Sigurbjörg Jóhannesdóttir og Ásta Bryndís Schram. (2021, 15. október). Upplifun nemenda af tengslum við kennara og umhyggju hans fyrir þeim í námskeiði sem kennt var í fjarnámi við Háskóla Íslands [fyrirlestur]. Málstofa: Háskólar: Nemendur og tengsl. Menntakvika, ráðstefna í menntavísindum, Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).

1. Upplifun nemenda af tengslum við
kennara og umhyggju hans fyrir þeim
Í námskeiði kennt í fjarnámi við Háskóla Íslands
KENNSLUSVIÐ
Menntakvika. Ráðstefna í menntavísindum, 15.október 2021
© Sigurbjörg Jóhannesdóttir, verkefnastjóri kennslusviði og MVS HÍ, Aðjúnkt FVS HÍ
Ásta Bryndís Schram, dósent/kennsluþróunarstjóri HVS HÍ og kennsluráðgjafi kennslusvið

2. Kenningarlegur grunnur
Kenningar um tengsl
• MUSIC Model m.a. byggt á:
• Self-Determination theory – Autonomy, Competence, Relatedness –(Deci & Ryan)
• Theory of Belonging - Kenningar um þörfina til að tilheyra hópi -(Baumeister & Leary)
Flestir hafa þörf fyrir tengsl í hópi, mismunandi mikil
Tengsl byggja upp traust sem eykur vellíðan í hópi
Tengsl í fjarnámi hafa verið minna rannsökuð en í staðnámi
References:
Baumeister, R., & Leary, M. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human
motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497–529.
https://selfdeterminationtheory.org/theory/ Deci & Ryan

3. Markmið rannsóknar
Aðalrannsóknarspurning:
• Hvaða þættir í fjarkennslu hafa áhrif á tengslamyndun milli kennara og nemenda?
• Að hve miklu leyti upplifðu nemendur umhyggju kennara fyrir þeim sem nemendum?
• Að hve miklu leyti upplifðu kennarar áhuga á námsefninu?
• Að hve miklu leyti upplifðu nemendur að þeir gætu náð árangri í námskeiðinu?
• Hver var upplifun nemenda af tengslum við kennara og samnemendur og hvernig þessi
tengsl mynduðust?
• Hvaða aðferðir taldi kennari að hefðu ýtt undir tengsl við nemendur?

4. Námskeiðið: Opinber stjórnsýsla OSS111f (6 ein)
• Var upphaflega staðnámskeið þar sem var síðan boðið upp á sem blendingsnáms (e. hybrid
learning). Nemendur gátu valið um að mæta í tíma einu sinni í viku eða hlusta á
myndskeiðsupptöku frá staðnámsfyrirlestrum.
• Haustið 2018 var námskeiðið síðast kennt sem blendingsnám.
• Kennari ákvað að breyta námskeiðinu í netnám
• Kennari réð kvikmyndatökumann, keypti sér vefmyndavél og Camtasía upptökuforrit + fékk
betri gardínur fyrir skrifstofuna sína.
• Gerði skotlista sem hún og kvikmyndatökumaðurinn unnu eftir
• Tók upp mestallt efnið (fyrirlestra og viðtöl) sumarið 2019 (Lengd 1 til 52 mín.)
• Haustið 2019 var námskeiðið í fyrsta skipti bara í boði í netnámi
• Mikil ánægja hjá nemendum, hærri einkunnir, fjöldi nemenda eykst á hverju ári

5. Aðferð rannsóknar
Blönduð aðferðafræði
• NETKÖNNUN
• Pilot könnun haustið 2019. Spurningalistinn endurunninn út frá þeirri
reynslu. Nokkrir validated kvarðar, m.a. umhyggja.
• Send til 182ja nemenda sem voru skráð á námskeiðið í lok þess (des 2020)
• Send eftir lok námskeiðsins í janúar 2021
• Sex þrepa Likert kvarði frá Mjög ósammála (1) ... til Mjög sammála (6).
• RÝNIHÓPAR (3), samtals tíu nemendur, 4., 9. og 10.júní 2021
• VIÐTAL við kennara 4. júní 2021

6. Niðurstöður - spurningakönnun
• Þátttakendur 82 af 182, svarhlutfall 45%
• Tæplega 80% töldu að þeir hefðu náð nægilega góðum tengslum við kennarann (frekar
sammála, sammála, mjög sammála) þrátt fyrir að hafa aldrei hitt hann.

