คาถา และความเชื่อต่างๆ ที่ไม่ถูกต้อง การเล่นแร่แปรธาตุจึงไม่ถือว่าเป็น
วิทยาศาสตร์อย่างแท้จริง ถึงแม้ว่าจะมีการนาเอาวิธีทางวิทยาศาสตร์มาใช้ในการค้นคว้าก็ตาม แต่อย่างไรก็ตาม
นักเล่นแร่แปรธาตุเหล่านั้นก็ได้ค้นพบสางสาคัญบางประการ เช่น วิธีการปรุงยา เป็นต้น
เคมี เป็นสาขาหนึ่งของวิทยาศาสตร์บริสุทธิ์ ที่มุ่งศึกษาเรื่องราวของสมบัติ ส่วนประกอบโครงสร้าง
ของสาร และการเปลี่ยนแปลงภายในของสารจากระดับอะตอม ไอออน โมเลกุล ถึงโครงสร้างใหญ่โตของสิ่ง
ต่างๆ ซึ่งจะมีการให้และรับพลังงานเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย แขนงของวิทยาศาสตร์และสาขาต่างๆ ของวิชาเคมี ดู
และพิจารณาได้ดังแผนภาพ
ฯลฯ ฯลฯ
* ครูผู้สอนวิชา เคมีและชีววิทยา โรงเรียนอนุราชประสิทธิ์ (ศษ.บ.การมัธยมศึกษา (เคมี-ชีววิทยา) วท.ม.เคมีสาหรับครู ม.ขอนแก่น)
วิทยาศาสตร์
วิทยาศาสตร์บริสุทธิ์ วิทยาศาสตร์ประยุกต์
วิทยาศาสตร์
กายภาพ
วิทยาศาสตร์ชีวภาพ
*เคมี* ฟิสิกส์ คณิตฯ ชีววิทยา สัตววิทยา พฤกษศาสตร์ วิศวกรรมฯ แพทย์ฯ เกษตรฯ
เคมีเชิงฟิสิกส์
เคมีเชิงอนินทรีย์
เคมีเชิงอินทรีย์
เคมีวิเคราะห์
ชีวเคมี
ศึกษาสมบัติและปฏิกิริยาเคมีของสารประกอบที่มีธาตุคาร์บอนเป็นองค์ประกอบ ยกเว้น ออกไซด์ C
ศึกษาสมบัติและปฏิกิริยาเคมีของธาตุทั้งหมดและสารประกอบของมัน ยกเว้น สารประกอบของ C
ศึกษากฎ ทฤษฎี และสมมติฐานต่างๆ ของเคมีเพื่อใช้อธิบายปฏิกิริยาและการเปลี่ยนแปลงพลังงาน
ศึกษาวิเคราะห์สาร หาธาตุและปริมาณธาตุที่เป็นองค์ประกอบของสารชนิดต่างๆ
ศึกษาสมบัติและปฏิกิริยาเคมีของสารประกอบที่มีอยู่ในสิ่งมีชีวิต
1

12. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
ในจักรวาลประกอบด้วย สสารและพลังงาน สิ่งทั้งหลายทั้งมวล ทั้งในโลกนี้และนอกโลก เรียกว่า
สสาร (matter) ซึ่งเป็นสิ่งที่มีมวลมีปริมาตร และต้องการที่อยู่ สสารแต่ละชนิด เรียกว่า สาร (Substances) เช่น
ก้อนหิน ทองคา เงิน เป็นต้น สารทุกชนิดประกอบด้วยอนุภาค (Particle) เล็กๆ (อนุภาค เป็นคารวมๆ อาจจะ
เป็น อะตอม ไอออน หรือโมเลกุลเล็กๆ) ซึ่งอนุภาคเหล่านั้นไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่าเรียกว่า อะตอม
(Atom) ซึ่งอะตอมบางชนิดเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ แต่บางอะตอมเกิดจากการสังเคราะห์ของนักวิทยาศาสตร์
ถ้าอะตอมรวมตัวกันเป็นกลุ่ม เรียกว่า โมเลกุล (Molecule) ถ้าโมเลกุลประกอบขึ้นด้วยอะตอมชนิดเดียวกัน
เรียกว่า ธาตุ (Elements) ซึ่งเป็นสารบริสุทธิ์ เช่น อะตอมของออกซิเจน 2 อะตอม รวมกันกลายเป็นก๊าซ
ออกซิเจน 1 โมเลกุล (O2) แต่ถ้าโมเลกุลนั้นประกอบขึ้นด้วยอะตอมต่างชนิดกัน เรียกว่า สารประกอบ
(Compound) บางครั้งสารประกอบโดยเฉพาะสารประกอบไอออนิก (ธาตุโลหะ+ธาตุอโลหะ) เมื่อนาไป
ละลายน้าจะแตกตัวเป็นประจุบวกและประจุลบ ทางเคมีเรียกว่า ไอออน (Ion)
มีนักวิทยาศาสตร์พยายามสร้างแบบจาลองอะตอมขึ้นมามากมาย ซึ่งอะตอมประกอบไปด้วยอนุภาค
มูลฐาน 3 ชนิด คือ โปรตอน (Proton) มีประจุไฟฟ้าเป็นบวก นิวตรอน (Neutron)ไม่มีประจุไฟฟ้า และ
อิเล็กตรอน (Electron) มีประจุไฟฟ้าเป็นลบ ซึ่งมีจานวนเท่ากับโปรตอน อยู่นอกสุดของอะตอม ธาตุแต่ละ
ชนิดจะมีจานวนโปรตอนแตกต่างกันไป เช่น อะตอมที่เล็กที่สุด จะมีโปรตอนเพียง 1 โปรตอน อะตอมที่ใหญ่
ขึ้นจานวนโปรตอนก็เพิ่มขึ้นเป็น 2,3,4,...และจานวนโปรตอนที่มีอยู่ในอะตอมเหล่านี้ นักเคมีตกลงกันให้
