SlideShare a Scribd company logo

Technik.weterynarii 14

•
•
Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt

Education
1 of 37
Download to read offline
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Andrzej Kulka Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt 322[14].Z3.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1 Recenzenci: mgr inŜ. Krystyna Kwestarz mgr inŜ. Jadwiga Kuszerska Opracowanie redakcyjne: mgr inŜ. Andrzej Kulka Konsultacja: mgr inŜ. Krystyna Kwestarz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].Z3.02 ,,Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik weterynarii. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 2 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6 4.1. Znaczenie czynników klimatycznych i glebowych w chowie zwierząt 6 4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 11 4.1.4. Sprawdzian postępów 12 4.2. Usytuowanie i mikroklimat pomieszczeń inwentarskich 13 4.2.1. Materiał nauczania 13 4.2.2. Pytania sprawdzające 22 4.2.3. Ćwiczenia 22 4.2.4. Sprawdzian postępów 24 4.3. Higiena Ŝywienia i pojenia zwierząt 25 4.3.1. Materiał nauczania 25 4.3.2. Pytania sprawdzające 30 4.3.3. Ćwiczenia 30 4.3.4. Sprawdzian postępów 31 5. Sprawdzian osiągnięć 32 6. Literatura 36
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 3 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z przestrzeganiem higieny chowu i Ŝywienia zwierząt. W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki modułowej, − zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, − wykaz literatury. Schemat układu jednostek modułowych 322[14].Z3.01 Zapobieganie chorobom zwierząt 322[14].Z3.02 Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt 322[14].Z3.03 Planowanie i wykonywanie zabiegów zoohigienicznych u zwierząt 322[14].Z3 Higiena i ochrona zdrowia zwierząt
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 4 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: — korzystać z róŜnych źródeł informacji, — analizować informacje i wnioskować na ich podstawie, — posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet, — wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych zrealizowanych wcześniej, — wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną, — zachować zasady bhp, ochrony przeciwpoŜarowej, — oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska, — prezentować swoje prace i osiągnięcia, — oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych, — podejmować decyzje.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 5 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: — określić znaczenie warunków zoohigienicznych w pomieszczeniach dla zwierząt, — opisać właściwości gleby wpływające na zdrowie i produkcyjność zwierząt, — wyjaśnić wpływ czynników klimatycznych na wzrost i rozwój zwierząt, — określić wymagania dotyczące mikroklimatu w pomieszczeniach dla zwierząt, — wskazać wpływ wentylacji i oświetlenia na organizm zwierzęcy, — określić zasady lokalizacji budynków inwentarskich, — ocenić funkcjonowanie wentylacji i kanalizacji w pomieszczeniach dla zwierząt, — określić czynniki wpływające na jakość wody i przydatność jej do picia, — określić przyczyny zanieczyszczenia wody i sposoby zapobiegania tym zanieczyszczeniom, — określić wpływ pojenia i Ŝywienia na zdrowie i produkcyjność zwierząt, — określić zasady pojenia zwierząt, — określić zasady Ŝywienia zwierząt, — określić czynniki wpływające na jakość paszy, — rozpoznać paszę złej jakości, — posłuŜyć się przyrządami pomiarowymi do oceny warunków klimatycznych w pomieszczeniach inwentarskich, — wykonać pomiary parametrów mikroklimatu w budynku inwentarskim.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 6 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Znaczenie czynników klimatycznych i glebowych w chowie zwierząt 4.1.1. Materiał nauczania Adaptacja i aklimatyzacja Czynniki środowiska zewnętrznego w sposób ciągły wywierają wpływ na zwierzęta. Czynniki te często ulegają zmianom. Zmiany wynikają z bezpośredniej dynamiki przyrody oraz z postępu technologicznego kształtowanego przez człowieka. W związku z tym organizm zwierzęcy poprzez odpowiednie reakcje musi stale przystosowywać się do nowych warunków. Taką zdolność przystosowawczą nazywamy adaptacją. Adaptacja jest więc procesem i trwa tak długo jak długo zmienia się określony czynnik środowiskowy. Zjawisko adaptacji nie jest jednak nieograniczone. Zbyt drastyczna zmiana czynników środowiska moŜe doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia zwierzęcia ze względu na stres środowiskowy. Nie naleŜy warunków zmieniać gwałtownie, poniewaŜ w takich sytuacjach zawsze obserwuje się pogorszenie kondycji, spadek produkcji, zaburzenia w stanie zdrowia i funkcjach rozrodczych. W sytuacji kiedy Świat staje się „globalną wioską”, a społeczeństwa coraz szerzej wykorzystują technologie informacyjne, są coraz lepsze warunki do korzystania z wartościowego, z hodowlanego punktu widzenia, materiału hodowlanego pochodzącego z całego Świata. Jest to związane z przesiedlaniem zwierząt gospodarskich w inne warunki pod względem gospodarczym i klimatyczno-glebowym. Zdolność zwierząt do przystosowania się do nowych warunków klimatyczno-glebowych nazywa się aklimatyzacją. Im bardziej nowe warunki róŜnią się od poprzednich, tym duŜej trwa przystosowywanie się do nich. Przesiedlając wartościowe zwierzęta gospodarskie naleŜy przestrzegać kilku zasad: − zwierzęta przesiedlane lokować na pierwszy okres w warunkach moŜliwie najbardziej zbliŜonych do poprzednich, − zadbać o obfite pełnowartościowe Ŝywienie przewyŜszające nawet potrzeby, − w budynkach zapewnić odpowiedni mikroklimat, − nie powinno się przesiedlać krów i jałówek powyŜej siódmego miesiąca ciąŜy, − najlepiej przesiedlać zwierzęta o takiej porze kiedy przypada sezon pastwiskowy, − zapewnić jak najkrótszy i najmniej uciąŜliwy transport. Zdolności aklimatyzacyjne organizmu są ograniczone, dlatego naleŜy unikać zbyt wielkich zmian. MoŜe się zdarzyć, Ŝe zwierzę nie przystosuje się do nowych warunków i wtedy słabsza kondycja, zdrowotność i wydajność będzie trwała przez kilka pokoleń. Wpływ czynników klimatyczno-glebowych na zdrowie i produkcyjność zwierząt Klimat i gleba to czynniki środowiska, które maja bezpośredni wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt. Jakość i produkcyjność gleby, to jakość i obfitość pasz dla zwierząt. Od warunków klimatycznych zaleŜą moŜliwości wykorzystania tych pasz, sprawne funkcjonowanie zwierzęcia w środowisku i co za tym idzie, jego zdrowie. Czynniki klimatyczne to: − promieniowanie słoneczne, − temperatura powietrza, − wilgotność powietrza, − ruch powietrza,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 7 − ciśnienie atmosferyczne, − opady atmosferyczne, − zanieczyszczenie powietrza. Promieniowanie słoneczne jest niejednorodne i składa się z kilku frakcji. Frakcje te to: promieniowanie podczerwone, promieniowanie widzialne i promieniowanie ultrafioletowe. Promieniowanie podczerwone dostarcza głownie energii cieplnej. Powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i tym samym intensywniejsze odŜywienie tkanek i narządów. Czynnik cieplny łagodzi ból. W praktyce hodowlanej promieniowanie to wykorzystuje się w wychowie prosiąt i piskląt podgrzewając tzw. lampami podczerwieni. Nadmiar promieniowania podczerwonego moŜe powodować przegrzanie zwierząt i oparzenia skóry. Promieniowanie widzialne daje światło białe. UmoŜliwia ono zwierzętom ze słabym węchem wyszukiwanie pokarmu, wzrost apetytu, wzmoŜenie przemiany materii oraz ruchliwość. U zwierząt młodych przyczynia się do prawidłowego rozwoju kośćca mięśni oraz narządów wewnętrznych. U dorosłych wpływa na podniesienie produkcyjności. Korzystnie wpływa na samice w okresie ciąŜy poniewaŜ wyzwala ruchliwość, a dzięki temu jest lepsze ukrwienie i odŜywienie organizmu matki i płodu. Światło wpływa na zwiększenie rozrodczości zwierząt poprzez oddziaływanie na wydzielanie hormonów płciowych odpowiedzialnych za występowanie rui u samic. Promieniowanie ultrafioletowe jest niewidzialne i odznacza się duŜym działaniem biologicznym. Promieniowanie to pochłaniane jest w naskórku i nie przenika do głębiej leŜących tkanek. Zbyt intensywne naświetlenie organizmu tą frakcją powoduje powstawanie w skórze zbyt duŜej ilości hormonu tkankowego – histaminy, która przyczynia się do powstania stanu zapalnego, powstawania pęcherzy, gorączki, braku apetytu i osowiałości. Dzięki temu promieniowaniu następuje zgrubienie naskórka, który w sposób naturalny chroni organizm, a takŜe aktywuje w skórze prowitaminę D w czynną witaminę D3. Pod wpływem tych promieni wzmaga się przemiana węglowodanowa, skuteczność oddychania, rośnie liczba krwinek czerwonych, wysycenie ich hemoglobiną i wzrasta produkcja przeciwciał. Dla utrzymania zdrowia zwierząt konieczne jest umiarkowane działanie promieni ultrafioletowych. Temperatura powietrza jest uzaleŜniona od pory roku, aktualnego stanu nasłonecznienia i zachmurzenia, od właściwości cieplnych gruntu, zbiorników wodnych i pory dnia. W warunkach przyziemnych najwyŜsza temperatura przypada na godziny południowe, najniŜsza na wczesne godziny ranne. W pomieszczeniach inwentarskich najwyŜsza temperatura występuje rankiem na skutek przebywania zwierząt w zamkniętym pomieszczeniu, a najniŜsza w czasie dnia, kiedy się wietrzy i otwierane są drzwi. WyŜsza temperatura jest pod stropem niŜ w części legowiskowej oraz w środku pomieszczenia niŜ przy ścianach. NaleŜy zadbać o to, aby róŜnice temperatur między środkiem budynku, a częściami przyściennymi nie była większa niŜ 3o , poniewaŜ przy większej róŜnicy i duŜej obsadzie zwierząt na powierzchni ścian i na stropie skrapla się para wodna. Zwierzęta gospodarskie są stałocieplne jednak ich wraŜliwość na zmiany temperatur otoczenia jest znaczna. Przy większych róŜnicach temperatury zwierzęta mają trudności z termoregulacją. Oddawanie ciepła z organizmu wzmaga się przy niskiej temperaturze otoczenia i wysokiej wilgotności, jest utrudnione przy wysokiej temperaturze otoczenia. Zwierzęta wykazują się duŜą tolerancją na róŜnice temperatury w otwartych przestrzeniach. Jest to moŜliwe dzięki wytwarzaniu ciepła poprzez swobodne poruszanie się. Zwierzęta mniejsze naraŜone są na większą utratę ciepła, gdyŜ ich powierzchnia ciała jest duŜa w stosunku do masy, przemiana materii szybsza, a temperatura ciała wyŜsza niŜ zwierząt duŜych. Zwierzęta wysokoprodukcyjne, cięŜarne, pozbawione okrywy włosowej, znajdujące się w okresie aklimatyzacji, nieodpowiednio Ŝywione, w okresie rekonwalescencji wymagają wyŜszej
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 8 temperatury otoczenia i o mniejszych wahaniach. KaŜdy gatunek zwierząt gwarantuje korzystne efekty uŜytkowania w optymalnych dla niego temperaturach otoczenia. Zostaną one omówione w dziale dotyczącym mikroklimatu pomieszczeń. Wilgotność powietrza jest to zawartość pary wodnej w powietrzu. Źródłem wilgotności w pomieszczeniu inwentarskim są same zwierzęta. Produkują one duŜe ilości pary wodnej na skutek parowania przez skórę i płuca. Proces ten wzmaga parowanie z wilgotnych podłóg, koryt i Ŝłobów, z kału i moczu zwierząt. Wysoka wilgotność powoduje obniŜenie produkcyjności zwierząt, sprzyja rozwojowi drobnoustrojów i przyczynia się do zwiększenia podatności zwierząt na choroby oraz do przedwczesnego zniszczenia budynku. Wysoka wilgotność przy wysokiej temperaturze otoczenia i małej prędkości ruchu powietrza utrudnia oddawanie ciepła przez organizm, a przy niskiej temperaturze zwiększa utratę ciepła. Parowanie z podłóg i innych wilgotnych powierzchni odbywa się kosztem ciepła wytwarzanego przez organizm zwierząt, dlatego zwierzęta, szczególnie młode, powinny przebywać w pomieszczeniach o niŜszej temperaturze, ale takŜe o niskiej wilgotności. Ruch powietrza powstaje wskutek róŜnicy temperatury i ciśnienia. Ruch powietrza na otwartych przestrzeniach nazywa się wiatrem. Wiatr o umiarkowanej prędkości jest dla zwierząt korzystnym bodźcem klimatycznym. Oczyszcza i masuje skórę oraz hartuje zwierzęta. Wiatr o duŜej prędkości wzmaga oddawanie ciepła i dlatego w okresie upałów moŜna stworzyć sztucznie większy ruch powietrza, aby chronić zwierzęta przed przegrzaniem. Jednak zwierzęta zgrzane, spocone i zmęczone naleŜy chronić przed wiatrem, aby zapobiec przeziębieniom. Bardzo silny wiatr wywołuje niepokój u zwierząt. W pomieszczeniach dla zwierząt silny ruch powietrza nie jest wskazany ze względu na oziębianie ich, co moŜe ujemnie odbijać się na stanie zdrowia i produkcyjności. Taki silny ruch powietrza (powyŜej 0,3 m/s) zwany jest przeciągiem. MoŜe on prowadzić do rozerwania izoelektrycznych połączeń końcówek włosów puchowych i rdzeniowych, na skutek czego zwierzęta tracą ciepłochronną warstwę powietrza znajdującą się w okrywie szerstnej. Atmosfera czyli warstwa powietrza otaczająca Ziemię wywiera parcie na wszystkie powierzchnie, a więc i na zwierzęta. Parcie to przeliczone na jednostkę nazywa się ciśnieniem. Ciśnienie atmosferyczne uzaleŜnione jest od temperatury, wilgotności, wiatru czy wysokości nad poziomem morza. Ciśnienie normalne 1 atmosfery wynosi 101325 Pa w temp. 0o C. Ciśnienie w pomieszczeniach dla zwierząt jest równe ciśnieniu atmosferycznemu. Ciśnienie atmosferyczne ma duŜe znaczenie przy przemieszczaniu zwierząt. Przemieszczanie nieprzystosowanych zwierząt np. na pastwiska górskie objawia się przyśpieszeniem tętna, liczby oddechów, krwotokiem, osłabieniem, poceniem się i sinicą. U koni na skutek spadku ciśnienia moŜe wystąpić tzw. morzysko reumatyczne. Opady atmosferyczne są wynikiem skraplania się pary wodnej w górnych zimnych warstwach atmosfery. Bezpośredni wpływ opadów na zwierzęta jest z zasady niekorzystny. Na skutek opadów zachodzi intensywne parowanie z powierzchni ciała i utrata ciepła z organizmu. Dlatego w czasie dŜdŜystej pogody zwierzęta nie powinny zbyt długo przebywać na wybiegach, a na pastwisku powinny mieć moŜliwość schronienia pod jakimś zadaszeniem. U zwierząt przebywających zbyt długo na deszczu częściej występują choroby grzybicze skóry. Ochrona przed nadmiarem opadów jest szczególnie waŜna u owiec. Zanieczyszczenie powietrza moŜe być przyczyną szeregu zaburzeń w organizmie zwierzęcym na skutek bezpośredniego oddziaływania, jak równieŜ za pośrednictwem roślinności i wody. Zanieczyszczenia powietrza wynikają z jego składu chemicznego, występowania w nim zanieczyszczeń biologicznych i fizycznych. Czynnikami chemicznymi zanieczyszczającymi powietrze jest nadmiar dwutlenku węgla, amoniak, dwutlenek siarki, fluorowodór, związki fluoru z krzemem, tlenki azotu, występujące w ilościach śladowych brom, chlor, jod i inne. Skład chemiczny powietrza w pomieszczeniach inwentarskich z zasady róŜni się od składu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 9 powietrza atmosferycznego. Jest w nim więcej dwutlenku węgla, amoniaku i siarkowodoru. Zwiększone stęŜenie dwutlenku węgla wpływa na zmniejszenie mleczności, obniŜenie zawartości tłuszczu w mleku i wolniejsze przyrosty u młodzieŜy. Amoniak występują nawet w małym stęŜeniu powoduje podraŜnienie i zapalenie spojówek i dróg oddechowych. Działa teŜ szkodliwie na układ nerwowy i układ krąŜenia oraz obniŜa odporność na choroby. Siarkowodór nawet w małym stęŜeniu, powoduje bolesne podraŜnienie błon śluzowych, wywołuje duszność. Przy większych stęŜeniach powoduje zapalenie płuc, poraŜa układy nerwowy i oddechowy, a ponadto łącząc się z Ŝelazem unieczynnia krwinki czerwone przyczyniając się do niedokrwistości, szczególnie u zwierząt młodych. Wymienione gazy szkodliwe są równieŜ dla ludzi obsługujących zwierzęta. Fizyczne czynniki zanieczyszczające powietrze to zapylenie. W powietrzu mogą występować zarówno pyły organiczne jak i nieorganiczne. W powietrzu atmosferycznym przewaŜają pyły nieorganiczne, a w pomieszczeniach inwentarskich pyły organiczne. Przebywanie zwierząt w środowisku silnie zapylonym prowadzi do podraŜnienia spojówek oczu oraz dróg oddechowych czy do stanów zapalnych błon śluzowych. Pył osiadający na skórze miesza się z potem, wydzieliną gruczołów łojowych i złuszczonym nabłonkiem, co powoduje swędzenie skóry, jej podraŜnienie i stany zapalne. Aby zapobiegać nadmiernemu zapyleniu w pomieszczeniach inwentarskich naleŜy umiejętnie uprzątać stanowiska, zadawać pasze szczególnie sypkie oraz czyścić zwierzęta najlepiej z uŜyciem odkurzacza dla zwierząt z pochłaniaczem. W powietrzu mogą się znajdować równieŜ drobnoustroje szkodliwe dla zwierząt i ludzi. NaleŜą do nich bakterie, grzyby, wirusy i pierwotniaki. W powietrzu pomieszczeń inwentarskich moŜna wykryć: pałeczki gruźlicy, gronkowce, bakterie paratyfusu, włoskowce róŜycy i inne. Ilość drobnoustrojów w powietrzu zaleŜy od stanu higienicznego pomieszczeń. Utrzymywanie pomieszczeń w czystości znacznie obniŜa ilość drobnoustrojów w powietrzu. Właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby Gleba jest jednym z podstawowych czynników środowiska. Przez bezpośredni wpływ na rośliny oddziałuje pośrednio, jednak w duŜym stopniu, na stan zdrowotny i produkcyjność zwierząt. Zagospodarowanie gleby przez człowieka wzbogaca ją w związki organiczne i mineralne, wpływając na skład roślinności i jej wartość odŜywczą. RównieŜ obecność zwierząt wpływa na glebę, poniewaŜ ich odchody, będące niejako magazynem odpadków roślinnych i zwierzęcych , podnoszą jej Ŝyzność. W glebie znajdują się teŜ Ŝywe organizmy takie jak bakterie, grzyby, pierwotniaki. Mogą one być źródłem pasoŜytów i drobnoustrojów chorobotwórczych dla ludzi i zwierząt. Jednak w glebie zachodzą skomplikowane procesy biologiczne i chemiczne, w wyniku których szkodliwe drobnoustroje i inne zanieczyszczenia, dzięki mineralizacji, ulegają unieszkodliwieniu i zostają przekształcone w substancje przyswajalne dla organizmów Ŝywych. Ocena sanitarna gleby jest związana z jej właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi. Właściwości fizyczne gleby to jej skład mechaniczny, porowatość, właściwości wodne i temperatura. Ten rodzaj właściwości ma największy wpływ na plonowanie roślin oraz na stan sanitarny gleby, co związane jest z jej przewietrzaniem, porowatością i składem mechanicznym. Nie wolno dopuścić aby fundamenty budynków inwentarskich znalazły się w zasięgu wód gruntowych, gdyŜ będą one stale zawilgocone. U zwierząt przebywających na glebach wilgotnych i bagnistych o wysokim poziomie wód gruntowych występują kulawki, krzywica, a takŜe choroby inwazyjne wywoływane przez pasoŜyty zwierzęce, które w takich glebach mają bardzo dobre warunki rozwoju. Natomiast niski poziom wód gruntowych przyczynia się do występowania ubogiej roślinności i sprzyja powstawaniu chorób z niedoboru. Gleby mają teŜ róŜne właściwości cieplne. Gleba ciemna zagrzewa się szybciej niŜ jasna, jednocześnie gleby ciemne i pokryte roślinnością tracą więcej ciepła niŜ gleby jasne
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 10 nie pokryte roślinnością. Gleby wilgotne potrzebują więcej ciepła do ogrzania niŜ suche. Te informacje są waŜne w sytuacji wyboru miejsca usytuowania budynku inwentarskiego, wybiegu, przy zakładaniu pastwiska, a takŜe przy budowie urządzeń kanalizacyjnych, wodociągowych, zbiorników na gnojówkę. Na wymienione cele nie naleŜy wybierać gleby o duŜym przewodnictwie cieplnym poniewaŜ jest zimna i zamarza na duŜa głębokość. Właściwości chemiczne gleby określa zawartość w niej substancji zarówno organicznych jak i nieorganicznych. Ilość i jakość tych substancji świadczy o stanie sanitarnym gleby i moŜe być wskaźnikiem jej zanieczyszczenia. Zwiększone występowanie w glebie azotanów, azotynów i chlorków wskazuje na jej zanieczyszczenie fekaliami lub zbyt jednostronne nawoŜenie. W niektórych rejonach kraju w glebach występują niedobory niektórych składników np. sód, fosfor, magnez, miedź, cynk, kobalt. Zatem brak tych składników równieŜ w roślinach co przyczynia się do występowania u zwierząt chorób z niedoboru. Istotne znaczenie ma odczyn gleby. W duŜym stopniu warunkuje on rozwój mikroflory i wpływa na przyswajalność składników odŜywczych przez rośliny. Przykładem moŜe być fakt, Ŝe trawy pochodzące z łąk kwaśnych mają niską wartość odŜywczą dla zwierząt gospodarskich. Właściwości biologiczne gleb są uzaleŜnione od występowania w nich drobnoustrojów i innych organizmów. Najwięcej drobnoustrojów znajduje się w glebach uprawnych, bogatych w substancje organiczne, a najmniej – w odłogach i innych glebach nie uprawianych. Wzrost liczby drobnoustrojów następuje przy zanieczyszczeniu gleb wydalinami zwierząt i odpadami przemysłu przetwórczego. Są to często drobnoustroje chorobotwórcze np. bakterie tęŜca, wąglika, róŜycy, cholery drobiu, paratyfusu, gruźlicy oraz pałeczki okręŜnicy. W glebach na terenach nizinnych, podmokłych i bagiennych mogą się znajdować róŜne formy rozwojowe pasoŜytów (jaja, larwy, poczwarki). Część cyklu rozwojowego niektórych pasoŜytów przebiega w środowisku glebowym, a kolejne w organizmach zwierząt gospodarskich. Przykładem moŜe być motylica wątrobowa, motyliczka oraz pasoŜyty płucne i jelitowe. NaleŜy więc zwrócić uwagę na utrzymanie gleb w odpowiedniej strukturze i stanie sanitarnym poprzez melioracje, właściwą uprawę utrzymująca bogate Ŝycie biologiczne w glebie co przyczynia się do jej samooczyszczania. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera promieniowanie słoneczne? 2. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera temperatura powietrza? 3. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera wilgotność powietrza? 4. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera ruch powietrza? 5. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera ciśnienie atmosferyczne? 6. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera opady atmosferyczne? 7. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera zanieczyszczenie powietrza? 8. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywierają właściwości biologiczne gleby? 9. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywierają właściwości fizyczne gleby? 10. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywierają właściwości chemiczne gleby? 11. Jakich zasad naleŜy przestrzegać podczas adaptacji i aklimatyzacji zwierząt?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 11 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ klimatyczne czynniki sprzyjające i wpływające niekorzystnie na zdrowie i produkcyjność zwierząt oraz oceń znaczenie tego wpływu dla osiąganych wyników produkcyjnych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować wpływ czynników klimatycznych na zdrowie i produkcyjność zwierząt, 2) dokonać ich klasyfikacji zgodnie z poleceniem, 3) zaprojektować tabelę, w której umieścisz swoje opracowanie, 4) zaprezentować swoje stanowisko odpowiednio je uzasadniając. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do sieci Internet, − papier i przybory do pisania lub moŜliwość wydrukowania. Ćwiczenie 2 Sprawdź, w jakim tempie ogrzewają się róŜne gleby. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować dwa przynajmniej dwulitrowe słoje, 2) nasypać do jednego z nich czarnej gleby, a do drugiego piasku, 3) zmierzyć temperaturę gleby w słojach po jej nasypaniu, 4) ustawić obydwa słoje w takich samych warunkach na słońcu lub w ogrzewanym miejscu, 5) zmierzyć temperaturę gleby po upływie 2 i 3 godzin, 6) zanotować wyniki i wyciągnąć wnioski. WyposaŜenie stanowiska pracy: − dwa duŜe (dwulitrowe lub większe) słoje z białego szkła, − czarna gleba i piasek, − 2 termometry z sondą, − papier i przybory do pisania. Ćwiczenie 3 Oceń, na jakich glebach naleŜy lokować budynki inwentarskie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować 4 słoje (około 2 litry), 2) nasypać do dwóch słoi czarnej gleby, 3) nasypać do kolejnych dwóch piasku, 4) nalać do jednego z piaskiem i do jednego z czarną ziemią około 1 litra wody, 5) włoŜyć do wszystkich słoików deseczkę zagłębiona na około 15 cm w glebie,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 12 6) notować przez 3 tygodnie prowadzić obserwacje i przynajmniej raz w tygodniu wyniki, 7) w słojach do których dolano wody naleŜy ją uzupełniać, 8) wyciągnąć wnioski dotyczące wpływu stworzonych środowisk na deseczki. WyposaŜenie stanowiska pracy: − cztery słoje (2 litrowe) z białego szkła, − próbki czarnej gleby i piasku, − cztery deseczki z drewna, − papier i przybory do pisania, − lupa. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) ocenić wpływ promieniowania słonecznego na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 2) ocenić wpływ temperatury powietrza na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 3) ocenić wpływ wilgotności powietrza na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 4) ocenić wpływ ruchu powietrza na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 5) ocenić wpływ ciśnienia atmosferycznego na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 6) ocenić wpływ opadów atmosferycznych na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 7) scharakteryzować wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 8) określić wpływ właściwości biologicznych gleby na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 9) określić wpływ właściwości fizycznych gleby na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 10) określić wpływ właściwości chemicznych gleby na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 11) określić zasady jakich naleŜy przestrzegać podczas adaptacji i aklimatyzacji zwierząt?