7. Bakgrunnur svarenda í netkönnuninni
77%
23%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Kona Karl
Kyn

8. Bakgrunnur svarenda í netkönnuninni
18%
34%
29%
16%
2%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
20-29 ára 30-39 ára 40-49 ára 50-59 ára 60 ára eða eldri
Aldur

9. Bakgrunnur svarenda í netkönnuninni
68%
32%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Á höfuðborgarsvæðinu Á landsbyggðinni
Búseta
Á höfuðborgarsvæðinu Á landsbyggðinni

10. Bakgrunnur svarenda í netkönnuninni
39%
15%
28%
16%
2%
0%
10%
20%
30%
40%
Ekkert barn 1 barn 2 börn 3 börn 4 börn eða fleiri
Fjöldi barna yngri en 18 ára á heimilinu

11. Bakgrunnur svarenda í netkönnuninni
45%
11%
43%
1%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
Meistaragráða Viðbótardiplóma á
meistarastigi
Bakkalárgráða Annað
Hæsta menntunargráða fyrir námskeiðið

12. Vannst þú launavinnu þegar þú varst í námskeiðinu? Ef svo,
hversu mikið vannstu að meðaltali á viku?
18%
15%
37%
30%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
Vann ekki launavinnu Vann frá 1 til 30 klst á viku Vann 31-40 klst á viku Vann meira en 40 klst á
viku

13. Hvaða kennsluform hentar þér best?
6%
23%
10%
21%
40%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%
Ég er staðnemi og myndi helst vilja mæta í
hverri viku í skólann
Ég er svona blendingsnemi, myndi
hugsanlega mæta í um það bil helming
staðnáms.
Ég er fjarnemi en myndi hugsanlega mæta
2-3 sinnum ef það væri staðnám til að mæta
í.
Ég er fjarnemi en myndi hugsanlega mæta
einu sinni ef það væri í boði
Ég er 100% fjarnemi (þ.e. myndi ekkimæta
þó væri staðnám í boði).

14. 55%
1%
44%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
Ég kýs að vinna einögngu
einstaklingsverkefni
Ég kýs að vinna eingöngu hópverkefni
Mér finnst fínt að vinna í bland einstaklings-
og para-/hópverkefni
Hvort viltu vinna verkefni ein(n) eða í hóp?

16. Hvað nemendur í rýnihópaviðtali hafa að segja um námskeiðið
• Fjarnámið hentaði fullkomlega, þurfti ekki að hliðra til í vinnunni
• Þessi kúrs frábærlega uppbyggður fyrir að vera í námi í Covid
• Fyrir hér hentaði fullkomlega að vera í þessu námskeiði í Covid, þurfti ekki að gefa neina
afsökun hvað ég var að gera á kvöldin
• Allir kennnarar eiga að líta til Sigurbjargar og gera eins og hún

17. Hvað nemendur í rýnihóp hafa að segja um skipulagið
• Mikill agi í þessu námskeiði
• Var svo vel uppsett, var alltaf haldið við efnið
• Allt gott um að segja og Sigurbjörg er geggjuð í skipulagningu. Hún gerir nákvæmlega
eins og hún segir að hún ætli að gera hlutina. Hún heldur manni við efnið alla önnina.
• Gott jafnvægi á milli fyrir hvað hlutirnir voru að gilda í námsmatinu.
• Sigurbjörg gaf mikið af leiðbeiningum, mjög leiðbeinandi í gegnum allt
námskeiðið hvað væri gott að gera. Ég lærði líka fínar kennsluaðferðir, líka alltaf tilbúin,
svaraði manni strax. Hafði á tilfinningunn að henni væri umhugað um að maður væri að
læra efnið og myndi klára námskeiðið.
• Hafði á tilfinningunni að henni væri umhugað um að maður lærði.

18. Nemendur upplifðu umhyggju kennara
Kvarðinn UMHYGGJA (e. Caring):
Meðaltal 5.4 á Likert skalanum 1=Mjög ósammála til 6=Mjög sammála.
91%
98%
99%
99%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Kennarinn í þessu námskeiði var almennt tilbúinn til að hjálpa
mér ef ég þurfti á hjálp að halda
Kennarinn í námskeiðinu er vingjarnlegur
Kennarinn vildi að mér gengi vel í námskeiðinu
Kennarinn í námskeiðinu sýndi mér virðingu
Hlutfall nemenda sem eru frekar sammála til mjög sammála

19. Hvers vegna nemendum fannst þeir kynnast
kennaranum?
Þátttakendur rýnihópa útskýrðu að þeim hefði fundist þeir kynnast kennaranum.
• Í gegnum gott skipulag, mikinn aga, greinargóða námsáætlun sem stóðst
100%, auðvelt að fylgja henni eftir
• Í myndböndum var hún opin og frjálsleg, persónuleg
• Talar beint til manns, horfir beint á mann, er nálæg;
• Í PPT kennslumyndböndum var hún í mynd, skemmtilegt að hlusta á hana,
vakti áhuga á efninu;
• Gaf mikið af leiðbeiningum, mjög leiðbeinandi í gegnum allt námskeiðið
hvað væri gott að gera;
• Hvetjandi, ýtti við manni, hélt utan um mann;
• Hún svaraði spurningum nemenda vikulega í myndbandi;
• Nemendur kynntu sig allir stuttlega í upphafi að beiðni hennar;

20. Nemendur upplifðu áhuga á námsefninu
Kvarðinn Áhugi (e. Interest):
Meðaltal 4.8 á Likert skalanum 1=Mjög ósammála til 6=Mjög sammála.
86%
91%
95%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Ég hef ánægju af að sinna náminu í námskeiðinu
Það sem við erum að gera í tímum heldur athygli minni
Ég hef áhuga á námsefninu í námskeiðinu

21. "Skemmtilegir fyrirlestrar, allt í einu komin með áhuga
á hlutum sem ég vissi ekki að ég hefði áhuga á."
"Með ótrúlega flotta fyrirlestra!"