เรียกว่า เลขอะตอม (Atomic number) เช่น ธาตุที่มีโปรตอนอยู่ 23 ตัว ก็จะมีอิเล็กตรอน23 ตัวด้วย หมายความ
ว่า มีเลขอะตอม เป็น 23
อิเล็กตรอนของธาตุจะจัดเรียงกันอยู่เป็นชั้นๆ ในแต่ละชั้นเราไม่สามารถกาหนดตาแหน่งที่แน่นอน
ของมันได้และอิเล็กตรอนจะหมุนรอบนิวเคลียสซึ่งมีโปรตอนและนิวตรอนอยู่เป็นใจกลาง โดยไม่มีทิศทาง
แน่นอน โอกาสที่จะพบอิเล็กตรอนณ ตาแหน่งต่างๆ จึงเป็นไปได้ยาก ดังนั้นจึงเรียกว่า หมอกอิเล็กตรอน
(Electron cloud) และ เรียกชั้นของอิเล็กตรอนที่อยู่นอกสุดว่า อิเล็กตรอนวงนอกสุด(Valence electron) ซึ่ง
จานวนอิเล็กตรอนวงนอกสุดมีได้ไม่เกิน 8 ตัว ธาตุที่มีจานวนโปรตอนเท่ากันแต่มีจานวนนิวตรอนต่างกัน
เรียกว่า ไอโซโทป (Isotope)
ธาตุที่มีการจัดเรียงอิเล็กตรอนเหมือนกัน จะมีคุณสมบัติคล้ายกัน จึงจัดไว้ใน หมู่ (Group) เดียวกัน
และธาตุที่อยู่ใน คาบ (Period) เดียวกันก็อาจมีคุณสมบัติคล้ายกัน ดังนั้นนักเคมีจึงจัดตารางธาตุออกเป็นหมู่
แบ่งเป็น หมู่ IA-VIIIA และ หมู่ย่อย IB-VIIIB และธาตุที่อยู่ในแถวเดียวกัน เรียกว่า คาบ (Period) มี
ทั้งหมด 7 คาบ
ในการเรียนวิชาเคมีสิ่งที่สาคัญคือ จะต้องรู้และเข้าใจเกี่ยวกับธาตุและสมบัติของธาตุแต่ละชนิด ถ้า
เข้าใจในเรื่องนี้จะทาให้เรียนวิชาเคมีเป็นไปอย่างราบรื่นและมีความสุขกับการเรียน โดยตารางธาตุแบ่งธาตุ
ออกเป็นแนวตั้งและแนวนอน โดยในแนวตั้ง เรียกว่า หมู่ (Group) ในแนวนอนเรียกว่า คาบ (Period)
ปัจจุบันมีธาตุที่ค้นพบแล้วประมาณ 113-115 ธาตุ
2

13. หรือ มวลของธาตุ 1 อะตอม = มวลอะตอมของธาตุ x 1.66 x 10-24
กรัม
เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
หน่วยการเรียนรู้ที่ 1หน่วยการเรียนรู้ที่ 1
โมลและปริมาณต่อโมลโมลและปริมาณต่อโมล
1.1 มวลอะตอม1.1 มวลอะตอม ((AAttoommiicc mmaassss))
สาระการเรียนรู้ : ก่อนที่นักเรียนจะเรียนเรื่องนี้ นักเรียนจะต้องเข้าใจความหมายของ มวลของสาร และน้าหนักของ
สารก่อนนะครับ เพราะ สารชนิดต่างๆ ประกอบด้วยอะตอมหรือโมเลกุลที่มีสมบัติเฉพาะตัว และมวลเป็นสมบัติ
ประการหนึ่งของสาร
มวลของสาร (Mass) หมายถึง ปริมาณเนื้อสาร ซึ่งจะมีค่าคงที่เสมอไม่ว่าจะอยู่ที่ใดก็ตาม
(อะตอมหรือโมเลกุลของสารต่างชนิดกันจะมีมวลไม่เท่ากัน)
น้าหนักของสาร (Weight) หมายถึง แรงดึงดูดของโลกที่กระทาต่อมวลของวัตถุ/สาร จะมีค่าเปลี่ยนแปลงไป
ตามตาแหน่งต่างๆ บนพื้นโลก (สารที่มีมวลมากน้าหนักก็จะมาก สารที่มีมวลน้อยน้าหนักก็จะน้อย)
โดยปกติน้าหนักของสารบนพื้นโลกมีค่าใกล้เคียงกับมวลของสารนั้น ดังนั้นในทางปฏิบัติจึงวัดมวลของสาร
โดยการชั่ง ด้วยเหตุนี้คาว่ามวลและน้าหนักของสารจึงอาจใช้แทนกันได้(ยกเว้นบางกรณีที่ใช้แล้วทาให้ความหมาย
เปลี่ยนไป)
อะตอมมีขนาดเล็กมาก จึงไม่สามารถที่จะนามาชั่งได้การหามวลอะตอมของธาตุจึงใช้วิธีการเปรียบเทียบ
มวลของธาตุ 1 อะตอม กับมวลของธาตุมาตรฐาน 1 อะตอม จานวนตัวเลขที่ได้จากการเปรียบเทียบ เรียกว่า
มวลอะตอมของธาตุ
ดอลตัน เสนอให้ใช้ไฮโดรเจนเป็นมาตรฐาน เพราะไฮโดรเจนเป็นธาตุที่เบาที่สุด และกาหนดให้ไฮโดรเจน
1 อะตอม มีมวล 1 หน่วย หรือ 1 amu (amu = atomic mass unit)
J.S. Stas ได้ใช้ออกซิเจนเป็นมาตรฐาน เนื่องจากออกซิเจน 1 อะตอมมีมวล 16 หน่วย หรือ 16 เท่าของ
ไฮโดรเจน 1 อะตอม
ในปี ค.ศ. 1961 (พ.ศ. 2504) นักวิทยาศาสตร์ตกลงให้ใช้ C – 12 หรือ 12
C ซึ่งเป็นไอโซโทปที่มีปริมาณมาก
