SlideShare a Scribd company logo

Technik.weterynarii 6

•
•
Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

Określanie kierunków uŜytkowania zwierząt

Education
1 of 69
Download to read offline
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Andrzej Kulka Określanie kierunków uŜytkowania zwierząt 322[14].Z1.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1 Recenzenci: dr inŜ. Kazimierz Witosław mgr inŜ. Jadwiga Kuszerska Opracowanie redakcyjne: mgr inŜ. Andrzej Kulka Konsultacja: mgr inŜ. Krystyna Kwestarz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].Z1.02 ,,Określanie kierunków uŜytkowania zwierząt”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik weterynarii Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 2 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6 4.1. Materiał hodowlany – terminologia 6 4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzające 12 4.1.3. Ćwiczenia 12 4.1.4. Sprawdzian postępów 14 4.2. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój bydła 15 4.2.1. Materiał nauczania 15 4.2.2. Pytania sprawdzające 18 4.2.3. Ćwiczenia 18 4.2.4. Sprawdzian postępów 20 4.3. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój trzody chlewnej 21 4.3.1. Materiał nauczania 21 4.3.2. Pytania sprawdzające 24 4.3.3. Ćwiczenia 24 4.3.4. Sprawdzian postępów 25 4.4. Rasy typy uŜytkowe i pokrój koni 26 4.4.1. Materiał nauczania 26 4.4.2. Pytania sprawdzające 36 4.4.3. Ćwiczenia 36 4.4.4. Sprawdzian postępów 37 4.5. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój owiec i kóz 38 4.5.1. Materiał nauczania 38 4.5.2. Pytania sprawdzające 41 4.5.3. Ćwiczenia 41 4.5.4. Sprawdzian postępów 42 4.6. Materiał hodowlany – drób 43 4.6.1. Materiał nauczania 43 4.6.2. Pytania sprawdzające 46 4.6.3. Ćwiczenia 46 4.6.4. Sprawdzian postępów 47 4.7. Pszczoły, ryby, zwierzęta futerkowe 48 4.7.1. Materiał nauczania 48 4.7.2. Pytania sprawdzające 53 4.7.3. Ćwiczenia 54 4.7.4. Sprawdzian postępów 54 4.8. Psy i koty 55 4.8.1. Materiał nauczania 55 4.8.2. Pytania sprawdzające 62 4.8.3. Ćwiczenia 62 4.8.4. Sprawdzian postępów 63 5. Sprawdzian osiągnięć 64 6. Literatura 68
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 3 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z określaniem kierunków uŜytkowania zwierząt. Poprzez studiowanie poradnika powinieneś poznać znaczenie podstawowych pojęć związanych z chowem i hodowlą zwierząt, charakteryzować pokrój zwierząt oraz rozpoznawać i charakteryzować typy uŜytkowe i rasy. W poradniku zamieszczono: W poradniku znajdziesz: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki modułowej, − zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, − literaturę. Schemat układu jednostek modułowych 322[14].Z1.03 Projektowanie i organizowanie Ŝywienia zwierząt 322[14].Z1.01 Przestrzeganie przepisów zootechniczno- weterynaryjnych, bezpieczeństwa Ŝywności oraz ochrony środowiska 322[14].Z1 Organizacja produkcji zwierzęcej 322[14].Z1.02 Określanie kierunków uŜytkowania zwierząt 322[14].Z1.04 Planowanie produkcji zwierzęcej
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 4 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − korzystać z róŜnych źródeł informacji, − posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet, − wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych zrealizowanych wcześniej, − wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną, − zachowywać zasady bhp, ochrony przeciwpoŜarowej, − oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska, − prezentować swoje prace i osiągnięcia, − oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych, − podejmować decyzje.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 5 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: — wyjaśnić znaczenie chowu i hodowli poszczególnych gatunków zwierząt, — wyjaśnić pojęcia: chów i hodowla, — scharakteryzować cechy budowy zwierząt mające wpływ na uŜytkowość, — wyjaśnić pojęcia: konstytucja, kondycja, temperament, zdrowie, — ocenić pokrój zwierząt gospodarskich, — określić poszczególne typy i rasy bydła, owiec, kóz, trzody chlewnej, psów, kotów, koni, ptaków, pszczół, zwierząt futerkowych i ryb, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój bydła w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój trzody chlewnej w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój owiec i kóz w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój koni w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój drobiu w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój innych gatunków zwierząt w zaleŜności od typu uŜytkowego, — rozpoznać produkty pszczele.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 6 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Materiał hodowlany – terminologia 4.1.1. Materiał nauczania Zwierzęta utrzymywane są przez człowieka dla osiągnięcia konkretnych korzyści materialnych, korzyści społecznych lub dla przyjemności. Czasami daje się te korzyści ze sobą połączyć i wtedy gwarantuje to największe szanse powodzenia w chowie zwierząt. Korzyści materialne wynikające z utrzymania zwierząt mogą pochodzić ze: — sprzedaŜy Ŝywych zwierząt, — sprzedaŜy ich produktów, — sprzedaŜy świadczonych przez nie usług itp. Korzyści społeczne związane są z: — zapewnieniem bioróŜnorodności w ekosystemach rolniczych, — moŜliwością obcowania ze zwierzętami, — potrzebą opiekowania się jakimś Ŝywym „stworzeniem”, — wykorzystaniem zwierząt jako przewodników, stróŜów itp. Zwierzęta zgodnie z moŜliwościami gatunku dostarczają róŜnych produktów. Bydło dostarcza – mleka mięsa i produktów ubocznych w postaci skór, sierści, rogów, racic, jelit na osłonki do wędlin, produktów do produkcji leków (enzymy, hormony) lub dla przetwórstwa Ŝywności i produkcji pasz dla innych zwierząt. Trzoda chlewna jest główną dostarczycielką mięsa, a takŜe skór i produktów ubocznych wykorzystywanych w przetwórstwie mięsnym i farmacji. Owce dostarczają mleka, mięsa, wełny, skór i produktów ubocznych. Kozy są hodowane dla mleka, mięsa, skór i produktów ubocznych. Konie – w naszej tradycji wykorzystywane są jako siła pociągowa w turystyce wiejskiej i rekreacji, sporadycznie w produkcji rolnej i leśnej. Wykorzystywane są równieŜ w sporcie. Drób czyli takie gatunki ptaków jak kury, kaczki, gęsi, indyki, perlice czy przepiórki – dostarczają mięsa, jaj i pierza, a takŜe produktów ubocznych. Zwierzęta futerkowe utrzymywane są dla skór. Ryby utrzymuje się dla mięsa. Pszczoły są dostarczycielkami wielu cennych produktów tj. miód, wosk, mleczko pszczele, kit pszczeli, pyłek kwiatowy, jad pszczeli, a takŜe odgrywają bardzo istotną rolę w przyrodzie zapewniając zapylanie kwiatów wielu gatunków roślin. Większość zwierząt moŜe dostarczać równieŜ materiału wykorzystywanego do rozrodu. Są to szczególnie cenne z hodowlanego punktu widzenia osobniki, linie hodowlane czy rody. Takie zwierzęta lub zakup ich potomstwa gwarantuje zazwyczaj osiąganie dobrych wyników produkcyjnych, oczekiwany wygląd lub interesujące wraŜenie estetyczne. Cała grupa zwierząt umownie nazywana zwierzętami towarzyszącymi to zwierzęta utrzymywane w otoczeniu człowieka dla czerpania korzyści z przyjemności obcowania z nimi. Do grupy tej najliczniej naleŜą psy i koty, ale są to takŜe róŜne gatunki ptaków, myszy, szczury, myszoskoczki, chomiki, świnki morskie, szynszyle, ryby, niektóre gady itp. KaŜde z tych zwierząt wymaga zapewnienia mu właściwych warunków bytowania, niezaleŜnie czy jest utrzymywane na dworze, czy w pomieszczeniach. Chów i hodowla Po udomowieniu zwierząt człowiek zaczął wykorzystywać ich naturalne moŜliwości i wtedy dostrzegł, Ŝe oprócz zapewnienia im obfitości Ŝywienia i ochrony przed trudnymi warunkami, moŜe wykorzystać jeszcze ich naturalne cechy budowy dostarczające większych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 7 ilości określonych produktów. Zatem do dalszego utrzymania zostawiał potomstwo tych zwierząt, które były bardziej atrakcyjne. W taki sposób wyodrębniły się dwie grupy prac decydujących o sukcesie w produkcji zwierzęcej. Są to chów zwierząt i hodowla zwierząt. Chów zwierząt to zestaw zabiegów związanych z zapewnieniem zwierzętom właściwych warunków Ŝywienia i utrzymania dla zapewnienia osiągnięcia optymalnego poziomu produkcji danego zwierzęcia. Celem chowu zwierząt jest więc uzyskanie produkcji towarowej. Produkcja towarowa jest to systematyczne uzyskiwanie oczekiwanych ilości produktu, np. mleka, wełny, lub Ŝywca rzeźnego o odpowiednich cechach. Do produkcji towarowej kierowane są zwierzęta czyli materiał towarowy, przeznaczone na rzeź, do uŜytkowania mlecznego lub innego w celu pozyskiwania konkretnych produktów. W odróŜnieniu od materiału towarowego, materiał hodowlany stanowią zwierzęta, które wykorzystywane są do doskonalenia kolejnych pokoleń tych zwierząt czyli do rozrodu. Powszechnie wiadomo, Ŝe znakomite warunki Ŝywienia i utrzymania nie zapewniają jeszcze wysokiego poziomu w produkcji zwierzęcej. Potrzebne są jeszcze zwierzęta o wysokiej wartości genetycznej w zakresie tych poŜądanych cech. Tym zajmuje się hodowla zwierząt. Hodowla polega więc na stałym doskonaleniu załoŜeń genetycznych zwierząt. Dzięki prowadzeniu hodowli oprócz podstawowych produktów zwierzęcych uzyskuje się jeszcze wartościowy genetycznie materiał hodowlany w postaci samic i samców przeznaczanych do rozpłodu w celu uzyskiwania równie wartościowego lub lepszego potomstwa. W hodowli konieczne jest dokonywanie oceny wartości uŜytkowej zwierząt, selekcji, dobrze zorganizowanego rozrodu i prowadzenie dokumentacji hodowlanej. Typy uŜytkowe Prowadząc przez wiele pokoleń pracę hodowlaną wyodrębnione zostały grupy zwierząt, które są wyspecjalizowane w specyficznym kierunku produkcji, a więc naleŜące do określonego typu uŜytkowego. Typ uŜytkowy jest to grupa zwierząt wyspecjalizowana w określonym kierunku produkcji, która charakteryzuje się właściwymi dla tego uŜytkowania cechami anatomicznymi i fizjologicznymi utrwalonymi dziedzicznie, a wiec przekazywanymi na kolejne pokolenia. Zwierzęta róŜnych typów uŜytkowych znacznie róŜnią się miedzy sobą budową ciała, szybkością przemiany materii, okresami dojrzewania i starzenia się i cechami uŜytkowymi. Typy uŜytkowe dzieli się na: − jednokierunkowe – zwierzęta wyspecjalizowane jednostronnie, w jednym kierunku uŜytkowania np. mlecznym, mięsnym lub jeszcze bardziej - bekonowym, u trzody chlewnej, − dwukierunkowe (kombinowanym) – zwierzęta wyspecjalizowane w dwu kierunkach np. mlecznym i mięsnym lub mięsnym i wełnistym, − wielokierunkowe (wszechstronne) – zwierzęta uŜytkowane z powodzeniem w kilku kierunkach np. mleczno-mięsno-roboczy. Rys. 1. Krowa w typie uŜytkowym mlecznym [opracowanie własne] Rys. 2. Krowa w typie uŜytkowym mięsnym. [opracowanie własne]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 8 Obecnie przy duŜej intensyfikacji rolnictwa największe znaczenie mają typy jednokierunkowe. Rasy i odmiany Zwierzęta reprezentujące róŜne typy uŜytkowe hodowane są w róŜnych rejonach geograficznych, róŜniących się znacznie lokalnymi warunkami takimi jak klimat, szata roślinna, ukształtowanie terenu i inne. W róŜnych rejonach spotyka się równieŜ odmienne poziomy kultury rolnej i zaawansowania w prowadzeniu pracy hodowlanej. W takich warunkach zwierzęta naleŜące do tego samego gatunku wykształciły charakterystyczne dla siebie cechy. Takie grupy zwierząt nazywa się rasami. Rasa jest to grupa zwierząt tego samego gatunku, która powstała w wyniku twórczej pracy człowieka przebiegającej w określonych warunkach geograficzno-przyrodniczych i gospodarczych, wyróŜniająca się zespołem cech uznanych za rasowe, przekazywanych na potomstwo i odmiennych od innych ras. Grupa ta musi być dostatecznie liczna, aby moŜna było rozmnaŜać ją bez potrzeby dolewu obcej krwi oraz bez konieczności kojarzenia w pokrewieństwie. W obrębie ras wyróŜnić moŜna jeszcze mniejsze grupy zwierząt nieznacznie róŜniących się od siebie. Takie grupy nazywa się odmianami. Odmiana jest to grupa zwierząt naleŜąca do określonej rasy, lecz róŜniąca się pewnymi wspólnymi cechami od pozostałych przedstawicieli tej rasy. Przykładami odmian mogą być w Polsce konie małopolskie, które maja dwie odmiany: kielecką i nowosądecką. Odmiana nowosądecka jest nieco masywniejsza od kieleckiej. Na bazie ras tworzone są równieŜ linie hodowlane. W obrębie rasy moŜna wyróŜnić linie hodowlane pochodzące od jednego przodka zwanego preferentem. Preferentem moŜe być tylko taki przodek, który ma wybitną wartość hodowlaną. Podstawą stworzenia linii hodowlanej jest ród lub rodzina. Ród to wszyscy potomkowie jakiegoś wybitnego przodka męskiego. Rodzina to wszyscy potomkowie jakiejś wybitnej samicy. Linię hodowlaną męską lub Ŝeńską tworzą tylko ci potomkowie preferenta, którzy odziedziczyli po nim (niej) wysoką wartość hodowlaną. Rasy zwierząt gospodarskich moŜna grupować zgodnie z róŜnymi kryteriami. Kryteria te mogą stanowić: − typ uŜytkowy: rasy mleczne, mięsne, koŜuchowe itp. − rejon geograficzny: rasy europejskie, afrykańskie, − klimat: rasy tropikalne, klimatu umiarkowanego, − ukształtowanie terenu: rasy nizinne, górskie, − miejsce wytworzenia: rasy rodzime, rasy zagraniczne, − stopień ich uszlachetnienia: rasy prymitywne, przejściowe i kulturalne. Rasy prymitywne to takie rasy, które ukształtowało przede wszystkim środowisko naturalne ich Ŝycia, właściwie bez udziału człowieka. Wykazują one bardzo dobre przystosowanie do określonego klimatu, ukształtowania powierzchni, roślinności, są odporne na niekorzystne warunki środowiska w związku z czym maja dobre zdrowie małe wymagania w stosunku do Ŝywienia i warunków utrzymania. Niestety charakteryzują się niskim poziomem cech uŜytkowych. W Polsce przykłady takich ras stanowią: owce wrzosówki i konie huculskie. Rasy przejściowe zachowały cechy ras prymitywnych, zwłaszcza te związane z przystosowaniem do trudnych warunków środowiska, lecz ich cechy uŜytkowe zostały znacznie udoskonalone w wyniku twórczej działalności człowieka. Stanowią one w pewnym sensie ogniwo łączące rasy prymitywne z rasami kulturalnymi i stanowią bardzo dobry
