Technik.weterynarii 13

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Guć
Zapobieganie chorobom zwierząt 322[14].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inŜ. Jadwiga Kuszerska
mgr inŜ. Ewa Marciniak-Kulka
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Anna Guć
Konsultacja:
mgr inŜ. Krystyna Kwestarz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].Z3.01
,,Zapobieganie chorobom zwierząt”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik weterynarii.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Profilaktyka weterynaryjna oraz przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy
podczas zapobiegania chorobom 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. PasoŜyty wewnętrzne i zewnętrzne 13
4.3. Zapobieganie chorobom wynikającym z błędów Ŝywieniowych i zatruć
zwierząt 21
4.4. Zapobieganie chorobom zakaźnym 27
4.5. Przepisy dotyczące zwalczania chorób 34
5. Sprawdzian osiągnięć 42
6. Literatura 47

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z zapobieganiem
chorobom: pasoŜytniczym, zakaźnym, zatruciom, grzybicom oraz wynikającym z błędów
Ŝywieniowych.
W poradniku zamieszczono:
– Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
– Cele kształcenia tej jednostki modułowej, czyli co powinieneś umieć na zakończenie
procesu kształcenia w tej jednostce.
– Materiał nauczania rozdziału, który umoŜliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on równieŜ ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnego do ich realizacji.
– Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich
wykonania. Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując
sprawdzian postępów, powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, Ŝe
opanowałeś materiał albo nie.
– Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych, sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki
a takŜe karty odpowiedzi.
– Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczący tej jednostki modułowej,
która umoŜliwi ci pogłębienie nabytych umiejętności.
– JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia; to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.
Jednostka modułowa: Zapobieganie chorobom zwierząt, której treści teraz poznasz
zawarta jest w module 322[14].Z3. Higiena i ochrona zdrowia zwierząt i jest zaznaczona na
schemacie na str. 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie realizowanych zajęć musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz w czasie trwania nauki.

4
Schemat układu jednostek modułowych
322[14].Z3.01
Zapobieganie
chorobom zwierząt
322[14].Z3.02
Przestrzeganie higieny
chowu i Ŝywienia
zwierząt
322[14].Z3.03
Planowanie
i wykonywanie zabiegów
zoohigienicznych
u zwierząt
322[14].Z3
Higiena i ochrona
zdrowia zwierząt

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z róŜnych źródeł informacji,
− posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,
− analizować zebrane informacje i podejmować decyzje,
− prezentować swoje prace i osiągnięcia,
− wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną,
− oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska,
− wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny rozwiązań technologicznych
w zawodzie technik weterynarii,
− zachowywać zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisy przeciwpoŜarowe.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− wyjaśnić rolę profilaktyki weterynaryjnej w ochronie zdrowia zwierząt,
− określić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas zapobiegania
chorobom zwierząt,
− dokonać analizy przepisów prawa dotyczących zwalczania chorób pasoŜytniczych
u zwierząt,
− zapobiec chorobom pasoŜytniczym u zwierząt wywołanym przez endopasoŜyty
i ektopasoŜyty,
− dokonać analizy przepisów prawa dotyczących zwalczania chorób niezakaźnych
u zwierząt,
− zapobiec wybranym chorobom niezakaźnym zwierząt,
− zapobiec grzybicom skóry u zwierząt,
− zapobiec zatruciom u zwierząt,
− dokonać analizy przepisów prawa dotyczących zwalczania chorób zakaźnych u zwierząt
ze szczególnym uwzględnieniem przepisów Unii Europejskiej i prawa unijnego,
− zapobiec chorobom zakaźnym zwierząt,
− przeprowadzić deratyzację,
− przeprowadzić dezynfekcję,
− przeprowadzić dezynsekcję,
− określić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas zwalczania
szkodników.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Profilaktyka weterynaryjna oraz przepisy bezpieczeństwa
i higieny pracy podczas zapobiegania chorobom
4.1.1. Materiał nauczania
Hodowla i produkcja zwierząt jest działalnością nakierowaną na osiągnięcie jak
największych zysków finansowych przez hodowców i producentów. Między innymi dlatego
na leczenie zwierząt, w przeciwieństwie do leczenia ludzi, patrzy się z punktu widzenia
opłacalności. Jest ono wtedy ekonomicznie uzasadnione, gdy nie trwa zbyt długo i nie pociąga
za sobą zbyt wysokich kosztów, nieproporcjonalnych do wartości leczonych osobników. Stąd
w myśl stwierdzenia „lepiej zapobiegać niŜ leczyć” wśród hodowców, producentów, słuŜb
weterynaryjnych w naszym kraju, ale równieŜ w innych państwach Unii Europejskiej wzrasta
zainteresowanie profilaktyką weterynaryjną. Przytoczone stwierdzenie jest równieŜ hasłem
przewodnim pierwszej w Unii Europejskiej strategii w dziedzinie zdrowia zwierząt na lata
2007–2013. W dokumencie tym szczególny nacisk połoŜono na wspólne zapobieganie
chorobom zwierząt, ich monitorowanie oraz systematyczne kontrole i badania naukowe.
Celem strategii jest równieŜ zwiększenie bezpieczeństwa importu i handlu zwierzętami oraz
rozszerzenie sieci krajowych laboratoriów referencyjnych, tak aby mogły w jak największym
stopniu korzystać z wiedzy specjalistycznej i zasobów dostępnych w całej Europie.
Przez pojecie profilaktyka weterynaryjna rozumiemy wszelkie działania podejmowane
w celu zapobiegania chorobom zagraŜającym zwierzętom. Hodowla i produkcja zwierząt,
coraz częściej odbywające się w duŜych gospodarstwach i na fermach, wymagają zachowania
bezpieczeństwa biologicznego czyli wdroŜenia i zachowywania sprawdzonych praktyk
profilaktycznych. Podstawowe zasady profilaktyki to:
– stworzenie odpowiednich warunków zoohigienicznych w budynkach inwentarskich,
– stosowanie właściwego Ŝywienia czyli dostosowanego do potrzeb zwierząt pod
względem ilości oraz jakości,
– wprowadzanie nowych zwierząt do pomieszczeń inwentarskich w myśl powiedzenia
wszystko pełne – wszystko puste,
– właściwe przemieszczanie osobników w stadzie,
– prawidłowo przeprowadzana odnowa stada oraz kwarantanna,
– kontrola osób i pojazdów pracujących i przebywających na terenie gospodarstwa,
– systematycznie przeprowadzana dezynfekcja obiektów hodowlanych i produkcyjnych,
pojazdów, sprzętu, narzędzi, odzieŜy ochronnej.
Pomimo jednak, Ŝe będą przestrzegane ustalone zasady, nie moŜna mieć pewności, Ŝe
w stadzie nie wystąpi choroba. śyjemy bowiem w czasach, w których zwierzęta są
przemieszczane w obrębie kraju, a nawet i kontynentu Dodatkowym czynnikiem
usposabiającym jest coraz bardziej obecny stres, w wyniku którego dochodzi do przełamania
ich bariery odporności. W tej sytuacji najlepszym rozwiązaniem, szczególnie przy duŜych
skupiskach zwierząt, jest prowadzenie profilaktyki we współpracy i pod nadzorem lekarza
weterynarii. Często w profilaktyce zachodzi konieczność podawania leków. Bezpiecznym
i efektywnym sposobem ich stosowania w celach profilaktycznych, a takŜe gdy zajdzie
potrzeba w celach leczniczych, są pasze lecznicze.
Paszą leczniczą nazywamy mieszaninę jednego lub kilku premiksów leczniczych z jedną
lub kilkoma paszami, przeznaczoną do podawania zwierzętom w formie niezmienionej.

8
Zalety stosowania pasz leczniczych:
– w paszy leczniczej lek jest dokładnie wymieszany z pozostałymi składnikami co
gwarantuje, Ŝe w kaŜdej porcji paszy znajdzie się jednakowa ilość leku,
– producent zwierząt ma moŜliwość kontroli ilości spoŜywanej paszy co jest równoznaczne
z ilością pobieranego leku,
– stosowanie profilaktyki poprzez pasze nie wymaga Ŝadnych dodatkowych urządzeń
w obiektach hodowlanych i produkcyjnych,
– profilaktyka przy pomocy pasz leczniczych jest tańsza od innych sposobów stosowania
leków,
– są kontrolowane przez producenta jak i przez inspekcję weterynaryjną, co gwarantuje
zachowanie wszystkich reŜimów technologicznych,
– przygotowują je wytwórnie posiadające zezwolenie wojewódzkiego lekarza weterynarii.
Profilaktyka weterynaryjna zwierząt hodowanych w domach, to polega przede wszystkim
na:
– regularnym odrobaczaniu,
– odpowiedniej diecie,
– szczepieniach,
– wizytach kontrolnych u lekarza weterynarii.
Hodowane zwierzęta przez całe swoje Ŝycie powinny być poddane odpowiedniemu
programowi profilaktycznemu, obejmującemu odrobaczanie i szczepienie pod opieką lekarza
weterynarii. Zabiegi odrobaczania zwierząt są bardzo istotne, poniewaŜ pasoŜyty to
zagroŜeniem nie tylko dla zdrowia zwierząt, ale takŜe ludzi, głównie dzieci (tasiemczyce
i glistnice). Najczęściej formy inwazyjne pasoŜytów wydostają się z organizmu zwierzęcia
wraz z jego wydzielinami i wydalinami. Aby ograniczyć występowanie pasoŜytów oraz
chronić inne zwierzęta i ludzi przed zaraŜeniem, naleŜy zapobiegać ich inwazji poprzez:
– regularne przeprowadzanie zabiegów odrobaczania,
– częste sprzątanie odchodów zwierząt,
– nie wyprowadzanie zwierząt w okolice terenów zabaw dla dzieci,
– nie pozwalanie zwierzętom na kontakt z odchodami innych zwierząt,
– unikanie podawania surowego mięsa, szczególnie nieznanego pochodzenia.
Tabela 1. Terminy odrobaczania psów [opracowanie własne]
Odrobaczanie Okres
I w wieku 2-4 tygodni
II w wieku 4-6 tygodni
III w wieku około 10 tygodni
do 6 miesiąca Ŝycia zabieg powtarzamy co miesiąc
od 6 miesiąca Ŝycia co 3 – 6 miesięcy
Poza wewnętrznym odrobaczaniem naleŜy równieŜ pamiętać o walce z pasoŜytami
zewnętrznymi, takimi jak pchły i kleszcze. Stawonogi te bowiem często są przyczyną
schorzeń alergicznych u zwierząt oraz biorą udział w przenoszeniu pasoŜytów wewnętrznych,
np. larwy pcheł biorą udział w przenoszeniu tasiemca. Do zwalczania tych pasoŜytów istnieją
róŜne preparaty w postaci:
– obroŜy,
– preparatów spot-on,
– spraye.
Niewiele osób kwestionuje potrzebę szczepienia i odrobaczania zwierząt. Stosowanie
tych zabiegów ma wielu zwolenników, ale zdarzają się teŜ głosy sceptyczne osób
uwaŜających, Ŝe szczepienie moŜe zaszkodzić zwierzęciu. Niestety, sporadycznie zdarza się,