ที่สุดในธรรมชาติของธาตุคาร์บอนเป็นมาตรฐาน โดยกาหนดให้ C – 12 มีมวลเท่ากับ 12 หน่วย หรือ 12 amu 1
หน่วยมาตรฐานจึงมีค่าเท่ากับ 1/12 มวลของ C – 12 1 อะตอม ดังนั้นมวลอะตอมของธาตุในปัจจุบันเขียนเป็น
ความสัมพันธ์ได้ดังนี้
มวลอะตอมจึงเป็นเพียงตัวเลข (ไม่มีหน่วย) ที่บอกให้ทราบว่า ธาตุใดๆ 1 อะตอม มีมวลเป็นกี่เท่าของ 1/12 ของ C –
12 1 อะตอม เนื่องจากนักวิทยาศาสตร์พบว่า 1/12 มวลของ C – 12 1 อะตอม = 1.66 x 10-24
กรัม หรือ
1 amu = 1.66 x 10-24
กรัม หรือ 1.66 x 10-27
กิโลกรัม ดังนั้น
มวลของธาตุ 1 อะตอม (กรัม)
1/12 มวลของ C –12 1 อะตอม (กรัม)
มวลอะตอมของธาตุ =
มวลของธาตุ 1 อะตอม (กรัม)
1.66 x 10-24
กรัม
มวลอะตอมของธาตุ =
5

14. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
ตัวอย่าง 1 ธาตุแมกนีเซียมมีมวลอะตอม 24.31 ธาตุ แมกนีเซียม 1 อะตอมมีมวลเท่าใด
วิธีคิด
มวลของธาตุ Mg 1 อะตอม = มวลอะตอมของธาตุ Mg x 1.66 x 10-24
กรัม
มวลของธาตุ Mg 1 อะตอม = 24.31 x 1.66 x 10-24
กรัม
= 40.35 x 10-24
กรัม
= 4.04 x 10-23
กรัม
ดังนั้น ธาตุ Mg 1 อะตอม มีมวล เท่ากับ 4.04 x 10-23
กรัม ตอบ
ตัวอย่าง 2 ธาตุโซเดียม (Na) 10 อะตอม มีมวล 3.82 x 10-22
กรัม มวลอะตอมของธาตุโซเดียมมีค่าเท่าใด
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
ลองคิด
ธาตุส่วนใหญ่ในธรรมชาติมีหลายไอโซโทป และแต่ละไอโซโทปมีปริมาณมากน้อยต่างกัน มวลอะตอมของคาร์บอนที่
คานวณได้นี้เป็นค่ามวลอะตอมที่เฉลี่ยของคาร์บอน ซึ่งสอดคล้องกับค่ามวลอะตอมของธาตุที่ปรากฏอยู่ในธรรมชาติ ดังนั้นค่า
มวลอะตอมของธาตุใดๆ ในตารางธาตุจึงเป็นค่ามวลอะตอมเฉลี่ยซึ่งขึ้นอยู่กับค่ามวลอะตอมและปริมาณของแต่ละไอโซโทป
ที่พบอยู่ในธรรมชาติ ปัจจุบันนี้นักวิทยาศาสตร์จึงหามวลอะตอมและปริมาณของไอโซโทปของแต่ละธาตุ โดยใช้เครื่องมือ
เรียกว่า แมสสเปกโตรมิเตอร์ ทาให้ได้ค่าที่แน่นอนและมีความถูกต้องสูง
ตัวอย่าง 3 การคานวณหามวลอะตอมของ Li จากข้อมูลต่อไปนี้
ไอโซโทป % ที่มีในธรรมชาติ มวลอะตอม
7.00 6.0200
93.00 7.0100
6
มวลของธาตุ Mg 1 อะตอม
1.66 x 10-24
กรัม
มวลอะตอมของธาตุ Mg =
มวลอะตอมของธาตุกับมวลของธาตุ 1 อะตอม แตกต่างกันอย่างไร และมวลอะตอมของธาตุมี
หน่วยกากับไว้หรือไม่
= 0.4214 + 6.5193
= 6.9407 ดังนั้นธาตุ Li มีมวลอะตอม เท่ากับ 6.9407 ตอบ

15. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
ตัวอย่าง 4 จงคานวณหามวลอะตอมเฉลี่ยของธาตุจากข้อมูลต่อไปนี้
ไอโซโทป มวลอะตอมของไอโซโทป ปริมาณร้อยละที่พบในธรรมชาติ มวลอะตอมเฉลี่ย
14
N
15
N
14.003
15.000
99.630
0.370
16
O
17
O
18
O
15.995
16.999
17.999
99.760
0.040
0.200
สรุปสาระสาคัญของมวลอะตอมของธาตุ
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
แบบฝึกหัด 1.1 (ลองคิด ลองทา)
1. จงหามวลอะตอมของกามะถัน เมื่อกามะถัน 1 อะตอมมีมวล 32 x 1.66 x 10-24
กรัม
2. มวลอะตอมของโซเดียมเท่ากับ 23 โซเดียม 1 อะตอมมีมวลเป็นกี่เท่าของ 1/12 มวลของ คาร์บอน-12 1 อะตอม
3. มวลอะตอมของไฮโดรเจนเท่ากับ 1.008 ไฮโดรเจน 1 อะตอมจะมีมวลกี่กรัม
4. จงหามวลอะตอมของอิริเดียม (Ir) จากข้อมูลต่อไปนี้
ไอโซโทป มวลอะตอมของไอโซโทป ปริมาณร้อยละในธรรมชาติ
191
Ir
193
Ir
191.00
193.00
37.30
62.70
5. ธาตุ X มีมวลอะตอมเท่ากับ 55.8 ถ้าธาตุ X 1 อะตอม จะมีมวลกี่กรัมและกี่ a.m.u.