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 13 4.2. Usytuowanie i mikroklimat pomieszczeń inwentarskich 4.2.1. Materiał nauczania Lokalizacja budynków inwentarskich Budynek inwentarski tworzy dla zwierząt środowisko wywierające bardzo istotny wpływ na zdrowie i produkcyjność. Budynki przeznaczone do utrzymywania róŜnych gatunków zwierząt gospodarskich oprócz tego, Ŝe powinny spełniać wymagania technologiczne decydujące o powodzeniu w danym kierunku produkcji zwierzęcej, muszą być lokalizowane zgodnie z formalnymi uregulowaniami. Zgodnie z prawem budowlanym obiekty architektoniczne słuŜące produkcji rolniczej moŜemy podzielić na budynki i budowle rolnicze. Budynki inwentarskie nie mogą sąsiadować bezpośrednio z budynkami mieszkalnymi lub obiektami uŜyteczności publicznej. NaleŜy zachować odległość minimum 4 m od granicy działki, a w przypadku kiedy budynek jest wyposaŜony w dach mogący rozprzestrzeniać ogień, odległość ta powinna wynosić minimum 12 m. Dla budynków zwróconych w stronę granicy otworami okiennymi musi to być odległość 4 m, a dla budynków zwróconych w stronę granicy ścianą bez okien – 3 m. W zabudowie zagrodowej poza kilkoma wyjątkami, nie ustala się wymagań w zakresie odległości. Jednym z istotniejszych wyjątków jest studnia. Odległość studni od budynku inwentarskiego powinna wynosić – 15m , od wybiegów nieutwardzonych dla zwierząt przy budynku inwentarskim – 70 m, a od wybiegów utwardzonych dla zwierząt przy budynku inwentarskim – 5 m. Budynki inwentarskie muszą zapewniać zwierzętom odpowiednią ochronę przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz być łatwe w czyszczeniu i dezynfekcji. Przy wejściu do budynku, w którym utrzymywane są zwierzęta, powinny znajdować się tablice z napisem „Osobom nieupowaŜnionym wstęp wzbroniony”. Budynek inwentarski musi spełniać równieŜ następujące wymagania ewakuacyjne: − wrota i drzwi budynku muszą zawsze otwierać się na zewnątrz, − odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie powinna przekraczać: a) 50 m przy utrzymaniu ściółkowym, b) 75 m przy utrzymaniu bezściółkowym, − przy obsadzie zwierząt powyŜej 15 sztuk naleŜy stosować co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, − w pomieszczeniach podzielonych na sekcje musi być co najmniej jedno wyjście z kaŜdej sekcji. Przy lokalizacji budynków inwentarskich naleŜy brać pod uwagę takie elementy jak: − ukształtowanie terenu – budynek powinien być lekko wzniesiony, tak aby wody opadowe mogły swobodnie spływać i nie podmywały budynku i wybiegów, − poziom wód gruntowych – nie powinny dochodzić wyŜej niŜ 1 m od fundamentów. W przeciwnym wypadku dochodzi do zawilgocenia budynku i pękania fundamentów w czasie mrozów, − kierunki najczęściej wiejących w danym terenie wiatrów – budynki inwentarskie powinny być lokalizowane w stosunku do budynków mieszkalnych w taki sposób aby znajdowały się od strony przeciwnej do najczęściej wiejących wiatrów, − usytuowanie osi długiej budynku w stosunku do stron świata – powinno przebiegać po linii północ - południe z odchyleniem do 300, co zapewnia dobre oświetlenie przez okna w ścianach od strony wschodniej i zachodniej.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 14 WaŜne jest takŜe zapewnienie odpowiedniego układu funkcjonalnego, czyli korzystnych powiązań komunikacyjnych z budynkami pomocniczymi, wybiegami, pastwiskami, i miejscem składowania obornika, czy innych odchodów. Usytuowanie budowli rolniczych i projekt zagospodarowania działki lub terenu powinny być zgodne z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Do budowli rolniczych i urządzeń budowlanych z nimi związanych naleŜy zapewnić dojścia i dojazdy przystosowane do sposobu ich uŜytkowania, w tym drogi poŜarowe, określone w przepisach o ochronie przeciwpoŜarowej. Szerokość zorganizowanych ciągów dojazdowych do budowli rolniczych powinna wynosić co najmniej 3 m . Budowle rolnicze czyli płyty obornikowe, zbiorniki i silosy na zboŜa i pasze powinny być właściwie usytuowane. Odległości od zamkniętych zbiorników na płynne odchody zwierzęce, mierzone od pokryw i wylotów wentylacyjnych powinny wynosić co najmniej: − od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi na działkach sąsiednich – 15 m, − od magazynów środków spoŜywczych, a takŜe obiektów budowlanych przetwórstwa rolno-spoŜywczego – 15 m, − od granicy działki sąsiedniej – 4 m, − od budynków magazynowych ogólnych – 5 m, − od silosów na zboŜe i pasze – 5 m, − od silosów na kiszonki – 5 m. Odległość otwartych zbiorników na płynne odchody zwierzęce o pojemności do 200 m3 oraz pyt gnojowych powinna wynosić co najmniej: − od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi na działkach sąsiednich – 30 m, − od magazynów środków spoŜywczych, a takŜe obiektów budowlanych przetwórstwa rolno-spoŜywczego – 50 m, − od granicy działki sąsiedniej – 4 m, − od budynków magazynowych pasz i ziarna – 10 m, − od silosów na zboŜe i pasze – 5 m, − od silosów na kiszonki – 10 m. Odległość otwartych zbiorników na płynne odchody zwierzęce o pojemności większej niŜ 200 m3 od obiektów budowlanych wymienionych powyŜej określa się indywidualnie w decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w uzgodnieniu z właściwym państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym. Dopuszcza się sytuowanie zbiorników na płynne odchody zwierzęce w odległościach mniejszych niŜ 4 m od granicy działki sąsiedniej , lub na granicy działek wtedy kiedy przylegać będą do tego samego rodzaju zbiorników na działce sąsiedniej. Odległość silosów na zboŜe i pasze o pojemności większej niŜ 100 ton powinna wynosić co najmniej: − od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz od budynków inwentarskich – 15 m, − od innych budynków – 8 m, − od granicy działki sąsiedniej – 5 m. Zbiorniki ziemne oraz zbiorniki otwarte mające wysokość ścian mniejszą niŜ 1,8 m nad poziom terenu muszą być zabezpieczone ogrodzeniem o wysokości co najmniej 1,8 m. Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce powinny mieć dno i ściany nieprzepuszczalne zbiorniki zamknięte powinny być szczelnie przykryte pytą zaopatrzoną w otwór wejściowy i wentylacyjny. Większość inwestycji budowlanych w gospodarstwie rolnym wymaga pozwolenia na budowę. Pozwolenie to związane jest ze złoŜeniem do starostwa powiatowego wniosku o pozwolenie na budowę. Do wniosku naleŜy dołączyć:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 15 − waŜną decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, o którą naleŜy wystąpić wcześniej do urzędu gminy, − dowód stwierdzający prawo do dysponowania nieruchomością, − projekt budowlany wraz z opisami, uzgodnieniami i innymi dokumentami wymaganymi przepisami szczegółowymi, − dane charakteryzujące wpływ przedsięwzięcia na środowisko (jeŜeli taki jest wymagany). Czas oczekiwania na pozwolenie rozpoczęcia budowy wynosi 2 miesiące. Pozwolenia na budowę nie wymagają: płyta i zbiornik do 25 m3 , ale wymagają zgłoszenia takiej budowy do urzędu gminy. Mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich Warunki utrzymania zwierząt są obok Ŝywienia najistotniejszym czynnikiem środowiskowym wpływającym na zdrowie i produkcyjność zwierząt gospodarskich. Pomieszczenia dla zwierząt powinny być: suche, ciepłe, jasne i zapewniać dostateczna wymianę powietrza. Muszą one być odpowiednio zlokalizowane, zbudowane z odpowiednich materiałów i wyposaŜone w niezbędne urządzenia. Od zabezpieczenia właściwych warunków utrzymania zwierząt gospodarskich zaleŜy mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich, który w bezpośredni sposób decyduje o komforcie lub dyskomforcie zwierzęcia utrzymywanego w tym pomieszczeniu. Zwierzęta gospodarskie naleŜy utrzymywać w warunkach: − nieszkodliwych dla ich zdrowia oraz nie powodujących urazów i uszkodzeń ciała lub cierpienia, − zapewniających im swobodę ruchu, kładzenie się, wstawanie oraz leŜenie, − umoŜliwiających kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami. Takie warunki muszą być zapewnione poprzez zabezpieczenie określonych stanowisk w budynkach inwentarskich oraz samej konstrukcji architektonicznej budynku. Parametry i pomiar czynników mikroklimatycznych Na mikroklimat pomieszczenia składają się: − temperatura, − wilgotność, − szybkość przepływu powietrza, − oświetlenie, − stęŜenie gazów szkodliwych. KaŜdy z czynników mikroklimatycznych w zaleŜności od tego jakie wartości przyjmuje, moŜe wpływać korzystnie lub niekorzystnie na zdrowie i produkcyjność zwierząt. Dla zwierząt moŜna określić zakresy poszczególnych czynników mikroklimatycznych, w których najlepiej się czują i produkują bez zakłóceń. Takie zakresy określane są jako optymalne. Oprócz optymalnych moŜna mówić o warunkach minimalnych i maksymalnych, poniŜej lub powyŜej których zaczynają się pojawiać niekorzystne reakcje zwierząt. Pomieszczenia inwentarskie powinny cechować się odpowiednią autonomią klimatyczną, to znaczy, Ŝe nie mogą być zbytnio uzaleŜnione od czynników atmosferycznych na zewnątrz. Im większa jest autonomia klimatyczna pomieszczenia tym łatwiej jest utrzymać warunki mikroklimatyczne w pobliŜu optymalnych. Takie pomieszczenia nie są podatne na zbyt duŜy wpływ zewnętrznych czynników i zapewniają lepsze warunki dla zwierząt niezaleŜnie od pory roku. Jest to szczególnie waŜne w przypadku temperatury, która nie powinna wykazywać zimą i latem powaŜnych odchyleń. NaleŜy zauwaŜyć teŜ, Ŝe ze wzrostem temperatury z reguły maleje wilgotność. Stan ten jednak nie powinien utrzymywać się zbyt długo. MoŜliwy jest teŜ układ odwrotny, kiedy wzrost temperatury powoduje wzrost wilgotności względnej, jednak taki stan jest niedopuszczalny. Świadczy on o zbyt duŜym parowaniu z wolnej przestrzeni.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 16 Zdarza się to w budynkach o złej wentylacji, w których ściany i podłogi są mokre. Wymagane parametry temperatury i wilgotności są trudne do zapewnienia w pomieszczeniach o małej ciepłochronności, w których wentylacja zimą musi być ograniczona, a w lecie następuje przegrzewanie. NajwaŜniejszym czynnikiem klimatu pomieszczenia jest temperatura powietrza. Od niej w duŜym stopniu zaleŜy działanie wszystkich pozostałych czynników. Pomiaru temperatury dokonuje się przy pomocy urządzeń zwanych termometrami. Spotykana jest duŜa róŜnorodność tych urządzeń. Do pomiarów zoohigienicznych wykorzystuje się termometry maksymalne i minimalne. Termometr maksymalny słuŜy do mierzenia najwyŜszej temperatury w danym czasie, natomiast termometr minimalny, mierzy temperaturę najniŜszą w danym czasie. Do pomiarów ciągłych temperatury uŜywa się termografów. Rejestrują one temperatury w ciągu określonego czasu (doba, tydzień). Obecnie większość urządzeń do mierzenia temperatury, to urządzenia elektroniczne. Często są to urządzenia wielofunkcyjne, rejestrujące równieŜ inne parametry mikroklimatu. Rys. 2. Termometr elektroniczny [opracowanie własne] Rys. 1.Termometr ścienny [opracowanie własne] Tabela 1. Optymalne temperatury w pomieszczeniach dla trzody chlewnej i bydła [opracowanie własne] Temperatura w o C Kategoria Zwierząt minimalna optymalna Knury 12 15 Lochy 12 15 Lochy wysokoprośne 15 19 Lochy karmiące 18 20 Prosięta do 14 dni 24 28 Prosięta 14 – 28 dni 18 23 Prosięta starsze 18 21 Warchlaki 17 19 Tuczniki 15 18
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 17 Knurki i loszki 14 17 Krowy w oborze 6,0 8,0 – 16,0 Krowy w porodówce 16,0 16,0 – 20,0 Cielęta w profilaktorium 16,0 16,0 – 20,0 Cielęta do 3 miesięcy 8,0 12,0 – 20,0 Cielęta pow. 3 miesięcy 4,0 12,0 – 16,0 Jałówki pow. 6 miesięcy 4,0 8,0 – 16,0 Opasy, buhaje 4,0 10,0 – 18,0 Tabela 2. Wymagania w zakresie temperatury w pomieszczeniach dla drobiu [opracowanie własne] Pomieszczenia inwentarskie z dodatkowym źródłem ciepła Pomieszczenia bez dodatkowego źródła ciepłaGatunek Wiek Temp. pod dodatkowym źródłem ciepła Temperatura w pomieszczeniu (w o C) Temperatura optymalna (w o C) KURY Kury dorosłe 10-20 Kury młodzieŜ 18-20 Kury pisklęta 28-32 BROJLERY KURZE 1. tydzień 30 - 34 20 – 24 33 2. tydzień 26 – 30 18 - 20 29 3. tydzień 24 – 26 18 – 20 25 4. tydzień 20 – 24 18 – 20 22 5. tydzień - 18 - 20 20 6. tydzień - 16- 20 18 7 – 8 tygodni - 16- 20 16 INDYKI Indyki dorosłe 8-18 Indyki młodzieŜ 18-24 Indyki pisklęta 35-38 KACZKI Kaczki dorosłe 6-18 Kaczki młodzieŜ 18-20 Kaczki pisklęta 27-30 GĘSI Gęsi dorosłe 6-18 Gęsi młodzieŜ 18-20 Gęsi pisklęta 27-30 Właściwe temperatury w pomieszczeniach dla zwierząt z zasady są zapewniane poprzez odpowiednie dobranie obsady zwierząt przebywających w pomieszczeniu. Niektóre zwierzęta jednak(kurczęta, prosięta) naleŜy dodatkowo dogrzewać. Dogrzewania w chłodniejszych porach roku wymagają teŜ budynki o niskiej ciepłochronności.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 18 Rys. 3. Promiennik podczerwieni [www.febri.pl] Wilgotność w pomieszczeniu inwentarskim jest efektem obecności w nim pary wodnej. Źródłem pary wodnej w pomieszczeniach dla zwierząt są: − same zwierzęta, − pasza i woda, − odchody zwierzęce (ściółka), − para wodna dostająca się z zewnątrz wraz z powietrzem wentylacyjnym. Wilgotność powietrza określa się wykorzystując takie wskaźniki jak: − wilgotność bezwzględna – aktualna, wyraŜana w g/m3, − wilgotność maksymalna – w g/m3, − wilgotność względna – w %, − niedosyt wilgotności – róŜnica pomiędzy wilgotnością maksymalną i bezwzględną, − punkt rosy – temperatura, przy której następuję skraplanie się pary wodnej w pomieszczeniu. Do mierzenia wilgotności powietrza stosuje się: − higrometr włosowy, − psychrometr Augusta, − psychrometr Assmanna, − higrograf, − termohigrograf. MoŜna wykorzystywać te urządzenia tradycyjne lub elektroniczne. Rys. 4. Higrometr i termometr
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 19 Tabela 3. Zalecana wilgotność względna powietrza w oborach i chlewniach [opracowanie własne] Kategoria zwierząt Wilgotność względna w % Bydło Krowy mleczne 60-80 Krowy w porodówce 60-80 Cielęta do 1 miesiąca 60-80 Cielęta 2-6 miesięcy 60-80 Jaówki pow. 6 miesięcy 60-80 Opasy powyŜej 6 miesiecy 60-80 Trzoda chlewna Knury 75 Lochy 70 Lochy wysokoprośne 70 Lochy karmiące 70 Prosięta do 14 dni 60 Prosięta 14 – 28 dni 60 Prosięta starsze 60 Warchlaki 60 Tuczniki 70 Knurki i loszki 70 Oświetlenie pomieszczeń inwentarskich zaleŜy od wielu róŜnych czynników. NajwaŜniejsze z nich to: − pora roku i dnia, − stopień zachmurzenia, − zaciemnienie budynku przez np. drzewa, inne budynki, − usytuowanie budynku w stosunku do stron świata, − ilość, wielkość i kształt okien, − rozmieszczenie okien, − jakości i czystości szyb, − koloru ścian, − stosunku powierzchni oszklonej okien do powierzchni podłogi. Pomieszczenia mogą być oświetlone światem naturalnym lub światłem sztucznym. Tabela 4. Wymagane oświetlenie w budynkach dla bydła [opracowanie własne] Oświetlenie dzienne Oświetlenie sztuczne Kategoria zwierząt okna : podłoga natęŜenie w lx jarzeniowe W/m2 śarowe W/m2 porodówka 1 : 15 20 – 30 4 16 krowy, jałówki, cielęta powyŜej 2 tyg. 1 : 18 20 – 30 4 16 bukaty 1 : 25 10 – 20 2 8 stanowiska zabiegowe 1 : 18 20 – 30 3 12 Pomieszczenie paszarni 1 : 20 50 5 20 Oświetlenie noce – dyŜurne dla wszystkich grup - 3 - 5
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 20 Tabela 5. Zalecane oświetlenie w pomieszczeniach dla trzody chlewnej [opracowanie własne] Kategoria zwierząt Oświetlenie dzienne (stosunek oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi) Oświetlenie sztuczne (natęŜenie światła w lux) Knury, lochy luźne i prośne 1:20 Knurki i loszki hodowlane 1:20 Lochy karmiące 1:20 Prosięta 1:25 Tuczniki 1:30 40 Tabela 6. Wymagane oświetlenie w budynkach dla kur [opracowanie własne] Gatunek i typ uŜytkowy ptaków lub rodzaj pomieszczeń Oświetlenie dzienne (stosunek pow. okien do pow. podłogi) Oświetlenie sztuczne (natęŜenie w lx) Kury Wychowalnia kurcząt i młodzieŜy, brojlernie – stosownie do typu uŜytkowego stosuje się róŜne programy świetlne nie normowane 20 Oświetlenie nocne (dyŜurne) pomieszczeń 3 - 5 Do pomiaru oświetlenia wykorzystuje się przyrządy zwane luksomierzami. Szybkość przepływu powietrza i wentylacja Szybkość przepływu powietrza gwarantuje właściwe wietrzenie pomieszczeń inwentarskich i zachowanie odpowiedniej wilgotności. Przepływ powietrza jest uzaleŜniony od właściwie zorganizowanej wentylacji. Wentylacja powinna zapewnić swobodny przepływ powietrza w budynku. MoŜe się ona odbywać w sposób swobodny – grawitacyjnie lub wymuszony. Aby wentylacja była moŜliwa w budynku muszą się znaleźć właściwie rozmieszczone kanały wentylacyjne. Muszą one mieć moŜliwość regulacji i zamykania w okresach chłodu. Aby wentylacja sprawnie funkcjonowała, suma powierzchni przekroju otworów nawiewnych powinna równać się sumie powierzchni przekroju otworów wyciągowych. Przy projektowaniu wentylacji naleŜy uwzględnić następujące zasady: − przekrój kanału wentylacyjnego powinien mieć nie mniej niŜ 0,4 m, − wysokość kanału ponad kalenicą dachu powinna wynosić nie mniej niŜ 0,2 m, − promień zasięgu skutecznego działania kanału wentylacyjnego jest w przybliŜeniu równy dziesięciokrotnej średniej szerokości jego przekroju poprzecznego. Sprawnie funkcjonująca wentylacja zapobiega obniŜeniu kondycji zdrowotnej zwierząt. Przy źle funkcjonującej wentylacji w budynku inwentarskim panuje zaduch, unosi się zapach amoniaku i występuje znaczna wilgotność. Tabela 7. Wymagane ilości wymiany powietrza w pomieszczeniach dla bydła. [opracowanie własne] Wymiana powietrza w m3 /szt./godz. Grupa zwierząt i ich wiek zima lato Krowy 90 350-400 Cielęta do 2 tygodni 20 80 Cielęta od 2 tygodni do 6 miesięcy 30 90-120 Jałówki i młode bydło opasowe do 18 miesięcy 60 250 Jałówki powyŜej 18 miesięcy 70 280-300
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 21 Tabela 8. Wymiana powietrza w pomieszczeniach dla trzody chlewnej i owiec [opracowanie własne] Wymiana powietrza m3 /godz./szt. Kategorie zwierząt zima lato Trzoda chlewna Knurki i loszki hodowlane 20 90 Knury i lochy luźne i prośne 20 100 Lochy karmiące 50 150 Prosięta odsadzone do 8 tyg. 5 20 Warchlaki do 12 tyg. 8 30 Tuczniki 15 80 Owce Matki z jagniętami 15 70 Maciorki, tryczki i skopki 12 56 Matki jałowe, jarki i skopy 13 63 Tryki 22 100 Tabela 9. Wymiana powietrza w pomieszczeniach dla drobiu [opracowanie własne] Wymiana powietrza w m3 /kg masy ciała/h Gatunek drobiu Okres zimy Okres lata Kury niezaleŜnie od wieku i kierunku produkcji 0,5 5,0-6,0 Indyki 0,8 7,0 Gęsi 0,5 6,0 StęŜenie gazów szkodliwych W pomieszczeniach inwentarskich niezbyt dobrze wentylowanych gromadzą się pewne ilości gazów, które są szkodliwe dla zwierząt. Ich stęŜenia nie powinny przekraczać określonych norm: 1. Zawartość dwutlenku węgla (CO2) nie powinna przekraczać 3000 ppm. 2. Siarkowodoru (H2S) nie powinien przekraczać (7,5 mg/m3 ) – 5 ppm. 3. Amoniaku (NH3) nie powinna przekraczać (15,4 mg/m3 ) – 20 ppm. Właściwe stęŜenia gazów szkodliwych moŜna zapewnić poprzez wentylację. Materiały budowlane w pomieszczeniach inwentarskich Dla zapewnienia dobrostanu zwierząt warto zadbać o wykonanie budynków inwentarskich z właściwych materiałów budowlanych. Materiały, których uŜywa się do budowy pomieszczeń inwentarskich powinny być ciepłochronne i trwałe oraz tanie i łatwo dostępne. Właściwości termotechniczne materiałów budowlanych ocenia się z wykorzystaniem współczynnika przewodnictwa cieplnego. Wskazuje on ilość ciepła przechodzącego w ciągu jednej godziny przez powierzchnię 1 m2 materiału grubości 1 m, przy róŜnicy temperatur między jego powierzchniami wynoszącej 10 C. Wielkość współczynnika przewodnictwa cieplnego zaleŜy od jakości, struktury i wilgotności materiału. NajwyŜsze współczynniki przewodnictwa cieplnego mają metale, średnie – cegła, piaskowce, kamienie wapienne, a najniŜszy drewno i słoma oraz nieruchome powietrze. Zdolność izolacji cieplnej zaleŜy w duŜym stopniu od cięŜaru właściwego materiały, a ten z kolei od jego porowatości. Im bardziej porowaty jest materiał, tym gorsze jest jego przewodnictwo cieplne poniewaŜ znajduje się w nim nieruchome powietrze. Sytuacja zmienia się, jeŜeli w miejsce powietrza wejdzie woda. Dlatego do budowy pomieszczeń inwentarskich naleŜy uŜywać materiałów suchych i zapewnić naleŜytą ich ochronę przed zawilgoceniem. Ochronę tę zapewnia się poprzez właściwą izolację pomiędzy fundamentem i ścianami.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 22 Znaczna ilość ciepła z budynku inwentarskiego moŜe być tracona poprzez drzwi i okna. Drzwi powinny być więc wykonane z materiałów ciepłochronnych – najlepiej z drewna i dodatkowo odpowiednio ocieplone. MoŜna to zapewnić poprzez zastosowanie dwu warstw drewna, pomiędzy które zostanie woŜony lekki materiał izolacyjny. Rozmiary i liczba drzwi (wrót) uzaleŜnione są od liczby zwierząt i zastosowanych rozwiązań technicznych przy ich obsłudze. W odniesieniu do zwierząt przyjmuje się, Ŝe na 25 sztuk duŜych zwierząt powinny przypadać jedne drzwi. Przed kaŜdymi drzwiami naleŜy przewidzieć miejsce (małe zagłębienie) na ułoŜenie maty nasączanej środkami dezynfekcyjnymi, co ogranicza wnoszenie do pomieszczeń drobnoustrojów chorobotwórczych. Okna w budynkach inwentarskich powinny być podwójne i mieć ramy wykonane z drewna lub plastiku. Powinny być szczelne i otwierane. Najlepsze są okna uchylne poniewaŜ wtedy prąd wpadającego powietrza nie działa bezpośrednio na zwierzęta, co jest waŜne szczególnie zimą. Strop w budynku inwentarskim musi być gadki, łatwy do czyszczenia i odkaŜania. Powinien dobrze utrzymywać ciepło. W przeciwnym razie zimą skrapla się na nim woda niszcząc budynek i poprzez spadanie ochładzając zwierzęta. Podłoga na stanowiskach dla zwierząt musi być ciepła, sucha, nieprzepuszczalna dla wody i płynnych odchodów zwierzęcych, elastyczna, równa, ale nie śliska oraz łatwa do utrzymania w czystości. Spełnienie tych warunków jest niezbędne z punktu widzenia komfortu zwierząt, aby nie traciły ciepła odpoczywając (leŜąc) na podłodze. Najbardziej racjonalnym rozwiązaniem jest wykonanie podłogi wielowarstwowej. Dla przykładu moŜe to być warstwa grubego Ŝwiru, warstwa betonu, materiał izolacyjny i powierzchnia. Na powierzchni takiej podłogi moŜe być cegła, klinkier, deski drewniane, kostka drewniana lub klocki drewniane. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie warunki mikroklimatyczne naleŜy zapewnić zwierzętom w pomieszczeniach inwentarskich? 2. W jaki sposób dokonać pomiaru poszczególnych warunków mikroklimatycznych? 3. W jaki sposób moŜna zapewnić regulowanie warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach inwentarskich? 4. Jak naleŜy lokalizować budynki inwentarskie? 5. Jakich materiałów naleŜy uŜywać w budownictwie inwentarskim? 6. W jaki sprzęt zapewniający kontrolę warunków mikroklimatycznych powinny być wyposaŜone budynki inwentarskie? 7. W jaki sprzęt zapewniający utrzymanie właściwych warunków zoohigienicznych powinny być wyposaŜone budynki inwentarskie? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykonaj pomiar temperatury i wilgotności w dowolnym budynku inwentarskim i oceń stan zachowania tych parametrów. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować tabele obrazujące optymalne temperaturę i wilgotność w pomieszczeniu w jakim będziesz dokonywał pomiarów, 2) przygotować odpowiednie przyrządy pomiarowe (termometr i higrometr), 3) zapoznać się z zasadami ich obsługi i odczytywania wartości czynników,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 23 4) przeprowadzić pomiary temperatury i wilgotności w przynajmniej trzech róŜnych miejscach w pomieszczeniu, 5) zanotować wyniki, 6) porównać z wynikami optymalnymi, 7) wyciągnąć wnioski i ocenić pomieszczenie pod względem zapewnienia właściwej temperatury i wilgotności. WyposaŜenie stanowiska pracy: − termometr minimalny, − higrometr lub uniwersalne urządzenie do mierzenia temperatury i wilgotności, − instrukcje obsługi urządzeń, − papier i przybory do pisania. Ćwiczenie 2 Wykonaj pomiar oświetlenia i ruchu powietrza w dowolnym budynku inwentarskim i oceń stan zachowania tych parametrów. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować tabele obrazujące optymalne oświetlenie i szybkość przepływu powietrza w pomieszczeniu w jakim będziesz dokonywał pomiarów, 2) przygotować odpowiednie przyrządy pomiarowe (wiatromierz, luksomierz), 3) zapoznać się z zasadami ich obsługi i odczytywania wartości czynników, 4) przeprowadzić pomiary szybkości przepływu powietrza w przynajmniej trzech róŜnych miejscach w pomieszczeniu, 5) przeprowadzić pomiar oświetlenia w najjaśniejszym i najciemniejszym miejscu w pomieszczeniu lub zmierzyć powierzchnię okien i powierzchnię podłogi oraz obliczyć stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi, 6) zanotować wyniki, 7) porównać z wynikami optymalnymi, 8) wyciągnąć wnioski i ocenić pomieszczenie pod względem zapewnienia właściwego oświetlenia i szybkości przepływu powietrza. WyposaŜenie stanowiska pracy: − wiatromierz, − luksomierz, − taśma miernicza, − instrukcje obsługi urządzeń, − papier i przybory do pisania. Ćwiczenie 3 Oceń lokalizację wskazanego budynku inwentarskiego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obejrzeć wskazany budynek inwentarski, 2) zorientować usytuowanie budynku względem stron świata, 3) ocenić lokalizację budynku w stosunku do lokalnego ukształtowania powierzchni, 4) przeprowadzić wywiad na temat poziomu wód gruntowych i kierunku najczęściej wiejących wiatrów oraz dokonać oceny,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 24 5) określić odległości od studni, budynków mieszkalnych, drogi, okólników czy wybiegów, sąsiedniej działki, 6) przeanalizować ciągi komunikacyjne związane z funkcjonowaniem tego budynku inwentarskiego, 7) zanotować wyniki obserwacji i wywiadów, 8) porównać z wynikami optymalnymi lub zaleceniami, 9) wyciągnąć wnioski i ocenić pomieszczenie pod względem lokalizacji. WyposaŜenie stanowiska pracy: − podkładka do robienia notatek w terenie, papier i przybory do pisania, − budynek inwentarski, − normatywy lokalizacji budynków inwentarskich. Ćwiczenie 4 Oceń lokalizację i wielkość wskazanej budowli rolniczej (płyty gnojowej, zbiornika na gnojówkę lub zbiornika na gnojowicę). Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obejrzeć wskazaną budowlę rolniczą, 2) zorientować się, jak jest usytuowana w stosunku do wymagań dotyczących lokalizacji, 3) przeprowadzić wywiad lub wykonać pomiary wielkości (kubatury) lub pojemności analizowanej budowli rolniczej, 4) przeanalizować ciągi komunikacyjne związane z funkcjonowaniem tej budowli rolniczej, 5) zanotować wyniki obserwacji i wywiadów oraz wykonać niezbędne obliczenia, 6) porównać z wynikami optymalnymi lub zaleceniami, 7) wyciągnąć wnioski i ocenić budowlę pod względem lokalizacji i dostosowania wielkości faktycznej w stosunku do zalecanej. WyposaŜenie stanowiska pracy: − podkładka do robienia notatek w terenie, papier i przybory do pisania, − kalkulator, − budowla rolnicza, − normatywy lokalizacji budowli rolniczych. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) określić warunki mikroklimatyczne jakie naleŜy zapewnić zwierzętom w pomieszczeniach inwentarskich, 2) dokonać pomiaru poszczególnych warunków mikroklimatycznych, 3) wskazać sposób zapewnienia właściwego regulowania warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach inwentarskich, 4) ocenić lokalizację budynków inwentarskich, 5) dobierać materiały do uŜycia w budownictwie inwentarskim, 6) uŜyć sprzętu zapewniającego kontrolę warunków mikroklimatycznych, 7) wskazać sprzęt zapewniający utrzymanie właściwych warunków zoohigienicznych w budynkach inwentarskich.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 25 4.3. Higiena Ŝywienia i pojenia zwierząt 4.3.1. Materiał nauczania Higiena Ŝywienia zwierząt Higiena Ŝywienia zwierząt wiąŜe się przede wszystkim z jakością pasz i zachowaniem właściwych warunków higienicznych podczas wykonywania wszystkich czynności technologicznych związanych z przygotowaniem pasz i zadawaniem ich zwierzętom. Pasze zadawane zwierzętom powinny być czyste mechanicznie czyli nie powinny zawierać składników mechanicznych, które nie są właściwym składnikiem paszy. Składnikami zanieczyszczającymi mechanicznie pasze mogą być np.: nasiona chwastów, kawałki drewna, metalu, odchody gryzoni itp. Inny rodzaj zanieczyszczeń paszy stanowią zanieczyszczenia chemiczne. Są one często bardziej szkodliwe niŜ zanieczyszczenia mechaniczne poniewaŜ zwykle nie da się ich dostrzec gołym okiem. Domieszki chemiczne mogą być truciznami dla zwierząt. Mogą być efektem niewłaściwego przechowywania pasz lub niewłaściwego ich przygotowania. Bardzo niekorzystnie na jakość pasz wpływają równieŜ zanieczyszczenia biologiczne. Szczególnie niebezpieczne jest zanieczyszczenie pasz bakteriami i grzybami. Jedne i drugie oprócz tego, Ŝe bezpośrednio wpływają niekorzystnie na zdrowie zwierząt, powodują choroby, to równieŜ mogą produkować trujące dla zwierząt toksyny. Zapobiegać zanieczyszczeniom pasz moŜna poprzez: − zapewnienie ich właściwego zbioru, − zapewnienie ich właściwego przechowywania, − zastosowanie właściwego sposobu przygotowywania, − właściwy sposób i częstotliwość zadawania, − zakup pasz sprawdzonej jakości. JeŜeli jednak występuje konieczność zastosowania w Ŝywieniu zwierząt pasz zanieczyszczonych, to jest to moŜliwe tylko w przypadku zanieczyszczeń mechanicznych. NaleŜy jednak takie pasze odpowiednio oczyścić. MoŜna to osiągnąć poprzez umycie czy wypłukanie pasz lub ich przesianie. Znane są róŜne metody oceny jakości pasz. Najczęściej stosowana jest ocena organoleptyczna. Ich jakość bada się wtedy poprzez obserwację z wykorzystaniem narządów zmysłów człowieka. Zatem jakość pasz moŜna ocenić na podstawie ich wyglądu zewnętrznego. Ocenia się wtedy ich barwę, charakterystyczne kształty, stopień rozdrobnienia, konsystencję, gęstość, lepkość itp. KaŜda pasza ma równieŜ swój charakterystyczny zapach. Trzeba go znać aby poprzez powąchanie moŜna było stwierdzić czy jest właściwy dla paszy wysokiej jakości. Niektóre pasze ocenia się równieŜ poprzez dotyk. Oceniane są wtedy takie cechy jak: elastyczność, kruchość, twardość, łamliwość, lepkość, wilgotność itp. Inną metodą jest ocena laboratoryjna polegająca na badaniu składu chemicznego pasz, co pozwala równieŜ ocenić ich wartość Ŝywieniową. Higiena Ŝywienia związana jest równieŜ z dostosowaniem rodzaju pasz do preferencji Ŝywieniowych określonego gatunku zwierząt. Zatem zwierzęta powinny zjadać pasze do których pobierania są przygotowane fizjologicznie. DuŜe znaczenie ma częstotliwość ich podawania czyli forma udostępniania zwierzętom. Najlepszą formą karmienia zwierząt wysokoprodukcyjnych jest zastosowanie systemu do woli. W przypadku innych zwierząt naleŜy stosować staranne systematyczne dawkowanie utrzymujące odpowiednią kondycję zwierzęcia. Miejsce, w którym zwierzęta otrzymują pasze powinno być zawsze czyste i odpowiednio do tego przygotowane. NaleŜy zwracać szczególną uwagę na to, aby pasza nie zalegała zbyt długo w korytach, Ŝłobach, paszociągach, karmidłach czy innym sprzęcie słuŜącym do jej pobierania.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 26 Czyste równieŜ powinny być wszystkie środki słuŜące do transportu pasz zarówno do gospodarstwa jak i w samym gospodarstwie oraz pomieszczenia czy budowle, w których przechowuje się pasze. Dlatego podkreślić naleŜy takŜe odpowiednie przygotowanie do wykonywania tych prac osób odpowiedzialnych za Ŝywienie zwierząt, poniewaŜ to od ich obowiązkowości i staranności zaleŜy zachowanie wszystkich zasad związanych z higieną. Ma to ogromne znaczenie dla osiąganych wyników produkcyjnych. Zwierzęta Ŝywione niehigienicznie naraŜone są na częstsze zapadanie na choroby, jak równieŜ nie są w stanie wykorzystać tkwiącego w nich potencjału genetycznego gwarantującego efekt produkcyjny, rekreacyjny lub estetyczny utrzymania. Pogarsza się ich kondycja, obniŜają przyrosty, spada wydajność i pogarszają się wskaźniki wykorzystania paszy. Jakość higieniczna pastwiska i higiena wypasu Wypas na pastwisku stanowi dla zwierząt niezaleŜnie od gatunku najodpowiedniejszy układ warunków środowiskowych. Ruch na świeŜym powietrzu, promieniowanie słoneczne, świeŜa zielona pasza wpływają korzystnie na rozwój, hartują, wzmagają odporność na choroby i przyczyniają się do zwiększenia produkcyjności. Przy Ŝywieniu pastwiskowym naleŜy jednak zbilansować duŜą ilość białka zawartego w zielonce pastwiskowej paszami objętościowymi suchymi. Najbardziej newralgiczne okresy dla zwierząt to okresy przejściowe, związane z rozpoczęciem sezonu pastwiskowego i zakończeniem tego sezonu. Okresy te powinny trwać około 6-8 dni. W tym czasie zwierzęta powinny stopniowo przyzwyczajać się do zmieniających się warunków. Nie naleŜy dopuszczać do zjedzenia nadmiernych ilości młodej, smacznej dla zwierząt zielonki poniewaŜ moŜe to spowodować biegunki i wzdęcia. Jest to szczególnie waŜne w przypadku zwierząt słabiej odŜywionych, po przebytych chorobach i w przypadku cięŜarnych samic. Na pastwisku naleŜy zapewnić zwierzętom swobodny dostęp do wody pitnej. W czasie upalnych dni naleŜy zadbać o zadaszenie. Najlepiej jeŜeli na pastwisku występują odpowiednie zadrzewienia, dające cień i schronienie. Rys. 5. Zadrzewienia śródpolne na pastwisku [opracowanie własne] Rys. 6. Pojenie na pastwisku [opracowanie własne] Z powierzchni pastwisk naleŜy usuwać cierniste krzewy, rośliny szkodliwe i trujące takie jak: turzyce, skrzypy, sity, pierwiosnki, krwawnik, wilŜynę ciernistą, biedrzeniec i rośliny jaskrowate. Pastwiska podmokłe powinno się osuszyć. W przypadku pastwiskowania świń, naleŜy przeznaczyć dla nich pastwisko w ostatnim roku jego uŜytkowania przed odnawianiem, poniewaŜ świnie bardzo niszczą ruń pastwiskową. Dla krów i koni latem dobrze jest umieścić na pastwisku czochradło. Zwierzęta kiedy się przyzwyczają chętnie z niego korzystają, głownie ze względu na częstsze swędzenie skóry spowodowane ukąszeniami owadów.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 27 Rys. 7. Czochradło dla bydła i koni [opracowanie własne] Rys. 8. Pastwisko – ruch na świeŜym powietrzu [opracowanie własne] Oprócz dostarczania bardzo wartościowej i smacznej dla zwierząt paszy, pastwiska umoŜliwiają zwierzętom ruch na świeŜym powietrzu. Umiarkowany ruch na świeŜym powietrzu wpływa na sprawniejsze usuwanie przez organizm szkodliwych produktów przemiany materii. U zwierząt korzystających ze swobodnego ruchu są lepiej ukrwione narządy, dzięki czemu lepiej się rozwijają. Ruch na świeŜym powietrzu hartuje organizm zwierzęcy, zapobiega zbytniemu wydelikaceniu, wzmaga odporność na choroby zakaźne i inwazyjne. Ma równieŜ bezpośredni wpływ na produkcyjność. Do ruchu na świeŜym powietrzu naleŜy przyzwyczajać zwierzęta od najwcześniejszego okresu Ŝycia. Najlepiej nadaje się do tego dobre pastwisko lub odpowiednio duŜe wybiegi. Ma to szczególne znaczenie w gospodarstwach ekologicznych, w których naleŜy zapewnić swobodny ruch wszystkim hodowanym gatunkom zwierząt. Pierwsze dni upalne w końcu maja powinny zwrócić uwagę na konieczność zapewnienia zwierzętom odpowiedniej ilości wody, właściwej jakości. Woda w organizmie Zwierzę niedoŜywione moŜe stracić prawie cały tłuszcz oraz połowę białka, ale utrata około 10% wody powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu całego organizmu. Utrata przez organizm powyŜej 20 % wody jest juŜ zagroŜeniem dla Ŝycia. Woda jest składnikiem wszystkich tkanek i płynów ustrojowych organizmu. Występuje jako płyn śródkomórkowy, zawarty w komórkach, oraz jako płyn pozakomórkowy – woda osocza krwi, chłonki oraz woda śródmięśniowa. Stosunek objętościowy wody śródkomórkowej do pozakomórkowej wynosi w organizmie dojrzałego zwierzęcia 2:1. Zawartość wody w organizmie pozostaje w ścisłym związku z gatunkiem zwierzęcia, jego wiekiem, płcią, stanem fizjologicznym, a takŜe z rodzajem tkanki. Organizm zwierzęcia zawiera od 45 do 77 % wody. Średnio u bydła woda stanowi około 60 % masy ciała, u koni – 55 %, u królików – 72 % Najwięcej wody zawierają płody zwierząt – około 90 % masy ciała. Wraz z wiekiem udział wody w organizmie maleje: u nowo narodzonego cielęcia wynosi 72–75 %, u 4-miesięcznego 68–71 %, u krowy dorosłej – 48–75 %, a u opasów – 48–56 %. U prosiąt po urodzeniu zawartość wody stanowi nawet do 80 % masy ciała, u warchlaków – 75 %, u loch i knurów–50%. Krew i nerka zawierają około 80 %. wody, mięsień sercowy – 78 %., wątroba – 70 %., tkanka kostna zaś tylko 30 %., a tłuszczowa – 20 %. Wynika z tego, Ŝe organizm zwierząt otłuszczonych zawiera 10–20 %. mniej wody w porównaniu do zwierząt chudych. Narządem odgrywającym główną rolę w gospodarce wodą, regulującym stały jej poziom są nerki. W wypadku zbyt duŜej ilości wody nerki wydzielają większą ilość moczu, usuwając nadmiar wody z organizmu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 28 Funkcje wody Woda w organizmie spełnia wiele bardzo waŜnych funkcji: − dostarcza substancje odŜywcze do komórek i tkanek, oraz przenosi końcowe produkty przemiany materii, − dzięki duŜej pojemności cieplnej i wysokiemu ciepłu parowania pełni waŜną funkcję w procesach termoregulacji, chroniąc organizm przed nagłymi zmianami termicznymi, − pełni bardzo waŜną rolę w utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej, kwasowo- zasadowej oraz ciśnienia osmotycznego. Źródłem wody dla organizmu zwierzęcego jest: − woda pobrana z paszą (na przykład woda wegetacyjna zawarta w młodych liściach roślin), − woda pitna i inne płyny, − woda metaboliczna, powstająca jako końcowy produkt spalania tłuszczów, węglowodanów i białek. Najwięcej wody zwierzęta uzyskują ze spalenia 1 kg tłuszczu – 1,071 kg, mniej z węglowodanów – 0,555 kg, a najmniej z białka – 0,413 kg. Zapotrzebowanie na wodę Zwierzęta na ogół nie piją wody więcej niŜ potrzebują. Stosunkowo duŜo wody w odniesieniu do 1 kg masy ciała wypijają świnie, gdyŜ maciora karmiąca wraz z prosiętami potrzebuje niemal tyle wody, co krowa w okresie laktacji. Natomiast stosunkowo mało wody potrzebują owce i drób. Te róŜnice w zapotrzebowaniu wody zaleŜą między innymi od moŜliwości pocenia się zwierząt oraz od jakości końcowych produktów rozpadu substancji odŜywczych, wydalanych przez nerki. Ssaki wydalają produkty rozpadu białka głównie w postaci mocznika, który w większych stęŜeniach jest szkodliwy. Dla jego rozcieńczenia ssaki potrzebują wiele wody, wydalają więc stosunkowo duŜo moczu. Natomiast ptaki wydalają nietoksyczny kwas moczowy, dzięki czemu mocz ich moŜe być silnie zagęszczony, a zapotrzebowanie na wodę znacznie mniejsze. W czasie krótkotrwałego niedostatku wody organizm radzi sobie za pomocą wewnętrznych mechanizmów regulacyjnych, które jednak zawodzą w przypadku długotrwałych niedoborów. Zwierzęta pozbawione pokarmu stałego, ale mające dostęp do wody, mogą przeŜyć znacznie dłuŜej niŜ zwierzęta, które nie mogą odnowić zapasu wody w swoim organizmie. Brak wody działa bowiem bardziej szkodliwie niŜ brak poŜywienia. NiezaleŜnie od gatunku szczególnie wraŜliwe na niedostatek wody są młode zwierzęta, poniewaŜ szybki wzrost komórek i ich regeneracja w rozwijającym się organizmie wymaga duŜej ilości wody. Przykładowo u cieląt w ciągu doby wymianie ulega aŜ około 25% wody zawartej w ich organizmie, natomiast u dorosłych krów tylko 10 %. Młody organizm nie ma ponadto wykształconego mechanizmu regulacji i jego gospodarka wodna jest bardzo zaleŜna od ilości wypijanej wody. Dlatego teŜ zwierzęta młode wymagają 2–4 razy więcej wody na kg masy ciała niŜ dorosłe. Znaczenie wody dla krów mlecznych Woda wypełnia kaŜdy Ŝywy organizm i jest jego najwaŜniejszym składnikiem. W wodzie rozpuszczane są substancje odŜywcze, z nią wydalane są na zewnątrz powstające w wyniku przemian metabolicznych produkty odpadowe, których organizm musi się pozbyć, aby nie doszło do jego zatrucia. Woda jest niezbędna do utrzymania stałej temperatury organizmu. Ulega ona ciągłej wymianie: wydalana jest z moczem i kałem, część wyparowuje, a u krów mlecznych wydalana jest dodatkowo jako składnik mleka. Ilość wody w organizmie musi być więc stale uzupełniana. Przy wydajności 20 litrów mleka dziennie wraz z nim wydalane jest aŜ 16 litrów wody. W organizmie krowy dorosłej, zasuszonej, w ciągu doby wymianie ulega około 10% całej ilości wody. Zapotrzebowanie krowy na wodę uzaleŜnione jest od wielu
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 29 czynników: wieku, cięŜaru ciała, stanu fizjologicznego, wydajności mlecznej, składu dawki pokarmowej, wilgotności paszy, systemu pojenia, pogody (temperatury i wilgotności powietrza). Zapotrzebowanie krów na wodę moŜna określić na podstawie produkcji mleka (3 litry wody na 1 kg mleka) oraz ilości suchej masy spoŜywanej karmy (od 4 do 6 litrów na 1 kg s.m.). Na przykład krowa wysokowydajna, produkująca około 20 litrów mleka dziennie i zjadająca 25 kg suchej masy w dawce pokarmowej, potrzebuje 100–125 litrów wody na dobę, a krowa w wysokiej ciąŜy – 45 litrów wody. Na pobraną przez zwierzę całkowitą ilość wody składa się woda zawarta w paszy oraz wypijana. DuŜe rezerwy wody u dorosłych przeŜuwaczy znajdują się w przewodzie pokarmowym, głównie w Ŝwaczu. Dzięki temu zwierzęta mogą w pewnych warunkach utracić część wody (do 10% całkowitej ilości wody w organizmie) bez zagroŜenia Ŝycia. Jeśli zwierzęta piją wodę do woli w ciągu całej doby, mleczność krów wzrasta o 10–15%, a przyrosty masy ciała bydła opasowego zwiększają się o 3–5%. Zaburzenia zdrowotne spowodowane nadmiarem wody spotyka się bardzo rzadko, gdyŜ zwierzęta nie piją wody więcej niŜ potrzebują. Przyczyną nadmiernego przyjęcia wody moŜe być duŜe pragnienie spowodowane dłuŜszym brakiem wody. W tej sytuacji krowa moŜe wypić jednorazowo, w krótkim czasie, nawet kilkadziesiąt litrów wody, co prowadzi do przewodnienia organizmu i zaburzenia równowagi elektrolitowej. Krowa staje się wtedy apatyczna, występują zaburzenia w trawieniu, pojawiają się dreszcze. W takiej sytuacji naleŜy zwierzęciu wodę racjonować, tzn. podawać ją często, ale w małych ilościach. O wiele częściej zdarzają się przypadki niedoboru wody. Pierwszym objawem niedopojenia krów jest spadek mleczności. Przy dłuŜej trwającym niedoborze płynów w organizmie następuje obniŜenie apetytu, krowy niechętnie przyjmują pasze suche. W konsekwencji następuje dalszy spadek wydajności mlecznej. Krowy stają się niespokojne, ryczą, mocz jest zagęszczony i mocno Ŝółty. Całkowity brak wody, jak równieŜ utrata około 15% wody z organizmu, prowadzi do śmierci zwierzęcia w ciągu kilku dni – znacznie szybciej niŜ w przypadku braku paszy. Jakość wody Woda przeznaczona dla zwierząt powinna pochodzić albo z sieci wodociągowej, albo z własnych ujęć, gdzie została uznana za zdatną do spoŜycia po kompleksowym badaniu sanitarno-higienicznym, a badane wskaźniki jakościowe wody powinny odpowiadać normom. Wyrazem zawartości soli mineralnych w wodzie jest tzw. twardość wody. Pojenie zwierząt wodą zbyt twardą moŜe być przyczyną zaburzeń gospodarki wodno-mineralnej, objawiającej się np. biegunkami. Takiej wody nie naleŜy podawać, szczególnie krowom w wysokiej ciąŜy oraz krowom wysokowydajnym. Zanieczyszczenie bakteriologiczne wody moŜe być przyczyną obniŜenia odporności zwierząt oraz zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego. Bakterie zawarte w zanieczyszczonej wodzie pitnej, a takŜe uŜywanej do mycia wymion przed dojem, mogą być równieŜ powodem zapalenia wymion krów. Temperatura wody do pojenia zwierząt powinna mieścić się w granicach 8-15°C. W zimnej porze roku wskazane jest, aby woda miała temperaturę wyŜszą o kilka stopni. Właściwa temperatura wody jest szczególnie waŜna dla krów o bardzo wysokiej wydajności. Zimą – gdy zarówno woda, jak i podawana zwierzętom kiszonka są bardzo zimne – zbyt duŜo energii muszą one wydatkować na ogrzanie pobranej wody, co odbija się negatywnie na produkcji mleka. Sposób pojenia zwierząt JeŜeli zwierzę ma w pomieszczeniu stały dostęp do wody, to pije kilka razy w ciągu doby. Ilość wypijanej wody i częstotliwość picia zaleŜą m.in. od szybkości napływu wody do poideł, czyli w rezultacie – od wydajności i sprawności tych urządzeń. Zwierzętom na pastwisku równieŜ naleŜy dostarczyć odpowiednią ilość czystej wody do picia. Nie wystarcza im
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 30 bowiem ta ilość wody, która zawarta jest w roślinach. Woda moŜe być gromadzona w specjalnych zbiornikach, do których jest dowoŜona, i podawana zwierzętom do poideł. Na pastwiskach i wybiegach szczególnie przydatne są poidła, w których przy temperaturach ujemnych woda nie zamarza. Przynajmniej raz w tygodniu poidła naleŜy dokładnie wymyć. Innym rozwiązaniem jest pobieranie wody z naturalnych zbiorników powierzchniowych. Warunkiem pojenia zwierząt taką wodą jest jej wcześniejsze przebadanie. Znaczenie wody w chowie zwierząt jest nie mniejsze niŜ paszy. Swobodny dostęp do odpowiedniej ilości czystej wody jest warunkiem zdrowia zwierząt i ich wysokiej wydajności. Zwierzęta pobierają wtedy optymalne potrzebne do sprawnego funkcjonowania organizmu ilości wody Nie naleŜy równieŜ zapominać o utrzymaniu wszystkich urządzeń słuŜących do pojenia w sprawności technicznej i czystości. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakich zasad higienicznych naleŜy przestrzegać podczas Ŝywienia zwierząt? 2. Jakie znaczenie dla zdrowia i produkcyjności zwierząt ma woda? 3. Jakie warunki musi spełniać woda do pojenia zwierząt? 4. Jakich zasad naleŜy przestrzegać podczas pojenia zwierząt? 5. Jaką rolę w chowie zwierząt odgrywa ruch na świeŜym powietrzu? 6. Jakie warunki pastwiskowania naleŜy zapewnić zwierzętom? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie przykładowego gospodarstwa utrzymującego zwierzęta dokonaj analizy i oceń czy woda stosowana do pojenia zwierząt zachowuje warunki jakości. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować dokumenty potwierdzające przeprowadzenie badania jakości wody, 2) zinterpretować wyniki oceny jakości wody, 3) ocenić czy woda stosowana do pojenia zwierząt w gospodarstwie spełnia wszystkie konieczne warunki. WyposaŜenie stanowiska pracy: − dokumenty świadczące o zbadaniu jakości wody i poświadczające parametry, − papier i przybory do pisania. Ćwiczenie 2 Oceń organoleptycznie przygotowane próbki pasz i zdecyduj czy mogą one zostać podane zwierzętom. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obejrzeć kaŜdą z próbek pasz dokładnie, dokładnie powąchać i zbadać poprzez dotyk, 2) porównać kaŜdą z ocenianych pasz z wzorcem,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 31 3) wpisać na otrzymanym arkuszu ćwiczeniowym uzasadnienie do oceny paszy o swoją decyzję o jej przeznaczeniu do karmienia zwierząt. WyposaŜenie stanowiska pracy: − wzorcowe próbki pasz wysokiej jakości Ŝywieniowej, − ćwiczeniowe próbki pasz róŜnej jakości, − lupa, − arkusz oceny organoleptycznej paszy, − papier i przybory do pisania. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) określić kryteria jakości higienicznej pasz? 2) wykonać ocenę organoleptyczną pasz? 3) określić znaczenie wody dla organizmu zwierzęcego? 4) wskazać warunki jakim powinna odpowiadać woda do pojenia zwierząt? 5) ocenić przydatność wody do pojenia zwierząt na podstawie dokumentacji? 6) określić warunki higienicznego uŜytkowania pastwiska? 7) opisać warunki utrzymania higienicznego sprzętu i urządzeń do pojenia i Ŝywienia zwierząt? 8) uzasadnić znaczenie ruchu na świeŜym powietrzu dla zdrowia i produkcyjności zwierząt?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 32 5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyłki, błędną odpowiedź naleŜy zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie. 7. Na rozwiązanie testu masz 30 minut. Powodzenia! ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Niekorzystne reakcje zwierząt na warunki mikroklimatyczne w pomieszczeniu moŜna obserwować po przekroczeniu a) ich optymalnych wartości. b) ich najwyŜszych i najniŜszych wartości. c) ich minimalnych i maksymalnych wartości tolerowanych przez zwierzęta. d) ich najniŜszych wartości. 2. Trawy pochodzące z łąk na glebach kwaśnych mają a) małą wartość odŜywczą. b) mają znacznie zmieniony smak. c) mają wysoką wartość odŜywczą. d) mają taką samą wartość odŜywczą jak trawy z łąk na glebach o innym odczynie. 3. Utrzymywanie zbyt niskiej temperatury w chlewni dla tuczników a) wpływa na obniŜenie zuŜycia paszy. b) wpływa na obniŜenie przyrostów. c) wpływa na wzrost przyrostów. d) wpływa na występowanie częstszych urazów mechanicznych. 4. Optymalną wartością wilgotności w pomieszczeniach dla zwierząt gospodarskich jest a) 50%. b) 70%. c) 90%. d) 95%. 5. Wentylacja wpływa na komfort bytowania zwierząt poprzez a) regulowanie tylko wilgotności w pomieszczeniu. b) regulowanie tylko temperatury w pomieszczeniu. c) regulowanie wilgotności i temperatury w pomieszczeniu. d) regulowanie wilgotności, temperatury i wymiany powietrza w pomieszczeniu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 33 6. Budynek inwentarski powinien być usytuowany w odległości a) przynajmniej 2 m od granicy działki. b) przynajmniej 4 m od granicy działki. c) przynajmniej 10 m od granicy działki. d) przynajmniej 14 m od granicy działki. 7. Dzięki wentylacji w budynku inwentarskim moŜliwe jest a) odprowadzanie nadmiaru ścieków. b) odprowadzanie nadmiaru powietrza. c) regulowanie przepływu powietrza w budynku. d) regulowanie odprowadzania ścieków z budynku. 8. Woda o wysokiej twardości nie powinna być stosowana do pojenia zwierząt, poniewaŜ powoduje a) biegunki. b) zatwardzenia. c) zaparcia. d) awitaminozę. 9. Zanieczyszczenie bakteriologiczne wody moŜe być przyczyną a) wzrostu odporności zwierząt. b) obniŜenia odporności zwierząt. c) wzrostu apetytu. d) obniŜenia apetytu. 10. ZagroŜeniem dla Ŝycia zwierzęcia jest utrata a) 5% wody. b) 15% wody. c) 20 % wody. d) 30 % wody. 11. UmoŜliwienie stałego dostępu do wody pozwala na a) optymalne jej pobieranie przez zwierzęta. b) zmniejszone pobieranie wody. c) znacznie zwiększone pobieranie wody. d) określenie wielkości poideł. 12. Pasza powinna być podawana zwierzętom wysokoprodukcyjnym a) w ograniczonych ilościach. b) w ilościach dostosowanych do moŜliwości gospodarstwa. c) w maksymalnych ilościach. d) w ilościach do woli. 13. Obecność zanieczyszczeń mechanicznych a) nie wpływa na jakość paszy. b) podwyŜsza jakość paszy. c) powoduje psucie się paszy. d) obniŜa jakość paszy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 34 14. Kiszonka, w której nie moŜna rozpoznać fragmentów materiału z jakiego została wykonana a) jest bardzo dobrą paszą dla zwierząt. b) jest paszą wysokiej jakości. c) jest paszą niskiej jakości. d) jest paszą łatwostrawną. 15. W celu określenia wilgotności w budynku inwentarskim naleŜy się posłuŜyć a) termometrem. b) luksomierzem. c) wiatromierzem. d) higrometrem. 16. Pomiar temperatury w budynku inwentarskim powinno się wykonywać a) tylko w jednym miejscu. b) zawsze w tym samym miejscu. c) w kilku miejscach. d) zawsze w róŜnych miejscach. 17. Narządem mającym największy wpływ na regulację gospodarki wodnej w organizmie jest a) Ŝołądek. b) nerka. c) trzustka. d) przepona. 18. Budynek inwentarski powinien być usytuowany a) niezaleŜnie od kierunku wiejących wiatrów. b) niezaleŜnie od stron świata. c) z uwzględnieniem kierunku wiejących wiatrów. d) zawsze osią długą na linii wschód-zachód. 19. Pasze pochodzące z gleb Ŝyznych mają zwykle a) obniŜoną zawartość składników mineralnych. b) wyŜszą wartość odŜywczą niŜ pasze z gleb lekkich. c) niŜszą wartość odŜywczą niŜ pasze z gleb lekkich. d) wyŜszą zawartość witamin. 20. Obecność światła słonecznego a) nie ma Ŝadnego wpływu na produkcyjność zwierząt. b) umoŜliwia zwierzętom długi okres odpoczynku. c) uniemoŜliwia zwierzętom odpoczynek. d) umoŜliwia zwierzętom ze słabym węchem wyszukiwanie pokarmu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 35 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt Zakreśl poprawną odpowiedź. Nr zadania Odpowiedź Punkty 1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 36 6. LITERATURA 1. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu bydła. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2003 2. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu kaczek, kur, indyków, gęsi. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa Warszawa 2003 3. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu świń. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa Warszawa 2003 4. Kośla T. Higiena utrzymania zwierząt amatorskich. Wydawnictwo SGGW. Warszawa 2003 5. Marciniak-Kulka E. Produkcja zwierzęca. Rea. Warszawa 2007 6. Nałęcz T. red.: Technologie produkcji zwierzęcej. Hortpress, Warszawa 1996 7. Nałęcz-Tarwackiej T. red.: Technologia produkcji zwierzęcej. Hort-press, Warszawa 1996 8. Rokicki E., Kolbuszowski T.: Higiena zwierząt. Fundacja Rozwoju SGGW, Warszawa 1996 9. Systemy utrzymania bydła – poradnik. Projekt Bliźniaczy PHARE - Standardy dla gospodarstw rolnych. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2004 10. Systemy utrzymania świń – poradnik. Projekt Bliźniaczy PHARE –Standardy dla gospodarstw rolnych, Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2004