9
Ŝe po szczepieniu występują objawy chorobowe. NaleŜy zaliczyć do nich uogólnioną reakcję
anafilaktyczną, czyli komplikacje poszczepienne spowodowane uczuleniem na antygen
zawarty w szczepionce. NajwaŜniejsza powinna być jednak wiadomość, Ŝe szczepienia są
niezastąpioną bronią w walce z chorobami zakaźnymi i nie moŜna z nich zrezygnować.
Trzeba je wykonywać z rozsądkiem i przestrzegając określonych zasad:
– nie naleŜy szczepić zwierząt: chorych, zarobaczonych, cięŜarnych oraz szczeniąt poniŜej
6 tygodnia Ŝycia,
– przed szczepieniem lekarz powinien przeprowadzić wywiad i badanie ogólne z pomiarem
temperatury ciała zwierzęcia,
– zwierzę poddawane szczepieniu powinno być wcześniej odrobaczone,
– naleŜy przestrzegać terminów waŜności i zasad właściwego przechowywania
szczepionek.
Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas zapobiegania chorobom u zwierząt
Zwierzęta hodowane i uŜytkowane przez człowieka w sposób naturalny są nosicielami
róŜnych chorób, a niektórymi z nich mogą zarazić się równieŜ ludzie. Choroby te są określane
mianem chorób odzwierzęcych czyli zoonoz. Na ryzyko ich wystąpienia są naraŜone osoby
pracująca ze zwierzętami, jak równieŜ stykające się ze zwierzętami w trakcie zabawy lub
innego kontaktu bezpośredniego.
Osoby pracujące w słuŜbach weterynaryjnych, rolnictwie oraz sektorze produkcji karmy
i paszy dla zwierząt są naraŜone na ryzyko związane z moŜliwością bezpośredniego kontaktu z:
– bakteriami, grzybami, roztoczami, wirusami, pasoŜytami pochodzącymi od zwierząt,
– substancjami pochodzenia zwierzęcego np. wełną, sierścią, łupieŜem zwierzęcym,
– krwią i innymi płynami ustrojowymi,
– paszą i karmą dla zwierząt,
– odchodami zwierząt.
W czasie tych kontaktów drobnoustroje mogą przedostać się do wnętrza organizmu
ludzkiego za pośrednictwem uszkodzonej skóry lub błon śluzowych. Mogą być wdychane lub
połykane, co prowadzi do zakaŜeń górnych dróg oddechowych lub układu pokarmowego. Do
zakaŜenia moŜe dojść przypadkowo w wyniku ukąszeń zwierząt lub skaleczeń igłą podczas
wykonywania zastrzyku. Efektem wniknięcia drobnoustrojów do organizmu moŜe być:
zakaŜenie, zatrucie a nawet alergia.
Środki ostroŜności, które naleŜy podjąć w celu zmniejszenia do minimum ryzyka
wystąpienia choroby odzwierzęcej:
– stosowanie zasad prawidłowej hodowli zwierząt,
– stosowanie odpowiednich reguł i zasad czyli procedur podczas wykonywania swojej
pracy,
– stosowanie środków ochrony indywidualnej,
– przestrzeganie higieny osobistej.
Stosowanie odpowiednich reguł i zasad podczas wykonywania pracy, to przede
wszystkim przestrzeganie reguł bezpiecznej pracy. Ograniczanie stosowania urządzeń lub
narzędzi, które mogą spowodować skaleczenia, otarcia lub rany kłute. Podczas pobieraniu
krwi naleŜy stosować rurki próŜniowe zamiast strzykawek. ZuŜyte igły usuwać do właściwie
oznaczonych pojemników na ostre odpady. U nowo narodzonych zwierząt stosować
tradycyjne metody resuscytacji, takie jak masowanie lub przecieranie nozdrzy słomą, unikać
metody usta – usta. Unikać równieŜ naleŜy dotykania płynów porodowych lub płodu gołymi
rękami. Usuwać martwe zwierzęta, gryzonie przy pomocy narzędzi, rękoma zabezpieczonymi
w rękawice. Do środków ochrony indywidualnej naleŜą:
– rękawice, obuwie i ubranie ochronne,
– środki ochrony dróg oddechowych.

10
Wszystkie środki ochrony indywidualnej muszą być dostosowane indywidualnie dla
kaŜdego pracownika, który je uŜytkuje, czyści i konserwuje. Podczas pomagania zwierzętom
przy porodzie, usuwaniu płodu, pracy ze zwierzętami zdradzającymi wyraźne objawy
zakaŜenia, badaniu pyska lub w trakcie badań per rectum, do środków niezbędnych naleŜą:
– fartuch wodoodporny lub kombinezon porodowy,
– rękawiczki z mankietem do pomocy przy cieleniu/jagnieniu,
– rękawiczki do badań pyska lub per rectum, wykonane z tworzywa sztucznego lub
kauczuku syntetycznego
W sytuacjach zagroŜenia kontaktem z rozpryskiwanym moczem lub płynami
łoŜyskowymi naleŜy stosować:
– środki ochrony twarzy a szczególnie oczu i ust.
Przestrzeganie zasad higieny osobistej ma niezwykle istotne znaczenie podczas kontaktu
ze zwierzętami, dlatego wszystkie osoby muszą mieć dostęp do bieŜącej wody, mydła
i papierowych ręczników. Mycie dłoni i rąk przed jedzeniem, piciem, po kontakcie ze
zwierzętami lub pracy w obszarach, w których znajdują się odchody zwierząt, to konieczność.
Niektóre mikroorganizmy przedostają się do organizmu za pośrednictwem otwartych ran,
dlatego na wszelkie skaleczenia i zadrapania po przemyciu środkami dezynfekującymi, naleŜy
nałoŜyć opatrunek, najlepiej wodoodporny.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady profilaktyki weterynaryjnej?
2. Jakimi sposobami naleŜy zapobiegać chorobom zwierząt hodowanych w domach?
3. Jakie są zalety pasz leczniczych?
4. Dlaczego naleŜy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy podczas zapobiegania
chorobom?
5. W jaki sposób drobnoustroje mogą wnikać do organizmu człowieka ?
6. Kiedy stosujemy szczególne środki ochrony indywidualnej?
7. Jakie wyróŜniamy zasady higieny osobistej podczas kontaktów ze zwierzętami?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj argumenty, których uŜyjesz aby przekonać właściciela gospodarstwa o potrzebie
stosowania profilaktyki weterynaryjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące profilaktyki weterynaryjnej oraz przepisy
bezpieczeństwa i higieny pracy podczas zapobiegania chorobom,
2) dokonać wyboru informacji,
3) zapisać informacje w postaci dowolnego schematu,
4) sformułować argumenty,
5) zapisać argumenty w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy.

11
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− arkusz białego lub szarego papieru,
− kolorowe markery, długopis lub ołówek,
− zeszyt.
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj i wykonaj ulotkę lub plakat informujący hodowców o konieczności
odrobaczania i szczepienia psów.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące profilaktyki weterynaryjnej oraz przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy podczas zapobiegania chorobom, dokonać wyboru
informacji,
2) przygotować projekt ulotki,
3) wykonać ulotkę,
4) zaprezentować efekt swojej pracy.
− poradnik „Zapobieganie chorobom zwierząt”,
− komputer z dostępem do sieci Internet,
− drukarka,
− papier ksero,
− duŜy karton,
− mazaki i przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Przygotuj zestaw środków ochrony indywidualnej dla pracownika obsługi zwierząt.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące profilaktyki weterynaryjnej oraz przepisami
2) dokonać wyboru informacji,
3) dobrać zestaw środków ochrony indywidualnej dla pracownika pomagającego
zwierzętom przy porodzie,
4) dobrać zestaw środków ochrony indywidualnej dla pracownika naraŜonego na kontakt
z moczem lub płynami łoŜyskowymi zwierząt,
5) wskazać elementy wspólne i róŜne w proponowanych zestawach,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy w formie przykładów i tabeli.
− środki ochrony indywidualnej,
− arkusz białego papieru,
− kolorowe markery lub mazaki.

12
Ćwiczenie 4
Określ zasady higieny osobistej, które powinny być przestrzegane przez techników
weterynarii.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące profilaktyki weterynaryjnej oraz przepisami
2) określić zasady higieny osobistej,
3) dokonać zapisu opracowanych zasad w formie schematu,
− rureczki próŜniowe, strzykawki, pojemniki na odpady,
− arkusze białego lub kolorowego papieru,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie: profilaktyka weterynaryjna?
2) wyjaśnić pojęcie: zoonozy?
3) wymienić, jakie środki ostroŜności naleŜy stosować w celu
wyeliminowania niebezpieczeństwa zakaŜenia zoonozą?
4) rozróŜnić i wskazać podstawowe zasady profilaktyki?
5) scharakteryzować działania profilaktyczne stosowane wobec psów
i kotów?
6) zastosować poznane wiadomości dotyczące profilaktyki
weterynaryjnej w praktyce?
7) wskazać zalety pasz leczniczych ?
8) scharakteryzować środki ochrony indywidualnej?
9) uzasadnić konieczność przestrzegania przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy w kontaktach ze zwierzętami?

13
4.2. PasoŜyty wewnętrzne i zewnętrzne
Zapobieganie inwazjom to działania podejmowane w celu uniemoŜliwienia kontaktu
postaci inwazyjnych pasoŜyta z Ŝywicielem. Zabezpieczenie zwierząt przed inwazją, wpływa
na podniesienie ich zdrowotności oraz przynosi korzyści ekonomiczne hodowcom. Aby
skutecznie zapobiegać chorobom wywoływanym przez pasoŜyty wewnętrzne i zewnętrzne,
konieczne jest poznanie podstaw parazytologii i inwazjologii oraz warunków chowu
i Ŝywienia zwierząt.
PasoŜytnictwo jest formą współŜycia, w której uczestniczą pasoŜyt i jego Ŝywiciel. Cechą
wyróŜniającą pasoŜyty wśród innych organizmów Ŝyjących w symbiozach jest ich
niekorzystne, najczęściej chorobotwórcze oddziaływanie na Ŝywiciela. Dział biologii
zajmujący się pasoŜytami i pasoŜytnictwem to parazytologia.
PasoŜyt jest to organizm, który wykorzystuje organizm innego gatunku czyli Ŝywiciela
jako środowisko Ŝycia i źródło pokarmu, jednocześnie oddziałuje na niego szkodliwie,
najczęściej patogennie. Organizmy bytujące wewnątrz Ŝywiciela nazywamy pasoŜytami
wewnętrznymi (endopasoŜytami) a na zewnątrz – pasoŜytami zewnętrznymi
(ektopasoŜytami). śywicielem nazywamy organizm, w którym bytuje pasoŜyt dojrzały lub
jego postacie rozwojowe.
Tabela 2. Podstawowa klasyfikacja Ŝywicieli [3, s. 23]
Rodzaj Ŝywiciela Cechy charakterystyczne
Ŝywiciel ostateczny organizm, w którym pasoŜyt osiąga dojrzałość płciową
i w którym zachodzi rozmnaŜanie płciowe pasoŜyta
Ŝywiciel pośredni organizm niezbędny w cyklu rozwojowym, w którym występują
postacie larwalne pasoŜyta i w którym moŜe on rozmnaŜać się
bezpłciowo. W cyklach rozwojowych moŜe występować jeden
lub dwóch Ŝywicieli pośrednich, mówimy wtedy o pierwszym
i drugim Ŝywicielu pośrednim
Ŝywiciel parateniczny
czyli rezerwowy
organizm, w którym bytują postacie larwalne pasoŜyta, a który
nie jest konieczny do zamknięcia cyklu rozwojowego
Rozwój osobniczy pasoŜyta, w powiązaniu z właściwymi dla niego Ŝywicielami,
nazywamy cyklem rozwojowym. WyróŜniamy dwa cykle rozwojowe:
– prosty - z udziałem jednego Ŝywiciela, rozmnaŜanie płciowe zachodzi w Ŝywicielu,
a wydalane do środowiska: jaja, larwy, cysty, oocysty przekształcają się w postacie
inwazyjne i warunkują rozprzestrzenianie inwazji,
– złoŜony - z udziałem jednego lub dwóch Ŝywicieli pośrednich.
Występowanie w cyklu rozwojowym Ŝywicieli paratenicznych ułatwia zaraŜenie oraz
sprzyja rozprzestrzenianiu się pasoŜytów i ich utrzymywaniu w określonym środowisku.
PasoŜyty będące obiektem zainteresowania parazytologii weterynaryjnej to: pierwotniaki,
robaki płaskie, robaki obłe, kolcogłowy i stawonogi.
Pierwotniaki (królestwo Protista) są to organizmy jednokomórkowe, występują w postaci
wegetatywnej – trofozoitu a niektóre tworzą postacie przetrwalnikowe zwane cystami.