6. ธาตุแมกนีเซียม (Mg) มีมวลอะตอมเท่ากับ 24 จงหาจานวนอะตอมของธาตุแมกนีเซียม 2.4 กรัม
7. ธาตุซิลิคอนที่พบในธรรมชาติมี 3 ไอโซโทป มีมวลอะตอมเท่ากับ 27.977 , 28.976 และ 29.974 คิดเป็นปริมาณ
ร้อยละ 92.21 , 4.70 และ 3.09 ตามลาดับ จงหามวลอะตอมของธาตุซิลิคอน
“ ญิงใดสมบูรณ์ด้วย เฮือนสามน้าสี่
ญิงนั้นดีเลิศล้า สมควรแท้แม่เฮือน ”
ผญา
7

16. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
1.2 มวลโมเลกุล1.2 มวลโมเลกุล ((MMoolleeccuullaarr WWeeiigghhtt))
โมเลกุลของสาร เป็นอนุภาคขนาดเล็กซึ่งสามารถอยู่อย่างอิสระและแสดงสมบัติเฉพาะตัวของสารนั้นได้
การหามวลโมเลกุลของสารใช้วิธีเช่นเดียวกับการหามวลอะตอมของธาตุ กล่าวคือใช้การเปรียบเทียบมวลของสารนั้น
มวลของสารนั้น 1 โมเลกุลกับมวลของธาตุมาตรฐาน 1 อะตอม
โมเลกุลของธาตุประกอบด้วยอะตอมของธาตุชนิดเดียวกัน เช่น โมเลกุลของก๊าซออกซิเจน (O2) ประกอบด้วย
ธาตุออกซิเจน 2 อะตอม
ส่วนโมเลกุลของสารประกอบที่ประกอบด้วยอะตอมของธาตุต่างชนิดกัน เช่น โมเลกุลขอคาร์บอนไดออกไซด์
(CO2) ประกอบด้วยธาตุคาร์บอน 1 อะตอมและธาตุออกซิเจน 2 อะตอม
ในกรณีที่ไม่ทราบชนิดและจานวนอะตอมของธาตุที่เป็นองค์ประกอบในโมเลกุลของสาร แต่ทราบมวลเป็นกรัม
ของสาร 1 โมเลกุล จะหามวลโมเลกุลของสารได้จากความสัมพันธ์ดังนี้
ใช้การเปรียบเทียบเช่นเดียวกับการหามวลอะตอม
ตัวอย่าง 5 สารประกอบ Y 5 โมเลกุล มีมวล 3.50 x 10-22
กรัม สารประกอบ Y มีมวลโมเลกุลเท่าใด
วิธีคิด มวลของสารประกอบ Y 1 โมเลกุล =
= 0.70 x 10-22
กรัม = 7.00 x 10-23
กรัม
มวลโมเลกุลของสาร Y =
=
= 42.17
ดังนั้น สารประกอบ Y มีมวลโมเลกุล เท่ากับ 42.17 ตอบ
ตัวอย่าง 6 สารประกอบ Z มีมวลโมกุล 35.5 สารประกอบ Z 1โมเลกุล มีมวลเท่าใด
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
8
3.50 x 10-22
กรัม
5
มวลของสาร Y 1 โมเลกุล (กรัม )
1.66 x x 10-24
กรัม
7.00 x 10-23
กรัม
1.66 x x 10-24
กรัม

17. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
ในกรณีที่ทราบสูตรโมเลกุลของสารประกอบ คือ ทราบว่า 1 โมเลกุลของธาตุนั้นประกอบด้วยธาตุใดบ้าง
ธาตุละกี่อะตอม สามารถคานวณมวลโมเลกุล ได้ความสัมพันธ์ดังนี้
คิดจากผลบวกของอะตอมของธาตุต่าง ๆ ที่เป็นองค์ประกอบใน 1 โมเลกุลของสารนั้น
มวลโมเลกุลของสาร =  (จานวนอะตอมของธาตุในสูตร x มวลอะตอมของธาตุในสูตร)
มวลของสาร 1 โมเลกุล = มวลโมเลกุล x 1.66 x 10-24
กรัม
ตัวอย่าง 7 น้ามีสูตรโมเลกุลเป็น H2O น้ามีมวลโมเลกุลเท่าใด
วิธีคิด มวลโมเลกุล H2O = (2 x มวลอะตอมของ H ) + (1 x มวลอะตอมของ O)
= (2 x 1) + (1 x 16) = 18
ดังนั้น น้า (H2O) มีมวลโมเลกุล เท่ากับ 18 ตอบ
* ลองคิด
ตัวอย่าง 8 CuSO4 . 5H2O มีมวลโมเลกุลเท่าใด (ใช้ค่ามวลอะตอมในหน้าที่ 3-4 )
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
สรุปสาระสาคัญของมวลโมเลกุลของสาร
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
แบบฝึกหัด 1.2 (ลองคิด ลองทา)
1. จงหามวลโมเลกุลของสารต่อไปนี้ (ใช้ค่ามวลอะตอมในหน้าที่ 3-4 )
ก. แอสไพริน (C9H8O4)
ข. กรดแอซีติก (C2H4O2)
ค. วิตามินซี (C6H8O6)
ง. กลีเซอรอล(C3H8O3)
จ. เอทานอล (C2H6O)
2. ฟอสฟอรัส 1 โมเลกุล มี 4 อะตอมถ้ามวลโมเลกุลของฟอสฟอรัสเท่ากับ 123.88 จงหามวลอะตอมของ