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 9 materiał do wykorzystania w pracy hodowlanej. W Polsce taką rasą jest bydło polskie czerwone. Rasy kulturalne wytworzono w wyniku intensywnej pracy hodowlanej związanej z ciągłym systematycznym doskonaleniem zwierząt i ich środowiska. Rasy te wysoko wyspecjalizowały się w konkretnych kierunkach produkcyjnych. Mają wysokie wymagania w odniesieniu do Ŝywienia i warunków utrzymania. Niespełnienie tych warunków w środowisku hodowlanym odbija się obniŜeniem produkcji, pogorszeniem stanu zdrowia i płodności. Przykładami takich ras są konie czystej krwi arabskiej, bydło rasy jersey, krajowe rasy wielkie białe, owce merynosy czy kury leghorn. Większość ras hodowanych zwierząt to rasy kulturalne gwarantujące wysoki poziom produkcji, ale i wymagających zabezpieczenia kosztownych warunków produkcji. Przez wiele lat hodowla europejska rozwijała się tylko w tym kierunku. Od kilku lat w krajach europejskich zaczęto dostrzegać równieŜ dobre strony chowu ras prymitywnych i przejściowych. Aby moŜna było sprawnie porozumiewać się na temat wartości i cech charakterystycznych zwierząt konieczne jest poznanie szeregu pojęć związanych z ich opisem i oceną. Pokrój jest to zespół cech zewnętrznych organizmu zwierzęcego, które moŜna ocenić przy pomocy wzroku lub pomocniczo, dotyku i pomiarów. Pokrój zwany równieŜ eksterierem ma duŜe znaczenie poniewaŜ wiele jego elementów jest związanych z budową wewnętrzną – interierem. Na podstawie cech pokrojowych moŜna określić gatunek, płeć, typ uŜytkowy, rasę, konstytucję, usposobienie i inne cechy. MoŜna równieŜ zorientować się wstępnie w stanie zdrowia zwierzęcia i poziomie jego produkcyjności. KaŜdy gatunek zwierząt charakteryzuje się specyficznymi cechami pokrojowymi. Znane są cechy pokrojowe, które warunkują dobre zdrowie i oczekiwaną produkcyjność zwierzęcia. MoŜna więc wyróŜnić szczególnie poŜądane cechy pokrojowe i wady pokrojowe. Ocena pokroju zwierząt jest powszechnie wykorzystywana w prowadzeniu pracy hodowlanej. Dla określenia charakterystyki pokrojowej zwierzęcia lub oceny jego pokroju stosuje się podział ciała zwierząt na poszczególne partie: − głowa z szyją, − tułów lub kłoda (przód, środek tułowia i zad), − kończyny. Aby moŜna było ocenić pokrój zwierzęcia naleŜy poznać jego wzorzec pokrojowy, czyli najodpowiedniejszy wygląd poszczególnych partii ciała oraz poprawnie je nazywać. Wady pokrojowe moŜna identyfikować poprzez porównanie cech pokrojowych ocenianego zwierzęcia z cechami uznawanymi za najbardziej poŜądane. Rysunki prezentujące pokrój podstawowych gatunków zwierząt gospodarskich znajdują się w kolejnych działach prezentujących te gatunki. Kondycja zwierząt gospodarskich Kondycja to zewnętrzne cechy organizmu zwierzęcego odzwierciedlające aktualny stan fizjologiczny. Cechy obrazujące kondycję oceniane są z punktu widzenia przeznaczenia produkcyjnego zwierzęcia. Kondycja ulega zmianom w ciągu Ŝycia zwierzęcia. Do czynników warunkujących kondycję zalicza się: − Ŝywienie, − pielęgnowanie zwierzęcia, − sposób utrzymania. Ze względu na róŜnice w wyglądzie zwierząt spowodowane wymienionymi czynnikami wyróŜnia się kilka róŜnych typów kondycyjnych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 10 Kondycja hodowlana – charakteryzuje zwierzęta uŜytkowane rozpłodowo. Zwierzęta te powinny być dobrze odŜywione, ale nie zapasione. Wygląd zewnętrzny typowy dla zwierząt zdrowych. Powinny być właściwie pielęgnowane. Kondycja taka jest właściwa, niezaleŜnie od gatunku zwierząt, dla wszystkich dorosłych samic i samców uŜytkowanych rozpłodowo. Kondycja opasowa – charakteryzuje zwierzęta dobrze opasione, przeznaczone na rzeź. Zwierzęta takie powinny być dobrze umięśnione i w miarę otłuszczone. Wygląd zewnętrzny odzwierciedla się w zaokrąglonych kształtach. Trudno dostrzegalne są kości tułowia. Kondycja wystawowa – jest osiągana zwykle w ciągu kilku miesięcy. Zwierzęta przygotowuje się do wystaw w ten sposób, Ŝe są one odŜywiane tak, aby nieco zaokrągliły się ich kształty, są przyuczane do spokojnego zachowania i zgrabnego poruszania się. Ponadto są troskliwie pielęgnowane, aby sierść była lśniąca i jedwabista. Takim zwierzętom juŜ w celu prezentacji podczas wystaw i pokazów wyczesuje się ogony, grzywy, grzywki, przystrzyga sierść, wyczesuje sierść w specjalny sposób, natłuszcza kopyta, rogi, racice, skoki oraz stosuje inne zabiegi upiększające. Kondycja głodowa – właściwa dla zwierząt niedoŜywionych, które w ciągu dłuŜszego okresu czasu nie otrzymują dawek pokarmowych zaspokajających ich potrzeby Ŝywieniowe. U zwierząt takich widoczne są kości, zwykle zmierzwiona lub nastroszona sierść i nieproporcjonalnie duŜa w stosunku do pozostałych części ciała głowa. Stopień wychudzenia jest proporcjonalny do długości trwania niedoborów w Ŝywieniu. Opisane wyŜej rodzaje kondycji są charakterystyczne dla wszystkich gatunków zwierząt. MoŜna jednak wyodrębnić równieŜ kondycje właściwe dla konkretnego gatunku. Przykładami mogą być kondycja treningowa, ujeŜdŜeniowa lub wyścigowa u koni. Na podstawie kondycji moŜemy wnioskować nie tylko o wyglądzie zwierzęcia, ale równieŜ o jego zdrowiu i uŜyteczności produkcyjnej. Konstytucja zwierząt gospodarskich Zwierzęta w róŜny sposób reagują na czynniki środowiska zewnętrznego. Mają róŜne tempo przemiany materii, róŜną pobudliwość układu nerwowego, róŜną odporność na choroby czy róŜnie reagujące na obfitość Ŝywienia. Zaobserwowanie tych zjawisk doprowadziło do wyodrębnienia wśród zwierząt tzw. typów konstytucyjnych. Konstytucja jest to zespół cech zwierzęcia obrazujących jego sposób reagowania na czynniki środowiska zewnętrznego. Wśród typów konstytucyjnych rozróŜnia się konstytucję: − mocną, − słabą, − ordynarną, − delikatną. Konstytucja mocna charakteryzuje się bardzo dobra harmonijna budową, odpornością na niekorzystne warunki środowiska, dobrą płodnością, dobrym umięśnieniem i wysoką wydajnością mleczną lub mięsną. Konstytucja słaba jest właściwa dla zwierząt wątłych, które silnie reagują na niekorzystne zmiany środowiska zewnętrznego związane z Ŝywieniem lub warunkami utrzymania. Zwierzęta o tej konstytucji są chorowite. Konstytucja ordynarna odznacza się masywną budową, grubą kością, grubą i mało elastyczną skórą, dobrym umięśnieniem i słabym rozwojem tkanki tłuszczowej i łącznej. Zwierzęta o konstytucji ordynarnej prezentują zwykle niską wydajność czyli np. słabą zdolność do opasu czy niską mleczność. Konstytucję delikatną prezentują zwierzęta o szlachetnej budowie, cienkiej kości, elastycznej, delikatnej, cienkiej skórze porośniętej jedwabistym, lśniącym włosem. Pod skórą widoczny jest zarys kości i mięśni.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 11 W obrębie konstytucji ordynarnej i delikatnej moŜna jeszcze wyróŜnić konstytucje suchą i limfatyczną. Zwierzęta suche mają szybką przemianę materii i bardziej pobudliwy system nerwowy, natomiast zwierzęta limfatyczne mają zwolnione tempo przemiany materii, są spokojne i mają skłonność do odkładania tłuszczu. Temperament zwierząt gospodarskich Zwierzęta podobnie jak ludzie inaczej psychicznie reagują na otaczające je zjawiska. Aby moŜna było się w tym zakresie zorientować, naleŜy poznać temperament zwierzęcia. Temperament czyli usposobienie zwierzęcia wyraŜające się siłą, szybkością i trwałością reakcji psychicznych na zjawiska świata zewnętrznego. U zwierząt moŜna wyodrębnić: − temperament Ŝywy, − temperament flegmatyczny. Zwierzęta o Ŝywym temperamencie na bodźce zewnętrzne (hałas, światło, dotyk, uderzenie) reagują szybko i krótkotrwale. Są ruchliwe, zainteresowane otoczeniem i zmianami w tym otoczeniu. Zwierzęta o temperamencie flegmatycznym słabo i powoli reagują na bodźce. Sprawiają wraŜenie ospałych i powolnych. Są to cechy poŜądane u zwierząt opasanych, poniewaŜ więcej energii przeznaczają one na przyrost masy ciała. Typy temperamentalne związane są z typem uŜytkowym zwierząt, np. typ mleczny bydła, typ wyścigowy koni, to zwierzęta o temperamencie Ŝywym, a typ mięsny, mleczno-mięsny, pociągowy to zwierzęta o temperamencie flegmatycznym. Temperament jest bezpośrednio uzaleŜniony od działania hormonów płciowych. Dzięki nim samice są łagodniejsze od samców, a zwierzęta starsze reagują mniej gwałtownie niŜ młode. Zwierzęta pozbawione gruczołów płciowych są spokojniejsze, mniej pobudliwe i bardziej flegmatyczne, co jest bezpośrednio widoczne np. u kastratów. Pewien wpływ na temperament ma równieŜ hormon tarczycy tyroksyna. Jej niedobór osłabia reakcje, a nadmiar zwiększa pobudliwość. Na temperament zwierząt w znaczący sposób wpływają równieŜ warunki chowu, zwłaszcza w zakresie obsługi. Człowiek na co dzień obcujący ze zwierzętami kształtuje ich cechy psychiczne. Dzięki temu zwierzęta o Ŝywym temperamencie mogą być spokojne i łagodne, a zwierzęta flegmatyczne mogą okazać się złośliwe. To od człowieka zaleŜy kształtowanie właściwych lub niewłaściwych nawyków u zwierząt. Niewłaściwe nawyki nazywane są narowami. Od tego jakie nawyki mają zwierzęta zaleŜy bezpieczeństwo ich obsługi. Czasami niespokojne zachowanie zwierzęcia wynika z jego Ŝywego temperamentu, a nie z jego niewłaściwego wychowania. O sukcesie obcowania ze zwierzętami ich obsługi decyduje dobre poznanie i zrozumienie zachowań zwierzęcia. Istotne znaczenie praktyczne ma równieŜ charakter zwierząt. Przez charakter zwierzęcia naleŜy rozumieć te jego cechy psychiczne, które przejawiają się w jego zachowaniu. Charakter w zasadzie jest stały, jednak do pewnego stopnia moŜe być modyfikowany. Istotne znaczenie dla produkcyjności zwierząt ma ich zdrowie. Przez dobre zdrowie naleŜy rozumieć taki stan anatomiczny i fizjologiczny, w którym zwierzę wykazuje oczekiwaną witalność i osiąga oczekiwane wyniki produkcyjne. Przejawami dobrego zdrowia są harmonijny i dobry wygląd, dobry apetyt, sprawne poruszanie się, zainteresowanie otoczeniem i inne właściwe przejawy reagowania na wpływ czynników środowiska zewnętrznego. Zdrowie jest jednym z najwaŜniejszych czynników wpływających na osiągane efekty produkcyjne w chowie zwierząt. Warunki jakie zapewnia hodowca zwierzętom mają istotny wpływ na utrzymanie dobrego stanu zdrowia. Dla hodowcy równieŜ waŜna jest właściwa ocena stanu zdrowia. Pierwszych informacji na ten temat dostarcza kierunkowo prowadzona obserwacja stada zwierząt, a takŜe pojedynczych sztuk w tym stadzie. Obserwować naleŜy ich wygląd, zachowanie, wydaliny i wydzieliny. Na podstawie tych obserwacji wnioskuje się o aktualnym stanie zdrowia zwierzęcia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 12 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu człowiek hoduje zwierzęta? 2. Jaki rodzaj czynności technologicznych oznaczają prace związane z chowem, a jaki z hodowlą? 3. Jakie typy konstytucyjne wyróŜnia się wśród zwierząt gospodarskich? 