14
Robaki płaskie (typ Plathelmintha) to bezkręgowe o dwubocznej symetrii ciała,
spłaszczone grzbietowo-brzusznie. Zwierzęta naleŜące do gromady przywry i tasiemce to
wyłącznie organizmy pasoŜytnicze.
Robaki obłe (typ Nemathelminthes) są to równieŜ bezkręgowce o dwubocznej symetrii ciała,
niesegmentowane, wydłuŜone, obłe, często nitkowate. Organizmy naleŜące do gromady
nicieni bytują najczęściej u ludzi i zwierząt.
Kolcogłowy (typ Acanthocephala) to robaki o ciele cylindrycznym.
Stawonogi (typ Arthropoda) to bezkręgowce o dwubocznej symetrii ciała i segmentacji
heteronomicznej. Ze względów sanitarno-weterynaryjnych na uwagę zasługują szczególnie:
pajęczaki a wśród nich roztocza, które są głównym pasoŜytem zewnętrznym bytującym na
powierzchni skóry i naskórka oraz owady.
Działanie chorobotwórcze pasoŜytów wyróŜnia się trzy sposoby patogennego oddziaływania
pasoŜyta na Ŝywiciela: działania mechaniczne, odjadanie oraz działanie chemiczne.
Działanie mechaniczne to występowanie pasoŜytów w tkankach lub narządach, które
wywołuje negatywny wpływ na ich funkcjonowanie. DuŜe pasoŜyty (glisty, tasiemce) mogą
zaczopować światło przewodu pokarmowego, powodując nawet jego niedroŜność, inne
podczas przytwierdzania się do Ŝywiciela, uszkadzają błonę śluzową jelita swoimi narządami
czepnymi a postacie larwalne wędrując, uszkadzają tkanki i narządy. Odjadanie to inaczej
konsumowanie przez pasoŜyty pokarmu przeznaczonego dla Ŝywiciela. Oprócz ilości
zjedzonego poŜywienia, istotne jest równieŜ pozbawianie Ŝywiciela określonych składników,
głównie witamin i aminokwasów, poniewaŜ znaczne zuboŜenie Ŝywiciela w te związki
prowadzi do zaburzeń jego metabolizmu.
Działanie chemiczne powoduje zaburzenia czynności układów nerwowego, krwionośnego,
pokarmowego i odpornościowego. Dodatkowo substancje uwalniane przez pasoŜyty wykazują
działanie uczulające, które najczęściej objawia się u Ŝywiciela objawami klinicznymi
nadwraŜliwości (alergii). PasoŜyty aby zasiedlić i utrzymać się w Ŝywicielu, wytwarzają
związki zwane enzymami: proteolitycznymi (eliminują czynniki obrony Ŝywiciela)
i penetracyjnymi ( wpływają na wędrówkę w tkankach, narządach).
Podsumowując moŜna stwierdzić, Ŝe działanie chorobotwórcze zaleŜy od właściwości
pasoŜytów, np. ich gatunku, szczepu, lokalizacji i stadium rozwojowego oraz od wraŜliwości
Ŝywiciela czyli kondycji, wieku i stanu układu odpornościowego.
Przystosowania do pasoŜytniczego trybu Ŝycia [3, s. 32-34] są związane z podstawowymi
czynnościami organizmu, dlatego rozróŜniamy adaptacje morfologiczne, fizjologiczne oraz
dotyczące cyklów rozwojowych. Adaptacje morfologiczne ułatwiają zasiedlanie Ŝywiciela,
najczęściej dotyczą zmiany kształtu czy wytworzenia specjalnych struktur umoŜliwiających
przyczepianie się do Ŝywiciela (np. przyssawki, bruzdy, haki, kolce). Ograniczona przestrzeń
Ŝycia pasoŜytów wewnętrznych powoduje, Ŝe mają małe moŜliwości przemieszczania się, co
spowodowało zanik narządów ruchu. Często zdolności ruchowe róŜnią się u postaci
larwalnych i dojrzałych pasoŜytów, co wynika z zasiedlanych środowisk (np. miracydia
i cerkarie motylicy wątrobowej doskonale pływają w wodzie, natomiast postacie dojrzałe
poruszają się bardzo nieporadnie). Większość pasoŜytów zewnętrznych ściśle związanych
z Ŝywicielem jest spłaszczona grzbietowo-brzusznie, co ułatwia przyleganie do skóry.
Adaptacje fizjologiczne mają na celu zasiedlenie Ŝywiciela, utrzymanie się w nim
i rozmnoŜenie, mogą być róŜne u poszczególnych stadiów rozwojowych. W przypadku larw
wielu pasoŜytów aktywnie wnikających przez powłoki ciała Ŝywiciela stwierdza się enzymy
proteolityczne (na przykład kolagenazę), umoŜliwiające przenikanie przez skórę. PasoŜyty
mogą wytwarzać substancje inaktywujące lub hamujące działanie enzymów Ŝywiciela, które
mogłyby niekorzystnie na nie wpływać, pobierają substancje pokarmowe poprzez układ
pokarmowy lub jak w przypadku przywr i tasiemców - całą powierzchnią ciała. Wykształciły

15
wiele mechanizmów pozwalających na unikanie ataku Ŝywiciela, np. zmiana struktury
antygenowej pasoŜytów, pokrycie komórek grubą warstwą złuszczającego się glikokaliksu.
Przystosowania fizjologiczne dotyczą takŜe rozmnaŜania pasoŜytów. Wykazują one olbrzymią
płodność, dodatkowo w niektórych przypadkach obserwuje się zdolność namnaŜania stadiów
larwalnych, co prowadzi do zwiększenia liczby postaci inwazyjnych. Adaptacje w cyklach
rozwojowych pasoŜyta. Dotarcie do Ŝywiciela ostatecznego wymaga od pasoŜyta pokonania
wielu niekorzystnych czynników środowiska oraz wyszukania właściwych Ŝywicieli. Jednym
z istotnych przystosowań jest wysoka płodność pasoŜytów, co ma na celu wydalenie duŜej
liczby postaci dyspersyjnych (np. cyst, oocyst, jaj, larw). Stadia te mogą długo przeŜywać
w środowisku (np. jaja niektórych glist przeŜywają w glebie nawet kilka lat) a larwy
niektórych nicieni mogą nawet przezimować. Zaobserwowano równieŜ duŜą oporność postaci
pasoŜytów na środki dezynfekcyjne (wiele z nich rozwija się w roztworach formaliny,
dwuchromianu potasu i innych). Postacie inwazyjne, które czynnie poszukują Ŝywicieli,
wykazują równieŜ wiele innych zdolności są to: taksje, reakcje ruchowe na bodźce
np. świetlne, chemiczne, dotykowe.
Inwazja czyli proces zaraŜania Ŝywiciela przez pasoŜyta zachodzi jedną z czterech
moŜliwości: drogą pokarmową, przez skórę, przez łoŜysko (śródmaciczną) i poprzez
bezpośredni kontakt. Najczęściej występujące zaraŜenie drogą pokarmową odbywa się
w sposób bierny. Stadia inwazyjne pasoŜytów po dostaniu się do przewodu pokarmowego
z karmą lub wodą, ulegają aktywacji czyli opuszczają jaja, cysty. Proces ten zachodzi
w odpowiedniej temperaturze, pH, przy obecności określonych enzymów i składników Ŝółci,
co warunkuje osiedlanie pasoŜyta we właściwym gatunku Ŝywiciela. Nietypową drogą
pokarmową jest wnikanie pasoŜytów do organizmów osesków wraz z mlekiem matki, co
powoduje zaraŜanie całych miotów. ZaraŜenie przez skórę moŜe mieć charakter aktywny,
czyli penetrację poprzez uszkodzenia naskórka, lub bierny, postacie inwazyjne są
wprowadzane poprzez skórę do krwi lub limfy, przez owady. ZaraŜenia śródmaciczne często
występują w przypadkach inwazji pierwotniaków i nicieni. Kontakt bezpośredni ze
zwierzętami zaatakowanymi przez pasoŜyty lub pasoŜytami występującymi w środowisku to
sposób inwazji występujący u ektopasoŜytów.
PasoŜyty najczęściej zasiedlają układ pokarmowy lub oddechowy, z narządów najchętniej
wybierają wątrobę i nerki, moŜemy je spotkać równieŜ w jamie otrzewnowej, mięśniach,
układzie rozrodczym i ośrodkowym układzie nerwowym. Układ krwionośny jest przede
wszystkim środkiem transportu w trakcie wędrówek po organizmie Ŝywiciela. Znajomość
dróg inwazji i sposobów zasiedlania organizmu Ŝywiciela ma istotne znaczenie dla działań
profilaktycznych, których celem jest ograniczenie szerzenia się inwazji poprzez odpowiednie
zabiegi sanitarne i zoohigieniczne.
Zapobieganie chorobom wywoływanym przez pasoŜyty
Zapobieganie parazytozom to szereg działań zmierzających do uniemoŜliwienia kontaktu
postaci inwazyjnych pasoŜyta z Ŝywicielem. Zabezpieczenie zwierząt przed zaraŜeniem, poza
podniesieniem ich zdrowotności, jest równie istotne ze względów ekonomicznych.
Zapobiegać moŜna wieloma sposobami:
Budynki inwentarskie i pastwiska to środowisko Ŝycia zwierząt ale równieŜ i pasoŜytów,
dlatego naleŜy dbać o higienę pomieszczeń i pastwisk poprzez:
– zapewnienie właściwych warunków zoohigienicznych w pomieszczeniach zwierząt,
– systematyczne uprzątanie legowisk, stanowisk zwierząt gospodarskich,
– biotermiczne odkaŜanie usuniętego nawozu umoŜliwia usunięcie wydalonych jaj i larw
pasoŜytów, co przerywa ich cykl rozwojowy,
– kompostowanie ściółki, osadów komunalnych i gnojowicy sprzyja procesowi inaktywacji
postaci rozwojowych pasoŜytów (temperatura w pryzmie 50-80°C), oprócz wysokiej

16
temperatury i czasu kompostowania, istotną rolę odgrywają metabolity bakteryjne
o działaniu antybiotycznym,
– utwardzanie wybiegów sprzyja utrzymaniu czystości i ułatwia usuwanie odchodów,
– zabiegi dezynfekcyjne opróŜnionych pomieszczeń przed wprowadzeniem nowej grupy
zwierząt, naleŜy przeprowadzać bezpiecznymi dla zwierząt środkami odkaŜającymi
i dezynsekcyjnymi,
– racjonalne uŜytkowanie pastwisk oraz systematyczne przeprowadzanie zabiegów
agrotechnicznych, np. melioracje, wapnowanie i wykaszanie niedojadów,
– uniemoŜliwienie dostępu wypasanym zwierzętom do zbiorników wodnych, które są
miejscem bytowania i gromadzenia się Ŝywicieli pośrednich, ślimaków, stawonogów,
przywr, tasiemców,
– systematyczne dostarczanie czystej wody na pastwiska i higiena wodopojów,
– kwaterowy wypas zwierząt, zmiany kwater w sezonie pastwiskowym przed terminem
rozwoju inwazyjnych postaci larw zapobiegają zaraŜeniu,
– przemienny wypas róŜnych gatunków zwierząt np. koni i przeŜuwaczy chroni przed
inwazją nicieni przewodu pokarmowego,
– eliminowanie miejsc gromadzenia się kleszczy i gzów poprzez usuwanie zbędnych
skupisk krzewów.
Istotnym czynnikiem zdrowia i wydajności zwierząt jest:
– pełnowartościowe i prawidłowo zbilansowane Ŝywienie, które utrudnia zaraŜenie
pasoŜytami poprzez wpływ na nieswoistą i swoistą odporność zwierząt,
– przygotowywanie karmy dla zwierząt w higienicznych warunkach,
– przechowywanie pasz w pomieszczeniach do tego przygotowanych, np. paszarniach,
magazynach,
– podawanie zwierzętom karmy wolnej od postaci inwazyjnych pasoŜytów,
– nie podawanie zwierzętom pasz popsutych, zanieczyszczonych lub skaŜonych środkami
chemicznymi.
Przy powiększaniu stada (np. na skutek zakupienia nowych osobników) konieczna jest:
– izolacja sprowadzonych zwierząt przed włączeniem do stada, tj. poddanie kwarantannie
przez okres niezbędny do wystąpienia ewentualnych objawów klinicznych choroby,
– w czasie kwarantanny naleŜy zwierzęta obserwować oraz poddać je badaniu
parazytologicznemu,
– po stwierdzeniu zaraŜenia zwierzęta powinny być leczone.
WaŜną rolę w zapobieganiu chorobom odgrywa profilaktyczne stosowanie środków
przeciwpasoŜytniczych, podczas ich stosowania naleŜy:
– regularnie i planowo podawać zwierzętom odpowiednie środki przeciwpasoŜytnicze, np.
lek w postaci premiksu chroni świnie przed robaczycą jelitową i inwazją ektopasoŜytów,
– odrobaczać zwierząta przed wyjściem na pastwiska, eliminuje to ich zaraŜenie przez
postacie rozwojowe pasoŜyta,
– w czasie zabiegu odrobaczania stosować właściwy lek, uwzględniając wyniki
parazytologicznych badań diagnostycznych oraz czas potrzebny do wydalenia jaj
z przewodu pokarmowego zwierząt po śmierci pasoŜytów.
Kolejnym sposobem zapobiegania jest immunoprofilaktyka, która wykorzystuje
szczepionki i ich właściwości. Jednym z kryteriów podziału szczepionek jest postać antygenu,
dlatego wyróŜnia się
– Szczepionki Ŝywe, które podaje się w ściśle określonych dawkach, zawierają one Ŝywe,
chorobotwórcze pasoŜyty, stosowano je np. w immunoprofilaktyce kokcydiozy drobiu.
– Szczepionki Ŝywe atenuowane, oparte są na pasoŜytach lub ich postaciach larwalnych
o obniŜonej odporności, np. szczepionka przeciw diktiokaulozie bydła.