ฟอสฟอรัส
3. สารประกอบ A 1 โมเลกุลมีมวล 2.56 x 10-22
กรัม จงคานวณหามวลโมเลกุลของสารนี้
“ หมากรุก...ก่อนเดิน...ยังต้อง...คิด หมากชีวิต....ก็ต้องคิด....ก่อนเดิน ”
9
มวลโมเลกุลของสารกับมวลของสาร 1 โมเลกุล แตกต่างกันหรือไม่ อย่างไร

18. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
1.3 โมล1.3 โมล ((MMoollee))
การบอกปริมาณสิ่งของในชีวิตประจาวัน อาจบอกเป็นหน่วยน้าหนัก เช่น กรัม กิโลกรัม หรือหน่วยปริมาตร เช่น
ลูกบาศก์เซนติเมตร ลูกบาศก์เมตร นอกจากนี้ถ้าสิ่งของมีปริมาณมาก อาจบอกเป็นหน่วยต่างๆ เช่น
บอกเป็นโหล วัตถุ 1 โหล มีจานวน 12 ชิ้น บอกเป็นถัง ข้าวสาร 1 ถัง มีจานวน 10 ลิตร
บอกเป็นแกลอน น้ามัน 1 แกลอน มีจานวน 3.97 ลิตร เป็นต้น
สาหรับในทางเคมี การบอกปริมาณของอนุภาคของสาร บอกด้วยหน่วยที่เรียกว่า โมล (Mole) ซึ่งมาจาก
ภาษาลาติน แปลว่า “มวลมหึมา (Huge mass) ” Mole สามารถเขียนย่อว่า mol (ตัด e ออก และไม่ต้องมีจุด ( . ))
โมล เป็นหน่วยบอกจานวนอนุภาคของสาร ซึ่งหมายถึง ปริมาณของสารที่มีจานวนอนุภาคเท่ากับจานวนอะตอม
ของคาร์บอน-12 ที่มีมวล 12 กรัม เราทราบแล้วว่าคาร์บอน-12 จานวน 1 อะตอม มีมวล 12.00 x 1.66 x 10-24
กรัม
ความสัมพันธ์นี้เมื่อเขียนในรูปอัตราส่วนจะได้ดังนี้
ดังนั้น เราสามารถคานวณหาจานวนอะตอมของคาร์บอน-12 ที่มีมวล 12 กรัมได้โดยสมมติให้คาร์บอน-12 มวล 12
กรัม มีจานวนอนุภาคเท่ากับ a อะตอม เมื่อเขียนในรูปอัตราส่วนที่เท่ากับอัตราส่วนแรกจะเป็นดังนี้
C –12 a อะตอม =
= 6.022137 x 1023
อะตอม
แสดงว่าคาร์บอน-12 ที่มีมวล 12 กรัม ประกอบด้วยอะตอมของคาร์บอน 6.024096 x 1023
อะตอม จานวน 6.02 x 1023
นี้เรียกว่า เลขอาโวกาโดร และกาหนดให้สารที่มีจานวนอนุภาคเท่ากับเลขอาโวกาโดร คิดเป็นปริมาณ 1 โมล ดังนั้น
สาร 1 โมลมี 1 x 6.02 x 1023
อนุภาค สาร 2 โมลมี 2 x 6.02 x 1023
อนุภาค
สาร 0.5 โมลมี 0.5 x 6.02 x 1023
อนุภาค สาร 3 โมลมี 3 x 6.02 x 1023
อนุภาค
อนุภาคของสารอาจจะเป็น อะตอม โมเลกุล ไอออน หรืออื่นๆ ขึ้นอยู่กับประเภทของสาร ดังตัวอย่างในตาราง 1.1
ตาราง 1.1 จานวนและชนิดของอนุภาคของสารบางชนิด
สาร จานวนโมล จานวนและชนิดของอนุภาค
K 1.0 6.02 x 1023
อะตอม
H2 1.0 6.02 x 1023
อะตอม
CO2 0.5 0.5 x 6.02 x 1023
โมเลกุล
NaCl 1.0 Na+
6.02 x 1023
ไอออน และ
Cl-
6.02 x 1023
ไอออน
10
C –12 1 อะตอม
C-12 มวล 12.00 x 1.66 x 10-24
กรัม
C –12 1 อะตอม
C-12 มวล 12.00 x 1.66 x 10-24
กรัม
=
C –12 a อะตอม
C-12 มวล 12 กรัม
C -12 1 อะตอม x C-12 มวล 12 กรัม
C-12 มวล 12.00 x 1.66 x 10-24
กรัม

19. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
การบอกปริมาณของสารเป็นโมล จะทาให้ทราบจานวนอนุภาคของสารนั้นได้ปริมาณของสารในหน่วยโมล
มีความสัมพันธ์กับปริมาณอื่นๆ ดังนี้
1.3.1 จานวนโมลของสาร
ธาตุใดๆ ที่มีปริมาณ 6.02 x 1023
อะตอม หรือ 1 โมล จะมีมวลเป็นกรัมเท่ากับมวลอะตอมของธาตุนั้นๆ
เช่น แมกนีเซียม (Mg) มีมวลอะตอมเท่ากับ 24.3 ดังนั้น แมกนีเซียม 1 โมลหรือ 6.02 x 1023
อะตอมจะมีมวล 24.3 กรัม
ออกซิเจน (O) มีมวลอะตอมเท่ากับ 16 ดังนั้น ออกซิเจน 1 โมลหรือ 6.02 x 1023
อะตอมจะมีมวล 16 กรัม
สารใดๆ 1 โมลหรือ 6.02 x 1023