4. Jakie typy kondycyjne wyróŜnia się wśród zwierząt gospodarskich? 5. Jakie typy temperamentalne wyróŜnia się u zwierząt? 6. Jaki rodzaj cech zwierząt charakteryzuje pokrój? 7. Kiedy moŜna mówić o zwierzęciu Ŝe jest zdrowe? 8. Co oznaczają pojęcia rasa, odmian, typ uŜytkowy? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Oceń konstytucję wskazanego zwierzęcia. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów konstytucyjnych zwierząt, 2) określić jakie cechy są istotne dla oceny typu konstytucyjnego zwierząt, 3) opracować tabele do oceny wskazanego zwierzęcia, 4) dokładnie obejrzeć wskazane zwierzę, 5) zanotować wyniki swoich obserwacji we wcześniej przygotowanej tabeli, 6) wykonać fotografię wskazanego zwierzęcia, 7) zdecydować jaki typ konstytucyjny prezentuje wskazane zwierzę, 8) zaprezentować i uzasadnić swoją decyzję. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące bydło, lub konie, lub świnie, lub kozy. Ćwiczenie 2 Oceń, jaki typ kondycyjny reprezentują wskazane zwierzęta. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów kondycyjnych zwierząt, 2) określić, jakie cechy są istotne dla oceny typu kondycyjnego zwierząt, 3) opracować kryteria oceny kondycji zwierzęcia, 4) obejrzeć wskazane zwierzęta i ocenić je zgodnie z opracowanymi kryteriami, 5) zanotować wyniki swoich obserwacji, 6) wykonać fotoografie ocenianych zwierząt w pozycji z boku, z przodu i z tyłu, 7) zdecydować jakie typy kondycyjne prezentują wskazane zwierzęta, 8) zaprezentować efekty swojej pracy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 13 WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące bydło, lub konie, lub świnie, lub kozy. Ćwiczenie 3 Przeprowadź obserwacje wskazanych zwierząt i wskaŜ zwierzęta o Ŝywym i flegmatycznym temperamencie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów temperamentalnych zwierząt, 2) określić jakie cechy są istotne dla oceny temperamentu zwierzęcia, 3) opracować kryteria oceny temperamentu zwierzęcia, 4) dokładnie obejrzeć wskazane zwierzęta i ocenić je zgodnie z opracowanymi kryteriami, 5) zanotować wyniki swoich obserwacji, 6) zdecydować jakie typy temperamentalne prezentują wskazane zwierzęta. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − gospodarstwo utrzymujące bydło, lub konie, lub świnie, lub kozy. Ćwiczenie 4 Oceń stan zdrowia wskazanego zwierzęcia. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat czynników świadczących o stanie zdrowia zwierzęcia, 2) opracować kartę obserwacji zwierzęcia, 3) dokładnie obejrzeć wskazane zwierzęta i ocenić je zgodnie z przygotowaną kartą obserwacji, 4) zanotować wyniki swoich obserwacji. 5) zdecydować o stanie zdrowia zwierzęcia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − gospodarstwo utrzymujące bydło, lub konie, lub świnie, lub kozy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 14 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) wyjaśnić znaczenie chowu i hodowli poszczególnych gatunków zwierząt? 2) wyjaśnić pojęcia: chów i hodowla? 3) scharakteryzować ogólne cechy budowy zwierząt mające wpływ na uŜytkowość? 4) wyjaśnić pojęcia: konstytucja, kondycja, temperament, zdrowie? 5) wskazać typy kondycyjne zwierząt gospodarskich? 6) opisać cechy poszczególnych typów kondycyjnych? 7) wnioskować o uŜytkowaniu zwierzęcia na podstawie jego kondycji? 8) wskazać typy konstytucyjne zwierząt gospodarskich? 9) opisać cechy poszczególnych typów konstytucyjnych? 10) wnioskować o uŜytkowaniu zwierzęcia na podstawie jego konstytucji?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 15 4.2. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój bydła 4.2.1. Materiał nauczania Rys. 1. Pokrój krowy [opracowanie własne] Typy uŜytkowe bydła U bydła wyróŜnia się trzy typy uŜytkowe. 1. Typ mleczny – sylwetka ciała wpisuje się w trapez, jest szczupła i delikatna. Głowa szlachetna i sucha, szyja wydłuŜona, wąska o samiczym wyglądzie. Ogólne zarysy ciała są kanciaste, niewielkie umięśnienie zauwaŜalne zwłaszcza na udach. Zwierzęta te ukierunkowane są na wysoką produkcję mleka, część tylnia rozbudowana. Doskonale rozwinięte wymię. Kończyny suche i mocne. Klatka piersiowa długa i szeroka. Ten typ reprezentują rasy wolno rosnące i późno dojrzewające. 2. Typ mięsny – sylwetka ciała wpisuje się w prostokąt, jest masywna, metabolizm ukierunkowany na przyrost mięśni, zaokrąglone kształty, szeroki przód, szeroki zad, rasy mięsne później dojrzewają niŜ rasy mleczne. Głowa jest lekka, szeroka, z krótką, dobrze umięśnioną szyją. Nogi krótkie i lekkie. Przednie partie tułowia – silnie rozrośnięte, a Ŝebra łączą się z kręgosłupem prawie pod kątem prostym, są połoŜone blisko siebie i silnie wygięte, krótka szeroka i głęboka klatka piersiowa ma kształt beczkowaty. 3. Typ kombinowany łączy w sobie cechy obydwu poprzednio przedstawionych typów, charakteryzuje się dość masywną sylwetką, dość dobrą wydajnością mleczną. Budowa ciała zbliŜona raczej do typu mięsnego. Głowa średniej wielkości, szyja średnio umięśniona, tułów średnio długi, szeroki i głęboki. Kończyny średnio długie i mocne, dobrze rozwinięte wymię. Skóra jest elastyczna i pofałdowana. Materiał hodowlany – rasy bydła Do produkcji materiału towarowego kierowanego do produkcji masowej wykorzystuje się zwierzęta róŜnych ras, linii hodowlanych, rodów. Trzeba znać cechy charakterystyczne poszczególnych ras aby odpowiednio dobrać materiał do rozrodu.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 16 Rasy bydła Tabela 1.Charakterystyka ras bydła uŜytkowanych w Polsce [21] Rasy bydła mlecznego Rys. 3. Krowa rasy jersej [opracowanie własne] Jersey − angielska rasa o niepowtarzalnych cechach, wybitnie mleczna, − cięŜar krów ok. 370 kg, buhajów do 600-700 kg, − sylwetka szlachetna, umięśnienie skąpe i płaskie, kończyny suche, głowa mała, zad spadzisty, umaszczenie bułane, brunatne lub szare, − wydajność mleczna 4700 kg mleka, 5,67% tłuszczu i 4,04% białka − mleko szczególnie przydatne w przetwórstwie Rys. 4. Krowa rasy hf [opracowanie własne] Holsztyńsko-Fryzyjska − amerykańska rasa, najlepsza wśród ras mlecznych − cięŜar krów ok. 650-730 kg, buhajów ponad 1000 kg, − tułów płaski, ale głęboki i długi, kończyny mocne, suche i długie, wymię kształtu skrzynkowatego lub kulistego, ćwiartki równe, strzyki cylindryczne, doskonała zdolność wydojowa, − wydajność mleczna 10500 kg mleka, 3,62%tłuszczu i 3,14% białka – rekord światowy USA 32029 kg mleka − importowana do Polski w latach 1973-1976, wykorzystywana do doskonalenia bydła ras czarno- białej i czerwono-białej w Polsce.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 17 Rasy bydła mięsnego Rys. 5. Buhaj rasy Charolaise [18] Charolaise − francuska rasa dobrze umięśnionego, mocno zbudowanego i wcześnie dojrzewającego bydła mięsnego, − cięŜar krów do 900 kg, buhajów do 1400 kg, cieląt 40-50kg, − wydajność rzeźna ok. 70%, mięso o średniej ilości tłuszczu śródtkankowego, mało tłuszczu podskórnego, − nie wskazane unasienianie jałówek i krów o drobnej budowie. Rys. 6. Buhaj rasy Simental [18] Simental − szwajcarska rasa rosłego bydła hodowanego w typie mięsnym lub mlecznym, − cięŜar krów śr. 750 kg, buhajów śr. 1250 kg, cieląt 35-45 kg, − wydajność rzeźna ponad 60%, mięso delikatne, dobrej jakości, lekko przerośnięte tłuszczem, − nie wskazane unasienianie jałówek i krów o drobnej budowie. Rys. 7. Buhaj rasy Piemontese [18] Piemontese − włoska rasa bydła mięsnego o delikatnym kośćcu i bardzo dobrym umięśnieniu (szczególnie zadu), − cięŜar krów do 600 kg, buhajów ok. 1000kg, cieląt 35-40 kg, − wydajność rzeźna ok. 72%, mięso doskonałej jakości, o optymalnej zawartości tłuszczu, − moŜna unasieniać jałówki i krowy o drobnej budowie. Rys. 8. buhaj rasy Limousine [.18] Limousine − francuska rasa wcześnie dojrzewającego bydła mięsnego o światowym zasięgu, − cięŜar krów do. 800 kg, buhajów ok. 1300 kg, cieląt 36-39 kg, − wydajność rzeźna ok. 67%, mięso delikatne, kruche bez tłuszczu śródtkankowego, − moŜna unasieniać jałówki i krowy o drobnej budowie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 18 Rys. 9. Buhaj rasy Aberden Angus [18] Aberden Angus − angielska rasa bezroŜnego, wcześnie dojrzewającego bydła mięsnego, − cięŜar krów ok. 500 kg, buhajów ok. 800 kg, cieląt 26-28 kg, − wydajność rzeźna wysoka (ponad 70%), mięso drobno-włókniste, marmurkowate, tj. lekko przerośnięte tłuszczem, − moŜna unasieniać jałówki i krowy o drobnej budowie. Rys. 10. Krowa rasy Hereford [18] Hereford − najpopularniejsza na świecie, późno dojrzewająca, angielska rasa bydła mięsnego, − cięŜar krów ok. 600 kg, buhajów śr. 900 kg, cieląt 33-36 kg, − wydajność rzeźna, ze względu na grubą kość, ok. 65%, mięso zdecydowanie chudsze niŜ u innych ras, − moŜna unasieniać jałówki i krowy o drobnej budowie. Dla zintensyfikowania produkcji specjaliści zootechnicy proponują wykorzystanie do krzyŜowania z krowami mlecznymi nasienia buhajów ras mięsnych. Stosowanie takich metod jest uzasadnione w przypadku krów, których potomstwo nie będzie wykorzystywane do remontu stada, a będzie opasane. KrzyŜowanie takie wyzwala efekt heterozji czyli wybujałości cech. Mieszańce dwurasowe mają wiele cech poŜądanych. Cielęta rodzą się mając większą masę. Charakteryzuje je większe tempo przyrostów, lepsze wykorzystanie paszy (o 5-6%), większą wydajność rzeźna, lepsze umięśnienie tuszy (o ok. 5%) i lepsza jakość kulinarna mięsa. Do krzyŜowania dwurasowego najczęściej wykorzystuje się bydło Limusine, Piemontese i Blonde D`Aquitaine. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie typy uŜytkowe moŜna wyodrębnić u bydła? 2. Jakie rasy bydła reprezentują typ uŜytkowy mleczny? 3. Jakie rasy bydła reprezentują typ uŜytkowy mięsny? 4. Jakie cechy rasowe są szczególnie waŜne dla uŜytkowości mlecznej? 5. Jakie cechy rasowe są szczególnie waŜne dla uŜytkowości mięsnej? 6. Jak opisać cechy pokrojowe bydła? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozpoznaj typ uŜytkowy bydła na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych bydła,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 19 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat Fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące bydło. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj rasę bydła na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć sobie wiadomości na temat ras bydła, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać Fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaką rasę prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące bydło. Ćwiczenie 3 Przygotuj zestawienie krzyŜówek uŜytkowych bydła mlecznego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras bydła, 2) określić jakie cechy są istotne dla osiągnięcia wysokiej produkcji mleka, 3) przeanalizować znane Ci rasy pod względem tych cech, 4) zaproponować odpowiednie modele krzyŜowania w tym kierunku, 5) zaprezentować opracowane modele z uzasadnieniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 20 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) wyodrębnić typy uŜytkowe bydła? 2) scharakteryzować mleczne rasy bydła? 3) scharakteryzować mięsne rasy bydła? 4) wskazać cechy rasowe istotne dla uŜytkowości mlecznej? 5) wskazać cechy rasowe istotne dla uŜytkowości mięsnej? 6) opisać cechy pokrojowe u bydła?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 21 4.3. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój trzody chlewnej 4.3.1. Materiał nauczania Rys. 2. Pokrój świni [6] Typy uŜytkowe trzody chlewnej Mięsny typ uŜytkowy świń - świnie naleŜące do tego typu charakteryzują się szybkim wzrostem i późnym dojrzewaniem ( dojrzałość fizyczna jest osiągana w wieku 3-4 lat). Wysokie dobowe przyrosty i późne dojrzewanie sprawiają, Ŝe świnie w tym typie nie odtłuszczają się wcześnie, a osiągają duŜą masę ciała, która waha się w granicach od 200 do 300kg. Obecnie w produkcji trzody chlewnej nie wykorzystuje się innych typów uŜytkowych. Doskonalenie materiału hodowlanego trzody chlewnej równieŜ podąŜa w kierunku poprawiania cech mięsności. Stąd takie typy uŜytkowe jak mięsno-tłuszczowy, słoninowy i smalcowy mają historyczne znaczenie. Spośród świń spotykanych w produkcji masowej typy te reprezentują świnie ras prymitywnych utrzymywane raczej hobbystycznie. Materiał hodowlany – trzoda chlewna - rasy Rys. 11. Rasa Wielka biała polska [18] Wielka biała polska (wbp) − duŜa, długa, dość wysokie nogi, dobre umięśnienie szynek, − wysokie przyrosty przy ekonomicznym zuŜyciu paszy, − odporność na stres i mocna konstytucja, − duŜa płodność, wysoka mleczność i duŜa troskliwość macierzyńska, − komponent mateczny do krzyŜowania z knurami ras mięsnych lub do produkcji loszek-mieszańców ras białych (wbp x pbz) do krzyŜowań wielorasowych. Rys. 12. Rasa Polska biała zwisłoucha [18] Polska biała zwisłoucha (pbz) − poprawna, szlachetna budowa, dobre wypełnienie szynek, − szybkie tempo wzrostu przy niskim zuŜyciu paszy, − pewna wraŜliwość na stres i środowisko, − wysoka płodność, mleczność i troskliwość macierzyńska, − doskonały komponent mateczny do krzyŜowania z knurami ras mięsnych oraz do produkcji loszek-mieszańców ras białych (pzb x wbp) do krzyŜowań wielorasowych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 22 Rys. 13. Rasa Pietrain [18] Pietrain (pi) − średnio duŜa, niezbyt długa, doskonałe umięśnienie szynek, schabu i łopatek, − szybki wzrost i rozwój do masy ok. 80 kg, − wybitna wydajność rzeźna, b. cienka słonina, wysoki udział najwartościowszych wyrębów, − duŜa wraŜliwość na stres i skłonność do wytwarzania mięsa z wadą PSE, − niska płodność, − komponent ojcowski do krzyŜowań z rasami białymi lub do produkcji knurów-mieszańców ras mięsnych. Rys. 14. Rasa Hampshire [18] Hampshire (ha) − dość duŜa, o mocnej budowie i Ŝywym temperamencie, łatwo adaptująca się, − dobre umięśnienie szynek, duŜa efektywność tuczu, wysoka wydajność rzeźna, dobra jakość mięsa, cienka słonina, − umiarkowana płodność, duŜa troskliwość macierzyńska, − komponent ojcowski do krzyŜowania z lochami ras białych, ale przede wszystkim do produkcji knurów-mieszańców ras "kolorowych". Rys. 14. Rasa Duroc [18] Duroc (du) − duŜa, wysokonoŜna, o lekko karpiowatym grzbiecie, dobre umięśnienie tuszy, − szybkie tempo wzrostu, dobre wykorzystanie paszy, średnia wydajność rzeźna, − łatwość adoptacji, duŜa odporność na warunki środowiska i stres, mięso wolne od wady PSE, − średnia płodność lecz bardzo wysoka mleczność, − komponent ojcowski, dający b. wyraźny efekt heterozji, do krzyŜowań z lochami ras białych i do produkcji knurów-mieszańców ras "kolorowych". Rys. 15. Rasa Mieszańce [18] Mieszańce − prawidłowa, mocna budowa, mocne kończyny, − wysokie przyrosty przy b. dobrym wykorzystaniu paszy, − wysoka skuteczność krycia, liczniejsze mioty i wyŜsza masa ciała przy urodzeniu, − większa odporność na warunki środowiska, − lepsza wydajność rzeźna, wyŜszy indeks oceny przyŜyciowej i lepsza jakość mięsna, − wysokie libido i b. dobra jakość nasienia, − komponent ojcowski ostateczny ("terminal") pochodzący z róŜnych wariantów krzyŜowań: pi x ha, ha x pi, du x pi, du x ha, 990 x pi i in. Rasy hybrydowe Rys. 16. Rasa Penarlan P76[18] Penarlan P76 − najlepsza jakość mięsa, − najlepsza jakość tuszy, − brak genu wraŜliwości na stres (RYR1), − najszybsze tempo wzrosu, − bardzo duŜa odporność i jednolitość.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 23 Rys. 17. Rasa Pic 402 [18] Pic 402 − doskonały przykład bezstresowego knura obdarzonego wybitnym temperamentem, − polecany do krycia materiału Ŝeńskiego o niewiadomym stopniu opadnięcia genem stresu, − potomstwo cechuje się wysoką mięsnością i wydajnością rzeźną przy zachowaniu dobrego wykorzystania paszy i tempa przyrostów. Rys. 18. Rasa Pic 408 [18] Pic 408 − całkowicie bezstresowy knur, pochodzi ze szczytu piramidy hodowlanej, − przeznaczony dla hodowców zainteresowanych wysoką mięsnością i wybojowością, − charakteryzuje się doskonałą jakością mięsa. Rys. 19. Rasa Linia Hypor G - Biały Duroc [18] Linia Hypor G - Biały Duroc − potomstwo odznacza się duŜą zdrowotnością, odpornością na nieco gorsze warunki środowiskowe, − tuczniki posiadają doskonałą jakość mięsa i są chętnie kupowane przez duŜe rzeźnie, − bardzo dobre wykorzystanie paszy i wysokie przyrosty dzienne nie podlegają dyskusji. Rys. 20. Rasa Linia Hypor B - Holenderski Yorkshire [18] Linia Hypor B - Holenderski Yorkshire − charakterystyczna długa budowa ciała jest dość dobrze przekazywana na potomstwo, − ponad dwieście lat tradycji w hodowli tej rasy daje efekt w postaci stabilnych wyników hodowlanych na najwyŜszym poziomie, − przy zachowaniu dobrych warunków środowiskowych efekty produkcyjne sprostają najwyŜszym wymaganiom odbiorców Rys. 21. Rasa Linia Hypor S - Biały Pietrain [18] Linia Hypor S - Biały Pietrain − uŜycie tego knura daje szybki efekt w postaci znacznej poprawy mięsności, − stosując nasienie Pietraina trzeba uwzględnić wyŜszą jakość paszy, w zamian otrzymujemy tuczniki o wybitnej mięsności oraz doskonałym pokroju, co moŜe mieć znaczenie przy sprzedaŜy "na wagę Ŝywą". Rys. 22. Rasa France Hybrides - Maxter 16 [18] France Hybrides - Maxter 16 − potomstwo bezstresowych, charakteryzujących się wybitnym temperamentem knurów Master, cechuje się wysoką mięsnością i wydajnością rzeźną przy zachowaniu dobrego wykorzystania paszy i wysokiego tempa wzrostu, − knury polecane są do inseminacji kaŜdego materiału hodowlanego, − knury te charakteryzują się szybkimi przyrostami, niewielkim współczynnikiem spoŜycia paszy na kg przyrostu, cienką słoniną, wyrównaniem, jednorodnością i dobrą jakością tusz.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 24 Dobierając materiał hodowlany dla gospodarstwa naleŜy dokładnie przeanalizować nie tylko opisy ras, ale równieŜ porównać cechy i wyniki produkcyjne róŜnych ras. Na tej podstawie, uwzględniając warunki gospodarstwa powinno się dokonywać doboru zwierząt gwarantujących uzyskanie najlepszych efektów w warunkach jakimi dysponuje producent. Tabela 2. Cechy wybranych ras świń utrzymywanych w Polsce [12] Tabela 3. Świnie najwaŜniejsze rasy przydatne do krzyŜowania towarowego [12] 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie typy uŜytkowe wyodrębnia się u trzody chlewnej? 2. Jakie rasy świń reprezentują typ uŜytkowy mięsny? 3. Jakie cechy rasowe są szczególnie waŜne dla uŜytkowości mięsnej? 4. Jak opisać cechy pokrojowe świni? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy typu uŜytkowego trzody chlewnej na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych trzody chlewnej, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 25 WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące trzodę chlewną. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj rasę świń na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras świń, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać Fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaką rasę prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące trzodę chlewną. Ćwiczenie 3 Przygotuj zestawienie krzyŜówek uŜytkowych trzody chlewnej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć sobie wiadomości na temat ras trzody chlewnej, 2) określić jakie cechy są istotne dla osiągnięcia poŜądanej wartości uŜytkowej, 3) przeanalizować znane Ci rasy pod względem tych cech 4) zaproponować odpowiednie modele krzyŜowania w tym kierunku, 5) zaprezentować opracowane modele z uzasadnieniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) wskazać typy uŜytkowe trzody chlewnej? 2) opisać cechy rasowe mięsnego typu uŜytkowego? 3) wskazać rasy trzody chlewnej uŜytkowane w Polsce? 4) opisać krzyŜówki uŜytkowe trzody chlewnej? 5) rozpoznać rasy trzody chlewnej?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 26 4.4. Rasy typy uŜytkowe i pokrój koni 4.4.1. Materiał nauczania Rys. 3. Pokrój konia [opracowanie własne] Typy uŜytkowe koni Wśród typów uŜytkowych koni moŜna wyróŜnić typ wierzchowy, typ pociągowy, typ ogólnouŜytkowy i typ juczny. Typ wierzchowy charakteryzuje lekka budowa, długie linie, niezbyt grube ale zbite kości. Głowa jest lekka, długa szyja, niezbyt szeroka, głęboka, dobrze związana kłoda. Koń taki ma długie nogi, mocne kopyta o twardym rogu, jędrną suchą skórę, gładki lśniący przylegający do ciała niedługi włos. Nie ma lub ma bardzo małe szczotki pęcinowe. Charakteryzują go lekki chód, zdolność do skoków, Ŝywy temperament, czasami zbyt nerwowy charakter. Typ pociągowy reprezentują konie o cięŜkiej masywnej budowie, bardzo spokojnym usposobieniu i powolnym poruszaniu się. Mają masywne kości, duŜą, cięŜką głowę, krótką grubą szyję, szeroki przód i zad, krótkie i grube nogi z duŜymi szczotkami pęcinowymi, duŜe kopyta i grubą skórę. Typ wszechstronnie uŜytkowy to konie duŜe, masywne, o spokojniejszym niŜ konie wierzchowe temperamencie. UŜytkowane są z powodzeniem zarówno w zaprzęgu jak i pod siodłem. Są to najczęściej konie półkrwi. Typ juczny tworzą konie zwykle niewielkich rozmiarów. Mają one krępą budowę, krótkie nogi, mocny grzbiet, mocne kopyta, Ŝywy temperament, zrównowaŜony i spokojny charakter. Ten typ uŜytkowy reprezentują konie huculskie. Konie zimnokrwiste
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 27 Rys. 23. Perszeron [19] Perszeron Pochodzenie: Wielka Brytania. Umaszczenie: kare, siwe. Pokrój: subtelna głowa, inteligentne i szeroko rozstawione oczy, szeroko otwarte nozdrza, wyokrąglona szyja, szeroka pierś, mocne lędźwie i umięśniony zad. Charakter: inteligentne, łagodnie usposobione. uŜytkowanie: pociągowe, cięŜkie prace polowe i leśne. Rys. 24. Koń Szlezwicki [19] Koń Szlezwicki Pochodzenie: Niemcy. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie:zazwyczaj kasztanowate z jasną grzywą i ogonem. Pokrój: duŜa głowa, głęboka klatka piersiowa, sylwetka wpisana w prostokąt na krótkich nogach. Charakter: przyjazny, chętny do pracy. UŜytkowanie: pociągowe. Rys. 25. Clydesdale [19] Clydesdale Pochodzenie: Szkocja. Wysokość: 165 cm. Umaszczenie:dereszowate, gniade, kasztanowate. Pokrój: cięŜka budowa, silny, krótki grzbiet, duŜe kopyta, długie pęciny są silnie owłosione, nogi przednie, podobnie jak i tylne, są proste, postawione pionowo pod łopatką. Charakter: zrównowaŜone, spokojny temperament. UŜytkowanie: pociągowe, cięŜkie prace polowe, orka.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 28 Rys. 26. Shire [19] Shire Pochodzenie: Anglia. Wysokość: 185 cm. Umaszczenie:najczęściej kare, gniade i siwe Pokrój: budowa ciała harmonijna, silne umięśnienie, długie kończyny, szeroka pierś, sucha głowa na wysoko osadzonej szyi, obfite szczotki pęcinowe, grzywa i ogon, roŜnego rodzaju znaki szczególne (łysiny, strzałki, gwiazdki) na głowie. Charakter: uległe, cierpliwe, spokojne. UŜytkowanie: pociągowe, transport (browary), cięŜkie prace polowe. Rys. 27. Polski Koń Zimnokrwisty [19] Polski Koń Zimnokrwisty Pochodzenie: Polska. Wysokość: 165 cm. Umaszczenie: gniade, kasztanowe, rzadko kare. Pokrój: bardzo potęŜne, ogromnej sile pociągowej. Charakter: wytrzymałe, mało wymagające. UŜytkowanie: pociągowe. Rasa łowicko-sochaczewska – konie bardzo masywne, reprezentujące typ pospieszno-roboczy cięŜkiego kalibru. Występuje głównie w okolicach Łowicza i Sochaczewa. Kuce Kuce (ang. pony) to małe konie, których wysokość w kłębie nie przekracza 148 cm. RóŜnią się między sobą przede wszystkim kalibrem czyli grubością kośćca. Wykorzystuje się je dziś głównie do rekreacji dla dzieci lub osób lekkich.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 29 Rys. 28. Kuc Szetlandzki [19] Kuc Szetlandzki Pochodzenie: Wielka Brytania. Wysokość : 100 cm. Umaszczenie:wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: mała głowa, przysadzisty, zwarty, krótkie kończyny, małe kopyta, bujne owłosienie grzywy, ogona i szczotek pęcinowych. Charakter: nieustępliwe, czupurne. UŜytkowanie:wierzchowe przez dzieci. Rys. 29. Koń Huculski [19] Koń Huculski Pochodzenie: Polska. Wysokość: 130 cm. Umaszczenie:najczęściej gniada, myszata, lub kara. Pokrój: krępa budowa ciała, długa głowa, krótki kark, kłoda szeroka, głęboka i długa, krótkie kończyny o małych, mocnych kopytach. Charakter: odporne, Ŝywotne, łagodne, dzielne w pracy. UŜytkowanie:wierzchowe, rekreacja, turystyka górska, rajdy terenowe, zaprzęgi, juczne. Rys. 30. Haflinger [19] Haflinger Pochodzenie: Austria. Wysokość: 140 cm. Umaszczenie:kasztanowata (od jasnej do czekoladowej), z bardzo rozjaśnioną (białą) grzywą i ogonem. Pokrój: długi grzbiet, dobrze umięśniony zad, krótkie kończyny. Charakter: spokojne, pracowite. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgi, juczne.