17
– Szczepionki inaktywowane zawierające zabite patogeny (pasoŜyty) nie znalazły jeszcze
szerszego zastosowania w parazytologii. Przykładem jest uŜywana u bydła szczepionka
przeciw kleszczom lub kokcydiozie drobiu.
– Szczepionki genetyczne budzą największe oczekiwania. Oparte są na wprowadzeniu do
organizmu immunizowanego zwierzęcia fragmentów kwasów nukleinowych pasoŜyta
(DNA lub RNA) zawierających geny kodujące określone białka. W efekcie następuje
synteza antygenów pasoŜytów przez komórki Ŝywiciela, a następnie swoista reakcja typu
humoralnego lub komórkowego.
Tabela 3. Wykaz szczepionek stosowanych w praktyce [3, s. 107]
Zastosowanie Opis szczepionki
kokcydiom drobiu (Livacox, Paracox, Coccivax); zawierają Ŝywe lub atenuowane
oocysty jednego gatunku lub mieszaninę oocyst wielu gatunków
Eimeria
kokcydiozie kur (CoxAbic); podjednostkowa, zawierająca antygeny gametocy-
tów
Toxoplasma gondii dla
owiec
Ovilis Toxovac), oparta na atenuowanym, nie tworzącym cyst
tkankowych szczepie pierwotniaka
Babesia bovis u bydła zawierające atenuowane pierwotniaki (o obniŜonej
chorobotwórczości)
Theileria parva u bydła podobna do szczepionki przeciwko babeszjozie bydła
Babesia canis u psów (Pirodog), zawierająca antygeny metaboliczne pierwotniaków
Giardia spp. dla psów (Giardia Vax-FDAH), zawierająca zabite trofozoity tych
pierwotniaków
Cysticercus ovis -
wągrom tasiemca
Taenia ovis dla owiec, zawierające sklonowany antygen
onkosfer T. ovis
Dictyocaulus viviparus
u bydła
zawierająca atenuowane promieniami X inwazyjne larwy;
polska szczepionka El-Dic była stosowana w latach
siedemdziesiątych głównie na północnych terenach kraju
Ancylostoma caninum
u psów
zawierająca atenuowane promieniami X inwazyjne larwy
nicieni
kleszczom Boophilus
microplus
(TickGard), zawierająca antygeny z komórek
jelita środkowego kleszczy uzyskane drogą klonowania
Genetyczna oporność zwierząt na choroby pasoŜytnicze
Postęp genetyki stwarza nowe moŜliwości w wykorzystaniu odkryć tej nauki w
zapobieganiu inwazjom poprzez wyhodowanie nowych ras zwierząt odpornych na zaraŜenie
przez określone pasoŜyty, np. bydło odporne na inwazje kleszczy. NaleŜy się spodziewać, Ŝe
w przyszłości genetyczna oporność zwierząt moŜe być szeroko wykorzystywana do
zapobiegania zaraŜeniom pasoŜytami.
Grzybice czyli choroby grzybicze wywołane miejscowym lub ogólnym zakaŜeniem
mikroskopijnymi grzybami chorobotwórczymi. Spotykamy grzybice skóry i narządów
wewnętrznych zwane grzybicami narządowymi. U zwierząt najczęściej występują grzybice
skóry, które klasyfikuje się według głębokości zakaŜenia na: powierzchowne, podskórne czyli
pośrednie i uogólnione czyli głębokie. Grzybice skóry i jej wytworów czyli włosów
i paznokci, częściej występują u młodych osobników, mają przewlekły przebieg i nie
zagraŜają wprost ich Ŝyciu ale obniŜają ich rozwój oraz zmniejszają produktywność. Grzybice
rozpowszechniają się najczęściej poprzez bezpośredni kontakt zwierząt chorych ze zdrowymi

18
oraz przez przedmioty codziennego uŜytku. Szczególnie ich rozprzestrzenianiu sprzyja: duŜe
zagęszczenie, niewłaściwe Ŝywienie i pielęgnacja zwierząt oraz złe warunki zoohigieniczne
pomieszczeń.
Zapobieganie grzybicom skóry polega przede wszystkim na prawidłowym utrzymaniu czyli
stosowaniu wysokich standardów czystości w obrębie budynków oraz Ŝywieniu zwierząt
pokarmem bogatym w białko, witaminy. Kolejnym istotnym czynnikiem jest oczyszczanie
i odkaŜanie przedmiotów i sprzętu słuŜącego do codziennej pielęgnacji oraz utrzymania
higieny w pomieszczeniach inwentarskich. Okresowy przegląd wszystkich zwierząt oraz
codzienna obserwacja izolowanych osobników z podejrzanymi zmianami na skórze lub
owłosieniu. W przypadku pojawienia się wśród zwierząt, zachorowań na grzybicę skóry,
naleŜy osobniki chore poddać leczeniu, jednocześnie zabezpieczając zdrowe przed
moŜliwością zaraŜenia się. Zarówno profilaktycznie jak i leczniczo moŜna równieŜ stosować,
środki grzybobójcze, które w postaci roztworu wodnego, uŜywamy do opryskiwania zwierząt,
ścian, przegród i przedmiotów o które mogą się ocierać. Zabieg ten naleŜy powtarzać
w odstępach 3-4 tygodniowych. Czyszczenie zwierząt chorych lub ozdrowieńców powinno
odbywać się w warunkach uniemoŜliwiających przenoszenie sporów grzybów z osobników
chorych na zdrowe.
1. Jakie organizmy naleŜą do pasoŜytów?
2. Dlaczego naleŜy zapobiegać inwazjom pasoŜytów?
3. Jakimi drogami odbywa się zaraŜenie zwierząt przez pasoŜyty?
4. Jakie przystosowania do prowadzonego trybu Ŝycia posiadają pasoŜyty?
5. Co odróŜnia choroby pasoŜytnicze od grzybic skóry?
6. Jakie rodzaje szczepionek są stosowane w immunoprofilaktyce?
7. Wymień sposoby zapobiegania chorobom pasoŜytniczym stosowane przez hodowców
zwierząt.
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj pasoŜyty zwierząt ze względu na ich działania chorobotwórcze
i przystosowania do pasoŜytniczego trybu Ŝycia.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące pasoŜytów zewnętrznych i wewnętrznych,
2) dokonać podziału pasoŜytów ze względu na ich przystosowanie do pasoŜytniczego trybu
Ŝycia oraz działanie chorobotwórcze na organizm Ŝywiciela,
3) zapisać spostrzeŜenia w zeszycie przedmiotowym w formie tabeli,
− zeszyt,
− długopis lub ołówek.

19
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj i wykonaj materiał informacyjny w formie folderu lub ulotki propagujący
wśród hodowców zwierząt, zasady zapobiegania chorobom wywołanym przez pasoŜyty.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące pasoŜytów zewnętrznych i wewnętrznych,
2) dokonać wyboru najistotniejszych informacji, dotyczących zapobieganiu chorobom
pasoŜytniczym,
3) przygotować projekt folderu lub ulotki,
4) wykonać folder lub ulotkę,
− drukarka,
− papier ksero.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj zasady postępowania w przypadku wystąpienia grzybicy skóry u zwierząt.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące chorób grzybicy skóry u zwierząt,
2) wyróŜnić zasady postępowania w przypadku wystąpienia chorych osobników w stadzie,
3) sformułować i wypisać zasady postępowania w formie tabeli lub schematu,
− zeszyt,
− długopis lub ołówek.
Ćwiczenie 4
Zaprojektuj i wykonaj plakat informujący o sposobach zapobiegania grzybicy skóry
u zwierząt (u psów lub kotów).
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące chorób grzybicy skóry u zwierząt,
2) przygotować projekt plakatu,
3) wykonać plakat,

20
− kolorowe markery, mazaki, farby,
− drukarka,
− papier ksero.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: pasoŜyt, Ŝywiciel ostateczny i pośredni ?
2) wyjaśnić, czym zajmuje się parazytologia?
3) uzasadnić, konieczność zapobiegania chorobom pasoŜytniczym?
4) określić drogi inwazji pasoŜytów?
5) wymienić i scharakteryzować przedstawicieli pasoŜytów?
6) wyjaśnić wpływ pasoŜytów na funkcjonowanie organizmu Ŝywiciela?
7) scharakteryzować grzybicę skóry ?
8) wyjaśnić sposoby zapobiegania grzybicom skóry?
9) rozróŜnić rodzaje grzybic skóry?
10) wymienić sposoby zapobiegania chorobom pasoŜytniczym?

21
4.3. Zapobieganie chorobom wynikającym z błędów
Ŝywieniowych i zatruć zwierząt
Prawidłowe Ŝywienie jest podstawowym czynnikiem zdrowia i wydajności zwierząt.
Często hodowcy nie zdają sobie sprawy jak wiele chorób zwierząt, i to nie tylko związanych
z przewodem pokarmowym, jest wywoływanych niewłaściwym i nieracjonalnym Ŝywieniem.
Od ilości i jakości zjedzonej karmy, a po jej strawieniu od ilości przyswojonych przez
organizm składników pokarmowych, zaleŜy rozwój zwierząt i ich wydajność. Racjonalne
Ŝywienie ma szczególny wpływ na rozwój i wzrost młodych zwierząt. Często spotykanym
błędem jest przekarmianie zwierząt czyli podawanie im karmy w zbyt duŜych ilościach lub
zbyt bogatej w składniki pokarmowe. Te nadwyŜki pokarmu niepotrzebnie obciąŜają przewód
pokarmowy i są przyczyną występowania schorzeń: Ŝołądka, jelit lub wątroby. Najczęściej
obserwujemy wtedy: wzdęcia, biegunki, rozszerzenia Ŝołądka, morzysko lub zwyrodnienia
wątroby. Natomiast niedostateczne Ŝywienie czy nieodpowiednia jakość podawanej paszy lub
karmy prowadzi do zmniejszenia wydajności i odporności na choroby, ale równieŜ do
osłabienia czynności Ŝyciowych, a w skrajnych wypadkach do wyniszczenia organizmu.
Kolejnym istotnym elementem w procesie Ŝywienia zwierząt jest woda, której znaczne ilości
wydalają z moczem, potem, wydychanym powietrzem, mlekiem. Aby ich organizmy mogły
normalnie funkcjonować, muszą systematycznie uzupełniać jej niedobór. Woda pitna
podawana zwierzętom powinna być: czysta, świeŜa, o temperaturze od 10 do 12 stopni
Celsjusza. Woda zbyt ciepła nie gasi pragnienia, a zbyt zimna wywołuje stany zapalne
przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. Zwierzęta poi się do woli co najmniej 3 razy
dziennie. NaleŜy pamiętać, aby unikać pojenia zwierząt bezpośrednio po zjedzeniu roślin
motylkowych, szczególnie po koniczynie i lucernie, poniewaŜ moŜe to spowodować ostre
wzdęcia, a nawet pęknięcie Ŝołądka. Omawiając problem Ŝywienia trzeba zwrócić uwagę na
regularność podawania posiłków. Przewód pokarmowy zwierząt przed zbliŜającym się
posiłkiem wydziela soki trawienne, co sprzyja lepszemu trawieniu pokarmu. Zwierzęta
karmione nieregularnie są wygłodzone i często zbyt łapczywie zjadają niedostatecznie
rozdrobnioną zębami karmę. Takie odŜywianie sprzyja występowaniu u nich schorzeń Ŝołądka
i jelit. Pamiętajmy, Ŝe błędy w Ŝywieniu oraz nieprzestrzeganie zasad higieny podczas
karmienia, zwłaszcza w gospodarstwach i hodowlach o duŜej koncentracji zwierząt, mogą być
przyczyną duŜych strat ekonomicznych.
Do budowy i funkcjonowania organizmu zwierzęta potrzebują w dostatecznej ilości i we
właściwym stosunku nie tylko substancji odŜywczych, lecz równieŜ składników mineralnych
i witamin. JeŜeli w dostarczanej zwierzętom karmie składników tych brakuje, bądź pasza
zawiera je w niedostatecznych ilościach czy w nieodpowiednim stosunku, wtedy występują
określone stany niedoborowe, które w konsekwencji wywołują objawy chorobowe.
Zapobieganie chorobom niedoborowym:
– w Ŝywieniu zwierząt stosować pokarmy w ilości i jakości ściśle odpowiadające ich
potrzebom,
– w przypadku pasz wytwarzanych przez hodowców we własnych gospodarstwach, naleŜy
korzystając z tabeli wartości pasz, monitorować stosunek białkowo-węglowodanowy oraz
zawartość wapnia i fosforu,
– własne pasze powinny być uzupełniane dodatkami białka i węglowodanami,
– pasze treściwe naleŜy stosować tylko w ilości odpowiedniej do ich rzeczywistego
zapotrzebowania uzupełniającego,

22
– zapotrzebowanie zwierząt na mikroelementy naleŜy pokrywać przez dostarczanie im
mieszanek mineralnych,
– zapotrzebowanie zwierząt na witaminy naleŜy pokrywać przez dostarczanie im
preparatów witaminowych.
Tabela 4. Zapobieganie niedoborom makroelementów i mikroelementów [opracowanie własne]
Makroelementy Zapobieganie niedoborom
wapń i fosfor stosowanie mieszanek mineralnych, witaminy D,
sód stosowanie lizawek solnych
potas właściwe Ŝywienie zabezpiecza przed jego niedoborem
magnez właściwe Ŝywienie, dodatek tlenku magnezu do pasz, regularne
nawoŜenie gleb nawozami zawierającymi magnez
Mikroelementy zapobieganie niedoborom
Ŝelazo stosowanie Ŝelaza w postaci preparatów, zastrzyków, syropów
miedź stosowanie mieszanek mineralnych szczególnie na terenach
ubogich w ten pierwiastek
kobalt stosowanie mieszanek mineralnych, dodawanie do wody pitnej
soli kobaltu
mangan regularne stosowanie dodatków mieszanek mineralnych
zawierających mangan
jod podawanie preparatów jodowo-białkowych
cynk stosowanie do pasz dodatku mieszanek mineralnych
zawierających cynk
selen dostarczanie witaminy E
molibden, fluor, krzem,
wanad,
właściwe Ŝywienie
Tabela 5. Zapobieganie niedoborom witamin [opracowanie własne]
Witaminy Zapobieganie niedoborom
Witamina A stosować pokarm bogaty w witaminę A czyli tran, pełne mleko
oraz mieszanki witaminizowane i preparaty witaminowe,
zastrzyki z witaminą
Witamina D ruch, naświetlanie promieniami słonecznymi, dodatek preparatu
witaminy lub stosowanie mieszanek witaminizowanych
Witamina E podawanie zielonki, dobrego siana, otrębów pszennych oraz
dodawanie do paszy preparatów witaminowych
i witaminizowanych mieszanek, zastrzyki z witaminą E
Witamina K prawidłowe Ŝywienie, stosowanie pod nadzorem lekarza
weterynarii sulfonamidów
Witaminy grupy B stosowanie zielonek, droŜdŜy pastewnych, mączki rybnej,
mielonej wątroby, dodatki paszowe zawierające witaminy
z grupy B
Witamina C podawanie zielonek, ziemniaków surowych lub
przetworzonych, preparatów witaminowych
Zatrucia zwierząt występują wtedy, kiedy pojawią się objawy chorobowe lub gdy zwierzę
miało kontakt z trucizną. Zatrucia powodują powaŜne straty na skutek padnięć zwierząt bądź
zmniejszenia produkcyjności w okresie ich choroby lub rekonwalescencji. Do niedawna