22. Nemendur upplifðu að þeir gætu náð árangri
Kvarðinn ÁRANGUR (e. Success).
Meðaltal 4.2 á Likert skalanum 1=Mjög ósammála til 6=Mjög sammála.
77%
81%
90%
91%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Ég get náð góðri lokaeinkunn í þessu námskeiði
Ég er viss um að ég get náð góðum árangri í
námskeiðinu
Mér finnst ég geti ráðið við það sem ég er að gera í
námskeiðinu
Mér finnst ég geti náð góðum árangri í námskeiðinu

23. Lokaeinkunnir námskeiðsins frá 2017 til 2020
2017 og 2018
Blendingsnám (e. Hybrid
learning)
2019 og 2020
Netnám (e. Online learning)
7.63 7.88
8.28 8.41
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2017 2018 2019 2020
Lokaeinkunn
námskeiðsins

24. Námskeiðið stækkar ....
2017 2018 2019 2020
Upphaflega skráðir 168 201 233 301
Hlutfall úrskráningar 35% 44% 24% 39%
Fjöldi nemenda sem eru
skráðir í lok námskeiðs
109 112 177 181
Fjöldi nem. sem
stóðst námskeiðið
84 75 121 158
Hlutfall þeirra sem stóðst
námskeiðið
77% 67% 68% 87%

25. Rýnihópar - Niðurstöður
• Nemendur upplifðu einnig að frábært skipulag bæri vott um að kennaranum væri ekki sama
hvernig þeim gengi.
• ÞEMU ÚR RÝNIHÓPUM
• Frábært að vera nemandi í Covid
• Skipulag námskeiðs, skýr námsáætlun, mikill agi, gott aðhald,
• Gott
• Frábært að vera

26. Niðurstöður: Viðtal við kennara:
"Skipulag skapaði tengsl." "Nánast eins og að vera inni í stofu."
• Gat sett meiri tíma í tengslamyndun þar sem fyrirlestrar voru klárir fyrir haustið
• Lagði mikla áherslu að vera lifandi í myndböndum, tala frjálslega og persónulega til þeirra
og geta gert grín. Pródúseruð, gæðamyndbönd.
• Alltaf í mynd í fyrirlestrum
• Lagði mikla áherslu á að efla tengsl, ýta undir nám og vera alltaf til staðar með því að
• Gefa öllum kost á að heyra svör við spurningum í vikulegu myndbandi, nafnlausar á
glærum.
• Svaraði þó fljótt áríðandi póstum
• Senda hvetjandi pósta
• Setja oft ábendingar, comment, og jákvæð viðbrögð inn á umræðuþráðinn, þar
sem nemendur settu inn að lágmarki 6 innslög á misserinu (metið)
• Leggja áherslu á gagnsemi fræðslunnar, benti á tengt sjónvarpsefni, t.d. fréttir og
kastljós
• Gefa kost á bónusspurningum (helgar)
• Vera með skýran matskvarða við mat ritgerðar og vera með val um að mæta
á Zoom fund til að ræða ritgerðina.

27. • Ályktun:
Vanda ber uppbyggingu á fjarnámskeiðum til að nemendur upplifi
tengsl við kennara og umhyggju (e. caring) hans.
• Bónus: Betri námsárangur

28. References
• Baumeister, R., & Leary, M. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal
attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497–529.
• https://selfdeterminationtheory.org/theory/ Deci & Ryan

29. Mælitæki um áhugahvöt í námskeiðum
The MUSIC Model Motivation Inventory https://www.themusicmmodel.com
Áhugahvöt Meðaltal Dæmi um atriði í hverjum kvarða
M - Sjálfræði 4,1 Ég hafði frelsi til að klára verkefni námskeiðsins á minn eigin hátt
U - Gagnsemi 4,8 Mér fannst ég hafa gagn af því sem ég var að læra í námskeiðinu
S – Árangur skv. upplifun 4,4 Mér fannst ég gæti náð góðum árangri í námskeiðinu
I - Áhugi 4,8 Ég hafði ánægju af að sinna náminu í námskeiðinu
C - Umhyggja 5,4 Kennarinn vildi að mér gengi vel ....
EFFORT kvarði (ástundun) Meðaltal Dæmi um atriði
5
Meðaltalið byggir á meðaltali atriða í kvarða sem er byggt á Likert skalanum:
1=Mjög ósammála, 2=Ósammála, 3=Frekar ósammála, 4=Frekar sammála, 5=Sammála og 6=Mjög sammála
Kennsluaðferðir = 5 og
vinnuálag = 4