โมเลกุล จะมีมวลเป็นกรัมเท่ากับมวลโมเลกุลของสารนั้น
เช่น แก๊สคลอรีน (Cl2) มีมวลโมเลกุลเท่ากับ 71 ดั้งนั้นคลอรีน 1 โมลหรือ 6.02 x 1023
โมเลกุลจะมีมวล 71 กรัม
น้า (H2O) มีมวลโมเลกุลเท่ากับ 18 ดั้งนั้น น้า 1 โมลหรือ 6.02 x 1023
โมเลกุล จะมีมวล 18 กรัม
สาหรับสารที่มีองค์ประกอบเป็นไอออนให้ถือว่า มวลเป็นกรัมของธาตุใดๆ มีค่าเท่ากับมวลอะตอมของธาตุนั้น
เช่น โซเดียมคลอไรด์ (NaCl) 1 โมล ประกอบด้วย Na+
1 โมล และ Cl-
1 โมล (Na มีมวลอะตอม 23 และ Cl มีมวล
อะตอม 35.5 ) ดังนั้น โซเดียมคลอไรด์ (NaCl) 1 โมล มีมวล = มวลของ Na+
1 โมล + มวลของ Cl-
1 โมล
= 23 กรัม + 35.5 กรัม = 58.5 กรัม
สารอื่นๆ ที่มีองค์ประกอบเป็นไอออน (สารประกอบไอออนิก) เช่น โพแทสเซียมไอโอไดด์ (KI) โซเดียมฟลูออไรด์
(NaF) โพแทสเซียมโบรไมด์ (KBr) แคลเซียมคลอไรด์ (CaCl2) ก็สามารถหามวล 1 โมลของสารเหล่านี้ด้วยวิธีเดียวกัน
สรุป มวล (กรัม)
มวลอะตอมหรือมวลโมเลกุล
ตัวอย่าง 9 กามะถัน (S) 1 mol มีมวล 32.01 กรัม กามะถัน 160.05 กรัม มีจานวนโมลเท่าใด
วิธีคิด mol S = 160.05 g x (1 mol / 32.01g ) = 5 mol
หรือใช้วิธีการเทียบบัญญัติไตรยางค์ก็ได้ดังนี้
กามะถัน 32.01 g เท่ากับ 1 mol
ถ้ากามะถัน 160.05 g จะมีจานวนโมล เท่ากับ 1 mol x 160.05 g = 5 mol ตอบ
32.01 g
ตัวอย่าง 10 โซเดียมไฮดรอกไซด์ (NaOH) 3 mol มีมวลกี่กรัม
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
* ลองคิด
11
สารต่างชนิดกันแต่มีจานวนโมลเท่ากันจะมีมวลเท่ากันหรือไม่ และถ้าสารต่างชนิดกันมีมวลเท่ากัน
จะมีจานวนอนุภาคเท่ากันหรือไม่
โมล =

20. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
1.3.2 ปริมาตรต่อโมลของแก๊ส
เนื่องจากแก๊สมีมวลน้อยมาก ปริมาณสารในสถานะแก๊สส่วนใหญ่จึงระบุเป็นปริมาตร แต่ปริมาตรของแก๊ส
เปลี่ยนแปลงตามอุณหภูมิและความดัน ดังนั้นการบอกปริมาตรของก๊าซจึงต้องระบุอุณหภูมิและความดันไว้ด้วย
นักวิทยาศาสตร์กาหนดให้อุณหภูมิ 0 องศาเซลเซียส และความดัน 1 บรรยากาศเป็นภาวะมาตรฐาน (Standard
Temperature and Pressure) และเรียกย่อว่า STP
จากการศึกษาของนักวิทยาศาสตร์พบว่า แก๊สใดๆ 1 โมล มีปริมาตร 22.4 ลูกบาศก์เดซิเมตร ที่ STP หรือ
กล่าวอีกนัยหนึ่งว่า ปริมาตรต่อโมลของแก๊สใดๆ มีค่าเท่ากับ 22.4 ลูกบาศก์เดซิเมตร ที่ STP
เช่น แก๊สออกซิเจน (O2) 32 กรัม (ปริมาณ 1 โมล) มีปริมาตรเท่ากับ 22.4 ลูกบาศก์เดซิเมตร(dm3
)ที่ STP หรือกล่าวอีก
นัยหนึ่งว่า ปริมาตรต่อโมลของก๊าซออกซิเจนมีค่า 22.4 ลูกบาศก์เดซิเมตรที่ STP
สรุป ปริมาตรของแก๊สที่ (dm3
) ที่ STP
22.4
ตัวอย่าง 11 แก๊สไนโตรเจน (N2) ปริมาตร 67.2 ลูกบาศก์เดซิเมตร มีกี่โมล
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
1.3.3 ความสัมพันธ์ระหว่างจานวนโมล อนุภาค มวล และปริมาตรของแก๊ส
สรุป
หรือ
จานวนอนุภาค 6.02 x 1023
อนุภาค
มวลอะตอม
มวลโมเลกุล
ปริมาตร 22.4 dm3
12
โมล =
สารใดๆ 1 โมล
6.02 x 1023
อนุภาค มวลอะตอมหรือมวลโมเลกุล (กรัม) 22.4 dm3
ที่ STP
โมล
จานวนอะตอม หรือ โมเลกุล
มวล (กรัม)
ปริมาตรของแก๊ส(dm3
) ที่ STP

21. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
ตัวอย่าง 12 กามะถัน 10 กรัม มีจานวนอะตอมเท่าใด