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 30 Rys. 31. Koń Fiordzki [19] Koń Fiordzki Pochodzenie: Norwegia. Wysokość: 142 cm. Umaszczenie:bułana, rzadziej myszata, z pręgą przez grzbiet i poprzecznym pręgowaniem na podramionach, grzywa czarna z białym obrzeŜeniem po obu stronach, jasne pasma w ogonie. Pokrój: głowa dość duŜa i szeroka z wyraźnie zaznaczoną częścią pyskową, szyja krótka i gruba, kłąb mało wyrazisty, grzbiet długi, lędźwie szerokie, zad nieraz przebudowany, kończyny kościste dość suche, ale bez wyraźnego uścięgnienia, wybitnie duŜa objętość klatki piersiowej, kopyta średniej wielkości, o rogu nie najlepszej jakości. Charakter: posłuszne, pracowite. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgi, juczne. Konie pierwotne Konie dzikie oraz blisko z nimi spokrewnione. Rys. 32. Koń Przewalskiego [19] Koń Przewalskiego Pochodzenie: Mongolia. Wysokość: 130 cm. Umaszczenie: typowo dzikie jasno bułane w róŜnych odcieniach z ciemną pręgą na grzbiecie, czarna grzywa i ogon. Pokrój: głowa duŜa i długa, szyja krótka, kłąb mało wydatny, pierś i zad szerokie, nogi cienkokostne z kasztanami na wszystkich czterech, grzywki nie ma, grzywa krótkowłosa, stojąca. Charakter: dziki temperament, odwaŜne. UŜytkowanie:dzikoŜyjące, hodowla zachowawcza.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 31 Rys. 33. Tarpan [19] Tarpan Pochodzenie: Rosja. Wysokość: 135 cm. Umaszczenie:myszate. Pokrój: krępa budowa ciała, mała głowa, prosty, mocny grzbiet, kończyny krótkie, smukłe, suche o wąskich i mocnych kopytach. Charakter: Ŝywe, płochliwe. UŜytkowanie :gatunek wymarły od niego pochodzą niektóre konie współczesne. Rys. 34. Konik Polski [19] Konik Polski Pochodzenie: Polska. Wysokość: 135 cm. Umaszczenie:myszate z pręgą na grzbiecie, gęsto owłosiona grzywa i ogon. Pokrój: silna i krępa budowa, lekka głowa o prostym profilu, szyja krótka i nisko osadzona, prosta, mało wyraźny kłąb, głęboka klatka piersiowa, zad ścięty, grzywa i ogon o obfitych i grubych włosach. Charakter: Ŝywe, odporne. UŜytkowanie:hodowla w warunkach rezerwatowych, rekreacyjne, zaprzęgowe. Rys. 35. Mustang [19] Mustang Pochodzenie: USA. Wysokość: 145 cm. Umaszczenie:wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: głowa o wyrazie typowego konia hiszpańskiego, silna, muskularna szyja, bujna grzywa i ogon, silne, mocne kończyny, krępa, prymitywna budowa ciała, szeroki zad, kończyny są mocne i wytrzymałe, kopyta twarde (nie wymagają podków) i zwykle z czarnego rogu. Charakter: inteligentne, odwaŜne, skłonne do walki. UŜytkowanie:dziko Ŝyjące, wierzchowe rajdy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 32 Konie gorącokrwiste Mianem "gorącokrwiste" określamy konie, które posiadają cechy wszechstronnego konia sportowego. Z natury są energiczne, przystosowane do pracy w szybkim ruchu. śywy temperament i lekka, sucha budowa to ich charakterystyczne cechy. Rys. 36. Czysta Krew Arabska [19] Czysta Krew Arabska Pochodzenie: Kraje arabskie. Wysokość: 150 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia, z wyjątkiem srokatego. Pokrój: mała głowa, często o profilu szczupaczym, krótki, dobrze umięśniony, poziomy zad z charakterystyczną odsadą ogona, mocne i suche kończyny, sylwetkę moŜna wpisać w kwadrat. Charakter: dzielne, energiczne, inteligentne. UŜytkowanie: wierzchowe, pokazy, wyścigi. Rys. 37. Pełna Krew Angielska [19] Pełna Krew Angielska Pochodzenie: Wielka Brytania. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: elegancki, o najwyŜszej wartości hodowlanej, długie kończyny, sierść o delikatnym, krótkim włosie. Charakter: pobudliwe, szybkie w odruchach. UŜytkowanie: wyścigi płaskie, wyścigi z przeszkodami, skoki przez przeszkody.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 33 Rys. 38. Angloarab [19] Angloarab Pochodzenie: Francja. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: głęboka klatka piersiowa, krótki grzbiet, proporcjonalny zad. Charakter: Ŝywe, odwaŜne. UŜytkowanie: ujeŜdŜenie, skoki przez przeszkody, WKKW. Rys. 39. Angloarab Shagya [19] Angloarab Shagya Pochodzenie: Węgry. Wysokość: 155 cm. Umaszczenie: siwe, rzadziej gniade, kare, kasztanowate. Pokrój: w typie silnego araba. Charakter: inteligentne, odporne. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgowe. Rys. 40. Koń Śląski [19] Koń Śląski Pochodzenie: Polska koń szlachetny półkrwi angielskiej. Wysokość: 175 m. Umaszczenie: gniade, kare, rzadziej kasztanowate. Pokrój: masywny typ koni półkrwi, beczkowaty kształt tułowia, prosty grzbiet i mało suche stawy, szybko rośnie i wcześnie dojrzewa. Charakter: duŜa siła w zaprzęgu, wraŜliwe na niewygody i brak paszy. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgowe.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 34 Rys. 41. Koń Wielkopolski [19] Koń Wielkopolski Pochodzenie: Polska - jest to najbardziej ujednolicona populacja spośród polskich ras koni. Wysokość: 165 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: głowa sucha szlachetna, szyja długa, prawidłowa i dobrze osadzona, kłąb wyraźny, kłoda zwięzła, niezbyt szeroka, ale głęboka, bardzo dobra partia zadu, który jest mocny, ścięty, doskonale umięśniony, kończyny solidne, o suchych stawach i ścięgnach, pęciny długie, bez szczotek pęcinowych. Charakter: Ŝwawe, łagodne, inteligentne, posłuszne. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgowe. Rys. 42. Koń Małopolski [19] Koń Małopolski Pochodzenie: Polska. MoŜna wyodrębnić trzy odłamy tych koni: lubelsko-kieleckie, sądeckie i tarnowsko- dąbrowskie. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia Pokrój: głowa mała, długa szyja, nieco słaby grzbiet, lekko ścięty i dobrze umięśniony zad, głęboka kłoda, długie kończyny, odznacza się suchą konstytucją i szlachetnym wyglądem. Charakter: wytrzymałe, spokojne, łatwe do prowadzenia. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgowe. Dobrze wykorzystuje paszę.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 35 Rys. 43. Koń Fryzyjski [19] Koń Fryzyjski Pochodzenie: Holandia. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: zawsze kare. Pokrój: głowa sucha z małymi uszami, szyja średnio długa, mocna, bujna grzywa, kłąb mało wyraźny, kończyny dobrze umięśnione i bardzo silne, obfite szczotki pęcinowe, gęsty, nisko osadzony ogon. Charakter: silne, wytrzymałe, posłuszne, inteligentne, odporne. UŜytkowanie: rekreacja, powoŜenie, ujeŜdŜenie. Rys. 44. Koń Lipicański [19] Koń Lipicański Pochodzenie: Austria. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: zawsze siwe. Pokrój: silne nogi, płaski zad, mocno zbudowana głowa, długa i jedwabista grzywa, źrebaki rodzą się kare, dopiero z czasem stają się szare, a wreszcie całkiem siwe. Charakter: posłuszne, inteligentne, wyniosłe. UŜytkowanie: ujeŜdŜenie, parady (efektowny chód). Rys. 45. Quarter Horse [19] Quarter Horse Pochodzenie: USA. Wysokość: 150 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: bardzo rozwinięty zad, nawet juŜ u źrebaków, kończyny są Ŝylaste, grzbiet krótki i muskularny, głowa mała osadzona na silnej szyi, umięśnione barki. Charakter: pojętne, wraŜliwe, rącze, aktywne, wytrzymałe. UŜytkowanie: wierzchowe, rodeo, wyścigi.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 36 Tabela 4. Wysokość w kłębie i masa ciała niektórych ras koni [12] 4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak określić pokrój konia? 2. W jakich typach uŜytkowych hoduje się konie? 3. Jakie cechy charakteryzują poszczególne rasy koni? 4. Jakie rasy są najczęściej hodowane w Polsce? 5. Jakie rasy koni wyhodowano w Polsce? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy typu uŜytkowego koni na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych koni, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące konie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 37 Ćwiczenie 2 Rozpoznaj rasę koni na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć sobie wiadomości na temat ras koni, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać Fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaką rasę prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące konie. Ćwiczenie 3 Oceń pokrój konia na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat opisu pokroju koni, 2) zgromadzić informacje na temat wad pokrojowych koni, 3) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 4) opisać te cechy, 5) wykonać Fotografię zwierzęcia, 6) ocenić które cechy pokrojowe wykazują wady, 7) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura lub inne materiały dotyczące oceny pokroju koni, − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer z dostępem do sieci internet i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące konie. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) opisać pokrój konia? 2) ocenić pokrój konia/ 3) określić typy uŜytkowe koni? 4) opisać cechy charakterystyczne dla typu uŜytkowego? 5) wskazać rasy i ich przynaleŜność do typów uŜytkowych? 6) wskazać rasy koni uŜytkowane w Polsce? 7) wskazać rasy koni wytworzone w Polsce?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 38 4.5. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój owiec i kóz 4.5.1. Materiał nauczania Rys. 4. Pokrój owcy [opracowanie własne] Owce uŜytkowane są w wielu typach uŜytkowych. Typ wełnisty reprezentuje rasa merynos polski, typ koŜuchowy – wrzosówka, typ mięsny – czarnogłówka, typ mleczny – owca fryzyjska, typ plenny – owca fińska. Inne polskie rasy takie jak polska owca nizinna, polska owca długowełnista reprezentują typ uŜytkowy wełnisto-mięsny. Obecnie owce mają bardzo małe znaczenie gospodarcze. Berrichon, berrichon du cher, beriszony, rasa owcy domowej o mięsnym kierunku uŜytkowania, wyhodowana we Francji w regionie Berry, jedna z najstarszych francuskich ras owiec. Tryki berrichon osiągają cięŜar do 120 kg, maciorki – do 85 kg. Wełna biała, wysokiej jakości, roczna wydajność wełny około 3,5 kg. Berrichon jest rasą popularną wśród francuskich hodowców, m.in. ze względu na uzyskiwanie jagniąt do tuczu mlecznego, jest takŜe hodowana w wielu krajach Europy i w północnej Afryce. W 1979 owce tej rasy sprowadzono do Polski. Merynos, rasa owcy domowej wyhodowana w średniowieczu w Hiszpanii, posiadająca duŜe znaczenie w światowej hodowli. Początkowo uŜytkowana w kierunku wełnistym, obecnie jest typem wełnisto-mięsnym. Wełna merynosa jest najbardziej rozpowszechniona, jako najwłaściwsza dla celów przemysłowych, ceniona m.in. ze względu na cienkość włosa. Merynosy osiągają wagę ponad 60 kg, wydajność wełny w zaleŜności od odmiany waha się od 4 kg do ponad 8 kg rocznie. W Polsce wyhodowano 2 typy tzw. merynosa polskiego: typ pogrubiony oraz typ wełnisto-mięsny. Merynosy stanowią połowę pogłowia owiec. Polska owca nizinna, wyhodowana w Polsce rasa duŜych owiec, która posiada szereg odmian lokalnych utworzonych w róŜnych okręgach hodowlanych w 2. poł. XX w. Powstała w drodze krzyŜowania owiec rasy merynos z rasami lokalnymi i importowanymi, np. lincoln, texel, kent, leine, leicester. Uzyskano m.in. owce nizinne: wielkopolskie, lubelskie, białostockie i tzw. polskiego corriedale. Polskie owce nizinne są bezrogie, tryki osiągają do 130 kg cięŜaru ciała, maciorki do 90 kg, wydajność wełny 5,5-8 kg rocznie. Cechują się takŜe dobrą uŜytkowością mięsną. Długowełniste owce polskie, typ owiec uzyskanych wskutek krzyŜowania odmian miejscowych z owcami rasy merynos i kent. Stanowią obecnie większość owiec hodowanych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 39 w Polsce, w kierunku wełnisto-mięsnym. Wyhodowano odmiany lokalne, jak np.: śląska, kamieniecka, pomorska, bocheńska. Tabela 5. Ogólna klasyfikacja ras i typów uŜytkowych owiec [12] Rys. 5. Pokrój kozy[opracowanie własne] Typy uŜytkowe ZróŜnicowane zapotrzebowanie na produkty i surowce oraz czynniki klimatyczne doprowadziły do wyodrębnienia kilku typów uŜytkowych kóz. − Typ uŜytkowy mleczny – kozy tego typu obdarzone są Ŝywym temperamentem i mają twardą konstytucję. Jest to najbardziej popularny typ uŜytkowy w krajach o wysokiej kulturze rolniczej i bogatych zasobach paszowych. Budowa ciała tych kóz charakteryzuje się duŜym wzrostem (kozły do 100 cm w kłębie i ponad 120 kg wagi) oraz dobrze rozwiniętym wymieniem, co z kolei warunkuje wysoką wydajność mleczną na poziomie 2000 kg mleka w laktacji. − Typ uŜytkowy mięsny – występują tutaj grupy szlachetnych ras uŜytkowanych w kierunku mięsnym. Ich umaszczenie zazwyczaj jest brunatne lub czarne. Zaliczane są do ras duŜych, ich wysokość w kłębie wynosi 75–90 cm dla kozłów oraz 70–80 cm dla kóz. Masa ciała kozłów waha się w granicach 85–95 kg natomiast u kóz 60–70 kg. Zwierzęta te po odpowiednim opasie osiągają wydajność rzeźną 55–62%. Dobrze Ŝywione dają stosunkowo duŜo mleka – 1000–2000 kg w 10 miesięcznej laktacji. − Typ uŜytkowy wełnisty – ten typ reprezentują tylko dwie rasy. Mają one drobną budowę ciała, wysokość w kłębie nie przekracza 60 cm, a masa ciała 65 kg. Plenność tych ras jest niska (100–110%). Ich wspólną cechą jest wełnistość związana z tym, Ŝe ich ciało