23
źródłem zatruć były najczęściej rośliny trujące, dotknięte chorobami pasze roślinne lub
nieświeŜy, spleśniały pokarm. Rozwój chemizacji rolnictwa i przemysłu przyczynił się do
powstania nowych źródeł zatruć. Przy tak masowym jak obecnie stosowaniu nawozów
mineralnych, pestycydów, herbicydów i insektycydów, nietrudno o powstanie okoliczności,
w jakich zwierzęta mogą zetknąć się z tymi toksycznymi środkami i ulec zatruciom. Wraz
z rozwojem farmakologii weterynaryjnej wzrosło równieŜ niebezpieczeństwo zatruć zwierząt
spowodowane nieprawidłowym stosowaniem środków leczniczych. Niektóre z leków mogą
równieŜ stanowić niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi, spoŜywających produkty pochodzące
od zwierząt. Aby uniknąć tego niebezpieczeństwa naleŜy pamiętać o przestrzeganiu okresu
karencji czyli czasu, w którym lek znajduje się w tkankach. W okresie karencji pozostałości
leku ulegają rozkładowi lub przemianie. Zatrucia pokarmowe wynikają najczęściej
z nieprawidłowego Ŝywienia, stosowania zepsutych pasz lub spoŜycia przez zwierzęta roślin
lub grzybów trujących. Większość zwierząt posiada zdolność instynktownego odróŜniania
roślin trujących od jadalnych, ale instynkt zdaje się nie działać, kiedy są wygłodzone.
Zapobieganie zatruciom:
– nie wypasać zwierząt na terenach niedawno nawoŜonych, opylanych, opryskiwanych
i w okresie karencji,
– uniemoŜliwić kontakt zwierząt z rozsypanymi nawozami mineralnymi, środkami ochrony
roślin, środkami chemicznymi, dezynfekcyjnymi oraz ich opakowaniami,
– nie skarmiać zwierząt resztkami zaprawionego ziarna siewnego,
– nawozy mineralne i środki ochrony roślin naleŜy przechowywać tak, aby uniemoŜliwić
przypadkowe dostanie się ich do paszy lub wody,
– uniemoŜliwić zwierzętom kontakt z wyłoŜonymi trutkami na myszy i szczury,
– unikać Ŝywienia paszami pochodzącymi z terenów sąsiadujących z zakładami
przemysłowymi i skaŜonych związkami chemicznymi,
– do budowy lub odświeŜania budynków inwentarskich nie stosować materiałów
budowlanych, środków impregnujących szkodliwych dla zdrowia,
– stosować środki lecznicze zalecone wyłącznie przez lekarza weterynarii,
– ściśle przestrzegać wskazań dotyczących ilości dawek, ich stęŜeń i okresu karencji,
– podawać zwierzętom pokarmy świeŜe, przygotowywane bezpośrednio przed podaniem,
– przechowywać i przygotowywać pasze w specjalnie do tego przeznaczonych
pomieszczeniach,
– uniemoŜliwić zwierzętom picie wody z kałuŜ, sadzawek, szamb, zanieczyszczonych
zbiorników wodnych,
– stosować do podawania pokarmu przeznaczone do tego urządzenia i naczynia,
– podawać regularnie poŜywienie aby nie dopuścić do wygłodzenia zwierząt.
W przypadku wystąpienia objawów zatrucia usunięcie nie do końca wchłoniętej trucizny
jest oczywistym i prawidłowym postępowaniem. Usuwanie trujących substancji moŜe
dotyczyć zewnętrznej powierzchni ciała zwierzęcia, np. skóry, oczu oraz przewodu
pokarmowego. OpróŜnianie Ŝołądka ma na celu przerwanie lub ograniczenie czasu działania
trucizny poprzez usunięcie jej z organizmu. Skuteczność metody zaleŜy od czasu jaki upłynął
od momentu pobrania trucizny i od jej rodzaju. Najczęściej przyjmuje się, Ŝe do dwóch
godzin po jedzeniu znaczna część pokarmu znajduje się jeszcze w Ŝołądku, co uzasadnia
podjęcie prób opróŜnienia go. Między 2 a 4 godziną po jedzeniu, przed podjęciem decyzji
trzeba rozwaŜyć:
– stan kliniczny zwierzęcia,
– substancję podejrzaną o spowodowanie zatrucia, czyli jej formę fizyczną (np. tabletki,
roztwór), cechy chemiczne i ilość jaka została połknięta.

24
1. Dlaczego naleŜy zapobiegać chorobom niedoborowym?
2. Jakie są zasady właściwego Ŝywienia zwierząt?
3. Jakimi sposobami zapobiegamy chorobom niedoborowym?
4. Czym naleŜy uzupełnić występujące w paszach niedobory minerałów i witamin?
5. Które pasze są naturalnym źródłem minerałów i witamin?
6. Jakie są przyczyny zatruć zwierząt?
7. Jakie moŜna wyróŜnić sposoby zapobiegania zatruciom zwierząt?
8. Jakie czynniki wpływają na postępowanie w przypadku wystąpienia zatrucia u zwierząt?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj argumenty przekonywujące o konieczności zapobiegania chorobom
niedoborowym.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące zapobiegania chorobom wynikającym z błędów
Ŝywieniowych i zatruć zwierząt,
2) dokonać wyboru informacji, sformułować argumenty,
3) zaprezentować wyniki swojej pracy,
4) zapisać argumenty w zeszycie.
− kolorowe markery, długopis lub ołówek,
− zeszyt.
Ćwiczenie 2
Opracuj zasady prawidłowego Ŝywienia, których powinni przestrzegać hodowcy zwierząt.
Ŝywieniowych i zatruciom zwierząt,
2) dokonać wyboru informacji, sformułować zasady,
3) zapisać przygotowane zasady prawidłowego Ŝywienia,

25
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj i wykonaj ulotkę prezentującą pasze, które są naturalnym źródłem witamin.
2) dokonać wyboru pasz będących naturalnym źródłem witamin: A, E, B, C,
3) przygotować projekt ulotki,
4) wykonać ulotkę,
− drukarka,
− papier ksero.
Ćwiczenie 4
Przeanalizuj i sformułuj zasady postępowania mające na celu zapobieganie zatruciom
zwierząt nawozami mineralnymi i środkami ochrony roślin.
2) wyróŜnić zasady postępowania mające na celu zapobieganie zatruciom zwierząt
nawozami mineralnymi i środkami ochrony roślin,
3) zapisać zasady postępowania w formie tabeli lub schematu,
− etykiety środków ochrony roślin,
− materiały reklamujące nawozy mineralne,
− materiały reklamujące środki ochrony roślin,
− arkusze białego lub kolorowego papieru,

26
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: choroba niedoborowa, zatrucie?
2) wskazać makroelementy i mikroelementy?
3) scharakteryzować sposoby zapobiegania niedoborom
makroelementów i mikroelementów?
4) określić sposoby zapobiegania niedoborom witamin?
5) zastosować poznane wiadomości dotyczące chorób niedoborowych
w praktyce?
6) rozróŜnić i wskazać przyczyny zatruć zwierząt?
7) wyjaśnić zasady zapobiegania zatruciom pokarmowym zwierząt?
8) scharakteryzować zasady zapobiegania zatruciom środkami
chemicznymi?
9) zastosować zasady zapobiegania zatruciom zwierząt w praktyce?

27
4.4. Zapobieganie chorobom zakaźnym
4.4.1.Materiał nauczania
Choroby zakaźne powstają wskutek wnikania do organizmu zwierząt róŜnego rodzaju
drobnoustrojów chorobotwórczych zwanych popularnie zarazkami i wytwarzania przez nie
substancji trujących, powodujących określoną chorobę lub uszkodzenia narządów
wewnętrznych. Drobnoustrojami chorobotwórczymi mogą być:
– bakterie, organizmy jednokomórkowe o róŜnych kształtach, wielkości tysięcznych części
milimetra, widoczne pod mikroskopem, wraŜliwe na antybiotyki i środki dezynfekujące,
– wirusy, nie zaliczane do organizmów komórkowych, uaktywniają swoje procesy Ŝyciowe
dopiero po wniknięciu do Ŝywych komórek innego organizmu, mniejsze od bakterii
i znacznie trudniejsze w zwalczaniu, nie wraŜliwe na antybiotyki i znacznie odporniejsze
na środki dezynfekujące,
– pasoŜyty, szczególnie te wymagające do swojego przeobraŜenia Ŝywicieli pośrednich.
Choroby zakaźne zwane teŜ zaraźliwe, charakteryzują się tzw. zakaŜeniem łańcuchowym
czyli jedno zwierzę zaraŜa się od drugiego, co prowadzi do licznych zachorowań, a nawet
epidemii. Drogi rozprzestrzeniania się drobnoustrojów chorobotwórczych czyli zakaŜeń:
– poprzez układ oddechowy,
– poprzez układ pokarmowy,
– poprzez drobne skaleczenia skóry, ugryzienia,
– poprzez bezpośredni kontakt z osobnikami chorymi,
– poprzez pośrednictwo obsługi, narzędzi i sprzętu do pielęgnacji zwierząt,
– poprzez pasoŜyty, zwierzęta innego gatunku.
Choroba zaraźliwa, cechuje się tym, Ŝe albo równocześnie, albo w stosunkowo krótkim
czasie zachoruje na nią kilka lub kilkanaście zwierząt tego samego gatunku, wśród podobnych
objawów, z których jednym z pierwszych jest zazwyczaj gorączka.
Niektóre choroby zakaźne są szczególnie niebezpieczne, mają gwałtowny przebieg i mogą
stać się przyczyną ogromnych strat gospodarczych. SłuŜby weterynaryjne oraz hodowcy na
pierwszym miejscu stawiają ochronę zwierząt przed zakaŜeniem chorobami zakaźnymi
a dopiero na drugim skuteczne ich zwalczanie. Dlatego teŜ stosują oni wszystkie dostępne
środki zapobiegające wybuchowi choroby, bądź nie dopuszczające do jej rozprzestrzeniania
się oraz zmierzające do szybkiej likwidacji choroby w razie jej wybuchu.
Zapobieganie chorobom zakaźnym:
– stworzenie właściwych warunków sanitarno-weterynaryjnych,
– wywołanie odporności u zwierząt przez poddanie ich szczepieniom ochronnym,
– wczesne zgłaszanie wybuchu choroby zaraźliwej,
– właściwe postępowanie ze zwierzętami chorymi lub podejrzanymi o chorobę zaraźliwą,
– oczyszczanie i odkaŜanie pomieszczeń, w których znajdują się lub znajdowały zwierzęta
chore na chorobę zaraźliwą,
– zniszczenie zwłok chorych zwierząt, uniemoŜliwiające zaraŜenie innych osobników.
Środki sanitarno-weterynaryjne
Zwierzęta dobrze odŜywione i będące w dobrej kondycji, są bardziej odporne na choroby
niŜ słabe, przemęczone i znajdujące się w nieodpowiednich warunkach środowiskowych.
Zdrowy organizm jest lepiej przygotowany do walki z drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Dlatego w zapobieganiu chorobom zakaźnym waŜne jest odpowiednie utrzymanie, Ŝywienie i
pielęgnowanie zwierząt. Kolejnym istotnym czynnikiem jest niedopuszczanie do
bezpośrednich kontaktów zwierząt zdrowych z osobnikami chorymi lub podejrzanymi o