Recommended

Technik.weterynarii 11
Technik.weterynarii 11Technik.weterynarii 11
Technik.weterynarii 11Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 18
Technik.weterynarii 18Technik.weterynarii 18
Technik.weterynarii 18Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 5
Technik.weterynarii 5Technik.weterynarii 5
Technik.weterynarii 5Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 9
Technik.weterynarii 9Technik.weterynarii 9
Technik.weterynarii 9Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 15
Technik.weterynarii 15Technik.weterynarii 15
Technik.weterynarii 15Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
17 5.1 pw_ch_zl_tresc
17 5.1 pw_ch_zl_tresc17 5.1 pw_ch_zl_tresc
17 5.1 pw_ch_zl_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 16
Technik.weterynarii 16Technik.weterynarii 16
Technik.weterynarii 16Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 

Recommended

Technik.weterynarii 11
Technik.weterynarii 11Technik.weterynarii 11
Technik.weterynarii 11Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 18
Technik.weterynarii 18Technik.weterynarii 18
Technik.weterynarii 18Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 5
Technik.weterynarii 5Technik.weterynarii 5
Technik.weterynarii 5Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 9
Technik.weterynarii 9Technik.weterynarii 9
Technik.weterynarii 9Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 15
Technik.weterynarii 15Technik.weterynarii 15
Technik.weterynarii 15Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
17 5.1 pw_ch_zl_tresc
17 5.1 pw_ch_zl_tresc17 5.1 pw_ch_zl_tresc
17 5.1 pw_ch_zl_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 16
Technik.weterynarii 16Technik.weterynarii 16
Technik.weterynarii 16Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 7
Technik.weterynarii 7Technik.weterynarii 7
Technik.weterynarii 7Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 22
Technik.weterynarii 22Technik.weterynarii 22
Technik.weterynarii 22Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 13
Technik.weterynarii 13Technik.weterynarii 13
Technik.weterynarii 13Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 21
Technik.weterynarii 21Technik.weterynarii 21
Technik.weterynarii 21Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 7.1 ppz_tresc
11 7.1 ppz_tresc11 7.1 ppz_tresc
11 7.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 17
Technik.weterynarii 17Technik.weterynarii 17
Technik.weterynarii 17Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 12
Technik.weterynarii 12Technik.weterynarii 12
Technik.weterynarii 12Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 19
Technik.weterynarii 19Technik.weterynarii 19
Technik.weterynarii 19Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 10
Technik.weterynarii 10Technik.weterynarii 10
Technik.weterynarii 10Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 4.1 ppz_tresc
11 4.1 ppz_tresc11 4.1 ppz_tresc
11 4.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 2
Technik.weterynarii 2Technik.weterynarii 2
Technik.weterynarii 2Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 8
Technik.weterynarii 8Technik.weterynarii 8
Technik.weterynarii 8Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.rolnik 321[05] z3.02_u
Technik.rolnik 321[05] z3.02_uTechnik.rolnik 321[05] z3.02_u
Technik.rolnik 321[05] z3.02_uSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 1
Technik.weterynarii 1Technik.weterynarii 1
Technik.weterynarii 1Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 3
Technik.weterynarii 3Technik.weterynarii 3
Technik.weterynarii 3Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
17 6.1 pw_ch_zl_tresc
17 6.1 pw_ch_zl_tresc17 6.1 pw_ch_zl_tresc
17 6.1 pw_ch_zl_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 1.1 ppz_tresc
11 1.1 ppz_tresc11 1.1 ppz_tresc
11 1.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
17 7.1 pw_ch_zl_tresc
17 7.1 pw_ch_zl_tresc17 7.1 pw_ch_zl_tresc
17 7.1 pw_ch_zl_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.rolnik 321[05] z3.01_u
Technik.rolnik 321[05] z3.01_uTechnik.rolnik 321[05] z3.01_u
Technik.rolnik 321[05] z3.01_uSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 4
Technik.weterynarii 4Technik.weterynarii 4
Technik.weterynarii 4Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_uSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11
1111
11Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Technik.weterynarii 7
Technik.weterynarii 7Technik.weterynarii 7
Technik.weterynarii 7
 
Technik.weterynarii 22
Technik.weterynarii 22Technik.weterynarii 22
Technik.weterynarii 22
 
Technik.weterynarii 13
Technik.weterynarii 13Technik.weterynarii 13
Technik.weterynarii 13
 
Technik.weterynarii 21
Technik.weterynarii 21Technik.weterynarii 21
Technik.weterynarii 21
 
11 7.1 ppz_tresc
11 7.1 ppz_tresc11 7.1 ppz_tresc
11 7.1 ppz_tresc
 
Technik.weterynarii 17
Technik.weterynarii 17Technik.weterynarii 17
Technik.weterynarii 17
 
Technik.weterynarii 12
Technik.weterynarii 12Technik.weterynarii 12
Technik.weterynarii 12
 
Technik.weterynarii 19
Technik.weterynarii 19Technik.weterynarii 19
Technik.weterynarii 19
 
Technik.weterynarii 10
Technik.weterynarii 10Technik.weterynarii 10
Technik.weterynarii 10
 
11 4.1 ppz_tresc
11 4.1 ppz_tresc11 4.1 ppz_tresc
11 4.1 ppz_tresc
 
Technik.weterynarii 2
Technik.weterynarii 2Technik.weterynarii 2
Technik.weterynarii 2
 
Technik.weterynarii 8
Technik.weterynarii 8Technik.weterynarii 8
Technik.weterynarii 8
 
Technik.rolnik 321[05] z3.02_u
Technik.rolnik 321[05] z3.02_uTechnik.rolnik 321[05] z3.02_u
Technik.rolnik 321[05] z3.02_u
 
Technik.weterynarii 1
Technik.weterynarii 1Technik.weterynarii 1
Technik.weterynarii 1
 
Technik.weterynarii 3
Technik.weterynarii 3Technik.weterynarii 3
Technik.weterynarii 3
 
17 6.1 pw_ch_zl_tresc
17 6.1 pw_ch_zl_tresc17 6.1 pw_ch_zl_tresc
17 6.1 pw_ch_zl_tresc
 
11 1.1 ppz_tresc
11 1.1 ppz_tresc11 1.1 ppz_tresc
11 1.1 ppz_tresc
 
17 7.1 pw_ch_zl_tresc
17 7.1 pw_ch_zl_tresc17 7.1 pw_ch_zl_tresc
17 7.1 pw_ch_zl_tresc
 
Technik.rolnik 321[05] z3.01_u
Technik.rolnik 321[05] z3.01_uTechnik.rolnik 321[05] z3.01_u
Technik.rolnik 321[05] z3.01_u
 