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 40 pokryte jest wełną (nie sierścią jak w przypadku innych kóz). Długość włosów pokrywowych wynosi 20–25 cm. − Typ uŜytkowy puchowy – do tego typu naleŜą zaledwie trzy rasy. Wymiary ciała kóz i kozłów są mniejsze niŜ u innych ras. Biała barwa puchu jakim są one pokryte sprzyja farbowaniu wyrobów (np. kaszmirskich szali). Roczna wydajność puchu wynosi 200- 1200 g. − Typ wszechstronnie uŜytkowy – jest wiele ras klasyfikowanych do tego typu dlatego teŜ występuje duŜe zróŜnicowanie cech morfologicznych i uŜytkowych. JednakŜe w większości przypadków są to rasy o zasięgu lokalnym, doskonale przystosowane do miejscowych warunków utrzymania i Ŝywienia. Zwykle są hodowane dla mleka (wydajność mleczna 150–500 kg mleka w laktacji) oraz na mięso (masa ciała niektórych kozłów dochodzi do 90 kg). Rasy kóz − Typ mleczny: saaneńska (Saanen), Toggenburska (Toggenburger), alpejska francuska (Francaise Alpine), Poitouska (Poitevine), Alpejska brytyjska (British Alpine), Saaneńska brytyjska (British Saanen), Toggenburska brytyjska (British Toggenburg), Złota gernsejska (Golden Guernsey), Angielska guernsey (English Guernsey), Appencelska (Appenzeller), Oberhasil-briencerska (Oberhasil-Brienzer), Biała szlachetna niemiecka (Deutsche weisse Edelziege), barwna szlachetna niemiecka (Deutsche bunte Edelziege), Turyńska leśna (Thuringer Waldziege), Maltańska, La mancha, Megrelska (Miegrelskaja poroda), Murciana granadia, Biała celtiberyjska (Blanca Celtiberica), Kanaryjska (Canaria), Malaguena. − Typ mięsny: Burska (Boer), Pygymy. − Typ wełnisty: Angorska, Radziecka wełnista. − Typ puchowy: Kaszmirska, Przydońska, Orenburska. − Typ wszechstronnie uŜytkowy: Anglo-nubijska, (Anglo-Nubian), Angielska, Damasceńska, Karpacka, Sandomierska, Kazimierska, Biała uszlachetniona. Cechy charakterystyczne niektórych ras kóz prezentuje tabela 6. Tabela 6. Charakterystyka ras kóz [12]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 41 4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak scharakteryzować pokrój owcy? 2. Jak scharakteryzować pokrój kozy? 3. Jakie typy uŜytkowe występują u owiec? 4. Jakie typy uŜytkowe występują u kóz? 5. Jakie rasy wyodrębnia się u owiec? 6. Jakie rasy wyodrębnia się u kóz? 7. Jakie krzyŜówki uŜytkowe owiec preferowane są w produkcji? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy typu uŜytkowego owiec na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych owiec, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane Rysografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące owce. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj rasę kóz na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras kóz, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaką rasę prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 42 WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące kozy. Ćwiczenie 3 Przygotuj zestawienie krzyŜówek uŜytkowych owiec. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras owiec, 2) określić jakie cechy są istotne dla osiągnięcia poŜądanej wartości uŜytkowej, 3) przeanalizować znane Ci rasy pod względem tych cech, 4) zaproponować odpowiednie modele krzyŜowania w tym kierunku, 5) zaprezentować opracowane modele z uzasadnieniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) opisać pokrój owcy? 2) opisać pokrój kozy? 3) określić typy uŜytkowe owiec? 4) określić typy uŜytkowe kóz? 5) wskazać które cechy są cechami charakteryzującymi rasy? 6) rozpoznać rasy owiec? 7) rozpoznać rasy kóz? 8) scharakteryzować krzyŜówki uŜytkowe owiec?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 43 4.6. Materiał hodowlany – drób 4.6.1. Materiał nauczania Rys. 6. Pokrój kury [opracowanie własne] Rys. 7. Pokrój koguta [opracowanie własne] W Polsce uŜytkowanych jest wiele gatunków drobiu. Wśród nich wymienić naleŜy: kury, kaczki, gęsi, indyki, perlice, przepiórki, baŜanty i strusie. W produkcji drobiarskiej najczęściej wyróŜnia się typ uŜytkowy mięsny. W obrębie tego typu czasami wyodrębnia się podtypy charakteryzujące się specyficznymi cechami budowy, kształtem sylwetki lub rozmiarami. W przypadku kur duŜe znaczenie ma typ uŜytkowy nieśny. Wykorzystywany jest takŜe typ ogólnouŜytkowy charakteryzujący się dobrymi cechami mięsności i dość wysokim poziomem nieśności. Produkcja drobiarska jest dość rozpowszechniona w naszym kraju. W przypadku drobiu materiał czysto rasowy stosowany jest głównie dla celów produkcji materiału hodowlanego. Utrzymywanie w produkcji towarowej drobiu czysto rasowego daje gorsze efekty produkcyjne niŜ wyspecjalizowane rody, czy krzyŜówki uŜytkowe. Brojlery drobiowe
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 44 są efektem wielokrotnych krzyŜowań międzyrasowych lub międzyrodowych. Ptaki niektórych czystych ras utrzymywane są dla zachowania zasobów genetycznych. Są to np. rasy: zielononóŜka kuropatwiana, Ŝółto nóŜka kuropatwiana, czubatka polska, lokalne rasy gęsi tj. kielecka, zatorska i biłgorajska oraz kaczki – Pekin krajowy i minikaczka. Podział podstawowych gatunków drobiu na typy uŜytkowe i przykłady ras w poszczególnych typach prezentuje tabela 7. Tabela 7. Główne kierunki uŜytkowania oraz rasy i rody drobiu w Polsce [12] Rys. 46. Rasa leghorn [20] Rys. 47.Rasa Sussex [21] Rys. 48. Gęś biała kołudzka [22] Rys. 49. Kaczki Pekin p33 [23]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 45 Rys. 50. Indyki [24] Rys. 51. Perlice [25] Rys. 52. Przepiórka japońska [26] Rys. 53. Strusie [27] Niektóre cechy produkcyjne podstawowych gatunków drobiu związane z osiąganiem określonej masy ciała w określonym czasie umieszczone są w tabeli 8.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 46 Tabela 8. Orientacyjna masa ciała oraz okresy tuczu drobiu rzeźnego [12] 4.6.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak scharakteryzować pokrój kury i koguta? 2. Jakie typy uŜytkowe wyróŜnia się u kur? 3. Jakie rasy kur uŜytkowane są w Polsce? 4. Jakie krzyŜówki uŜytkowe, rody i rasy drobiu uŜytkowane są w Polsce? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy typu uŜytkowego kur na podstawie wskazanego stada. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych kur, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 47 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat Fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − ferma drobiu utrzymująca kury. Ćwiczenie 2 Przygotuj zestawienie krzyŜówek uŜytkowych kur mięsnych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras kur, 2) określić jakie cechy są istotne dla osiągnięcia poŜądanej wartości uŜytkowej, 3) przeanalizować znane Ci rasy pod względem tych cech, 4) zaproponować odpowiednie modele krzyŜowania w tym kierunku, 5) zaprezentować opracowane modele z uzasadnieniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny. 4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) określić pokrój kury i koguta? 2) wskazać kierunki uŜytkowania drobiu? 3) określić rasy kur uŜytkowanych w Polsce? 4) opisać rasy drobiu? 5) wskazać rody i krzyŜówki uŜytkowe drobiu?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 48 4.7. Pszczoły, ryby, zwierzęta futerkowe 4.7.1. Materiał nauczania Pszczoły miodne Pszczoły miodne Ŝyją w rodzinach o dość wyspecjalizowanej organizacji socjalnej. W rodzinie pszczelej znajdują się trzy rodzaje osobników. Są to królowa-matka – największa, pszczoły robotnice wyspecjalizowane w zakresie realizacji specyficznych zadań i trutnie – osobniki męskie. Rys. 54. Królowa[28] Rys. 55. Robotnica[28] Rys. 56. Truteń[28] Podmiotem prowadzącym ocenę i księgi dla linii hodowlanych pszczół jest Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Krajowe programy hodowlane mogą być realizowane jako programy genetycznego doskonalenia zwierząt lub jako programy ochrony zasobów genetycznych zwierząt. Obecnie otwarte są księgi dla linii w rasie kraińskiej (car), księgi dla rasy kaukaskiej(cau) i księgi dla linii w rasie środkowo - europejskiej (M), w tym programami ochrony objęte są linie tej rasy rodzimej. Podstawą wpisu do księgi jest stwierdzenie na podstawie wyników oceny, Ŝe matki pszczele odpowiadają wzorcowi – standardowi hodowlanemu dla linii. Rejestry prowadzone są przez hodowców realizujących programy krzyŜowania pszczół dla linii powstałych w wyniku wielokrotnego krzyŜowania materiału hodowlanego pochodzącego z linii dla których prowadzone są księgi. Wzorce linii hodowlanych dla których prowadzone są księgi (KCHZ). Wymaganiem podstawowym dla wszystkich matek jest wygląd prawidłowy bez wyraźnych wad anatomicznych i uszkodzeń mechanicznych. 1. Rasa środkowo-europejska Linie objęte krajowymi programami hodowlanymi ochrony zasobów genetycznych pszczół − Linia M: Augustowska (MA) − Linia M: Kampinoska (MK) − Linia M: Północna (Pn) − Linia M: Asta 2. Rasa środkowo-europejska Linia dla której realizowany jest krajowy program doskonalenia genetycznego pszczół − Linia M: Norweska (NOR) 3. Rasa kraińska Linie dla których realizowane są krajowe programy doskonalenia genetycznego pszczół z zastosowaniem systemów hodowli zachowawczej: − Linia car: Pogórska (Cb)
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 49 − Linia car: CT46 − Linia car: Beskidka − Linia car: Dobra (D) 4. Rasa kraińska Linie dla których realizowane są krajowe programy doskonalenia genetycznego pszczół. − Linia car: PWJOT − Linia car: Kujawska ( kd) − Linia car: Kortówka − Linia car: J − Linia car: N − Linia car: T − Linia car: PA − Linia car: SK − Linia car: Nieska − Linia car: Jugo − Linia car: Alpejka − Linia car: CNT − Linia car: CJ10 − Linia car: Alsin − Linia car: Cp − Linia car: Cr − Linia car: Ca − Linia car: Tb − Linia car: Ab − Linia car: Marynka ( Mr) − Linia car: R − Linia car: S − Linia car: Niw − Linia car: Bałtycka − Linia car: Kamianka − Linia car: GR1 − Linia car: Zosia (Zo) − Linia car: AGA − Linia car: Wielka − Linia car: Gema − Linia car: Prima 5. Rasa kraińska Linie dla których rozpoczęto realizację programów doskonalenia genetycznego pszczół. − Linia car: Majówka − Linia car: Karpatka 6. Rasa kaukaska Linia dla której realizowany jest krajowy program doskonalenia genetycznego pszczół z zastosowaniem systemów hodowli zachowawczej − Linia cau: KBrz 7. Rasa kaukaska Linie dla których realizowane są krajowe programy hodowlane doskonalenia genetycznego pszczół