28
chorobę. Chore osobniki są źródłem zakaŜenia, rozprzestrzeniając zarazki poprzez: oddech,
mocz, kał, ślinę, dotyk a nawet poprzez wyciek z narządów rodnych. Zwierzęta nowo
zakupione lub co do, których nie ma pewności, Ŝe są zdrowe, naleŜy przez okres od 14 do 21
dni izolować od innych osobników. Izolowane zwierzęta nie powinny w tym czasie korzystać
ze wspólnych pastwisk, wybiegów i wodopojów oraz stykać się ze zdrowymi zwierzętami.
Dopiero po tym okresie, jeśli nie wystąpią objawy choroby moŜna je przyłączyć do hodowli
lub stada. Źródłem chorób zaraźliwych mogą być takŜe osoby postronne przebywające
w pomieszczeniach dla zwierząt, które mogą przenieść zarazki na ubraniach, butach lub
rękach. Dlatego naleŜy ograniczyć ilość osób przebywających w pomieszczeniach dla
zwierząt oraz wyeliminować wałęsanie się obcych, np. psów i kotów, których obecność takŜe
sprzyja roznoszeniu zarazków. RównieŜ walka z gryzoniami, owadami oraz okresowe
oczyszczanie i odkaŜanie pomieszczeń, wybiegów znacznie zmniejsza niebezpieczeństwo
wystąpienia choroby.
Odporność na choroby zaraźliwe
Nawet wśród zwierząt tego samego gatunku obserwujemy róŜną odporność na choroby.
Niepodatność na choroby moŜe być cechą wrodzoną, albo teŜ cechą nabytą po urodzeniu lub
w Ŝyciu płodowym. Zwierzęta z dziedziczną cechą niepodatności na niektóre choroby rodzą
się juŜ z odpowiednimi przeciwciałami. Działanie fagocytów i przeciwciał uniemoŜliwia lub
co najmniej utrudnia rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych, a przez to nie dopuszcza do
wybuchu choroby. Ilość fagocytów i przeciwciał nie jest stała, moŜe ulec zmniejszeniu, np. po
przebytych chorobach, zatruciach, niewłaściwym odŜywianiu. Cecha odporności na choroby
zaraźliwe jest bardzo ceniona przez hodowców, poniewaŜ zmniejsza moŜliwość wybuchu
choroby. Zwierzęta ras prymitywnych są bardziej odporne na choroby niŜ zwierzęta rasowe,
które są podatniejsze na zachorowania i dlatego potrzebują one lepszych warunków
higienicznych.
Szczepienia ochronne
W celu uodpornienia zwierząt przeciw wybranym chorobom zakaźnym, podaje im się
szczepionki czyli preparaty, które zawierają osłabione lub martwe zarazki. Wprowadzenie
szczepionki nie wywołuje choroby ale pobudza organizm do produkcji przeciwciał gotowych
do walki z zarazkami o pełnej zjadliwości. Szczepienia wywołują odporność organizmu na
daną chorobę zakaźną. W naszym kraju coraz szerzej prowadzone są szczepienia ochronne
zwierząt, dzięki którym występowanie wśród nich chorób zaraźliwych ulega stałemu
ograniczaniu. Przykłady szczepień prowadzonych przez słuŜby weterynaryjne:
– u bydła – przeciw pryszczycy (w wypadku wybuchu tej choroby lub bezpośredniego
zagroŜenia), wąglikowi i szelestnicy, przeciw chorobom wychowu (u krów i cieląt),
– u trzody chlewnej – przeciw róŜycy (dwa razy do roku), pomorowi, pasterelozie,
kolibakteriozie,
– u psów – przeciw wściekliźnie; szczepieniom podlegają wszystkie psy, które ukończyły
2 miesiące Ŝycia; przeprowadzane są corocznie, poniewaŜ uodpornienie szczepionych
psów trwa tylko około 1 roku.
Antybiotyki i sulfonamidy
Są dziś wykorzystywane nie tylko w leczeniu, ale nawet i w zapobieganiu niektórym
chorobom zakaźnym zwierząt. Ich działanie polega na niszczeniu zarazków lub na
hamowaniu ich rozwoju, są szczególnie skuteczne w przypadku bakterii. Określone
antybiotyki i sulfonamidy, podawane w odpowiednich dawkach i w określonym czasie, są
wykorzystywane jako środki zapobiegawcze przeciw niektórym chorobom, jak np. chorobom
wychowu, dyzenterii świń, kokcydiozie i innym. Stosowane są one najczęściej w duŜych
gospodarstwach w przypadku wybuchu choroby w stadzie lub teŜ w okresach zmniejszonej
odporności zwierząt, np. przy odsadzaniu, transporcie. Podawanie antybiotyków

29
i sulfonamidów powinno odbywać się tylko w uzasadnionych przypadkach, nadmierne i nie
usprawiedliwione ich stosowanie spowodowało, Ŝe wiele szczepów bakteryjnych stało się
opornymi na niektóre z nich.
Dezynfekcja czyli odkaŜanie – polega na usunięciu lub maksymalnym zmniejszeniu ilości
patogenów wirusowych, bakteryjnych, grzybiczych i pasoŜytniczych w odkaŜanym materiale.
Osiąga się to poprzez stosowanie róŜnych zabiegów fizycznych, chemicznych i biologicznych.
Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, a nie zawsze usuwa formy
przetrwalnikowe, których swoista budowa znacznie wpływa na ich przeŜywalność.
Dezynfekcja dotyczy przedmiotów i powierzchni uŜytkowych a na jej wynik ma wpływ m.in.:
gatunek i ilość drobnoustrojów, stęŜenie i czas działania uŜytego środka oraz temperatura
i wilgotność środowiska.
Tabela 6. Przykłady czynników stosowanych w róŜnych metodach dezynfekcji [opracowanie własne]
Metody fizyczne Metody chemiczne Metody biologiczne
wysoka temperatura
w postaci: wrzątku, pary
wodnej lub opalania, to
skuteczny środek do
dezynfekcji; pomieszczeń,
klatek i narzędzi
aldehydy np. formaldehyd
(formalina), aldehyd
glutarowy i mrówkowy,
z powodu właściwości
karcinogennych ich
stosowanie jest ograniczone
wysoka temperatura
w pryzmie, czas
kompostowania i metabolity
bakteryjne to czynniki
wykorzystywane podczas
kompostowania: ściółki,
gnojowicy, osadów
komunalnych
związki chloru stosowane do
odkaŜania wody pitnej,
eliminują postacie
rozwojowe pierwotniaków
jodoformy występują
w preparatach
dezynfekcyjnych
związki fenolowe np. lizol,
krezol, niszczą postacie
wegetatywne bakterii
i grzybów oraz dyspersyjne
pasoŜytów
chlorheksydyna, wapno
palone, amoniak eliminują
postacie pasoŜytów, oocyst
i jaj nicieni
utleniacze - nadtlenki, np.
H2O2 lub nadmanganiany,
np. nadmanganian potasu
kwasy i zasady
naturalne promieniowanie
słoneczne lub promienie
UV (dł. fali 256nm), niszczą
drobnoustroje w powietrzu
lub w pomieszczeniach
barwniki np. fiolet
krystaliczny, Rivanol
Sposób przeprowadzenia dezynfekcji. Przed zabiegiem naleŜy wyprowadzić zwierzęta,
następnie usunąć nawóz, paszę, ruchomy sprzęt. Po oczyszczeniu mechanicznym, całe
pomieszczenie naleŜy dokładnie umyć wodą z detergentami, najlepiej przy uŜyciu pomp
ciśnieniowych. Dezynfekcję sufitów, ścian i podłóg wykonuje się przy pomocy szczotek,

30
pomp ciśnieniowych, opryskiwaczy i innego sprzętu specjalistycznego. OdkaŜaniu naleŜy
poddać równieŜ sprzęt będący w pomieszczeniu, odzieŜ ochronną i buty obsługi, a takŜe
wybiegi dla zwierząt. OdkaŜania narzędzi dokonuje się poprzez zanurzanie przedmiotów
w wodnych roztworach preparatów dezynfekujących. Przynajmniej raz w roku zaleca się
przeprowadzić dokładną dezynfekcję pomieszczeń, nawet gdy zwierzęta są zdrowe. W duŜych
skupiskach zwierząt np. tuczarniach trzody czy drobiu, naleŜy takie pomieszczenia zawsze
dokładnie oczyścić i odkazić przed wprowadzeniem nowej grupy zwierząt. Obecność mat
i basenów dezynfekcyjnych przed budynkami inwentarskimi powinna być powszechnością
w kaŜdym gospodarstwie, a szczególnie tam, gdzie jest duŜa koncentracja zwierząt. Przy
większości środków zaleca się 1 raz w tygodniu wymianę roztworów w basenach i matach
dezynfekcyjnych. W okresie trwania choroby w obecności zwierząt moŜemy prowadzić tzw.
dezynfekcję bieŜącą, głównie sprzętu, koryt i korytarzy paszowych. Do tej dezynfekcji naleŜy
stosować preparaty o mniejszej toksyczności, chociaŜ wiadomo, iŜ im dłuŜszy jest czas
działania i stęŜenie środka dezynfekcyjnego, tym większa liczba drobnoustrojów zostanie
zniszczona. Pamiętać naleŜy, Ŝe stosujemy je w otoczeniu ludzi i zwierząt, dlatego przede
wszystkim muszą to być stęŜenia dla nich bezpieczne.
Tabela 7. Przykłady preparatów stosowanych w profilaktyce chorób zwierząt [opracowanie własne]
Nazwa preparatu Właściwości i zastosowanie
soda kaustyczna (2%
roztwór)
niszczy skutecznie wszystkie drobnoustroje, w tym wirusy
wywołujące m.in. pomór i pryszczycę, wykorzystywana do
odkaŜania sufitów, ścian, podłóg, koryt, zwilŜania mat i napełniania
basenów dezynfekcyjnych
Pollena JK,
Pollena JM
(preparaty jodowe
3%)
stosowane do mycia zwierząt, nie draŜnią błon śluzowych, są
skuteczne w chorobach wirusowych i bakteryjnych
Virkon, Halamit,
Dezosan,
charakteryzują się niewielką toksycznością, i alergicznością, są mało
szkodliwe dla środowiska, mogą być stosowane w obecności
zwierząt, wykazują działanie wirusobójcze i bakteriobójcze
Venno Vet 1, stosowany do mycia i dezynfekcji powierzchni budynków
inwentarskich, środków transportowych a w okresie zimy do
wypełniania basenów i mat dezynfekcyjnych
Farm Fluid S (1-2%
roztwór)
stosowane do dezynfekcji pomieszczeń inwentarskich
Wigor preparat w postaci proszku, nie wymaga rozpuszczenia w wodzie,
stosowany do dezynfekcji pomieszczeń
Dezynsekcja – szereg zabiegów chemicznych, mechanicznych, termicznych i
biologicznych mających na celu usunięcie lub trwałe zniszczenie w określonym środowisku
szkodliwych owadów i pajęczaków. Najczęściej stosuje się spryskiwanie ścian pomieszczeń
inwentarskich po całkowitym ich opróŜnieniu, a w przypadku ciągłego ich uŜytkowania –
przynajmniej raz w okresie nasilenia występowania owadów. Skutecznym sposobem
zapobiegania pladze np. much jest niszczenie metodami chemicznymi lub biologicznymi ich
jaj i larw znajdujących się w gnojowicy oraz oborniku. W celu ograniczenia moŜliwości
przechodzenia owadów i pajęczaków do wnętrza budynków, dobre efekty przynosi zakładanie
siatek okiennych.
Deratyzacja – zwalczanie za pomocą środków chemicznych, fizycznych lub
biologicznych wszelkich szkodliwych gryzoni, najczęściej szczurów i myszy. Najczęściej do
tego celu stosuje się zatruty pokarm, pułapki, rzadziej inne metody. Najskuteczniejszą

31
i najchętniej stosowaną metodą jest wykładanie trucizn, co wymaga jednak spełnienia kilku
warunków:
– trutki muszą być rozłoŜone w sposób nie zagraŜający ludziom i zwierzętom,
– truciznę zmieszaną z karmą najlepiej wykładać w specjalnych pojemnikach tzw. stacjach
trutek, w miejscach niedostępnych dla zwierząt,
– przed podaniem trucizny naleŜy „przyzwyczaić” szczury do miejsca, sposobu i postaci
wyłoŜonej trutki,
– przez kilka dni w tych samych pojemnikach i miejscu naleŜy wykładać chętnie przez nie
zjadaną karmę.
Podczas wykonywania zabiegów dezynfekcyjnych, dezynsekcyjnych i deratyzacyjnych
naleŜy: uŜywać ubrań ochronnych, rękawic oraz masek chroniących oczy i skórę. Większość
środków, a szczególnie te w postaci koncentratu, mają działanie draŜniące, dlatego naleŜy
przed nimi chronić oczy i skórę. Z tego powodu oraz z konieczności posiadania
odpowiedniego sprzętu, takie usługi muszą wykonywać wyspecjalizowane i przystosowane do
przeprowadzania tych zabiegów firmy.
1. Dlaczego naleŜy zapobiegać chorobom zakaźnym?
2. Jakie są drogi wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmów zwierząt?
3. Jakimi sposobami naleŜy zapobiegać chorobom zakaźnym?
4. Jakie szczepienia nazywamy ochronnymi?
5. Dlaczego naleŜy stosować u zwierząt szczepienia ochronne?
6. Jakie metody naleŜy stosować w procesie dezynfekcji?
7. Jakie czynniki wpływają na wybór metody dezynfekcji?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj ustną wypowiedź informującą hodowców zwierząt o znaczeniu i sposobach
zapobiegania chorobom zakaźnym.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące zapobiegania chorobom zakaźnym,
2) dokonać wyboru informacji, sformułować argumenty,
3) przygotować plan wypowiedzi,
4) zaprezentować swoją wypowiedź.
− długopis lub ołówek,
− zeszyt.