Technik.weterynarii 4
Technik.weterynarii 4Technik.weterynarii 4
Technik.weterynarii 4
 

Similar to Technik.weterynarii 14

Dietetyk 321[11] z3.02_u
Dietetyk 321[11] z3.02_uDietetyk 321[11] z3.02_u
Dietetyk 321[11] z3.02_ugemix gemix
 
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnychPrzetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnychMichał Łazarz
 
Dietetyk 321[11] z1.03_u
Dietetyk 321[11] z1.03_uDietetyk 321[11] z1.03_u
Dietetyk 321[11] z1.03_ugemix gemix
 
Scalone dokumenty (18)
Scalone dokumenty (18)Scalone dokumenty (18)
Scalone dokumenty (18)gemix gemix
 
Scalone dokumenty (34)
Scalone dokumenty (34)Scalone dokumenty (34)
Scalone dokumenty (34)gemix gemix
 
Scalone dokumenty (23)
Scalone dokumenty (23)Scalone dokumenty (23)
Scalone dokumenty (23)gemix gemix
 
Scalone dokumenty (17)
Scalone dokumenty (17)Scalone dokumenty (17)
Scalone dokumenty (17)gemix gemix
 
Scalone dokumenty (40)
Scalone dokumenty (40)Scalone dokumenty (40)
Scalone dokumenty (40)gemix gemix
 
Dietetyk 321[11] z1.02_u
Dietetyk 321[11] z1.02_uDietetyk 321[11] z1.02_u
Dietetyk 321[11] z1.02_ugemix gemix
 

Similar to Technik.weterynarii 14 (20)

Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
 
11
1111
11
 
Pielęgnowanie dziecka zdrowego
Pielęgnowanie dziecka zdrowegoPielęgnowanie dziecka zdrowego
Pielęgnowanie dziecka zdrowego
 
11 5.1 ppz_tresc
11 5.1 ppz_tresc11 5.1 ppz_tresc
11 5.1 ppz_tresc
 
Technik.rolnik 321[05] z2.03_u
Technik.rolnik 321[05] z2.03_uTechnik.rolnik 321[05] z2.03_u
Technik.rolnik 321[05] z2.03_u
 
Dietetyk 321[11] z3.02_u
Dietetyk 321[11] z3.02_uDietetyk 321[11] z3.02_u
Dietetyk 321[11] z3.02_u
 
2
22
2
 
2
22
2
 
11 8.1 ppz_tresc
11 8.1 ppz_tresc11 8.1 ppz_tresc
11 8.1 ppz_tresc
 
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnychPrzetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
 
Dietetyk 321[11] z1.03_u
Dietetyk 321[11] z1.03_uDietetyk 321[11] z1.03_u
Dietetyk 321[11] z1.03_u
 
Technik.zywienia.i.gospodarstwa.domowego 321[10] z1.01_u
Technik.zywienia.i.gospodarstwa.domowego 321[10] z1.01_uTechnik.zywienia.i.gospodarstwa.domowego 321[10] z1.01_u
Technik.zywienia.i.gospodarstwa.domowego 321[10] z1.01_u
 
Technik.zywienia.i.gospodarstwa.domowego 321[10] z1.03_u
Technik.zywienia.i.gospodarstwa.domowego 321[10] z1.03_uTechnik.zywienia.i.gospodarstwa.domowego 321[10] z1.03_u
Technik.zywienia.i.gospodarstwa.domowego 321[10] z1.03_u
 
Scalone dokumenty (18)
Scalone dokumenty (18)Scalone dokumenty (18)
Scalone dokumenty (18)
 
Scalone dokumenty (34)
Scalone dokumenty (34)Scalone dokumenty (34)
Scalone dokumenty (34)
 
Scalone dokumenty (23)
Scalone dokumenty (23)Scalone dokumenty (23)
Scalone dokumenty (23)
 
Scalone dokumenty (17)
Scalone dokumenty (17)Scalone dokumenty (17)
Scalone dokumenty (17)
 
Scalone dokumenty (40)
Scalone dokumenty (40)Scalone dokumenty (40)
Scalone dokumenty (40)
 
Dietetyk 321[11] z1.02_u
Dietetyk 321[11] z1.02_uDietetyk 321[11] z1.02_u
Dietetyk 321[11] z1.02_u
 
2
22
2
 

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

k1.pdf
k1.pdfk1.pdf
k1.pdf
 
t1.pdf
t1.pdft1.pdf
t1.pdf
 
Quiz3
Quiz3Quiz3
Quiz3
 
Quiz2
Quiz2Quiz2
Quiz2
 
Quiz 1
Quiz 1Quiz 1
Quiz 1
 
Pytania RODO do prezentacji
Pytania RODO do prezentacjiPytania RODO do prezentacji
Pytania RODO do prezentacji
 
Rodo prezentacja dla_pracownikow (1)
Rodo prezentacja dla_pracownikow (1)Rodo prezentacja dla_pracownikow (1)
Rodo prezentacja dla_pracownikow (1)
 
Rodo bezpieczenstwo _dla_pracownikow
Rodo bezpieczenstwo _dla_pracownikowRodo bezpieczenstwo _dla_pracownikow
Rodo bezpieczenstwo _dla_pracownikow
 
Rodo reakcja na_naruszenia
Rodo reakcja na_naruszeniaRodo reakcja na_naruszenia
Rodo reakcja na_naruszenia
 
Rodo podstawy przetwarzania_danych_ dla pracownikow
Rodo podstawy przetwarzania_danych_ dla pracownikowRodo podstawy przetwarzania_danych_ dla pracownikow
Rodo podstawy przetwarzania_danych_ dla pracownikow
 