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 50 − Linia: cau Woźnica − Linia: cau KPW − Linia: cau Pb − Linia: cau PwK − Linia: cau W − Linia: cau M − Linia: cau KP − Linia: cau Puławska (P) − Linia: cau WG 8. Cechy charakterystyczne linii hodowlanych pochodzących z krzyŜowania, dla których prowadzone są rejestry − Linia: Apipol 2 − Linia: Iwonka − Linia: MJ Cechy charakterystyczne linii hodowlanych pochodzących z krzyŜowania, dla których w 2005 roku rozpoczęto realizację programów hodowlanych − Linia: Brzezinka − Linia: Karolinka − Linia: Viking − Linia: Viktoria Zwierzęta futerkowe Kolejna grupa zwierząt uŜytkowana jest ze względu na specyficzny charakter okrywy włosowej. Niektóre ze zwierząt futerkowych mogą być uŜytkowane równieŜ na mięso. Tabela 9 prezentuje kierunki uŜytkowania, rasy i odmiany zwierząt futerkowych. Tabela 9. Rasy zwierząt futerkowych [12]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 51 Sposób odŜywiania - zwierzęta futerkowe naleŜą do grupy roślinoŜernych i mięsoŜernych czyli drapieŜnych. Zwierzęta tej grupy znacznie róŜnią się miedzy sobą. PoniŜej znajdują się informacje na temat najwaŜniejszych cech uŜytkowych zwierząt futerkowych. Tabela10. Parametry technologiczne niektórych gatunków futerkowych mięsoŜernych [12] Tabela 11. Parametry technologiczne niektórych futerkowych roślinoŜernych [12] Podstawowe gatunki ryb hodowanych w stawach. Do najczęściej hodowanych ryb w polskim rybactwie stawowym naleŜą karp i pstrąg. Obydwa te gatunki mają odmienne wymagania biologiczne w odniesieniu do środowiska.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 52 Rys. 57. Karp [29] Karp (Cyprinus carpio) Budowa zewnętrzna. Dzika, podstawowa forma karpia (sazan) ma wyciągnięte, bocznie słabo ścieśnione ciało. Wysuwalny otwór gębowy ma połoŜenie końcowe. Na górnej wardze występują cztery wąsiki (dwa dłuŜsze i dwa krótsze). Zęby gardłowe trójrzędowe. Łuski duŜe, 33–40 wzdłuŜ linii bocznej. U hodowlanych odmian ciało, w zaleŜności od odmiany, bywa mniej lub bardziej wyciągnięte i wygrzbiecone. WyróŜnia się karpie: − pełnołuskie (całkowicie pokryte łuskami), − lustrzenie (o ciele pokrytym nieregularnie rozrzuconymi, powiększonymi łuskami), − lustrzenie rzędowe (z szeregiem duŜych łusek biegnących wzdłuŜ linii bocznej), − golce (całkowicie pozbawione łusek, lub z pojedynczymi łuskami osadzonymi w bezpośrednim sąsiedztwie płetw). Płetwa grzbietowa z 20–26 rozwidlającymi się promieniami. W płetwie odbytowej jest ich 8– 11, w brzusznej 9–11, piersiowej 16–17, w ogonowej zaś 19; wszystkie u góry wyraźnie się rozwidlają. Ubarwienie jest zmienne. Grzbiet zazwyczaj zielonobrązowy do zielonoczarniawego. Boki srebrzystobrązowawe, brzuch biały. Płetwy zielonoszare z brązowawym odcieniem, nierzadko czerwonawe. Długość 25–75 cm, maksymalnie 120 cm. Karpie mogą osiągać wiek 40 lat. Tryb Ŝycia. W ciągu dnia karp trzyma się zazwyczaj głębszych, zaciemnionych miejsc, przejawiając wzrastającą aktywność wraz z zapadającym zmierzchem. Tarło – maj do lipca, zaleŜnie od kształtowania się w tym okresie temperatury wody. Na głowie i płetwach piersiowych samców słaba wysypka tarłowa. Ikra składana jest w płytkich, zacisznych, porośniętych roślinnością przybrzeŜnych miejscach (równieŜ na zalanych wczesnoletnim przyborem łąkach), przy temperaturze wody od 18 do 20°C. Z powodu wysokiej temperatury tarła karpie Ŝyjące w otwartych wodach naszej chłodniejszej szerokości geograficznej (równieŜ w Polsce), rzadko znajdują sposobność do odbycia naturalnego rozrodu. Składanie ikry odbywa się porcjami, z tygodniowym odstępem czasu. ZaleŜnie od cięŜaru ciała samicy składanych jest 200000–300000 jaj. Są one jasne, a po dostaniu się do wody pęcznieją, zwiększając prawie o połowę swą średnicę. Przyklejają się do wodnych roślin, podobnie jak i wykluwające się po 3–5 dniach larwy, które jeszcze następne 1–3 dni spędzają przyczepione do nich za pomocą znajdujących się na głowie przyczepnych organów. Po tym okresie spoczynku młode karpie muszą podpłynąć ku powierzchni wody aby napełnić powietrzem pęcherz pławny. Dopiero teraz są zdolne do samodzielnego pływania. Karpie hodowlane
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 53 w stawach osiągają w trzecim roku Ŝycia cięŜar 1–2 kg przy długości ciała 25–35 cm. RównieŜ dzikie karpie odznaczać się mogą tak szybkimi przyrostami, zazwyczaj jednak rosną zdecydowanie wolniej. OdŜywianie. Młode karpie zjadają rośliny i zwierzęcy plankton (wyrostki, skorupiaki). Przy długości około 18 mm zaczynają polować na zwierzęta denne. Osobniki dorosłe pobierają dodatkowo pokarm roślinny. Karpie rozpoczynają Ŝerowanie dopiero przy temperaturze wody przekraczającej 8°C jednak najlepiej przyswajają pokarm w temperaturze powyŜej 20°C. W gospodarce stawowej karp jest najwaŜniejszą rybą hodowlaną. Pstrąg tęczowy Rys. 58. Pstrąg tęczowy [30] Ryba ta naleŜy do rodziny łososiowatych, łacińska nazwa: Salmo gaidneri. Wygląd. WydłuŜone, z boków nieco spłaszczone ciało o szerokim trzonie ogonowym, lustro drobne, 135–150 wzdłuŜ linii bocznej. Głowa o tępym pysku z szerokim otworem gębowym. Górne i dolne wyrostki filtracyjne pierwszego łuku skrzelowego główkowate, środkowe pałeczkowate. Uzębienie lemiesza: blaszka z 4 zębami tylnymi brzegu, silnie wygięty trzon z 1 lub 2 rzędami zębów. Ubarwienie. Głowę, ciało oraz płetwy grzbietową, tłuszczową i ogonową pokrywają liczne, czarne plamy i punkty wzdłuŜ boków ciągnie się szeroki, czerwonawy pas. Długość: 25–50, do 70 cm (do 7 kg). Występowanie. Wędrowna forma pstrąga tęczowego, czyli łosoś stalowogłowy (S. gairdnen) Ŝyje w Pacyfiku u wybrzeŜy Ameryki Północnej. od południowej. Alaski po południowy. Oregon i wpływa na tarło do rzek. Druga forma – wyłącznie słodkowodny pstrąg kalifornijski Ŝyje w rzekach i jeziorach kalifornijskich gór Sierra Nevada. Obie te formy w 1860 r. trafiły do Europy i wymieszano w hodowli stawowej. Próby aklimatyzacji w rzekach powiodły się i pstrąg tęczowy jest rozpowszechniony w hodowli i tuczu w stawach. Rozród. Tarło rozpoczyna się od grudnia. Samica ogonem wygrzebuje w dnie duŜe gniazdo, do którego składa 1600–2000 jaj. Okres inkubacji ikry trwa 100–150 dni. Młode pstrągi dojrzewają płciowo często juŜ w 2, ale zazwyczaj w 3 roku Ŝycia. Pstrąg tęczowy gatunek zbiorczy o niedokładnie jeszcze ustalonej taksonomii, tworzący wiele form wędrownych i osiadłych, słodkowodnych. 4.7.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak opisać sylwetki karpia i pstrąga tęczowego? 2. Jakie rasy pszczół hodowane są w Polsce? 3. Jaka instytucja prowadzi księgi hodowlane pszczół? 4. Jakie gatunki zwierząt uŜytkowane są futrzarsko? 5. Jakie parametry technologiczne charakteryzują zwierzęta futerkowe?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 54 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy pokrojowe karpia w porównaniu z pstrągiem tęczowym. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat budowy karpi i pstrągów, 2) określić jakie cechy są istotne dla analizowanych zwierząt, 3) opisać te cechy, 4) zaprezentować opis posługując się fotografią lub rysunkiem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer i projektor multimedialny. Ćwiczenie 2 Przygotuj prezentację produktów pszczelich. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat produktów pszczelich, 2) przygotować opisy cech charakterystycznych dla tych produktów, 3) poszukać fotografii lub samodzielnie fotografować produkty pszczele, 4) przedstawić prezentacje na forum grupy. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny, − cyfrowy aparat fotograficzny. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) określić cechy biologiczne pstrąga i karpia? 2) określić odmiany karpia? 3) wskazać rasy pszczół hodowanych w Polsce? 4) rozpoznać osobniki rodziny pszczelej? 5) wskazać gatunki zwierząt futerkowych. 6) określić parametry technologiczne wybranych roślinoŜernych i mięsoŜernych zwierząt futerkowych? 7) określić cechy biologiczne pstrąga i karpia?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 55 4.8. Psy i koty 4.8.1. Materiał nauczania Rys. 8. Budowa psa[7] 1 – czaszka, 2 – krawędź czołowa (stop), 3 – pysk (kufa), 4 – policzek, 5 – grzbiet nosa, 6 – trufla nosa, 7 – czoło, 8 – łuk nadoczny, 9 – pokrywa czaszki, 10 – guz potyliczny, 11 – oko, 12 – ucho, 13 – szyja, 14 – kark, 15 – podgardle, 16 – kłąb, 17 – grzbiet, 18 – krzyŜ, 19 – biodro, 20 – ogon, 21 – klatka piersiowa, 22 – przedpięrsie, 23 – brzuch, 24 – słabizna, 25 – łopatka, 26 – ramię, 27 – łokieć, 28 – podramię, 29 – nadgarstek, 30 – śródręcze, 31 – przednia łapa, 32 – miednica, 33 – udo, 34 – staw kolanowy, 35 – podudzie, 36 – staw skokowy, 37 – śródstopie, 38 – tylna łapa. Rasy psów Na świecie występuje bardzo wiele ras psów. PoniŜej znajduje się podział ras psów zgodnie z ustaleniami Międzynarodowej Federacji Kynologicznej. I grupa FCI Owczarki i inne psy pasterskie z wyłączeniem szwajcarskich psów do bydła. a) sekcja 1 – owczarki, b) sekcja 2 – psy zaganiające. II grupa FCI Pinczery, sznaucery, molosy. a) sekcja 1 – psy w typie pinczera i sznaucera, b) sekcja 2 – mol osowate, c) sekcja 3 – szwajcarskie psy pasterskie. III grupa FCI Teriery: a) sekcja 1 – teriery duŜe i średnie, b) sekcja 2 – teriery małe, c) sekcja 3 – teriery typu bull, d) sekcja 4 – teriery miniaturowe. IV grupa FCI Jamniki: a) sekcja 1 – jamniki. V grupa FCI Szpice, psy pierwotne: a) sekcja 1 – północne psy zaprzęgowe, b) sekcja 2 – północne psy myśliwskie, c) sekcja 3 – północne psy pasterskie,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 56 d) sekcja 4 – szpice europejskie, e) sekcja 5 – szpice azjatyckie i rasy pokrewne, f) sekcja 6 – rasy pierwotne, g) sekcja 7 – rasy pierwotne myśliwskie, h) sekcja 8 – psy myśliwskie z pręgą na grzbiecie. VI grupa FCI Psy gończe: a) sekcja 1 – psy gończe, b) sekcja 2 – posokowce, c) sekcja 3 – rasy pokrewne. VII grupa FCI WyŜły: a) sekcja 1 – wyŜły kontynentalne, b) sekcja 2 – wyŜły brytyjskie i irlandzkie, setery. VIII grupa FCI Psy aportujące, płoszące, dowodne: a) sekcja 1 – psy aportujące, b) sekcja 2 – płochacze, c) sekcja 3 – psy dowodne. IX grupa FCI Psy ozdobne, do towarzystwa: a) sekcja 1 – biszony i rasy pokrewne, b) sekcja 2 – pudle, c) sekcja 3 – małe psy belgijskie, d) sekcja 4 – psy bezwłose, e) sekcja 5 – rasy tybetańskie, f) sekcja 6 – Chihuahua, g) sekcja 7 – angielskie spaniele miniaturowe, h) sekcja 8 – spaniele japońskie i pekińczyk, i) sekcja 9 – kontynentalne spaniele miniaturowe, j) sekcja 10 – Kromfohrländer, k) sekcja 11 – małe psy mol osowate. X grupa FCI Charty: a) sekcja 1 – charty długowłose, b) sekcja 2 – charty szorstkowłose, c) sekcja 3 – charty krótkowłose. Psy w poszczególnych grupach róŜnią się od siebie wyglądem, sposobem reagowania na bodźce zewnętrzne, charakterem i cechami dotyczącymi sposobu uŜytkowania. PoniŜej znajdują się tylko pojedyncze przykłady psów z poszczególnych grup. W kaŜdej grupie wyróŜnia się od kilkunastu do kilkudziesięciu róŜnych ras sklasyfikowanych w sekcjach. Grupa FCI Ilustracja przykładowej rasy Opis rasy I Rys. 59. Owczarek niemiecki [31] Owczarek niemiecki to rasa bardzo wszechstronna. Pełni funkcje psa stróŜującego, policyjnego, tropiciela, pracuje w słuŜbach sanitarnych, a nawet jako ratownik odszukujący zasypanych przez lawiny. Jest teŜ szkolony na przewodnika niewidomych. Jego cechy psychiczne to: czujność, spostrzegawczość, Ŝywy temperament, uległość, łatwość szkolenia. MoŜna go określić jako "psa jednego pana". Wysokość w kłębie: samce 60-66 cm, samice 55–61 cm. Umaszczenie: czarne z regularnymi brązowymi, Ŝółtymi lub jasnoszarymi znaczeniami (podpaleniem).
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 57 II Rys. 60. Dog niemiecki [31] Dog niemiecki pochodzi od pradawnych psów uŜywanych przez plemiona germańskie do polowań na dziki i niedźwiedzie. W późniejszych czasach były psami tylko dla ksiąŜąt a w XIX wieku takŜe dla zamoŜniejszych mieszczan. Jest to duŜy, umięśniony pies (wysokość co najmniej 80 cm), mimo to jest łagodny, jeŜeli dobrze się go wychowa. Potrzebuje duŜo miejsca i duŜo ruchu. III Rys. 61. Foksterier [31] Wyhodowane w Wielkiej Brytanii do tępienia lisów. Foksteriery są odwaŜne, wytrzymałe, o duŜej pasji łowieckiej. Najczęściej są mało posłuszne, chodzą własnymi ścieŜkami, dlatego wymagają konsekwentnego postępowania. Potrafią być agresywne w stosunku do innych psów. Szczególnie, jeŜeli walczą o swoje terytorium. TakŜe w stosunku do mniejszych zwierząt nie są przyjacielsko nastawione. Królik, kot, czy zając nie moŜe czuć się bezpiecznie, jeŜeli w pobliŜu kręci się foksterier. IV Rys. 62. Jamniki [31] Wizerunki psów podobnych do jamników pojawiły się juŜ na ścianach staroegipskich świątyń. Figurki psów podobnych znaleziono w Meksyku, w Grecji i w Chinach. W Niemczech leŜą szczątki tych zwierząt z czasów imperium rzymskiego. Nie wiadomo dokładnie skąd wywodzi się jamnik. Istnieje 9 odmian, wszystkie mają podobną budowę, róŜnią się tylko długością sierści oraz wielkością. Jamniki były hodowane w przeszłości jako psy myśliwskie na króliki, lisy i borsuki, bardzo wytrwałe w pogoni za zwierzyną. Po niemiecku Dachshund znaczy pies na borsuki. Masa ciała jamnika standarowej wielkości waha się pomiędzy 9-12 kg V Rys. 63. Husky syberyjski [31] Husky syberyjski pochodzi z Rosji - jak sama nazwa wskazuje z terenów północnych. Na początku XX wieku przewieziony na Alaskę, gdzie od razu zyskał sobie popularność. Od tego czasu bierze udział w wyścigach psich zaprzęgów. Mimo powszechnej opinii, nie jest to dobry pies rodzinny. Jest za bardzo niezaleŜny, samodzielny, uwielbia ruch. Jest inteligentny, ale nie zawsze posłuszny VI Rys. 64. Gończy Polski [31] Gończy polski uŜywany jest do polowania na zwierzynę płową i czarną. Wspaniały i niezastąpiony zwłaszcza dzikarz i tropowiec, równie dobrze sprawdza się jako płochacz i aporter. Posiada charakterystyczny melodyjny gon o zmieniającej się tonacji, u suk wyŜszej. Zwinny i szybki. ZrównowaŜony, łagodny, ale przy tym nad wyraz odwaŜny i roztropny. Inteligentny, bardzo chętny i podatny na tresurę, ale nie lubi przymusu. Nieoceniony
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6
Technik.weterynarii 6