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
แบบฝึกหัด 1.3 (ลองคิด ลองทา)
1. จงคานวณหาจานวนโมลของสารที่กาหนดให้ต่อไปนี้
ก. อะลูมิเนียม (Al) 2.70 กรัม
ข. น้า (H2O) 0.36 กรัม
ค. แก๊สออกซิเจน (O2) 150 โมเลกุล
ง. คาร์บอนไดออกไซด์(CO2)ปริมาตร 5.6 dm3
ที่ STP
2. จงคานวณหาจานวนโมลและมวลของสารต่อไปนี้
ก. ตะกั่ว (Pb) 1 อะตอม
ข. ฟอสฟอรัส (P) 6.02 x 1022
อะตอม
ค. โพแทสเซียมไอออน (K+
) 1.505 x 1023
ไอออน
ง. แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์(CO2)1.806 x 1024
โมเลกุล
3. สารต่อไปนี้มีจานวนอนุภาคเท่าใด
ก. โซเดียมไอออน (Na+
) 0.6 โมล
ข. เฮกเซน (C6H14) 43 กรัม
ค. คาร์บอน ( C ) 4 กรัม
ง. แก๊สไนโตรเจนมอนอกไซด์ (NO) 30 กรัม
4. สารต่อไปนี้มีมวลเป็นเท่าใด
ก. แก๊สไฮโดรเจน 1.6 x 6.02 x 1023
โมเลกุล
ข. ไอน้า 1.505 x 1023
โมเลกุล
ค. แก๊สออกซิเจน 6.02 x 1023
โมเลกุล
ง. โลหะโซเดียม 0.023 โมล
5. ไฮโดรเจนซัลไฟด์ (H2S) 0.4 โมล จงหา
ก. มวลของไฮโดรเจนซัลไฟด์
ข. มวลของ H และ S
ค. จานวนโมเลกุลขอลไฮโดรเจนซัลไฟด์
ง. จานวนอะตอมของ H และ S
6. จงหาจานวนโมล จานวนโมเลกุล และปริมาตร
ที่ STP ของสารต่อไปนี้ ซึ่งมีมวล 10.0 กรัม
ก. แก๊สโอโซน (O3)
ข. แก๊สคลอรีน (Cl2)
ค. แก๊สแอมโมเนีย (NH3)
7. จงหาปริมาตรของแก๊สไฮโดรเจนซัลไฟด์ (H2S)
ซึ่งมีปริมาณดังต่อไปนี้
ก. 1.0 โมล
ข. 17.05 กรัม
ค. 1.20 x 1024
โมเลกุล
8. แก๊สออกซิเจน 48.0 กรัม มีกี่อะตอม และมี
ปริมาตรเท่าใดที่ STP
13
เป็นยังไงบ้างคานวณ
สนุกไหมครับ
 ชีวิตที่เหลวไหลขณะนี้ ยังไม่สายที่จะแก้ไข

22. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
11..44 สารละลายสารละลาย ((SSoolluuttiioonn))
สารละลายเป็นสารเนื้อเดียว เตรียมได้จากการผสมสารตั้งแต่ 2 ชนิดขึ้นไปเข้าด้วยกัน ประกอบด้วย
ตัวทาละลาย (Solvent) และ ตัวละลาย (Solute) เกณฑ์ที่ใช้ในการกาหนดว่า สารใดเป็นตัวทาละลาย หรือตัวละลายเป็นดังนี้
คือ ถ้าตัวละลายและตัวทาละลายมีสถานะเดียวกัน จะถือว่าสารที่มีปริมาณมากเป็นตัวทาละลาย แต่ถ้าสารทั้งสองมีสถานะ
ต่างกัน ถือว่าสารที่มีสถานะเดียวกับสารละลายเป็นตัวทาละลาย ตัวอย่างสารละลาย เช่น
เกลือ (s) + น้า (l)  น้าเกลือ (aq)
จากตัวอย่างจะเห็นได้ว่า น้า เป็นตัวทาละลายเพราะ มีสถานะเดียวกับสารละลาย คือเป็นของเหลว ส่วนเกลือเป็นตัว
ละลาย สารละลายอาจมีตัวละลายมากกว่า 1 ชนิด และตัวละลายในสารละลายแต่ละชนิดอาจมีปริมาณแตกต่างกัน ซึ่งทา
ให้สารละลายมีความเข้มข้นไม่เท่ากัน
1.4.1 ความเข้มข้นของสารละลาย1.4.1 ความเข้มข้นของสารละลาย
หน่วยความเข้มข้นของสารละลาย เป็นค่าที่แสดงถึงปริมาณของตัวละลายที่ละลายอยู่ในตัวทาละลายหรือใน
สารละลายนั้น บอกในรูปความเข้มข้นปริมาณตัวละลายต่อปริมาณสารละลาย (ยกเว้นหน่วยโมลต่อกิโลกรัม)
การบอกความเข้มข้นของสารละลายบอกได้หลายวิธี ดังนี้
(1. ) บอกเป็นร้อยละ หรือ ส่วนใน 100 ส่วน (parts per hundred ใช้อักษรย่อ pph ) จาแนกได้เป็น 3 ประเภท ดังนี้
1.1 ร้อยละโดยมวล (มวล/มวล) หมายถึง มวลของตัวละลายที่ละลายอยู่ในสารละลาย 100 หน่วยมวลเดียวกัน
เช่น สารละลาย NaCl เข้มข้นร้อยละ 10 โดยมวล หมายความว่า ในสารละลาย NaCl 100 กรัม จะมี NaCl ละลายอยู่ 10 กรัม