4
44
4
 
3
33
3
 
2
2 2
2
 
1
11
1
 
6
66
6
 
5
55
5
 
4
44
4
 
3
33
3
 
2
22
2
 
1
11
1
 

Technik.weterynarii 14

  • 1. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Andrzej Kulka Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt 322[14].Z3.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007
  • 2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1 Recenzenci: mgr inŜ. Krystyna Kwestarz mgr inŜ. Jadwiga Kuszerska Opracowanie redakcyjne: mgr inŜ. Andrzej Kulka Konsultacja: mgr inŜ. Krystyna Kwestarz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].Z3.02 ,,Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik weterynarii. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
  • 3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 2 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6 4.1. Znaczenie czynników klimatycznych i glebowych w chowie zwierząt 6 4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzające 10 4.1.3. Ćwiczenia 11 4.1.4. Sprawdzian postępów 12 4.2. Usytuowanie i mikroklimat pomieszczeń inwentarskich 13 4.2.1. Materiał nauczania 13 4.2.2. Pytania sprawdzające 22 4.2.3. Ćwiczenia 22 4.2.4. Sprawdzian postępów 24 4.3. Higiena Ŝywienia i pojenia zwierząt 25 4.3.1. Materiał nauczania 25 4.3.2. Pytania sprawdzające 30 4.3.3. Ćwiczenia 30 4.3.4. Sprawdzian postępów 31 5. Sprawdzian osiągnięć 32 6. Literatura 36
  • 4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 3 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z przestrzeganiem higieny chowu i Ŝywienia zwierząt. W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki modułowej, − zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, − wykaz literatury. Schemat układu jednostek modułowych 322[14].Z3.01 Zapobieganie chorobom zwierząt 322[14].Z3.02 Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt 322[14].Z3.03 Planowanie i wykonywanie zabiegów zoohigienicznych u zwierząt 322[14].Z3 Higiena i ochrona zdrowia zwierząt
  • 5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 4 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: — korzystać z róŜnych źródeł informacji, — analizować informacje i wnioskować na ich podstawie, — posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet, — wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych zrealizowanych wcześniej, — wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną, — zachować zasady bhp, ochrony przeciwpoŜarowej, — oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska, — prezentować swoje prace i osiągnięcia, — oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych, — podejmować decyzje.
  • 6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 5 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: — określić znaczenie warunków zoohigienicznych w pomieszczeniach dla zwierząt, — opisać właściwości gleby wpływające na zdrowie i produkcyjność zwierząt, — wyjaśnić wpływ czynników klimatycznych na wzrost i rozwój zwierząt, — określić wymagania dotyczące mikroklimatu w pomieszczeniach dla zwierząt, — wskazać wpływ wentylacji i oświetlenia na organizm zwierzęcy, — określić zasady lokalizacji budynków inwentarskich, — ocenić funkcjonowanie wentylacji i kanalizacji w pomieszczeniach dla zwierząt, — określić czynniki wpływające na jakość wody i przydatność jej do picia, — określić przyczyny zanieczyszczenia wody i sposoby zapobiegania tym zanieczyszczeniom, — określić wpływ pojenia i Ŝywienia na zdrowie i produkcyjność zwierząt, — określić zasady pojenia zwierząt, — określić zasady Ŝywienia zwierząt, — określić czynniki wpływające na jakość paszy, — rozpoznać paszę złej jakości, — posłuŜyć się przyrządami pomiarowymi do oceny warunków klimatycznych w pomieszczeniach inwentarskich, — wykonać pomiary parametrów mikroklimatu w budynku inwentarskim.
  • 7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 6 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Znaczenie czynników klimatycznych i glebowych w chowie zwierząt 4.1.1. Materiał nauczania Adaptacja i aklimatyzacja Czynniki środowiska zewnętrznego w sposób ciągły wywierają wpływ na zwierzęta. Czynniki te często ulegają zmianom. Zmiany wynikają z bezpośredniej dynamiki przyrody oraz z postępu technologicznego kształtowanego przez człowieka. W związku z tym organizm zwierzęcy poprzez odpowiednie reakcje musi stale przystosowywać się do nowych warunków. Taką zdolność przystosowawczą nazywamy adaptacją. Adaptacja jest więc procesem i trwa tak długo jak długo zmienia się określony czynnik środowiskowy. Zjawisko adaptacji nie jest jednak nieograniczone. Zbyt drastyczna zmiana czynników środowiska moŜe doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia zwierzęcia ze względu na stres środowiskowy. Nie naleŜy warunków zmieniać gwałtownie, poniewaŜ w takich sytuacjach zawsze obserwuje się pogorszenie kondycji, spadek produkcji, zaburzenia w stanie zdrowia i funkcjach rozrodczych. W sytuacji kiedy Świat staje się „globalną wioską”, a społeczeństwa coraz szerzej wykorzystują technologie informacyjne, są coraz lepsze warunki do korzystania z wartościowego, z hodowlanego punktu widzenia, materiału hodowlanego pochodzącego z całego Świata. Jest to związane z przesiedlaniem zwierząt gospodarskich w inne warunki pod względem gospodarczym i klimatyczno-glebowym. Zdolność zwierząt do przystosowania się do nowych warunków klimatyczno-glebowych nazywa się aklimatyzacją. Im bardziej nowe warunki róŜnią się od poprzednich, tym duŜej trwa przystosowywanie się do nich. Przesiedlając wartościowe zwierzęta gospodarskie naleŜy przestrzegać kilku zasad: − zwierzęta przesiedlane lokować na pierwszy okres w warunkach moŜliwie najbardziej zbliŜonych do poprzednich, − zadbać o obfite pełnowartościowe Ŝywienie przewyŜszające nawet potrzeby, − w budynkach zapewnić odpowiedni mikroklimat, − nie powinno się przesiedlać krów i jałówek powyŜej siódmego miesiąca ciąŜy, − najlepiej przesiedlać zwierzęta o takiej porze kiedy przypada sezon pastwiskowy, − zapewnić jak najkrótszy i najmniej uciąŜliwy transport. Zdolności aklimatyzacyjne organizmu są ograniczone, dlatego naleŜy unikać zbyt wielkich zmian. MoŜe się zdarzyć, Ŝe zwierzę nie przystosuje się do nowych warunków i wtedy słabsza kondycja, zdrowotność i wydajność będzie trwała przez kilka pokoleń. Wpływ czynników klimatyczno-glebowych na zdrowie i produkcyjność zwierząt Klimat i gleba to czynniki środowiska, które maja bezpośredni wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt. Jakość i produkcyjność gleby, to jakość i obfitość pasz dla zwierząt. Od warunków klimatycznych zaleŜą moŜliwości wykorzystania tych pasz, sprawne funkcjonowanie zwierzęcia w środowisku i co za tym idzie, jego zdrowie. Czynniki klimatyczne to: − promieniowanie słoneczne, − temperatura powietrza, − wilgotność powietrza, − ruch powietrza,
  • 8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 7 − ciśnienie atmosferyczne, − opady atmosferyczne, − zanieczyszczenie powietrza. Promieniowanie słoneczne jest niejednorodne i składa się z kilku frakcji. Frakcje te to: promieniowanie podczerwone, promieniowanie widzialne i promieniowanie ultrafioletowe. Promieniowanie podczerwone dostarcza głownie energii cieplnej. Powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i tym samym intensywniejsze odŜywienie tkanek i narządów. Czynnik cieplny łagodzi ból. W praktyce hodowlanej promieniowanie to wykorzystuje się w wychowie prosiąt i piskląt podgrzewając tzw. lampami podczerwieni. Nadmiar promieniowania podczerwonego moŜe powodować przegrzanie zwierząt i oparzenia skóry. Promieniowanie widzialne daje światło białe. UmoŜliwia ono zwierzętom ze słabym węchem wyszukiwanie pokarmu, wzrost apetytu, wzmoŜenie przemiany materii oraz ruchliwość. U zwierząt młodych przyczynia się do prawidłowego rozwoju kośćca mięśni oraz narządów wewnętrznych. U dorosłych wpływa na podniesienie produkcyjności. Korzystnie wpływa na samice w okresie ciąŜy poniewaŜ wyzwala ruchliwość, a dzięki temu jest lepsze ukrwienie i odŜywienie organizmu matki i płodu. Światło wpływa na zwiększenie rozrodczości zwierząt poprzez oddziaływanie na wydzielanie hormonów płciowych odpowiedzialnych za występowanie rui u samic. Promieniowanie ultrafioletowe jest niewidzialne i odznacza się duŜym działaniem biologicznym. Promieniowanie to pochłaniane jest w naskórku i nie przenika do głębiej leŜących tkanek. Zbyt intensywne naświetlenie organizmu tą frakcją powoduje powstawanie w skórze zbyt duŜej ilości hormonu tkankowego – histaminy, która przyczynia się do powstania stanu zapalnego, powstawania pęcherzy, gorączki, braku apetytu i osowiałości. Dzięki temu promieniowaniu następuje zgrubienie naskórka, który w sposób naturalny chroni organizm, a takŜe aktywuje w skórze prowitaminę D w czynną witaminę D3. Pod wpływem tych promieni wzmaga się przemiana węglowodanowa, skuteczność oddychania, rośnie liczba krwinek czerwonych, wysycenie ich hemoglobiną i wzrasta produkcja przeciwciał. Dla utrzymania zdrowia zwierząt konieczne jest umiarkowane działanie promieni ultrafioletowych. Temperatura powietrza jest uzaleŜniona od pory roku, aktualnego stanu nasłonecznienia i zachmurzenia, od właściwości cieplnych gruntu, zbiorników wodnych i pory dnia. W warunkach przyziemnych najwyŜsza temperatura przypada na godziny południowe, najniŜsza na wczesne godziny ranne. W pomieszczeniach inwentarskich najwyŜsza temperatura występuje rankiem na skutek przebywania zwierząt w zamkniętym pomieszczeniu, a najniŜsza w czasie dnia, kiedy się wietrzy i otwierane są drzwi. WyŜsza temperatura jest pod stropem niŜ w części legowiskowej oraz w środku pomieszczenia niŜ przy ścianach. NaleŜy zadbać o to, aby róŜnice temperatur między środkiem budynku, a częściami przyściennymi nie była większa niŜ 3o , poniewaŜ przy większej róŜnicy i duŜej obsadzie zwierząt na powierzchni ścian i na stropie skrapla się para wodna. Zwierzęta gospodarskie są stałocieplne jednak ich wraŜliwość na zmiany temperatur otoczenia jest znaczna. Przy większych róŜnicach temperatury zwierzęta mają trudności z termoregulacją. Oddawanie ciepła z organizmu wzmaga się przy niskiej temperaturze otoczenia i wysokiej wilgotności, jest utrudnione przy wysokiej temperaturze otoczenia. Zwierzęta wykazują się duŜą tolerancją na róŜnice temperatury w otwartych przestrzeniach. Jest to moŜliwe dzięki wytwarzaniu ciepła poprzez swobodne poruszanie się. Zwierzęta mniejsze naraŜone są na większą utratę ciepła, gdyŜ ich powierzchnia ciała jest duŜa w stosunku do masy, przemiana materii szybsza, a temperatura ciała wyŜsza niŜ zwierząt duŜych. Zwierzęta wysokoprodukcyjne, cięŜarne, pozbawione okrywy włosowej, znajdujące się w okresie aklimatyzacji, nieodpowiednio Ŝywione, w okresie rekonwalescencji wymagają wyŜszej
  • 9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 8 temperatury otoczenia i o mniejszych wahaniach. KaŜdy gatunek zwierząt gwarantuje korzystne efekty uŜytkowania w optymalnych dla niego temperaturach otoczenia. Zostaną one omówione w dziale dotyczącym mikroklimatu pomieszczeń. Wilgotność powietrza jest to zawartość pary wodnej w powietrzu. Źródłem wilgotności w pomieszczeniu inwentarskim są same zwierzęta. Produkują one duŜe ilości pary wodnej na skutek parowania przez skórę i płuca. Proces ten wzmaga parowanie z wilgotnych podłóg, koryt i Ŝłobów, z kału i moczu zwierząt. Wysoka wilgotność powoduje obniŜenie produkcyjności zwierząt, sprzyja rozwojowi drobnoustrojów i przyczynia się do zwiększenia podatności zwierząt na choroby oraz do przedwczesnego zniszczenia budynku. Wysoka wilgotność przy wysokiej temperaturze otoczenia i małej prędkości ruchu powietrza utrudnia oddawanie ciepła przez organizm, a przy niskiej temperaturze zwiększa utratę ciepła. Parowanie z podłóg i innych wilgotnych powierzchni odbywa się kosztem ciepła wytwarzanego przez organizm zwierząt, dlatego zwierzęta, szczególnie młode, powinny przebywać w pomieszczeniach o niŜszej temperaturze, ale takŜe o niskiej wilgotności. Ruch powietrza powstaje wskutek róŜnicy temperatury i ciśnienia. Ruch powietrza na otwartych przestrzeniach nazywa się wiatrem. Wiatr o umiarkowanej prędkości jest dla zwierząt korzystnym bodźcem klimatycznym. Oczyszcza i masuje skórę oraz hartuje zwierzęta. Wiatr o duŜej prędkości wzmaga oddawanie ciepła i dlatego w okresie upałów moŜna stworzyć sztucznie większy ruch powietrza, aby chronić zwierzęta przed przegrzaniem. Jednak zwierzęta zgrzane, spocone i zmęczone naleŜy chronić przed wiatrem, aby zapobiec przeziębieniom. Bardzo silny wiatr wywołuje niepokój u zwierząt. W pomieszczeniach dla zwierząt silny ruch powietrza nie jest wskazany ze względu na oziębianie ich, co moŜe ujemnie odbijać się na stanie zdrowia i produkcyjności. Taki silny ruch powietrza (powyŜej 0,3 m/s) zwany jest przeciągiem. MoŜe on prowadzić do rozerwania izoelektrycznych połączeń końcówek włosów puchowych i rdzeniowych, na skutek czego zwierzęta tracą ciepłochronną warstwę powietrza znajdującą się w okrywie szerstnej. Atmosfera czyli warstwa powietrza otaczająca Ziemię wywiera parcie na wszystkie powierzchnie, a więc i na zwierzęta. Parcie to przeliczone na jednostkę nazywa się ciśnieniem. Ciśnienie atmosferyczne uzaleŜnione jest od temperatury, wilgotności, wiatru czy wysokości nad poziomem morza. Ciśnienie normalne 1 atmosfery wynosi 101325 Pa w temp. 0o C. Ciśnienie w pomieszczeniach dla zwierząt jest równe ciśnieniu atmosferycznemu. Ciśnienie atmosferyczne ma duŜe znaczenie przy przemieszczaniu zwierząt. Przemieszczanie nieprzystosowanych zwierząt np. na pastwiska górskie objawia się przyśpieszeniem tętna, liczby oddechów, krwotokiem, osłabieniem, poceniem się i sinicą. U koni na skutek spadku ciśnienia moŜe wystąpić tzw. morzysko reumatyczne. Opady atmosferyczne są wynikiem skraplania się pary wodnej w górnych zimnych warstwach atmosfery. Bezpośredni wpływ opadów na zwierzęta jest z zasady niekorzystny. Na skutek opadów zachodzi intensywne parowanie z powierzchni ciała i utrata ciepła z organizmu. Dlatego w czasie dŜdŜystej pogody zwierzęta nie powinny zbyt długo przebywać na wybiegach, a na pastwisku powinny mieć moŜliwość schronienia pod jakimś zadaszeniem. U zwierząt przebywających zbyt długo na deszczu częściej występują choroby grzybicze skóry. Ochrona przed nadmiarem opadów jest szczególnie waŜna u owiec. Zanieczyszczenie powietrza moŜe być przyczyną szeregu zaburzeń w organizmie zwierzęcym na skutek bezpośredniego oddziaływania, jak równieŜ za pośrednictwem roślinności i wody. Zanieczyszczenia powietrza wynikają z jego składu chemicznego, występowania w nim zanieczyszczeń biologicznych i fizycznych. Czynnikami chemicznymi zanieczyszczającymi powietrze jest nadmiar dwutlenku węgla, amoniak, dwutlenek siarki, fluorowodór, związki fluoru z krzemem, tlenki azotu, występujące w ilościach śladowych brom, chlor, jod i inne. Skład chemiczny powietrza w pomieszczeniach inwentarskich z zasady róŜni się od składu
  • 10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 9 powietrza atmosferycznego. Jest w nim więcej dwutlenku węgla, amoniaku i siarkowodoru. Zwiększone stęŜenie dwutlenku węgla wpływa na zmniejszenie mleczności, obniŜenie zawartości tłuszczu w mleku i wolniejsze przyrosty u młodzieŜy. Amoniak występują nawet w małym stęŜeniu powoduje podraŜnienie i zapalenie spojówek i dróg oddechowych. Działa teŜ szkodliwie na układ nerwowy i układ krąŜenia oraz obniŜa odporność na choroby. Siarkowodór nawet w małym stęŜeniu, powoduje bolesne podraŜnienie błon śluzowych, wywołuje duszność. Przy większych stęŜeniach powoduje zapalenie płuc, poraŜa układy nerwowy i oddechowy, a ponadto łącząc się z Ŝelazem unieczynnia krwinki czerwone przyczyniając się do niedokrwistości, szczególnie u zwierząt młodych. Wymienione gazy szkodliwe są równieŜ dla ludzi obsługujących zwierzęta. Fizyczne czynniki zanieczyszczające powietrze to zapylenie. W powietrzu mogą występować zarówno pyły organiczne jak i nieorganiczne. W powietrzu atmosferycznym przewaŜają pyły nieorganiczne, a w pomieszczeniach inwentarskich pyły organiczne. Przebywanie zwierząt w środowisku silnie zapylonym prowadzi do podraŜnienia spojówek oczu oraz dróg oddechowych czy do stanów zapalnych błon śluzowych. Pył osiadający na skórze miesza się z potem, wydzieliną gruczołów łojowych i złuszczonym nabłonkiem, co powoduje swędzenie skóry, jej podraŜnienie i stany zapalne. Aby zapobiegać nadmiernemu zapyleniu w pomieszczeniach inwentarskich naleŜy umiejętnie uprzątać stanowiska, zadawać pasze szczególnie sypkie oraz czyścić zwierzęta najlepiej z uŜyciem odkurzacza dla zwierząt z pochłaniaczem. W powietrzu mogą się znajdować równieŜ drobnoustroje szkodliwe dla zwierząt i ludzi. NaleŜą do nich bakterie, grzyby, wirusy i pierwotniaki. W powietrzu pomieszczeń inwentarskich moŜna wykryć: pałeczki gruźlicy, gronkowce, bakterie paratyfusu, włoskowce róŜycy i inne. Ilość drobnoustrojów w powietrzu zaleŜy od stanu higienicznego pomieszczeń. Utrzymywanie pomieszczeń w czystości znacznie obniŜa ilość drobnoustrojów w powietrzu. Właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby Gleba jest jednym z podstawowych czynników środowiska. Przez bezpośredni wpływ na rośliny oddziałuje pośrednio, jednak w duŜym stopniu, na stan zdrowotny i produkcyjność zwierząt. Zagospodarowanie gleby przez człowieka wzbogaca ją w związki organiczne i mineralne, wpływając na skład roślinności i jej wartość odŜywczą. RównieŜ obecność zwierząt wpływa na glebę, poniewaŜ ich odchody, będące niejako magazynem odpadków roślinnych i zwierzęcych , podnoszą jej Ŝyzność. W glebie znajdują się teŜ Ŝywe organizmy takie jak bakterie, grzyby, pierwotniaki. Mogą one być źródłem pasoŜytów i drobnoustrojów chorobotwórczych dla ludzi i zwierząt. Jednak w glebie zachodzą skomplikowane procesy biologiczne i chemiczne, w wyniku których szkodliwe drobnoustroje i inne zanieczyszczenia, dzięki mineralizacji, ulegają unieszkodliwieniu i zostają przekształcone w substancje przyswajalne dla organizmów Ŝywych. Ocena sanitarna gleby jest związana z jej właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi. Właściwości fizyczne gleby to jej skład mechaniczny, porowatość, właściwości wodne i temperatura. Ten rodzaj właściwości ma największy wpływ na plonowanie roślin oraz na stan sanitarny gleby, co związane jest z jej przewietrzaniem, porowatością i składem mechanicznym. Nie wolno dopuścić aby fundamenty budynków inwentarskich znalazły się w zasięgu wód gruntowych, gdyŜ będą one stale zawilgocone. U zwierząt przebywających na glebach wilgotnych i bagnistych o wysokim poziomie wód gruntowych występują kulawki, krzywica, a takŜe choroby inwazyjne wywoływane przez pasoŜyty zwierzęce, które w takich glebach mają bardzo dobre warunki rozwoju. Natomiast niski poziom wód gruntowych przyczynia się do występowania ubogiej roślinności i sprzyja powstawaniu chorób z niedoboru. Gleby mają teŜ róŜne właściwości cieplne. Gleba ciemna zagrzewa się szybciej niŜ jasna, jednocześnie gleby ciemne i pokryte roślinnością tracą więcej ciepła niŜ gleby jasne
  • 11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 10 nie pokryte roślinnością. Gleby wilgotne potrzebują więcej ciepła do ogrzania niŜ suche. Te informacje są waŜne w sytuacji wyboru miejsca usytuowania budynku inwentarskiego, wybiegu, przy zakładaniu pastwiska, a takŜe przy budowie urządzeń kanalizacyjnych, wodociągowych, zbiorników na gnojówkę. Na wymienione cele nie naleŜy wybierać gleby o duŜym przewodnictwie cieplnym poniewaŜ jest zimna i zamarza na duŜa głębokość. Właściwości chemiczne gleby określa zawartość w niej substancji zarówno organicznych jak i nieorganicznych. Ilość i jakość tych substancji świadczy o stanie sanitarnym gleby i moŜe być wskaźnikiem jej zanieczyszczenia. Zwiększone występowanie w glebie azotanów, azotynów i chlorków wskazuje na jej zanieczyszczenie fekaliami lub zbyt jednostronne nawoŜenie. W niektórych rejonach kraju w glebach występują niedobory niektórych składników np. sód, fosfor, magnez, miedź, cynk, kobalt. Zatem brak tych składników równieŜ w roślinach co przyczynia się do występowania u zwierząt chorób z niedoboru. Istotne znaczenie ma odczyn gleby. W duŜym stopniu warunkuje on rozwój mikroflory i wpływa na przyswajalność składników odŜywczych przez rośliny. Przykładem moŜe być fakt, Ŝe trawy pochodzące z łąk kwaśnych mają niską wartość odŜywczą dla zwierząt gospodarskich. Właściwości biologiczne gleb są uzaleŜnione od występowania w nich drobnoustrojów i innych organizmów. Najwięcej drobnoustrojów znajduje się w glebach uprawnych, bogatych w substancje organiczne, a najmniej – w odłogach i innych glebach nie uprawianych. Wzrost liczby drobnoustrojów następuje przy zanieczyszczeniu gleb wydalinami zwierząt i odpadami przemysłu przetwórczego. Są to często drobnoustroje chorobotwórcze np. bakterie tęŜca, wąglika, róŜycy, cholery drobiu, paratyfusu, gruźlicy oraz pałeczki okręŜnicy. W glebach na terenach nizinnych, podmokłych i bagiennych mogą się znajdować róŜne formy rozwojowe pasoŜytów (jaja, larwy, poczwarki). Część cyklu rozwojowego niektórych pasoŜytów przebiega w środowisku glebowym, a kolejne w organizmach zwierząt gospodarskich. Przykładem moŜe być motylica wątrobowa, motyliczka oraz pasoŜyty płucne i jelitowe. NaleŜy więc zwrócić uwagę na utrzymanie gleb w odpowiedniej strukturze i stanie sanitarnym poprzez melioracje, właściwą uprawę utrzymująca bogate Ŝycie biologiczne w glebie co przyczynia się do jej samooczyszczania. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera promieniowanie słoneczne? 2. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera temperatura powietrza? 3. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera wilgotność powietrza? 4. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera ruch powietrza? 5. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera ciśnienie atmosferyczne? 6. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera opady atmosferyczne? 7. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywiera zanieczyszczenie powietrza? 8. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywierają właściwości biologiczne gleby? 9. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywierają właściwości fizyczne gleby? 10. Jaki wpływ na zdrowie i produkcyjność zwierząt wywierają właściwości chemiczne gleby? 11. Jakich zasad naleŜy przestrzegać podczas adaptacji i aklimatyzacji zwierząt?
  • 12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 11 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ klimatyczne czynniki sprzyjające i wpływające niekorzystnie na zdrowie i produkcyjność zwierząt oraz oceń znaczenie tego wpływu dla osiąganych wyników produkcyjnych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować wpływ czynników klimatycznych na zdrowie i produkcyjność zwierząt, 2) dokonać ich klasyfikacji zgodnie z poleceniem, 3) zaprojektować tabelę, w której umieścisz swoje opracowanie, 4) zaprezentować swoje stanowisko odpowiednio je uzasadniając. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do sieci Internet, − papier i przybory do pisania lub moŜliwość wydrukowania. Ćwiczenie 2 Sprawdź, w jakim tempie ogrzewają się róŜne gleby. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować dwa przynajmniej dwulitrowe słoje, 2) nasypać do jednego z nich czarnej gleby, a do drugiego piasku, 3) zmierzyć temperaturę gleby w słojach po jej nasypaniu, 4) ustawić obydwa słoje w takich samych warunkach na słońcu lub w ogrzewanym miejscu, 5) zmierzyć temperaturę gleby po upływie 2 i 3 godzin, 6) zanotować wyniki i wyciągnąć wnioski. WyposaŜenie stanowiska pracy: − dwa duŜe (dwulitrowe lub większe) słoje z białego szkła, − czarna gleba i piasek, − 2 termometry z sondą, − papier i przybory do pisania. Ćwiczenie 3 Oceń, na jakich glebach naleŜy lokować budynki inwentarskie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przygotować 4 słoje (około 2 litry), 2) nasypać do dwóch słoi czarnej gleby, 3) nasypać do kolejnych dwóch piasku, 4) nalać do jednego z piaskiem i do jednego z czarną ziemią około 1 litra wody, 5) włoŜyć do wszystkich słoików deseczkę zagłębiona na około 15 cm w glebie,
  • 13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 12 6) notować przez 3 tygodnie prowadzić obserwacje i przynajmniej raz w tygodniu wyniki, 7) w słojach do których dolano wody naleŜy ją uzupełniać, 8) wyciągnąć wnioski dotyczące wpływu stworzonych środowisk na deseczki. WyposaŜenie stanowiska pracy: − cztery słoje (2 litrowe) z białego szkła, − próbki czarnej gleby i piasku, − cztery deseczki z drewna, − papier i przybory do pisania, − lupa. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) ocenić wpływ promieniowania słonecznego na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 2) ocenić wpływ temperatury powietrza na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 3) ocenić wpływ wilgotności powietrza na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 4) ocenić wpływ ruchu powietrza na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 5) ocenić wpływ ciśnienia atmosferycznego na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 6) ocenić wpływ opadów atmosferycznych na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 7) scharakteryzować wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 8) określić wpływ właściwości biologicznych gleby na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 9) określić wpływ właściwości fizycznych gleby na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 10) określić wpływ właściwości chemicznych gleby na zdrowie i produkcyjność zwierząt? 11) określić zasady jakich naleŜy przestrzegać podczas adaptacji i aklimatyzacji zwierząt?