32
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj i wykonaj plakat informujący o roli szczepień ochronnych w zapobieganiu
chorobom zakaźnym.
2) przygotować projekt plakatu,
3) wykonać plakat,
− wycinki z gazet,
− drukarka,
− papier ksero.
Ćwiczenie 3
Zaleć szczegółowe zasady postępowania w przypadku wykonywania procesu dezynfekcji
na przykładzie Tobie znanego gospodarstwa.
2) wyróŜnić metody i środki stosowane do przeprowadzania dezynfekcji,
3) wypisać informacje dotyczące gospodarstwa ze szczególnym uwzględnieniem obiektów
poddawanych zabiegom dezynfekcji np. rodzaj budynków inwentarskich, ich
wyposaŜenie,
4) zaproponować odpowiednie metody, sposoby i środki do dezynfekcji:
− pomieszczeń w budynkach inwentarskich, klatek,
− narzędzi i sprzętu wykorzystywanego do obsługi zwierząt,
− wybiegów, obornika, wody pitnej, wybiegów,
− odzieŜy ochronnej pracowników,
− arkusze białego lub szarego papieru,

33
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: choroba zakaźna, drobnoustroje
chorobotwórcze?
2) wskazać drogi rozprzestrzeniania się zakaŜeń?
3) scharakteryzować drobnoustroje chorobotwórcze?
4) określić sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym?
5) wyjaśnić pojęcia: dezynsekcja i deratyzacja?
6) rozróŜnić i wskazać metody dezynfekcji?
7) omówić sposób postępowania z osobnikami podejrzanymi o chorobę?
8) wskazać przykłady szczepień ochronnych prowadzonych przez słuŜby
weterynaryjne?
9) zastosować poznane zasady zapobiegania chorobom zakaźnym
w praktyce?

34
4.5. Przepisy dotyczące zwalczania chorób
Po wejściu Polski do Unii Europejskiej nasze ustawy i rozporządzenia uległy częściowym
zmianom, zostały dostosowane do przepisów panujących na terenie UE, które obecnie jako jej
pełnoprawny członek musimy respektować.
Warunkiem szybkiej likwidacji choroby, nim zdąŜy się ona rozprzestrzenić, jest jak
najszybsze zawiadomienie właściwego dla swojego miejsca zamieszkania urzędu gminny,
najbliŜszego zakładu leczniczego dla zwierząt lub bezpośrednio powiatowego lekarza
weterynarii o powziętym podejrzeniu wystąpienia choroby zaraźliwej. Konieczność szybkiego
zawiadamiania odnosi się do wszystkich chorób zaraźliwych, a w przypadku chorób
zaraźliwych podlegających obowiązkowi zgłaszania, jest to obowiązek nałoŜony przez
państwo na kaŜdego obywatela. Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się szczególnie
niebezpiecznych chorób zaraźliwych, kaŜde państwo sporządza wykaz chorób podlegających
obowiązkowi zgłaszania oraz zwalczania ich z urzędu, co oznacza, Ŝe walka z nimi
prowadzona jest przez państwo i na jego koszt. Wykaz chorób zwalczanych z urzędu, metody
postępowania zmierzające do ich zwalczania oraz związane z tym obowiązki obywateli
określone są zazwyczaj specjalną ustawą. W naszym kraju na podstawie ustawy z 1927 r.
o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych oraz rozporządzeń i przepisów wykonawczych
wydanych później na jej podstawie, ustalony jest wykaz chorób podlegających obowiązkowi
zgłaszania oraz zwalczania z urzędu. Wykaz chorób podlegających obowiązkowi zgłaszania
oraz zwalczania z urzędu:
1) pryszczyca,
2) pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej,
3) choroba pęcherzykowa świń,
4) księgosusz,
5) pomór małych przeŜuwaczy,
6) zaraza płucna bydła,
7) choroba guzowatej skóry bydła,
8) gorączka doliny Rift,
9) choroba niebieskiego języka,
10) ospa owiec i ospa kóz,
11) afrykański pomór koni,
12) afrykański pomór świń,
13) klasyczny pomór świń,
14) wysoce zjadliwa grypa ptaków d. pomór drobiu,
15) rzekomy pomór drobiu,
16) wścieklizna,
17) wąglik,
18) gruźlica bydła,
19) bruceloza u bydła, kóz, owiec i świń,
20) enzootyczna białaczka bydła,
21) gąbczasta encefalopatia bydła,
22) zgnilec amerykański pszczół,
23) trzęsawka owiec,
24) zakaźna martwica układu krwiotwórczego ryb łososiowatych,
25) zakaźna anemia łososi,

35
26) wirusowa posocznica krwotoczna,
27) krwotoczna choroba zwierzyny płowej.
W przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt, kaŜdy obywatel,
a szczególnie hodowcy oraz osoby mające kontakt ze zwierzętami w związku
z wykonywaniem obowiązków słuŜbowych lub zawodowych, są obowiązani do:
– niezwłocznego zawiadomienia o tym organu Inspekcji Weterynaryjnej lub najbliŜszego
lekarza weterynarii, lub wójta, burmistrza, prezydenta miasta,
– pozostawienia zwierząt w miejscu ich przebywania i uniemoŜliwienia innym zwierzętom
lub osobom dostępu do pomieszczeń lub miejsc, w których znajdują się zwierzęta
podejrzane o zakaŜenie, chorobę, lub ich zwłoki,
– wstrzymania się od wynoszenia i zbywania produktów, np. mięsa, zwłok zwierzęcych,
środków Ŝywienia zwierząt, wody, ściółki, nawozów naturalnych i innych przedmiotów
znajdujących się w miejscu, w którym wystąpiła choroba,
– udostępnienia organom Inspekcji Weterynaryjnej zwierząt i zwłok zwierzęcych do badań
i zabiegów weterynaryjnych, a takŜe udzielania pomocy przy ich wykonywaniu,
– udzielania organom Inspekcji Weterynaryjnej oraz osobom działającym w imieniu tych
organów wyjaśnień i podawania informacji, które mogą mieć znaczenie dla wykrycia
choroby i źródeł zakaŜenia lub zapobiegania jej szerzeniu.
Działania podejmowane przez słuŜby weterynaryjne nadzorowane przez powiatowego
lekarza weterynarii w przypadku otrzymaniu zawiadomienia o podejrzeniu choroby zaraźliwej
w gospodarstwie:
– pobieranie próbek do badań laboratoryjnych i przesłanie ich do laboratorium
prowadzącego badania w kierunku chorób zakaźnych (Laboratorium Zakładu Wirusologii
Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego, ul.
Partyzantów 57, 24-100 Puławy),
– odosobnienie i obserwacja zwierząt podejrzanych o zakaŜenie lub o chorobę,
– spis zwierząt wraŜliwych, podlegający bieŜącej aktualizacji z uwzględnieniem gatunków,
liczby padłych, zakaŜonych, podejrzanych o chorobę i urodzonych zwierząt,
– odizolowanie i wprowadzenie zakazu wyprowadzania i wprowadzania do gospodarstwa
zwierząt z gatunków wraŜliwych,
– wprowadzenie zakazu przemieszczania się osób, innych zwierząt, pojazdów, mięsa,
zwłok zwierzęcych, środków Ŝywienia zwierząt, sprzętu oraz innych przedmiotów, które
mogą spowodować szerzenie się choroby,
– w celu wyeliminowania szerzenia się czynnika zakaźnego, we wszystkich wejściach
i wyjściach oraz wjazdach i wyjazdach stosuje się urządzenia odkaŜające, a szczególnie
do i z budynków, w których przebywają zwierzęta wraŜliwe,
– jeśli istnieje moŜliwość, np. poprzez połoŜenie, ukształtowanie terenu, przeniesienia
choroby do innych gospodarstw, to równieŜ tam moŜna zastosować opisane powyŜej
środki,
– opisane środki stosuje się do dnia wykluczenia choroby przez lekarza powiatowego
weterynarii.
W przypadku stwierdzenia choroby w gospodarstwie czyli po wykryciu przypadków
zakaŜeń lub zachorowań, potwierdzonych wynikami badań laboratoryjnych, powiatowy lekarz
weterynarii wyznacza je jako ognisko choroby. Poza zastosowaniem środków
podejmowanych przy podejrzeniu choroby, obowiązkiem powiatowego lekarza weterynarii
jest nakazanie i nadzorowanie:
28) wybicia w gospodarstwie zwierząt z gatunków wraŜliwych oraz postępowanie ze
zwłokami zwierzęcymi zgodnie z przepisami UE określonymi w rozporządzeniu
1774/2002/WE z dnia 3 października 2002 r.,

36
29) zniszczenia środków Ŝywienia zwierząt, nawozów naturalnych, sprzętu lub przedmiotów,
w celu wyeliminowania ryzyka przetrwania czynnika zakaźnego,
30) czyszczenia i odkaŜenia pomieszczeń, środków transportu oraz miejsc, w których
przebywały zwierzęta z gatunków wraŜliwych, a takŜe sprzętu, z którym miały kontakt,
w celu wyeliminowania ryzyka szerzenia się lub przetrwania czynnika zakaźnego.
Na ponowne umieszczenie zwierząt w gospodarstwie, powiatowy lekarz weterynarii
wyraŜa zgodę, po upływie co najmniej 21 dni od dnia zakończenia czyszczenia i odkaŜania.
Powiatowy lekarz weterynarii moŜe zastosować opisane środki, w sąsiednich
gospodarstwach, jeŜeli występuje moŜliwość przeniesienia choroby do tych gospodarstw.
Opisane działania są równieŜ podejmowane w przypadku podejrzenia choroby u wolno
Ŝyjących zwierząt z gatunków wraŜliwych, z jednoczesnym powiadomieniem Komisji
Europejskiej.
Powiatowy lekarz weterynarii, w drodze decyzji, którym nadaje się rygor
natychmiastowej wykonalności, moŜe równieŜ:
– zakazać wydawania świadectw zdrowia, dokumentów handlowych lub przewozowych,
– zakazać osobom, które były lub mogły być w kontakcie ze zwierzętami chorymi,
czasowego opuszczania ogniska choroby,
– zakazać karmienia zwierząt określonymi środkami Ŝywienia lub pojenia ze zbiorników
i ujęć wody,
– zakazać w ognisku choroby wprowadzania i wyprowadzania zwierząt oraz sprowadzania
lub wywoŜenia produktów, zwłok zwierzęcych i środków Ŝywienia zwierząt,
– zakazać uŜywania zwierząt w celu ich rozmnaŜania,
– nakazać wykonywanie określonych zabiegów na zwierzętach, np.: przeprowadzanie
szczepień, sekcji zwłok z pobraniem próbek do badań laboratoryjnych,
– nakazać podmiotom zajmującym się: ubojem i działalnością w zakresie produkcji
produktów zastosowanie określonych warunków i technologii,
– podmiotom zajmującym się przewozem zwierząt lub zwłok zwierzęcych przewiezienie
ich do wskazanych miejsc.
Państwo, nie tylko ponosi koszty związane ze zwalczaniem chorób zaraźliwych objętych
ustawą, ale wypłaca równieŜ hodowcom zapomogi za zwierzęta padłe lub odszkodowania za
zwierzęta zabite na zarządzenie władz. Warunkiem otrzymania odszkodowania lub zapomogi
jest niezwłoczne zgłoszenie zachorowań lub podejrzeń o chorobę zwalczaną z urzędu
i wykonanie wszystkich wydanych poleceń władz. Niespełnienie tych obowiązków nie tylko
przekreśla moŜliwość otrzymania zapomogi lub odszkodowania, ale moŜe nawet posiadacza
zwierzęcia narazić na karę administracyjną.
Wyznaczając ogniska choroby powiatowy lekarz weterynarii, wojewoda lub minister
właściwy do spraw rolnictwa określa: obszar zapowietrzony o promieniu co najmniej 3 km,
a obszar zagroŜony sięgający co najmniej 7 km poza obszar zapowietrzony.
Działania podejmowane przez powiatowego lekarza weterynarii na obszarze
zapowietrzonym:
– sporządza spis gospodarstw, w których znajdują się zwierzęta z gatunków wraŜliwych,
– poddaje gospodarstwa okresowym kontrolom weterynaryjnym, podczas których
przeprowadza się badania kliniczne zwierząt, pobiera próbki do badań laboratoryjnych,
– prowadzi dokumentację i opis wyników okresowych kontroli,
– zakazuje opuszczania gospodarstw, przemieszczania zwierząt z gatunków wraŜliwych,
z wyjątkiem przewiezienia ich, do rzeźni połoŜonej na obszarze zapowietrzonym,
Działania podejmowane przez powiatowego lekarza weterynarii w obszarze zagroŜonym:
– sporządza spis gospodarstw, w których znajdują się zwierzęta z gatunków wraŜliwych,