และมีน้า 90 กรัม เขียนความสัมพันธ์ได้ดังนี้
ร้อยละโดยมวล = x 100
1.2 ร้อยละโดยปริมาตร (ปริมาตร/ปริมาตร) หมายถึง ปริมาตรของตัวละลายที่ละลายในสารละลาย 100 หน่วยปริมาตรเดียวกัน
นิยมใช้กับสารละลายที่เป็นของเหลว เช่น สารละลายแอลกอฮอล์เข้มข้นร้อยละ 20 โดยปริมาตร หมายความว่า สารละลาย
แอลกอฮอล์100 ลูกบาศก์เซนติเมตร(cm3
) มีแอลกอฮอล์บริสุทธิ์ละลายอยู่ 20 ลูกบาศก์เซนติเมตร (หน่วยปริมาตรอาจเป็น
ลูกบาศก์เดซิเมตร(dm3
)หรือลิตร(L) ก็ได้เขียนความสัมพันธ์ได้ดังนี้
ร้อยละโดยปริมาตร = x 100
1.3 ร้อยละมวลต่อปริมาตร (มวล/ปริมาตร) หมายถึง มวลของตัวละลายที่ละลายในสารละลาย 100 หน่วยปริมาตร
โดยทั่วไปถ้ามวลของตัวละลายมีหน่วยเป็นกรัม ปริมาตรของสารละลายจะมีหน่วยเป็นลูกบาศก์เซนติเมตร และถ้ามวลของ
ตัวละลายมีหน่วยเป็นกิโลกรัม ปริมาตรของสารละลายจะมีหน่วยเป็นลูกบาศก์เดซิเมตรหรือลิตร หน่วยมวลและหน่วย
ปริมาตรต้องให้สอดคล้องกันด้วย เช่น สารละลาย CusO4 เข้มข้นร้อยละ 15 โดยมวลต่อปริมาตร หมายความว่า สารละลาย
CusO4 100 ลูกบาศก์เซนติเมตรมี CusO4 ละลายอยู่ 15 กรัม เขียนความสัมพันธ์ได้ดังนี้
ร้อยละโดยมวลต่อปริมาตร = x 100
14
มวลของตัวละลาย (หน่วยมวล)
มวลของสารละลาย (หน่วยมวล)
ปริมาตรของตัวละลาย (หน่วยปริมาตร)
ปริมาตรของสารละลาย (หน่วยปริมาตร)
มวลของตัวละลาย (หน่วยมวล)
ปริมาตรของสารละลาย (หน่วยปริมาตร)

23. เอกสารประกอบการเรียนรู้ รายวิชา เคมี 2 รหัสวิชา ว 30222 โดย : ครูศิริวุฒิ บัวสมาน
ตัวอย่าง 13 สารละลายซึ่งประกอบด้วยกลูโคส (C6H12O6) จานวน 100 กรัม ละลายในน้า 200 กรัม สารละลายนี้มีความ
เข้มข้นในหน่วยร้อยละโดยมวลเป็นเท่าใด
วิธีคิด มวลของสารละลาย = มวลของกลูโคส + มวลของน้า = 100 กรัม + 200 กรัม = 300 กรัม
ร้อยละโดยมวลของกลูโคส = x 100
ร้อยละโดยมวลของกลูโคส = x 100 = 33.33
ดังนั้น สารละลายกลูโคสนี้มีความเข้มข้นร้อยละ 33.33 โดยมวล
ตัวอย่าง 14 ถ้าอากาศ 1,000 cm3
มีแก๊ส CO2 จานวน 3.30 x 10-5
cm3
ความเข้มข้นเป็นร้อยละของ CO2 ในอากาศมีค่าเท่าใด
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
ตัวอย่าง 15 สารละลาย NaOH เข้มข้นร้อยละ 6 โดยมวล จานวน 200 กรัม มี NaOH อยู่ในสารละลายกี่กรัม
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
(2. ) บอกปริมาณตัวละลายเป็นโมล ตัวทาละลายเป็นปริมาตร มวลหรือโมล จาแนกได้เป็น 3 ประเภท ดังนี้
2.1 โมลาริตี (Molarity) หรือโมลต่อลูกบาศก์เดซิเมตร (mol/dm3
หรือ mol/L) อาจเรียกย่อได้เป็นโมลาร์ (Molar)
ใช้สัญลักษณ์ M เป็นหน่วยที่บอกจานวนโมลของตัวละลายที่ละลายในสารละลาย 1 ลูกบาศก์เดซิเมตรหรือ 1 ลิตร จึงมี
หน่วยความเข้มข้นเป็นโมลต่อลูกบาศก์เดซิเมตรหรือโมลต่อลิตร เช่น สารละลาย H2SO4 เข้มข้น 1.0 M หมายความว่า
สารละลาย H2SO4 1 ลูกบาศก์เดซิเมตรหรือ 1 ลิตร มี H2SO4ละลายอยู่ 1 โมล เขียนความสัมพันธ์ได้ดังนี้
โมลาริตี (M) =
ตัวอย่าง 16 สารละลายที่ได้จากการละลาย NaOH จานวน 15 กรัม ในน้าจนสารละลายมีปริมาตร 250 cm3
จะมีความเข้มข้น
กี่โมลาร์
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
15
มวลของกลูโคส
มวลของสารละลาย
100 g C6H12O6
300 g สารละลาย
จานวนโมลของตัวละลาย (mol)
ปริมาตรของสารละลาย (dm3
หรือ L)