  • 14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 13 4.2. Usytuowanie i mikroklimat pomieszczeń inwentarskich 4.2.1. Materiał nauczania Lokalizacja budynków inwentarskich Budynek inwentarski tworzy dla zwierząt środowisko wywierające bardzo istotny wpływ na zdrowie i produkcyjność. Budynki przeznaczone do utrzymywania róŜnych gatunków zwierząt gospodarskich oprócz tego, Ŝe powinny spełniać wymagania technologiczne decydujące o powodzeniu w danym kierunku produkcji zwierzęcej, muszą być lokalizowane zgodnie z formalnymi uregulowaniami. Zgodnie z prawem budowlanym obiekty architektoniczne słuŜące produkcji rolniczej moŜemy podzielić na budynki i budowle rolnicze. Budynki inwentarskie nie mogą sąsiadować bezpośrednio z budynkami mieszkalnymi lub obiektami uŜyteczności publicznej. NaleŜy zachować odległość minimum 4 m od granicy działki, a w przypadku kiedy budynek jest wyposaŜony w dach mogący rozprzestrzeniać ogień, odległość ta powinna wynosić minimum 12 m. Dla budynków zwróconych w stronę granicy otworami okiennymi musi to być odległość 4 m, a dla budynków zwróconych w stronę granicy ścianą bez okien – 3 m. W zabudowie zagrodowej poza kilkoma wyjątkami, nie ustala się wymagań w zakresie odległości. Jednym z istotniejszych wyjątków jest studnia. Odległość studni od budynku inwentarskiego powinna wynosić – 15m , od wybiegów nieutwardzonych dla zwierząt przy budynku inwentarskim – 70 m, a od wybiegów utwardzonych dla zwierząt przy budynku inwentarskim – 5 m. Budynki inwentarskie muszą zapewniać zwierzętom odpowiednią ochronę przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz być łatwe w czyszczeniu i dezynfekcji. Przy wejściu do budynku, w którym utrzymywane są zwierzęta, powinny znajdować się tablice z napisem „Osobom nieupowaŜnionym wstęp wzbroniony”. Budynek inwentarski musi spełniać równieŜ następujące wymagania ewakuacyjne: − wrota i drzwi budynku muszą zawsze otwierać się na zewnątrz, − odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie powinna przekraczać: a) 50 m przy utrzymaniu ściółkowym, b) 75 m przy utrzymaniu bezściółkowym, − przy obsadzie zwierząt powyŜej 15 sztuk naleŜy stosować co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, − w pomieszczeniach podzielonych na sekcje musi być co najmniej jedno wyjście z kaŜdej sekcji. Przy lokalizacji budynków inwentarskich naleŜy brać pod uwagę takie elementy jak: − ukształtowanie terenu – budynek powinien być lekko wzniesiony, tak aby wody opadowe mogły swobodnie spływać i nie podmywały budynku i wybiegów, − poziom wód gruntowych – nie powinny dochodzić wyŜej niŜ 1 m od fundamentów. W przeciwnym wypadku dochodzi do zawilgocenia budynku i pękania fundamentów w czasie mrozów, − kierunki najczęściej wiejących w danym terenie wiatrów – budynki inwentarskie powinny być lokalizowane w stosunku do budynków mieszkalnych w taki sposób aby znajdowały się od strony przeciwnej do najczęściej wiejących wiatrów, − usytuowanie osi długiej budynku w stosunku do stron świata – powinno przebiegać po linii północ - południe z odchyleniem do 300, co zapewnia dobre oświetlenie przez okna w ścianach od strony wschodniej i zachodniej.
  • 15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 14 WaŜne jest takŜe zapewnienie odpowiedniego układu funkcjonalnego, czyli korzystnych powiązań komunikacyjnych z budynkami pomocniczymi, wybiegami, pastwiskami, i miejscem składowania obornika, czy innych odchodów. Usytuowanie budowli rolniczych i projekt zagospodarowania działki lub terenu powinny być zgodne z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Do budowli rolniczych i urządzeń budowlanych z nimi związanych naleŜy zapewnić dojścia i dojazdy przystosowane do sposobu ich uŜytkowania, w tym drogi poŜarowe, określone w przepisach o ochronie przeciwpoŜarowej. Szerokość zorganizowanych ciągów dojazdowych do budowli rolniczych powinna wynosić co najmniej 3 m . Budowle rolnicze czyli płyty obornikowe, zbiorniki i silosy na zboŜa i pasze powinny być właściwie usytuowane. Odległości od zamkniętych zbiorników na płynne odchody zwierzęce, mierzone od pokryw i wylotów wentylacyjnych powinny wynosić co najmniej: − od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi na działkach sąsiednich – 15 m, − od magazynów środków spoŜywczych, a takŜe obiektów budowlanych przetwórstwa rolno-spoŜywczego – 15 m, − od granicy działki sąsiedniej – 4 m, − od budynków magazynowych ogólnych – 5 m, − od silosów na zboŜe i pasze – 5 m, − od silosów na kiszonki – 5 m. Odległość otwartych zbiorników na płynne odchody zwierzęce o pojemności do 200 m3 oraz pyt gnojowych powinna wynosić co najmniej: − od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi na działkach sąsiednich – 30 m, − od magazynów środków spoŜywczych, a takŜe obiektów budowlanych przetwórstwa rolno-spoŜywczego – 50 m, − od granicy działki sąsiedniej – 4 m, − od budynków magazynowych pasz i ziarna – 10 m, − od silosów na zboŜe i pasze – 5 m, − od silosów na kiszonki – 10 m. Odległość otwartych zbiorników na płynne odchody zwierzęce o pojemności większej niŜ 200 m3 od obiektów budowlanych wymienionych powyŜej określa się indywidualnie w decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w uzgodnieniu z właściwym państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym. Dopuszcza się sytuowanie zbiorników na płynne odchody zwierzęce w odległościach mniejszych niŜ 4 m od granicy działki sąsiedniej , lub na granicy działek wtedy kiedy przylegać będą do tego samego rodzaju zbiorników na działce sąsiedniej. Odległość silosów na zboŜe i pasze o pojemności większej niŜ 100 ton powinna wynosić co najmniej: − od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz od budynków inwentarskich – 15 m, − od innych budynków – 8 m, − od granicy działki sąsiedniej – 5 m. Zbiorniki ziemne oraz zbiorniki otwarte mające wysokość ścian mniejszą niŜ 1,8 m nad poziom terenu muszą być zabezpieczone ogrodzeniem o wysokości co najmniej 1,8 m. Zbiorniki na płynne odchody zwierzęce powinny mieć dno i ściany nieprzepuszczalne zbiorniki zamknięte powinny być szczelnie przykryte pytą zaopatrzoną w otwór wejściowy i wentylacyjny. Większość inwestycji budowlanych w gospodarstwie rolnym wymaga pozwolenia na budowę. Pozwolenie to związane jest ze złoŜeniem do starostwa powiatowego wniosku o pozwolenie na budowę. Do wniosku naleŜy dołączyć:
  • 16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 15 − waŜną decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, o którą naleŜy wystąpić wcześniej do urzędu gminy, − dowód stwierdzający prawo do dysponowania nieruchomością, − projekt budowlany wraz z opisami, uzgodnieniami i innymi dokumentami wymaganymi przepisami szczegółowymi, − dane charakteryzujące wpływ przedsięwzięcia na środowisko (jeŜeli taki jest wymagany). Czas oczekiwania na pozwolenie rozpoczęcia budowy wynosi 2 miesiące. Pozwolenia na budowę nie wymagają: płyta i zbiornik do 25 m3 , ale wymagają zgłoszenia takiej budowy do urzędu gminy. Mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich Warunki utrzymania zwierząt są obok Ŝywienia najistotniejszym czynnikiem środowiskowym wpływającym na zdrowie i produkcyjność zwierząt gospodarskich. Pomieszczenia dla zwierząt powinny być: suche, ciepłe, jasne i zapewniać dostateczna wymianę powietrza. Muszą one być odpowiednio zlokalizowane, zbudowane z odpowiednich materiałów i wyposaŜone w niezbędne urządzenia. Od zabezpieczenia właściwych warunków utrzymania zwierząt gospodarskich zaleŜy mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich, który w bezpośredni sposób decyduje o komforcie lub dyskomforcie zwierzęcia utrzymywanego w tym pomieszczeniu. Zwierzęta gospodarskie naleŜy utrzymywać w warunkach: − nieszkodliwych dla ich zdrowia oraz nie powodujących urazów i uszkodzeń ciała lub cierpienia, − zapewniających im swobodę ruchu, kładzenie się, wstawanie oraz leŜenie, − umoŜliwiających kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami. Takie warunki muszą być zapewnione poprzez zabezpieczenie określonych stanowisk w budynkach inwentarskich oraz samej konstrukcji architektonicznej budynku. Parametry i pomiar czynników mikroklimatycznych Na mikroklimat pomieszczenia składają się: − temperatura, − wilgotność, − szybkość przepływu powietrza, − oświetlenie, − stęŜenie gazów szkodliwych. KaŜdy z czynników mikroklimatycznych w zaleŜności od tego jakie wartości przyjmuje, moŜe wpływać korzystnie lub niekorzystnie na zdrowie i produkcyjność zwierząt. Dla zwierząt moŜna określić zakresy poszczególnych czynników mikroklimatycznych, w których najlepiej się czują i produkują bez zakłóceń. Takie zakresy określane są jako optymalne. Oprócz optymalnych moŜna mówić o warunkach minimalnych i maksymalnych, poniŜej lub powyŜej których zaczynają się pojawiać niekorzystne reakcje zwierząt. Pomieszczenia inwentarskie powinny cechować się odpowiednią autonomią klimatyczną, to znaczy, Ŝe nie mogą być zbytnio uzaleŜnione od czynników atmosferycznych na zewnątrz. Im większa jest autonomia klimatyczna pomieszczenia tym łatwiej jest utrzymać warunki mikroklimatyczne w pobliŜu optymalnych. Takie pomieszczenia nie są podatne na zbyt duŜy wpływ zewnętrznych czynników i zapewniają lepsze warunki dla zwierząt niezaleŜnie od pory roku. Jest to szczególnie waŜne w przypadku temperatury, która nie powinna wykazywać zimą i latem powaŜnych odchyleń. NaleŜy zauwaŜyć teŜ, Ŝe ze wzrostem temperatury z reguły maleje wilgotność. Stan ten jednak nie powinien utrzymywać się zbyt długo. MoŜliwy jest teŜ układ odwrotny, kiedy wzrost temperatury powoduje wzrost wilgotności względnej, jednak taki stan jest niedopuszczalny. Świadczy on o zbyt duŜym parowaniu z wolnej przestrzeni.
  • 17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 16 Zdarza się to w budynkach o złej wentylacji, w których ściany i podłogi są mokre. Wymagane parametry temperatury i wilgotności są trudne do zapewnienia w pomieszczeniach o małej ciepłochronności, w których wentylacja zimą musi być ograniczona, a w lecie następuje przegrzewanie. NajwaŜniejszym czynnikiem klimatu pomieszczenia jest temperatura powietrza. Od niej w duŜym stopniu zaleŜy działanie wszystkich pozostałych czynników. Pomiaru temperatury dokonuje się przy pomocy urządzeń zwanych termometrami. Spotykana jest duŜa róŜnorodność tych urządzeń. Do pomiarów zoohigienicznych wykorzystuje się termometry maksymalne i minimalne. Termometr maksymalny słuŜy do mierzenia najwyŜszej temperatury w danym czasie, natomiast termometr minimalny, mierzy temperaturę najniŜszą w danym czasie. Do pomiarów ciągłych temperatury uŜywa się termografów. Rejestrują one temperatury w ciągu określonego czasu (doba, tydzień). Obecnie większość urządzeń do mierzenia temperatury, to urządzenia elektroniczne. Często są to urządzenia wielofunkcyjne, rejestrujące równieŜ inne parametry mikroklimatu. Rys. 2. Termometr elektroniczny [opracowanie własne] Rys. 1.Termometr ścienny [opracowanie własne] Tabela 1. Optymalne temperatury w pomieszczeniach dla trzody chlewnej i bydła [opracowanie własne] Temperatura w o C Kategoria Zwierząt minimalna optymalna Knury 12 15 Lochy 12 15 Lochy wysokoprośne 15 19 Lochy karmiące 18 20 Prosięta do 14 dni 24 28 Prosięta 14 – 28 dni 18 23 Prosięta starsze 18 21 Warchlaki 17 19 Tuczniki 15 18
  • 18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 17 Knurki i loszki 14 17 Krowy w oborze 6,0 8,0 – 16,0 Krowy w porodówce 16,0 16,0 – 20,0 Cielęta w profilaktorium 16,0 16,0 – 20,0 Cielęta do 3 miesięcy 8,0 12,0 – 20,0 Cielęta pow. 3 miesięcy 4,0 12,0 – 16,0 Jałówki pow. 6 miesięcy 4,0 8,0 – 16,0 Opasy, buhaje 4,0 10,0 – 18,0 Tabela 2. Wymagania w zakresie temperatury w pomieszczeniach dla drobiu [opracowanie własne] Pomieszczenia inwentarskie z dodatkowym źródłem ciepła Pomieszczenia bez dodatkowego źródła ciepłaGatunek Wiek Temp. pod dodatkowym źródłem ciepła Temperatura w pomieszczeniu (w o C) Temperatura optymalna (w o C) KURY Kury dorosłe 10-20 Kury młodzieŜ 18-20 Kury pisklęta 28-32 BROJLERY KURZE 1. tydzień 30 - 34 20 – 24 33 2. tydzień 26 – 30 18 - 20 29 3. tydzień 24 – 26 18 – 20 25 4. tydzień 20 – 24 18 – 20 22 5. tydzień - 18 - 20 20 6. tydzień - 16- 20 18 7 – 8 tygodni - 16- 20 16 INDYKI Indyki dorosłe 8-18 Indyki młodzieŜ 18-24 Indyki pisklęta 35-38 KACZKI Kaczki dorosłe 6-18 Kaczki młodzieŜ 18-20 Kaczki pisklęta 27-30 GĘSI Gęsi dorosłe 6-18 Gęsi młodzieŜ 18-20 Gęsi pisklęta 27-30 Właściwe temperatury w pomieszczeniach dla zwierząt z zasady są zapewniane poprzez odpowiednie dobranie obsady zwierząt przebywających w pomieszczeniu. Niektóre zwierzęta jednak(kurczęta, prosięta) naleŜy dodatkowo dogrzewać. Dogrzewania w chłodniejszych porach roku wymagają teŜ budynki o niskiej ciepłochronności.
  • 19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 18 Rys. 3. Promiennik podczerwieni [www.febri.pl] Wilgotność w pomieszczeniu inwentarskim jest efektem obecności w nim pary wodnej. Źródłem pary wodnej w pomieszczeniach dla zwierząt są: − same zwierzęta, − pasza i woda, − odchody zwierzęce (ściółka), − para wodna dostająca się z zewnątrz wraz z powietrzem wentylacyjnym. Wilgotność powietrza określa się wykorzystując takie wskaźniki jak: − wilgotność bezwzględna – aktualna, wyraŜana w g/m3, − wilgotność maksymalna – w g/m3, − wilgotność względna – w %, − niedosyt wilgotności – róŜnica pomiędzy wilgotnością maksymalną i bezwzględną, − punkt rosy – temperatura, przy której następuję skraplanie się pary wodnej w pomieszczeniu. Do mierzenia wilgotności powietrza stosuje się: − higrometr włosowy, − psychrometr Augusta, − psychrometr Assmanna, − higrograf, − termohigrograf. MoŜna wykorzystywać te urządzenia tradycyjne lub elektroniczne. Rys. 4. Higrometr i termometr
  • 20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 19 Tabela 3. Zalecana wilgotność względna powietrza w oborach i chlewniach [opracowanie własne] Kategoria zwierząt Wilgotność względna w % Bydło Krowy mleczne 60-80 Krowy w porodówce 60-80 Cielęta do 1 miesiąca 60-80 Cielęta 2-6 miesięcy 60-80 Jaówki pow. 6 miesięcy 60-80 Opasy powyŜej 6 miesiecy 60-80 Trzoda chlewna Knury 75 Lochy 70 Lochy wysokoprośne 70 Lochy karmiące 70 Prosięta do 14 dni 60 Prosięta 14 – 28 dni 60 Prosięta starsze 60 Warchlaki 60 Tuczniki 70 Knurki i loszki 70 Oświetlenie pomieszczeń inwentarskich zaleŜy od wielu róŜnych czynników. NajwaŜniejsze z nich to: − pora roku i dnia, − stopień zachmurzenia, − zaciemnienie budynku przez np. drzewa, inne budynki, − usytuowanie budynku w stosunku do stron świata, − ilość, wielkość i kształt okien, − rozmieszczenie okien, − jakości i czystości szyb, − koloru ścian, − stosunku powierzchni oszklonej okien do powierzchni podłogi. Pomieszczenia mogą być oświetlone światem naturalnym lub światłem sztucznym. Tabela 4. Wymagane oświetlenie w budynkach dla bydła [opracowanie własne] Oświetlenie dzienne Oświetlenie sztuczne Kategoria zwierząt okna : podłoga natęŜenie w lx jarzeniowe W/m2 śarowe W/m2 porodówka 1 : 15 20 – 30 4 16 krowy, jałówki, cielęta powyŜej 2 tyg. 1 : 18 20 – 30 4 16 bukaty 1 : 25 10 – 20 2 8 stanowiska zabiegowe 1 : 18 20 – 30 3 12 Pomieszczenie paszarni 1 : 20 50 5 20 Oświetlenie noce – dyŜurne dla wszystkich grup - 3 - 5
  • 21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 20 Tabela 5. Zalecane oświetlenie w pomieszczeniach dla trzody chlewnej [opracowanie własne] Kategoria zwierząt Oświetlenie dzienne (stosunek oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi) Oświetlenie sztuczne (natęŜenie światła w lux) Knury, lochy luźne i prośne 1:20 Knurki i loszki hodowlane 1:20 Lochy karmiące 1:20 Prosięta 1:25 Tuczniki 1:30 40 Tabela 6. Wymagane oświetlenie w budynkach dla kur [opracowanie własne] Gatunek i typ uŜytkowy ptaków lub rodzaj pomieszczeń Oświetlenie dzienne (stosunek pow. okien do pow. podłogi) Oświetlenie sztuczne (natęŜenie w lx) Kury Wychowalnia kurcząt i młodzieŜy, brojlernie – stosownie do typu uŜytkowego stosuje się róŜne programy świetlne nie normowane 20 Oświetlenie nocne (dyŜurne) pomieszczeń 3 - 5 Do pomiaru oświetlenia wykorzystuje się przyrządy zwane luksomierzami. Szybkość przepływu powietrza i wentylacja Szybkość przepływu powietrza gwarantuje właściwe wietrzenie pomieszczeń inwentarskich i zachowanie odpowiedniej wilgotności. Przepływ powietrza jest uzaleŜniony od właściwie zorganizowanej wentylacji. Wentylacja powinna zapewnić swobodny przepływ powietrza w budynku. MoŜe się ona odbywać w sposób swobodny – grawitacyjnie lub wymuszony. Aby wentylacja była moŜliwa w budynku muszą się znaleźć właściwie rozmieszczone kanały wentylacyjne. Muszą one mieć moŜliwość regulacji i zamykania w okresach chłodu. Aby wentylacja sprawnie funkcjonowała, suma powierzchni przekroju otworów nawiewnych powinna równać się sumie powierzchni przekroju otworów wyciągowych. Przy projektowaniu wentylacji naleŜy uwzględnić następujące zasady: − przekrój kanału wentylacyjnego powinien mieć nie mniej niŜ 0,4 m, − wysokość kanału ponad kalenicą dachu powinna wynosić nie mniej niŜ 0,2 m, − promień zasięgu skutecznego działania kanału wentylacyjnego jest w przybliŜeniu równy dziesięciokrotnej średniej szerokości jego przekroju poprzecznego. Sprawnie funkcjonująca wentylacja zapobiega obniŜeniu kondycji zdrowotnej zwierząt. Przy źle funkcjonującej wentylacji w budynku inwentarskim panuje zaduch, unosi się zapach amoniaku i występuje znaczna wilgotność. Tabela 7. Wymagane ilości wymiany powietrza w pomieszczeniach dla bydła. [opracowanie własne] Wymiana powietrza w m3 /szt./godz. Grupa zwierząt i ich wiek zima lato Krowy 90 350-400 Cielęta do 2 tygodni 20 80 Cielęta od 2 tygodni do 6 miesięcy 30 90-120 Jałówki i młode bydło opasowe do 18 miesięcy 60 250 Jałówki powyŜej 18 miesięcy 70 280-300
  • 22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 21 Tabela 8. Wymiana powietrza w pomieszczeniach dla trzody chlewnej i owiec [opracowanie własne] Wymiana powietrza m3 /godz./szt. Kategorie zwierząt zima lato Trzoda chlewna Knurki i loszki hodowlane 20 90 Knury i lochy luźne i prośne 20 100 Lochy karmiące 50 150 Prosięta odsadzone do 8 tyg. 5 20 Warchlaki do 12 tyg. 8 30 Tuczniki 15 80 Owce Matki z jagniętami 15 70 Maciorki, tryczki i skopki 12 56 Matki jałowe, jarki i skopy 13 63 Tryki 22 100 Tabela 9. Wymiana powietrza w pomieszczeniach dla drobiu [opracowanie własne] Wymiana powietrza w m3 /kg masy ciała/h Gatunek drobiu Okres zimy Okres lata Kury niezaleŜnie od wieku i kierunku produkcji 0,5 5,0-6,0 Indyki 0,8 7,0 Gęsi 0,5 6,0 StęŜenie gazów szkodliwych W pomieszczeniach inwentarskich niezbyt dobrze wentylowanych gromadzą się pewne ilości gazów, które są szkodliwe dla zwierząt. Ich stęŜenia nie powinny przekraczać określonych norm: 1. Zawartość dwutlenku węgla (CO2) nie powinna przekraczać 3000 ppm. 2. Siarkowodoru (H2S) nie powinien przekraczać (7,5 mg/m3 ) – 5 ppm. 3. Amoniaku (NH3) nie powinna przekraczać (15,4 mg/m3 ) – 20 ppm. Właściwe stęŜenia gazów szkodliwych moŜna zapewnić poprzez wentylację. Materiały budowlane w pomieszczeniach inwentarskich Dla zapewnienia dobrostanu zwierząt warto zadbać o wykonanie budynków inwentarskich z właściwych materiałów budowlanych. Materiały, których uŜywa się do budowy pomieszczeń inwentarskich powinny być ciepłochronne i trwałe oraz tanie i łatwo dostępne. Właściwości termotechniczne materiałów budowlanych ocenia się z wykorzystaniem współczynnika przewodnictwa cieplnego. Wskazuje on ilość ciepła przechodzącego w ciągu jednej godziny przez powierzchnię 1 m2 materiału grubości 1 m, przy róŜnicy temperatur między jego powierzchniami wynoszącej 10 C. Wielkość współczynnika przewodnictwa cieplnego zaleŜy od jakości, struktury i wilgotności materiału. NajwyŜsze współczynniki przewodnictwa cieplnego mają metale, średnie – cegła, piaskowce, kamienie wapienne, a najniŜszy drewno i słoma oraz nieruchome powietrze. Zdolność izolacji cieplnej zaleŜy w duŜym stopniu od cięŜaru właściwego materiały, a ten z kolei od jego porowatości. Im bardziej porowaty jest materiał, tym gorsze jest jego przewodnictwo cieplne poniewaŜ znajduje się w nim nieruchome powietrze. Sytuacja zmienia się, jeŜeli w miejsce powietrza wejdzie woda. Dlatego do budowy pomieszczeń inwentarskich naleŜy uŜywać materiałów suchych i zapewnić naleŜytą ich ochronę przed zawilgoceniem. Ochronę tę zapewnia się poprzez właściwą izolację pomiędzy fundamentem i ścianami.
  • 23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 22 Znaczna ilość ciepła z budynku inwentarskiego moŜe być tracona poprzez drzwi i okna. Drzwi powinny być więc wykonane z materiałów ciepłochronnych – najlepiej z drewna i dodatkowo odpowiednio ocieplone. MoŜna to zapewnić poprzez zastosowanie dwu warstw drewna, pomiędzy które zostanie woŜony lekki materiał izolacyjny. Rozmiary i liczba drzwi (wrót) uzaleŜnione są od liczby zwierząt i zastosowanych rozwiązań technicznych przy ich obsłudze. W odniesieniu do zwierząt przyjmuje się, Ŝe na 25 sztuk duŜych zwierząt powinny przypadać jedne drzwi. Przed kaŜdymi drzwiami naleŜy przewidzieć miejsce (małe zagłębienie) na ułoŜenie maty nasączanej środkami dezynfekcyjnymi, co ogranicza wnoszenie do pomieszczeń drobnoustrojów chorobotwórczych. Okna w budynkach inwentarskich powinny być podwójne i mieć ramy wykonane z drewna lub plastiku. Powinny być szczelne i otwierane. Najlepsze są okna uchylne poniewaŜ wtedy prąd wpadającego powietrza nie działa bezpośrednio na zwierzęta, co jest waŜne szczególnie zimą. Strop w budynku inwentarskim musi być gadki, łatwy do czyszczenia i odkaŜania. Powinien dobrze utrzymywać ciepło. W przeciwnym razie zimą skrapla się na nim woda niszcząc budynek i poprzez spadanie ochładzając zwierzęta. Podłoga na stanowiskach dla zwierząt musi być ciepła, sucha, nieprzepuszczalna dla wody i płynnych odchodów zwierzęcych, elastyczna, równa, ale nie śliska oraz łatwa do utrzymania w czystości. Spełnienie tych warunków jest niezbędne z punktu widzenia komfortu zwierząt, aby nie traciły ciepła odpoczywając (leŜąc) na podłodze. Najbardziej racjonalnym rozwiązaniem jest wykonanie podłogi wielowarstwowej. Dla przykładu moŜe to być warstwa grubego Ŝwiru, warstwa betonu, materiał izolacyjny i powierzchnia. Na powierzchni takiej podłogi moŜe być cegła, klinkier, deski drewniane, kostka drewniana lub klocki drewniane. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie warunki mikroklimatyczne naleŜy zapewnić zwierzętom w pomieszczeniach inwentarskich? 2. W jaki sposób dokonać pomiaru poszczególnych warunków mikroklimatycznych? 3. W jaki sposób moŜna zapewnić regulowanie warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach inwentarskich? 4. Jak naleŜy lokalizować budynki inwentarskie? 5. Jakich materiałów naleŜy uŜywać w budownictwie inwentarskim? 6. W jaki sprzęt zapewniający kontrolę warunków mikroklimatycznych powinny być wyposaŜone budynki inwentarskie? 7. W jaki sprzęt zapewniający utrzymanie właściwych warunków zoohigienicznych powinny być wyposaŜone budynki inwentarskie? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykonaj pomiar temperatury i wilgotności w dowolnym budynku inwentarskim i oceń stan zachowania tych parametrów. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować tabele obrazujące optymalne temperaturę i wilgotność w pomieszczeniu w jakim będziesz dokonywał pomiarów, 2) przygotować odpowiednie przyrządy pomiarowe (termometr i higrometr), 3) zapoznać się z zasadami ich obsługi i odczytywania wartości czynników,
  • 24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 23 4) przeprowadzić pomiary temperatury i wilgotności w przynajmniej trzech róŜnych miejscach w pomieszczeniu, 5) zanotować wyniki, 6) porównać z wynikami optymalnymi, 7) wyciągnąć wnioski i ocenić pomieszczenie pod względem zapewnienia właściwej temperatury i wilgotności. WyposaŜenie stanowiska pracy: − termometr minimalny, − higrometr lub uniwersalne urządzenie do mierzenia temperatury i wilgotności, − instrukcje obsługi urządzeń, − papier i przybory do pisania. Ćwiczenie 2 Wykonaj pomiar oświetlenia i ruchu powietrza w dowolnym budynku inwentarskim i oceń stan zachowania tych parametrów. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować tabele obrazujące optymalne oświetlenie i szybkość przepływu powietrza w pomieszczeniu w jakim będziesz dokonywał pomiarów, 2) przygotować odpowiednie przyrządy pomiarowe (wiatromierz, luksomierz), 3) zapoznać się z zasadami ich obsługi i odczytywania wartości czynników, 4) przeprowadzić pomiary szybkości przepływu powietrza w przynajmniej trzech róŜnych miejscach w pomieszczeniu, 5) przeprowadzić pomiar oświetlenia w najjaśniejszym i najciemniejszym miejscu w pomieszczeniu lub zmierzyć powierzchnię okien i powierzchnię podłogi oraz obliczyć stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi, 6) zanotować wyniki, 7) porównać z wynikami optymalnymi, 8) wyciągnąć wnioski i ocenić pomieszczenie pod względem zapewnienia właściwego oświetlenia i szybkości przepływu powietrza. WyposaŜenie stanowiska pracy: − wiatromierz, − luksomierz, − taśma miernicza, − instrukcje obsługi urządzeń, − papier i przybory do pisania. Ćwiczenie 3 Oceń lokalizację wskazanego budynku inwentarskiego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obejrzeć wskazany budynek inwentarski, 2) zorientować usytuowanie budynku względem stron świata, 3) ocenić lokalizację budynku w stosunku do lokalnego ukształtowania powierzchni, 4) przeprowadzić wywiad na temat poziomu wód gruntowych i kierunku najczęściej wiejących wiatrów oraz dokonać oceny,
  • 25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 24 5) określić odległości od studni, budynków mieszkalnych, drogi, okólników czy wybiegów, sąsiedniej działki, 6) przeanalizować ciągi komunikacyjne związane z funkcjonowaniem tego budynku inwentarskiego, 7) zanotować wyniki obserwacji i wywiadów, 8) porównać z wynikami optymalnymi lub zaleceniami, 9) wyciągnąć wnioski i ocenić pomieszczenie pod względem lokalizacji. WyposaŜenie stanowiska pracy: − podkładka do robienia notatek w terenie, papier i przybory do pisania, − budynek inwentarski, − normatywy lokalizacji budynków inwentarskich. Ćwiczenie 4 Oceń lokalizację i wielkość wskazanej budowli rolniczej (płyty gnojowej, zbiornika na gnojówkę lub zbiornika na gnojowicę). Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obejrzeć wskazaną budowlę rolniczą, 2) zorientować się, jak jest usytuowana w stosunku do wymagań dotyczących lokalizacji, 3) przeprowadzić wywiad lub wykonać pomiary wielkości (kubatury) lub pojemności analizowanej budowli rolniczej, 4) przeanalizować ciągi komunikacyjne związane z funkcjonowaniem tej budowli rolniczej, 5) zanotować wyniki obserwacji i wywiadów oraz wykonać niezbędne obliczenia, 6) porównać z wynikami optymalnymi lub zaleceniami, 7) wyciągnąć wnioski i ocenić budowlę pod względem lokalizacji i dostosowania wielkości faktycznej w stosunku do zalecanej. WyposaŜenie stanowiska pracy: − podkładka do robienia notatek w terenie, papier i przybory do pisania, − kalkulator, − budowla rolnicza, − normatywy lokalizacji budowli rolniczych. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) określić warunki mikroklimatyczne jakie naleŜy zapewnić zwierzętom w pomieszczeniach inwentarskich, 2) dokonać pomiaru poszczególnych warunków mikroklimatycznych, 3) wskazać sposób zapewnienia właściwego regulowania warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach inwentarskich, 4) ocenić lokalizację budynków inwentarskich, 5) dobierać materiały do uŜycia w budownictwie inwentarskim, 6) uŜyć sprzętu zapewniającego kontrolę warunków mikroklimatycznych, 7) wskazać sprzęt zapewniający utrzymanie właściwych warunków zoohigienicznych w budynkach inwentarskich.