37
– zakazuje przemieszczania zwierząt z gatunków wraŜliwych po drogach publicznych,
z wyjątkiem prowadzenia ich na pastwisko lub do budynków gospodarczych,
– dopuszcza za odrębną zgodą przewóz zwierząt z gatunków wraŜliwych drogami
głównymi lub koleją bez postoju oraz wyładowywania tych zwierząt,
– zakazuje przemieszczania zwierząt z gatunków wraŜliwych poza obszar zagroŜony.
Główny Lekarz Weterynarii informuje Komisję Europejską i państwa członkowskie Unii
Europejskiej o zastosowanych środkach podczas zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu
się choroby zakaźnej. Wykaz chorób zakaźnych zwierząt podlegających notyfikacji w Unii
Europejskiej:
1) pryszczyca,
2) księgosusz,
3) zaraza płucna bydła,
4) choroba niebieskiego języka,
5) choroba pęcherzykowa świń,
6) klasyczny pomór świń,
7) afrykański pomór świń,
8) enterowirusowe zapalenie mózgu i rdzenia świń d. choroba cieszyńska i talfańska,
9) wysoce zjadliwa grypa ptaków d. pomór drobiu,
10) rzekomy pomór drobiu,
11) afrykański pomór koni,
12) pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej,
13) pomór małych przeŜuwaczy,
14) gorączka doliny Rift,
15) choroba guzowatej skóry bydła,
16) ospa owiec i ospa kóz,
17) zakaźna martwica układu krwiotwórczego ryb łososiowatych,
18) gąbczasta encefalopatia bydła,
19) zakaźna anemia łososi,
20) wirusowa posocznica krwotoczna,
21) mały chrząszcz ulowy,
22) roztocz,
23) zaraza stadnicza,
24) wirusowe zapalenia mózgu i rdzenia koni - wszystkie typy zapaleń łącznie
z wenezuelskim zapaleniem mózgu i rdzenia koni,
25) niedokrwistość zakaźna koni,
26) nosacizna.
W przypadku wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt podlegającej notyfikacji w UE,
podejmowane są następujące działania:
– powiatowy lekarz weterynarii powiadamia wojewódzkiego lekarza weterynarii oraz
powiatowych lekarzy weterynarii z sąsiednich powiatów o podejrzeniu wystąpienia
choroby oraz wyznaczeniu i wygaszeniu pierwotnego lub wtórnego ogniska,
– wojewódzki lekarz weterynarii powiadamia niezwłocznie o chorobie Głównego Lekarza
Weterynarii,
– wszystkie podmioty świadczące usługi z zakresu medycyny weterynaryjnej oraz zakłady
higieny weterynaryjnej i inne laboratoria, w rozumieniu, powiadamiają niezwłocznie
właściwego powiatowego lekarza weterynarii o podejrzeniu wystąpienia choroby,
– Główny Lekarz Weterynarii, przed upływem 24 godzin od wyznaczenia pierwotnego
ogniska, wygaszenia pierwotnego ogniska albo wygaszenia wtórnego ogniska i zniesienia
środków podjętych w celu zwalczania choroby zakaźnej zwierząt, powiadamia o tym

38
Komisję Europejską oraz właściwe organy pozostałych państw członkowskich Unii
Europejskiej,
– Główny Lekarz Weterynarii, pierwszego roboczego dnia tygodnia przesyła Komisji
Europejskiej powiadomienie zawierające informacje o wyznaczeniu wtórnych ognisk
choroby zakaźnej zwierząt, opracowane na podstawie danych zebranych z tygodnia
poprzedzającego dzień wysłania powiadomienia,
Informacje, które powinny zostać zawarte w powiadomieniu o wyznaczeniu pierwotnego lub
wtórnego ogniska, wygaszania pierwotnego lub wtórnego ogniska i zniesienia środków
podjętych w celu zwalczania choroby zakaźnej zwierząt, podlegającej notyfikacji w Unii
Europejskiej:
1) Data i godzina przekazania informacji.
2) Państwo pochodzenia.
3) Nazwa choroby lub rodzaj wirusa - jeŜeli dotyczy.
4) Numer porządkowy ogniska choroby i jego rodzaj.
5) Powiat i połoŜenie geograficzne gospodarstwa.
6) Data stwierdzenia choroby i data podejrzenia jej wystąpienia.
7) Przypuszczalna data pierwszego zakaŜenia i miejsce pochodzenia źródła zakaŜenia.
8) Działania podjęte w celu zwalczenia choroby zakaźnej.
9) Liczba zwierząt z gatunków wraŜliwych na zakaŜenie w gospodarstwie: a) bydło,
b) świnie, c) owce, d) kozy, e) drób, f) koniowate, g) ryby, h) dzikie zwierzęta, i) liczba
naraŜonych na zaraŜenie rodzin pszczelich - w przypadku chorób pszczół;
10) Liczba przypadków choroby w gospodarstwie: a) bydło, b) świnie, c) owce, d) kozy,
e) drób, f) koniowate, g) ryby, h) dzikie zwierzęta - z podaniem gatunków, i) liczba
rodzin pszczelich, u których stwierdzono obecność choroby - w przypadku chorób
pszczół;
11) Liczba zwierząt, które padły w gospodarstwie: a) bydło, b) świnie, c) owce, d) kozy,
e) drób, f) koniowate, g) ryby, h) dzikie zwierzęta - z podaniem gatunków,
12) Liczba sztuk zabitych lub poddanych ubojowi: a) bydło, b) świnie, c) owce, d) kozy,
e) drób, f) koniowate, g) ryby, h) dzikie zwierzęta - z podaniem gatunków,
13) Liczba unieszkodliwionych zwłok zwierząt: a) bydło, b) świnie, c) owce, d) kozy,
e) drób, f) koniowate, g) ryby, h) dzikie zwierzęta - z podaniem gatunków, i) liczba
unieszkodliwionych rodzin pszczelich - w przypadku chorób pszczół;
14) Przewidywana data zakończenia zabijania lub uboju;
15) Przewidywana data zakończenia unieszkodliwiania zwłok zwierząt.
W przypadku stwierdzenia klasycznego pomoru świń, w powiadomieniu umieszcza się
dodatkowo takie informacje jak: odległość od najbliŜszego gospodarstwa, w którym znajdują
się świnie, liczbę i przeznaczenie hodowlane świń znajdujących się w ognisku choroby,
metody diagnozowania choroby.
1. Dlaczego naleŜy informować o wystąpieniu choroby zakaźnej?
2. Kto podejmuje decyzję o wystąpieniu lub wygaszeniu ogniska choroby zakaźnej?
3. Jakie działania są podejmowane w przypadku podejrzenia choroby zakaźnej
w gospodarstwie?
4. Jakie działania są podejmowane w przypadku stwierdzenia wystąpienia choroby
zakaźnej?

39
5. Jakie czynniki mają wpływ na wprowadzenie środków stosowanych podczas wystąpienia
choroby, równieŜ w okolicznych gospodarstwach?
6. Wymień róŜnice między obszarem zapowietrzonym a obszarem zagroŜonym?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz zasady postępowania w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej
na wybranym przez Ciebie przykładzie zwierząt.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące unijnych praw i przepisów o zwalczaniu chorób
zwierząt,
2) wyróŜnić działania i środki stosowane w przypadku podejrzenia choroby zakaźnej,
3) wypisać informacje dotyczące rodzaju i ilości zwierząt, oraz miejsca wystąpienia
choroby,
4) przygotować zasady postępowania w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby
zakaźnej,
5) określić połoŜenie względem instytucji, które naleŜy powiadomić, odszukać ich adresy
i numery telefonu,
− mapa przedstawiająca region,
− drukarka,
− papier ksero
− przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Zaleć szczegółowe zasady postępowania w przypadku stwierdzenia choroby zakaźnej na
przykładzie znanego Tobie gospodarstwa.
1) przeanalizować wiadomości, dotyczące unijnych praw i przepisów zwalczania chorób
zwierząt,
2) wyróŜnić działania i środki stosowane w przypadku stwierdzenia choroby zakaźnej,
3) wypisać informacje dotyczące gospodarstwa: połoŜenie, rozmieszczenie budynków, dróg
dojazdowych i wewnątrz gospodarstwa, odległość od innych gospodarstw oraz istotnych
w podejmowanych działaniach miejsc, ilość zwierząt, nazwa choroby zakaźnej,
4) przygotować zasady postępowania w przypadku stwierdzenia choroby zakaźnej,
5) wykonać plan gospodarstwa, którym zilustrujesz przygotowane zasady postępowania,

40
6) wskazać róŜnice w podejmowanych działaniach, w przypadku podejrzenia a stwierdzenia
choroby zakaźnej,
− arkusze białego papieru,
− kolorowe kartony,
− mapa przedstawiająca region, w którym znajduje się opisywane gospodarstwo,
− drukarka,
− papier ksero
− przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj i wykonaj materiał w formie folderu informujący o obowiązku zgłaszania
chorób zwalczanych z urzędu.
zwierząt,
2) wyjaśnić dlaczego naleŜy niezwłocznie zgłaszać przypadki wystąpienia choroby zakaźnej
zwalczanej z urzędu,
3) wyszukać i wskazać komu naleŜy zgłaszać przypadki wystąpienia tych chorób,
4) przygotować projekt folderu,
5) wykonać folder,
− ksiąŜka telefoniczna najbliŜszego regionu,
− drukarka,
− papier ksero.
Ćwiczenie 4
Przygotuj ustną wypowiedź informującą mieszkańców oraz hodowców zwierząt
o wprowadzeniu w miejscu Twojego zamieszkania obszaru zapowietrzonego lub obszaru
zagroŜonego.
zwierząt,
2) dokonać wyboru informacji, dotyczących występowania oraz zasad postępowania na
wyznaczonych obszarach,

41
3) przygotować plan wypowiedzi,
4) zaznaczyć na mapie obszar zapowietrzony i obszar zagroŜony,
5) wskazać róŜnice między obszarem zapowietrzonym a zagroŜonym,
6) zaprezentować swoją wypowiedź.
− mapa przedstawiająca region, w którym znajduje się Twoje miejsce zamieszkania,
− taśma samoprzylepna
− przybory do pisania,
− zeszyt.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: obszar zagroŜony, obszar zapowietrzony?
2) wskazać choroby podlegające obowiązkowi zgłaszania oraz
zwalczania z urzędu?
3) wyjaśnić pojęcie: choroba podlegająca obowiązkowi zgłaszania
i zwalczana z urzędu?
4) wskazać cel i miejsce badania próbek pochodzących od zwierząt
podejrzanych o chorobę zakaźną?
5) rozróŜnić i wskazać sposoby postępowania ze zwierzętami na
obszarze zapowietrzonym i na obszarze zagroŜonym?
6) określić rolę powiatowego lekarza weterynarii w okresie wystąpienia
choroby zakaźnej?
7) scharakteryzować sposób postępowania w przypadku wystąpienia
choroby podlegającej notyfikacji w UE?
8) zastosować poznane zasady postępowania w przypadku wystąpienia
choroby zakaźnej?

42
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o róŜnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za kaŜdą prawidłową odpowiedź moŜesz zdobyć 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi. Dla kaŜdego zadania podane są
moŜliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna, wybierz ją
i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem x.
7. Staraj się wyraźnie zaznaczyć odpowiedź. JeŜeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie tę, którą uwaŜasz za poprawną.
8. Test zawiera zadania z poziomu podstawowego oraz zadania z poziomu
ponadpodstawowego.
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudności, odłóŜ rozwiązanie zadania
na później i wróć do niego, po rozwiązaniu pozostałych zadań.
11. Po rozwiązaniu testu, sprawdź, czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie
odpowiedzi.
12. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Środki ostroŜności, które naleŜy podjąć w celu zmniejszenia ryzyka zakaŜenia zoonozą to
a) stosowanie procedur podczas wykonywania prac, środków ochrony indywidualnej
oraz przestrzeganie higieny osobistej.
b) stosowanie procedur podczas wykonywania prac, środków ochrony indywidualnej
oraz nie przestrzeganie higieny osobistej.
c) stosowanie procedur podczas wykonywania prac, oraz przestrzeganie higieny
osobistej.
d) stosowanie środków ochrony indywidualnej oraz przestrzeganie higieny osobistej.
2. Do pasoŜytów nie zaliczamy
a) robaków płaskich.
b) robaków obłych.
c) stawonogów.
d) wirusów.
3. Organizm, w którym pasoŜyt osiąga dojrzałość płciową i w którym zachodzi rozmnaŜanie
płciowe to
a) Ŝywiciel parateniczny.
b) Ŝywiciel rezerwowany.
c) Ŝywiciel ostateczny.
d) Ŝywiciel pośredni.

Technik.weterynarii 13

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.weterynarii 13

Similar to Technik.weterynarii 13 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.weterynarii 13