  • 26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 25 4.3. Higiena Ŝywienia i pojenia zwierząt 4.3.1. Materiał nauczania Higiena Ŝywienia zwierząt Higiena Ŝywienia zwierząt wiąŜe się przede wszystkim z jakością pasz i zachowaniem właściwych warunków higienicznych podczas wykonywania wszystkich czynności technologicznych związanych z przygotowaniem pasz i zadawaniem ich zwierzętom. Pasze zadawane zwierzętom powinny być czyste mechanicznie czyli nie powinny zawierać składników mechanicznych, które nie są właściwym składnikiem paszy. Składnikami zanieczyszczającymi mechanicznie pasze mogą być np.: nasiona chwastów, kawałki drewna, metalu, odchody gryzoni itp. Inny rodzaj zanieczyszczeń paszy stanowią zanieczyszczenia chemiczne. Są one często bardziej szkodliwe niŜ zanieczyszczenia mechaniczne poniewaŜ zwykle nie da się ich dostrzec gołym okiem. Domieszki chemiczne mogą być truciznami dla zwierząt. Mogą być efektem niewłaściwego przechowywania pasz lub niewłaściwego ich przygotowania. Bardzo niekorzystnie na jakość pasz wpływają równieŜ zanieczyszczenia biologiczne. Szczególnie niebezpieczne jest zanieczyszczenie pasz bakteriami i grzybami. Jedne i drugie oprócz tego, Ŝe bezpośrednio wpływają niekorzystnie na zdrowie zwierząt, powodują choroby, to równieŜ mogą produkować trujące dla zwierząt toksyny. Zapobiegać zanieczyszczeniom pasz moŜna poprzez: − zapewnienie ich właściwego zbioru, − zapewnienie ich właściwego przechowywania, − zastosowanie właściwego sposobu przygotowywania, − właściwy sposób i częstotliwość zadawania, − zakup pasz sprawdzonej jakości. JeŜeli jednak występuje konieczność zastosowania w Ŝywieniu zwierząt pasz zanieczyszczonych, to jest to moŜliwe tylko w przypadku zanieczyszczeń mechanicznych. NaleŜy jednak takie pasze odpowiednio oczyścić. MoŜna to osiągnąć poprzez umycie czy wypłukanie pasz lub ich przesianie. Znane są róŜne metody oceny jakości pasz. Najczęściej stosowana jest ocena organoleptyczna. Ich jakość bada się wtedy poprzez obserwację z wykorzystaniem narządów zmysłów człowieka. Zatem jakość pasz moŜna ocenić na podstawie ich wyglądu zewnętrznego. Ocenia się wtedy ich barwę, charakterystyczne kształty, stopień rozdrobnienia, konsystencję, gęstość, lepkość itp. KaŜda pasza ma równieŜ swój charakterystyczny zapach. Trzeba go znać aby poprzez powąchanie moŜna było stwierdzić czy jest właściwy dla paszy wysokiej jakości. Niektóre pasze ocenia się równieŜ poprzez dotyk. Oceniane są wtedy takie cechy jak: elastyczność, kruchość, twardość, łamliwość, lepkość, wilgotność itp. Inną metodą jest ocena laboratoryjna polegająca na badaniu składu chemicznego pasz, co pozwala równieŜ ocenić ich wartość Ŝywieniową. Higiena Ŝywienia związana jest równieŜ z dostosowaniem rodzaju pasz do preferencji Ŝywieniowych określonego gatunku zwierząt. Zatem zwierzęta powinny zjadać pasze do których pobierania są przygotowane fizjologicznie. DuŜe znaczenie ma częstotliwość ich podawania czyli forma udostępniania zwierzętom. Najlepszą formą karmienia zwierząt wysokoprodukcyjnych jest zastosowanie systemu do woli. W przypadku innych zwierząt naleŜy stosować staranne systematyczne dawkowanie utrzymujące odpowiednią kondycję zwierzęcia. Miejsce, w którym zwierzęta otrzymują pasze powinno być zawsze czyste i odpowiednio do tego przygotowane. NaleŜy zwracać szczególną uwagę na to, aby pasza nie zalegała zbyt długo w korytach, Ŝłobach, paszociągach, karmidłach czy innym sprzęcie słuŜącym do jej pobierania.
  • 27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 26 Czyste równieŜ powinny być wszystkie środki słuŜące do transportu pasz zarówno do gospodarstwa jak i w samym gospodarstwie oraz pomieszczenia czy budowle, w których przechowuje się pasze. Dlatego podkreślić naleŜy takŜe odpowiednie przygotowanie do wykonywania tych prac osób odpowiedzialnych za Ŝywienie zwierząt, poniewaŜ to od ich obowiązkowości i staranności zaleŜy zachowanie wszystkich zasad związanych z higieną. Ma to ogromne znaczenie dla osiąganych wyników produkcyjnych. Zwierzęta Ŝywione niehigienicznie naraŜone są na częstsze zapadanie na choroby, jak równieŜ nie są w stanie wykorzystać tkwiącego w nich potencjału genetycznego gwarantującego efekt produkcyjny, rekreacyjny lub estetyczny utrzymania. Pogarsza się ich kondycja, obniŜają przyrosty, spada wydajność i pogarszają się wskaźniki wykorzystania paszy. Jakość higieniczna pastwiska i higiena wypasu Wypas na pastwisku stanowi dla zwierząt niezaleŜnie od gatunku najodpowiedniejszy układ warunków środowiskowych. Ruch na świeŜym powietrzu, promieniowanie słoneczne, świeŜa zielona pasza wpływają korzystnie na rozwój, hartują, wzmagają odporność na choroby i przyczyniają się do zwiększenia produkcyjności. Przy Ŝywieniu pastwiskowym naleŜy jednak zbilansować duŜą ilość białka zawartego w zielonce pastwiskowej paszami objętościowymi suchymi. Najbardziej newralgiczne okresy dla zwierząt to okresy przejściowe, związane z rozpoczęciem sezonu pastwiskowego i zakończeniem tego sezonu. Okresy te powinny trwać około 6-8 dni. W tym czasie zwierzęta powinny stopniowo przyzwyczajać się do zmieniających się warunków. Nie naleŜy dopuszczać do zjedzenia nadmiernych ilości młodej, smacznej dla zwierząt zielonki poniewaŜ moŜe to spowodować biegunki i wzdęcia. Jest to szczególnie waŜne w przypadku zwierząt słabiej odŜywionych, po przebytych chorobach i w przypadku cięŜarnych samic. Na pastwisku naleŜy zapewnić zwierzętom swobodny dostęp do wody pitnej. W czasie upalnych dni naleŜy zadbać o zadaszenie. Najlepiej jeŜeli na pastwisku występują odpowiednie zadrzewienia, dające cień i schronienie. Rys. 5. Zadrzewienia śródpolne na pastwisku [opracowanie własne] Rys. 6. Pojenie na pastwisku [opracowanie własne] Z powierzchni pastwisk naleŜy usuwać cierniste krzewy, rośliny szkodliwe i trujące takie jak: turzyce, skrzypy, sity, pierwiosnki, krwawnik, wilŜynę ciernistą, biedrzeniec i rośliny jaskrowate. Pastwiska podmokłe powinno się osuszyć. W przypadku pastwiskowania świń, naleŜy przeznaczyć dla nich pastwisko w ostatnim roku jego uŜytkowania przed odnawianiem, poniewaŜ świnie bardzo niszczą ruń pastwiskową. Dla krów i koni latem dobrze jest umieścić na pastwisku czochradło. Zwierzęta kiedy się przyzwyczają chętnie z niego korzystają, głownie ze względu na częstsze swędzenie skóry spowodowane ukąszeniami owadów.
  • 28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 27 Rys. 7. Czochradło dla bydła i koni [opracowanie własne] Rys. 8. Pastwisko – ruch na świeŜym powietrzu [opracowanie własne] Oprócz dostarczania bardzo wartościowej i smacznej dla zwierząt paszy, pastwiska umoŜliwiają zwierzętom ruch na świeŜym powietrzu. Umiarkowany ruch na świeŜym powietrzu wpływa na sprawniejsze usuwanie przez organizm szkodliwych produktów przemiany materii. U zwierząt korzystających ze swobodnego ruchu są lepiej ukrwione narządy, dzięki czemu lepiej się rozwijają. Ruch na świeŜym powietrzu hartuje organizm zwierzęcy, zapobiega zbytniemu wydelikaceniu, wzmaga odporność na choroby zakaźne i inwazyjne. Ma równieŜ bezpośredni wpływ na produkcyjność. Do ruchu na świeŜym powietrzu naleŜy przyzwyczajać zwierzęta od najwcześniejszego okresu Ŝycia. Najlepiej nadaje się do tego dobre pastwisko lub odpowiednio duŜe wybiegi. Ma to szczególne znaczenie w gospodarstwach ekologicznych, w których naleŜy zapewnić swobodny ruch wszystkim hodowanym gatunkom zwierząt. Pierwsze dni upalne w końcu maja powinny zwrócić uwagę na konieczność zapewnienia zwierzętom odpowiedniej ilości wody, właściwej jakości. Woda w organizmie Zwierzę niedoŜywione moŜe stracić prawie cały tłuszcz oraz połowę białka, ale utrata około 10% wody powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu całego organizmu. Utrata przez organizm powyŜej 20 % wody jest juŜ zagroŜeniem dla Ŝycia. Woda jest składnikiem wszystkich tkanek i płynów ustrojowych organizmu. Występuje jako płyn śródkomórkowy, zawarty w komórkach, oraz jako płyn pozakomórkowy – woda osocza krwi, chłonki oraz woda śródmięśniowa. Stosunek objętościowy wody śródkomórkowej do pozakomórkowej wynosi w organizmie dojrzałego zwierzęcia 2:1. Zawartość wody w organizmie pozostaje w ścisłym związku z gatunkiem zwierzęcia, jego wiekiem, płcią, stanem fizjologicznym, a takŜe z rodzajem tkanki. Organizm zwierzęcia zawiera od 45 do 77 % wody. Średnio u bydła woda stanowi około 60 % masy ciała, u koni – 55 %, u królików – 72 % Najwięcej wody zawierają płody zwierząt – około 90 % masy ciała. Wraz z wiekiem udział wody w organizmie maleje: u nowo narodzonego cielęcia wynosi 72–75 %, u 4-miesięcznego 68–71 %, u krowy dorosłej – 48–75 %, a u opasów – 48–56 %. U prosiąt po urodzeniu zawartość wody stanowi nawet do 80 % masy ciała, u warchlaków – 75 %, u loch i knurów–50%. Krew i nerka zawierają około 80 %. wody, mięsień sercowy – 78 %., wątroba – 70 %., tkanka kostna zaś tylko 30 %., a tłuszczowa – 20 %. Wynika z tego, Ŝe organizm zwierząt otłuszczonych zawiera 10–20 %. mniej wody w porównaniu do zwierząt chudych. Narządem odgrywającym główną rolę w gospodarce wodą, regulującym stały jej poziom są nerki. W wypadku zbyt duŜej ilości wody nerki wydzielają większą ilość moczu, usuwając nadmiar wody z organizmu.
  • 29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 28 Funkcje wody Woda w organizmie spełnia wiele bardzo waŜnych funkcji: − dostarcza substancje odŜywcze do komórek i tkanek, oraz przenosi końcowe produkty przemiany materii, − dzięki duŜej pojemności cieplnej i wysokiemu ciepłu parowania pełni waŜną funkcję w procesach termoregulacji, chroniąc organizm przed nagłymi zmianami termicznymi, − pełni bardzo waŜną rolę w utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej, kwasowo- zasadowej oraz ciśnienia osmotycznego. Źródłem wody dla organizmu zwierzęcego jest: − woda pobrana z paszą (na przykład woda wegetacyjna zawarta w młodych liściach roślin), − woda pitna i inne płyny, − woda metaboliczna, powstająca jako końcowy produkt spalania tłuszczów, węglowodanów i białek. Najwięcej wody zwierzęta uzyskują ze spalenia 1 kg tłuszczu – 1,071 kg, mniej z węglowodanów – 0,555 kg, a najmniej z białka – 0,413 kg. Zapotrzebowanie na wodę Zwierzęta na ogół nie piją wody więcej niŜ potrzebują. Stosunkowo duŜo wody w odniesieniu do 1 kg masy ciała wypijają świnie, gdyŜ maciora karmiąca wraz z prosiętami potrzebuje niemal tyle wody, co krowa w okresie laktacji. Natomiast stosunkowo mało wody potrzebują owce i drób. Te róŜnice w zapotrzebowaniu wody zaleŜą między innymi od moŜliwości pocenia się zwierząt oraz od jakości końcowych produktów rozpadu substancji odŜywczych, wydalanych przez nerki. Ssaki wydalają produkty rozpadu białka głównie w postaci mocznika, który w większych stęŜeniach jest szkodliwy. Dla jego rozcieńczenia ssaki potrzebują wiele wody, wydalają więc stosunkowo duŜo moczu. Natomiast ptaki wydalają nietoksyczny kwas moczowy, dzięki czemu mocz ich moŜe być silnie zagęszczony, a zapotrzebowanie na wodę znacznie mniejsze. W czasie krótkotrwałego niedostatku wody organizm radzi sobie za pomocą wewnętrznych mechanizmów regulacyjnych, które jednak zawodzą w przypadku długotrwałych niedoborów. Zwierzęta pozbawione pokarmu stałego, ale mające dostęp do wody, mogą przeŜyć znacznie dłuŜej niŜ zwierzęta, które nie mogą odnowić zapasu wody w swoim organizmie. Brak wody działa bowiem bardziej szkodliwie niŜ brak poŜywienia. NiezaleŜnie od gatunku szczególnie wraŜliwe na niedostatek wody są młode zwierzęta, poniewaŜ szybki wzrost komórek i ich regeneracja w rozwijającym się organizmie wymaga duŜej ilości wody. Przykładowo u cieląt w ciągu doby wymianie ulega aŜ około 25% wody zawartej w ich organizmie, natomiast u dorosłych krów tylko 10 %. Młody organizm nie ma ponadto wykształconego mechanizmu regulacji i jego gospodarka wodna jest bardzo zaleŜna od ilości wypijanej wody. Dlatego teŜ zwierzęta młode wymagają 2–4 razy więcej wody na kg masy ciała niŜ dorosłe. Znaczenie wody dla krów mlecznych Woda wypełnia kaŜdy Ŝywy organizm i jest jego najwaŜniejszym składnikiem. W wodzie rozpuszczane są substancje odŜywcze, z nią wydalane są na zewnątrz powstające w wyniku przemian metabolicznych produkty odpadowe, których organizm musi się pozbyć, aby nie doszło do jego zatrucia. Woda jest niezbędna do utrzymania stałej temperatury organizmu. Ulega ona ciągłej wymianie: wydalana jest z moczem i kałem, część wyparowuje, a u krów mlecznych wydalana jest dodatkowo jako składnik mleka. Ilość wody w organizmie musi być więc stale uzupełniana. Przy wydajności 20 litrów mleka dziennie wraz z nim wydalane jest aŜ 16 litrów wody. W organizmie krowy dorosłej, zasuszonej, w ciągu doby wymianie ulega około 10% całej ilości wody. Zapotrzebowanie krowy na wodę uzaleŜnione jest od wielu
  • 30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 29 czynników: wieku, cięŜaru ciała, stanu fizjologicznego, wydajności mlecznej, składu dawki pokarmowej, wilgotności paszy, systemu pojenia, pogody (temperatury i wilgotności powietrza). Zapotrzebowanie krów na wodę moŜna określić na podstawie produkcji mleka (3 litry wody na 1 kg mleka) oraz ilości suchej masy spoŜywanej karmy (od 4 do 6 litrów na 1 kg s.m.). Na przykład krowa wysokowydajna, produkująca około 20 litrów mleka dziennie i zjadająca 25 kg suchej masy w dawce pokarmowej, potrzebuje 100–125 litrów wody na dobę, a krowa w wysokiej ciąŜy – 45 litrów wody. Na pobraną przez zwierzę całkowitą ilość wody składa się woda zawarta w paszy oraz wypijana. DuŜe rezerwy wody u dorosłych przeŜuwaczy znajdują się w przewodzie pokarmowym, głównie w Ŝwaczu. Dzięki temu zwierzęta mogą w pewnych warunkach utracić część wody (do 10% całkowitej ilości wody w organizmie) bez zagroŜenia Ŝycia. Jeśli zwierzęta piją wodę do woli w ciągu całej doby, mleczność krów wzrasta o 10–15%, a przyrosty masy ciała bydła opasowego zwiększają się o 3–5%. Zaburzenia zdrowotne spowodowane nadmiarem wody spotyka się bardzo rzadko, gdyŜ zwierzęta nie piją wody więcej niŜ potrzebują. Przyczyną nadmiernego przyjęcia wody moŜe być duŜe pragnienie spowodowane dłuŜszym brakiem wody. W tej sytuacji krowa moŜe wypić jednorazowo, w krótkim czasie, nawet kilkadziesiąt litrów wody, co prowadzi do przewodnienia organizmu i zaburzenia równowagi elektrolitowej. Krowa staje się wtedy apatyczna, występują zaburzenia w trawieniu, pojawiają się dreszcze. W takiej sytuacji naleŜy zwierzęciu wodę racjonować, tzn. podawać ją często, ale w małych ilościach. O wiele częściej zdarzają się przypadki niedoboru wody. Pierwszym objawem niedopojenia krów jest spadek mleczności. Przy dłuŜej trwającym niedoborze płynów w organizmie następuje obniŜenie apetytu, krowy niechętnie przyjmują pasze suche. W konsekwencji następuje dalszy spadek wydajności mlecznej. Krowy stają się niespokojne, ryczą, mocz jest zagęszczony i mocno Ŝółty. Całkowity brak wody, jak równieŜ utrata około 15% wody z organizmu, prowadzi do śmierci zwierzęcia w ciągu kilku dni – znacznie szybciej niŜ w przypadku braku paszy. Jakość wody Woda przeznaczona dla zwierząt powinna pochodzić albo z sieci wodociągowej, albo z własnych ujęć, gdzie została uznana za zdatną do spoŜycia po kompleksowym badaniu sanitarno-higienicznym, a badane wskaźniki jakościowe wody powinny odpowiadać normom. Wyrazem zawartości soli mineralnych w wodzie jest tzw. twardość wody. Pojenie zwierząt wodą zbyt twardą moŜe być przyczyną zaburzeń gospodarki wodno-mineralnej, objawiającej się np. biegunkami. Takiej wody nie naleŜy podawać, szczególnie krowom w wysokiej ciąŜy oraz krowom wysokowydajnym. Zanieczyszczenie bakteriologiczne wody moŜe być przyczyną obniŜenia odporności zwierząt oraz zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego. Bakterie zawarte w zanieczyszczonej wodzie pitnej, a takŜe uŜywanej do mycia wymion przed dojem, mogą być równieŜ powodem zapalenia wymion krów. Temperatura wody do pojenia zwierząt powinna mieścić się w granicach 8-15°C. W zimnej porze roku wskazane jest, aby woda miała temperaturę wyŜszą o kilka stopni. Właściwa temperatura wody jest szczególnie waŜna dla krów o bardzo wysokiej wydajności. Zimą – gdy zarówno woda, jak i podawana zwierzętom kiszonka są bardzo zimne – zbyt duŜo energii muszą one wydatkować na ogrzanie pobranej wody, co odbija się negatywnie na produkcji mleka. Sposób pojenia zwierząt JeŜeli zwierzę ma w pomieszczeniu stały dostęp do wody, to pije kilka razy w ciągu doby. Ilość wypijanej wody i częstotliwość picia zaleŜą m.in. od szybkości napływu wody do poideł, czyli w rezultacie – od wydajności i sprawności tych urządzeń. Zwierzętom na pastwisku równieŜ naleŜy dostarczyć odpowiednią ilość czystej wody do picia. Nie wystarcza im
  • 31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 30 bowiem ta ilość wody, która zawarta jest w roślinach. Woda moŜe być gromadzona w specjalnych zbiornikach, do których jest dowoŜona, i podawana zwierzętom do poideł. Na pastwiskach i wybiegach szczególnie przydatne są poidła, w których przy temperaturach ujemnych woda nie zamarza. Przynajmniej raz w tygodniu poidła naleŜy dokładnie wymyć. Innym rozwiązaniem jest pobieranie wody z naturalnych zbiorników powierzchniowych. Warunkiem pojenia zwierząt taką wodą jest jej wcześniejsze przebadanie. Znaczenie wody w chowie zwierząt jest nie mniejsze niŜ paszy. Swobodny dostęp do odpowiedniej ilości czystej wody jest warunkiem zdrowia zwierząt i ich wysokiej wydajności. Zwierzęta pobierają wtedy optymalne potrzebne do sprawnego funkcjonowania organizmu ilości wody Nie naleŜy równieŜ zapominać o utrzymaniu wszystkich urządzeń słuŜących do pojenia w sprawności technicznej i czystości. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakich zasad higienicznych naleŜy przestrzegać podczas Ŝywienia zwierząt? 2. Jakie znaczenie dla zdrowia i produkcyjności zwierząt ma woda? 3. Jakie warunki musi spełniać woda do pojenia zwierząt? 4. Jakich zasad naleŜy przestrzegać podczas pojenia zwierząt? 5. Jaką rolę w chowie zwierząt odgrywa ruch na świeŜym powietrzu? 6. Jakie warunki pastwiskowania naleŜy zapewnić zwierzętom? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie przykładowego gospodarstwa utrzymującego zwierzęta dokonaj analizy i oceń czy woda stosowana do pojenia zwierząt zachowuje warunki jakości. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować dokumenty potwierdzające przeprowadzenie badania jakości wody, 2) zinterpretować wyniki oceny jakości wody, 3) ocenić czy woda stosowana do pojenia zwierząt w gospodarstwie spełnia wszystkie konieczne warunki. WyposaŜenie stanowiska pracy: − dokumenty świadczące o zbadaniu jakości wody i poświadczające parametry, − papier i przybory do pisania. Ćwiczenie 2 Oceń organoleptycznie przygotowane próbki pasz i zdecyduj czy mogą one zostać podane zwierzętom. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obejrzeć kaŜdą z próbek pasz dokładnie, dokładnie powąchać i zbadać poprzez dotyk, 2) porównać kaŜdą z ocenianych pasz z wzorcem,
  • 32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 31 3) wpisać na otrzymanym arkuszu ćwiczeniowym uzasadnienie do oceny paszy o swoją decyzję o jej przeznaczeniu do karmienia zwierząt. WyposaŜenie stanowiska pracy: − wzorcowe próbki pasz wysokiej jakości Ŝywieniowej, − ćwiczeniowe próbki pasz róŜnej jakości, − lupa, − arkusz oceny organoleptycznej paszy, − papier i przybory do pisania. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) określić kryteria jakości higienicznej pasz? 2) wykonać ocenę organoleptyczną pasz? 3) określić znaczenie wody dla organizmu zwierzęcego? 4) wskazać warunki jakim powinna odpowiadać woda do pojenia zwierząt? 5) ocenić przydatność wody do pojenia zwierząt na podstawie dokumentacji? 6) określić warunki higienicznego uŜytkowania pastwiska? 7) opisać warunki utrzymania higienicznego sprzętu i urządzeń do pojenia i Ŝywienia zwierząt? 8) uzasadnić znaczenie ruchu na świeŜym powietrzu dla zdrowia i produkcyjności zwierząt?
  • 33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 32 5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyłki, błędną odpowiedź naleŜy zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie. 7. Na rozwiązanie testu masz 30 minut. Powodzenia! ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Niekorzystne reakcje zwierząt na warunki mikroklimatyczne w pomieszczeniu moŜna obserwować po przekroczeniu a) ich optymalnych wartości. b) ich najwyŜszych i najniŜszych wartości. c) ich minimalnych i maksymalnych wartości tolerowanych przez zwierzęta. d) ich najniŜszych wartości. 2. Trawy pochodzące z łąk na glebach kwaśnych mają a) małą wartość odŜywczą. b) mają znacznie zmieniony smak. c) mają wysoką wartość odŜywczą. d) mają taką samą wartość odŜywczą jak trawy z łąk na glebach o innym odczynie. 3. Utrzymywanie zbyt niskiej temperatury w chlewni dla tuczników a) wpływa na obniŜenie zuŜycia paszy. b) wpływa na obniŜenie przyrostów. c) wpływa na wzrost przyrostów. d) wpływa na występowanie częstszych urazów mechanicznych. 4. Optymalną wartością wilgotności w pomieszczeniach dla zwierząt gospodarskich jest a) 50%. b) 70%. c) 90%. d) 95%. 5. Wentylacja wpływa na komfort bytowania zwierząt poprzez a) regulowanie tylko wilgotności w pomieszczeniu. b) regulowanie tylko temperatury w pomieszczeniu. c) regulowanie wilgotności i temperatury w pomieszczeniu. d) regulowanie wilgotności, temperatury i wymiany powietrza w pomieszczeniu.
  • 34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 33 6. Budynek inwentarski powinien być usytuowany w odległości a) przynajmniej 2 m od granicy działki. b) przynajmniej 4 m od granicy działki. c) przynajmniej 10 m od granicy działki. d) przynajmniej 14 m od granicy działki. 7. Dzięki wentylacji w budynku inwentarskim moŜliwe jest a) odprowadzanie nadmiaru ścieków. b) odprowadzanie nadmiaru powietrza. c) regulowanie przepływu powietrza w budynku. d) regulowanie odprowadzania ścieków z budynku. 8. Woda o wysokiej twardości nie powinna być stosowana do pojenia zwierząt, poniewaŜ powoduje a) biegunki. b) zatwardzenia. c) zaparcia. d) awitaminozę. 9. Zanieczyszczenie bakteriologiczne wody moŜe być przyczyną a) wzrostu odporności zwierząt. b) obniŜenia odporności zwierząt. c) wzrostu apetytu. d) obniŜenia apetytu. 10. ZagroŜeniem dla Ŝycia zwierzęcia jest utrata a) 5% wody. b) 15% wody. c) 20 % wody. d) 30 % wody. 11. UmoŜliwienie stałego dostępu do wody pozwala na a) optymalne jej pobieranie przez zwierzęta. b) zmniejszone pobieranie wody. c) znacznie zwiększone pobieranie wody. d) określenie wielkości poideł. 12. Pasza powinna być podawana zwierzętom wysokoprodukcyjnym a) w ograniczonych ilościach. b) w ilościach dostosowanych do moŜliwości gospodarstwa. c) w maksymalnych ilościach. d) w ilościach do woli. 13. Obecność zanieczyszczeń mechanicznych a) nie wpływa na jakość paszy. b) podwyŜsza jakość paszy. c) powoduje psucie się paszy. d) obniŜa jakość paszy.
  • 35. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 34 14. Kiszonka, w której nie moŜna rozpoznać fragmentów materiału z jakiego została wykonana a) jest bardzo dobrą paszą dla zwierząt. b) jest paszą wysokiej jakości. c) jest paszą niskiej jakości. d) jest paszą łatwostrawną. 15. W celu określenia wilgotności w budynku inwentarskim naleŜy się posłuŜyć a) termometrem. b) luksomierzem. c) wiatromierzem. d) higrometrem. 16. Pomiar temperatury w budynku inwentarskim powinno się wykonywać a) tylko w jednym miejscu. b) zawsze w tym samym miejscu. c) w kilku miejscach. d) zawsze w róŜnych miejscach. 17. Narządem mającym największy wpływ na regulację gospodarki wodnej w organizmie jest a) Ŝołądek. b) nerka. c) trzustka. d) przepona. 18. Budynek inwentarski powinien być usytuowany a) niezaleŜnie od kierunku wiejących wiatrów. b) niezaleŜnie od stron świata. c) z uwzględnieniem kierunku wiejących wiatrów. d) zawsze osią długą na linii wschód-zachód. 19. Pasze pochodzące z gleb Ŝyznych mają zwykle a) obniŜoną zawartość składników mineralnych. b) wyŜszą wartość odŜywczą niŜ pasze z gleb lekkich. c) niŜszą wartość odŜywczą niŜ pasze z gleb lekkich. d) wyŜszą zawartość witamin. 20. Obecność światła słonecznego a) nie ma Ŝadnego wpływu na produkcyjność zwierząt. b) umoŜliwia zwierzętom długi okres odpoczynku. c) uniemoŜliwia zwierzętom odpoczynek. d) umoŜliwia zwierzętom ze słabym węchem wyszukiwanie pokarmu.
  • 36. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 35 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Przestrzeganie higieny chowu i Ŝywienia zwierząt Zakreśl poprawną odpowiedź. Nr zadania Odpowiedź Punkty 1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d 13. a b c d 14. a b c d 15. a b c d 16. a b c d 17. a b c d 18. a b c d 19. a b c d 20. a b c d Razem:
  • 37. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 36 6. LITERATURA 1. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu bydła. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2003 2. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu kaczek, kur, indyków, gęsi. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa Warszawa 2003 3. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu świń. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa Warszawa 2003 4. Kośla T. Higiena utrzymania zwierząt amatorskich. Wydawnictwo SGGW. Warszawa 2003 5. Marciniak-Kulka E. Produkcja zwierzęca. Rea. Warszawa 2007 6. Nałęcz T. red.: Technologie produkcji zwierzęcej. Hortpress, Warszawa 1996 7. Nałęcz-Tarwackiej T. red.: Technologia produkcji zwierzęcej. Hort-press, Warszawa 1996 8. Rokicki E., Kolbuszowski T.: Higiena zwierząt. Fundacja Rozwoju SGGW, Warszawa 1996 9. Systemy utrzymania bydła – poradnik. Projekt Bliźniaczy PHARE - Standardy dla gospodarstw rolnych. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2004 10. Systemy utrzymania świń – poradnik. Projekt Bliźniaczy PHARE –Standardy dla gospodarstw rolnych, Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa 2004