Recommended

Technik.weterynarii 7
Technik.weterynarii 7Technik.weterynarii 7
Technik.weterynarii 7Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 8
Technik.weterynarii 8Technik.weterynarii 8
Technik.weterynarii 8Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 3.1 ppz_tresc
11 3.1 ppz_tresc11 3.1 ppz_tresc
11 3.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 10
Technik.weterynarii 10Technik.weterynarii 10
Technik.weterynarii 10Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 15
Technik.weterynarii 15Technik.weterynarii 15
Technik.weterynarii 15Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 2
Technik.weterynarii 2Technik.weterynarii 2
Technik.weterynarii 2Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 1.1 ppz_tresc
11 1.1 ppz_tresc11 1.1 ppz_tresc
11 1.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 12
Technik.weterynarii 12Technik.weterynarii 12
Technik.weterynarii 12Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 

Recommended

Technik.weterynarii 7
Technik.weterynarii 7Technik.weterynarii 7
Technik.weterynarii 7Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 8
Technik.weterynarii 8Technik.weterynarii 8
Technik.weterynarii 8Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 3.1 ppz_tresc
11 3.1 ppz_tresc11 3.1 ppz_tresc
11 3.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 10
Technik.weterynarii 10Technik.weterynarii 10
Technik.weterynarii 10Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 15
Technik.weterynarii 15Technik.weterynarii 15
Technik.weterynarii 15Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 2
Technik.weterynarii 2Technik.weterynarii 2
Technik.weterynarii 2Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 1.1 ppz_tresc
11 1.1 ppz_tresc11 1.1 ppz_tresc
11 1.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 12
Technik.weterynarii 12Technik.weterynarii 12
Technik.weterynarii 12Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 3
Technik.weterynarii 3Technik.weterynarii 3
Technik.weterynarii 3Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 5
Technik.weterynarii 5Technik.weterynarii 5
Technik.weterynarii 5Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 17
Technik.weterynarii 17Technik.weterynarii 17
Technik.weterynarii 17Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 9
Technik.weterynarii 9Technik.weterynarii 9
Technik.weterynarii 9Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 4
Technik.weterynarii 4Technik.weterynarii 4
Technik.weterynarii 4Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 7.1 ppz_tresc
11 7.1 ppz_tresc11 7.1 ppz_tresc
11 7.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 14
Technik.weterynarii 14Technik.weterynarii 14
Technik.weterynarii 14Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 4.1 ppz_tresc
11 4.1 ppz_tresc11 4.1 ppz_tresc
11 4.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 19
Technik.weterynarii 19Technik.weterynarii 19
Technik.weterynarii 19Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 16
Technik.weterynarii 16Technik.weterynarii 16
Technik.weterynarii 16Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 13
Technik.weterynarii 13Technik.weterynarii 13
Technik.weterynarii 13Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 11
Technik.weterynarii 11Technik.weterynarii 11
Technik.weterynarii 11Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 18
Technik.weterynarii 18Technik.weterynarii 18
Technik.weterynarii 18Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 21
Technik.weterynarii 21Technik.weterynarii 21
Technik.weterynarii 21Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 22
Technik.weterynarii 22Technik.weterynarii 22
Technik.weterynarii 22Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.weterynarii 1
Technik.weterynarii 1Technik.weterynarii 1
Technik.weterynarii 1Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z3.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z3.01_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z3.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z3.01_uSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 8.1 ppz_tresc
11 8.1 ppz_tresc11 8.1 ppz_tresc
11 8.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
11 2.1 ppz_tresc
11 2.1 ppz_tresc11 2.1 ppz_tresc
11 2.1 ppz_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
17 6.1 pw_ch_zl_tresc
17 6.1 pw_ch_zl_tresc17 6.1 pw_ch_zl_tresc
17 6.1 pw_ch_zl_trescSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Technik.rolnik 321[05] z3.02_u
Technik.rolnik 321[05] z3.02_uTechnik.rolnik 321[05] z3.02_u
Technik.rolnik 321[05] z3.02_uSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_uSzymon Konkol - Publikacje Cyfrowe
 

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Technik.weterynarii 3
Technik.weterynarii 3Technik.weterynarii 3
Technik.weterynarii 3
 
Technik.weterynarii 5
Technik.weterynarii 5Technik.weterynarii 5
Technik.weterynarii 5
 
Technik.weterynarii 17
Technik.weterynarii 17Technik.weterynarii 17
Technik.weterynarii 17
 
Technik.weterynarii 9
Technik.weterynarii 9Technik.weterynarii 9
Technik.weterynarii 9
 
Technik.weterynarii 4
Technik.weterynarii 4Technik.weterynarii 4
Technik.weterynarii 4
 
11 7.1 ppz_tresc
11 7.1 ppz_tresc11 7.1 ppz_tresc
11 7.1 ppz_tresc
 
Technik.weterynarii 14
Technik.weterynarii 14Technik.weterynarii 14
Technik.weterynarii 14
 
11 4.1 ppz_tresc
11 4.1 ppz_tresc11 4.1 ppz_tresc
11 4.1 ppz_tresc
 
Technik.weterynarii 19
Technik.weterynarii 19Technik.weterynarii 19
Technik.weterynarii 19
 
Technik.weterynarii 16
Technik.weterynarii 16Technik.weterynarii 16
Technik.weterynarii 16
 
Technik.weterynarii 13
Technik.weterynarii 13Technik.weterynarii 13
Technik.weterynarii 13
 
Technik.weterynarii 11
Technik.weterynarii 11Technik.weterynarii 11
Technik.weterynarii 11
 
Technik.weterynarii 18
Technik.weterynarii 18Technik.weterynarii 18
Technik.weterynarii 18
 
Technik.weterynarii 21
Technik.weterynarii 21Technik.weterynarii 21
Technik.weterynarii 21
 
Technik.weterynarii 22
Technik.weterynarii 22Technik.weterynarii 22
Technik.weterynarii 22
 
Technik.weterynarii 1
Technik.weterynarii 1Technik.weterynarii 1
Technik.weterynarii 1
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z3.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z3.01_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z3.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z3.01_u
 
11 8.1 ppz_tresc
11 8.1 ppz_tresc11 8.1 ppz_tresc
11 8.1 ppz_tresc
 
11 2.1 ppz_tresc
11 2.1 ppz_tresc11 2.1 ppz_tresc
11 2.1 ppz_tresc
 
17 6.1 pw_ch_zl_tresc
17 6.1 pw_ch_zl_tresc17 6.1 pw_ch_zl_tresc
17 6.1 pw_ch_zl_tresc
 

Similar to Technik.weterynarii 6

Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnychPrzetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnychMichał Łazarz
 
Przetwarzanie mięsa drobiowego i jaj
Przetwarzanie mięsa drobiowego i jajPrzetwarzanie mięsa drobiowego i jaj
Przetwarzanie mięsa drobiowego i jajMichał Łazarz
 
Sporządzanie podstawowego asortymenty potraw i półproduktów z mięsa zwierząt ...
Sporządzanie podstawowego asortymenty potraw i półproduktów z mięsa zwierząt ...Sporządzanie podstawowego asortymenty potraw i półproduktów z mięsa zwierząt ...
Sporządzanie podstawowego asortymenty potraw i półproduktów z mięsa zwierząt ...Marcin Dzieciątkowski
 
Kelner 2.03
Kelner 2.03Kelner 2.03
Kelner 2.03sadset33
 
Scalone dokumenty (12)
Scalone dokumenty (12)Scalone dokumenty (12)
Scalone dokumenty (12)Darek Simka
 
Scalone dokumenty (30)
Scalone dokumenty (30)Scalone dokumenty (30)
Scalone dokumenty (30)gemix gemix
 
Dietetyk 321[11] z2.08_u
Dietetyk 321[11] z2.08_uDietetyk 321[11] z2.08_u
Dietetyk 321[11] z2.08_ugemix gemix
 

Similar to Technik.weterynarii 6 (20)

Technik.rolnik 321[05] z3.02_u
Technik.rolnik 321[05] z3.02_uTechnik.rolnik 321[05] z3.02_u
Technik.rolnik 321[05] z3.02_u
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.01_u
 
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnychPrzetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
 
Technik.rolnik 321[05] z3.01_u
Technik.rolnik 321[05] z3.01_uTechnik.rolnik 321[05] z3.01_u
Technik.rolnik 321[05] z3.01_u
 
8
88
8
 
Technik.rolnik 321[05] o2.02_u
Technik.rolnik 321[05] o2.02_uTechnik.rolnik 321[05] o2.02_u
Technik.rolnik 321[05] o2.02_u
 
Przetwarzanie mięsa drobiowego i jaj
Przetwarzanie mięsa drobiowego i jajPrzetwarzanie mięsa drobiowego i jaj
Przetwarzanie mięsa drobiowego i jaj
 
2
22
2
 
2
22
2
 
204
204204
204
 
Sporządzanie podstawowego asortymenty potraw i półproduktów z mięsa zwierząt ...
Sporządzanie podstawowego asortymenty potraw i półproduktów z mięsa zwierząt ...Sporządzanie podstawowego asortymenty potraw i półproduktów z mięsa zwierząt ...
Sporządzanie podstawowego asortymenty potraw i półproduktów z mięsa zwierząt ...
 
Kelner 2.03
Kelner 2.03Kelner 2.03
Kelner 2.03
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.02_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.02_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z2.02_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z2.02_u
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] o1.02_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] o1.02_uRzeznik.wedliniarz 741[03] o1.02_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] o1.02_u
 
Scalone dokumenty (12)
Scalone dokumenty (12)Scalone dokumenty (12)
Scalone dokumenty (12)
 
11 5.1 ppz_tresc
11 5.1 ppz_tresc11 5.1 ppz_tresc
11 5.1 ppz_tresc
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z1.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z1.01_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z1.01_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z1.01_u
 
Scalone dokumenty (30)
Scalone dokumenty (30)Scalone dokumenty (30)
Scalone dokumenty (30)
 
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z4.02_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z4.02_uRzeznik.wedliniarz 741[03] z4.02_u
Rzeznik.wedliniarz 741[03] z4.02_u
 
Dietetyk 321[11] z2.08_u
Dietetyk 321[11] z2.08_uDietetyk 321[11] z2.08_u
Dietetyk 321[11] z2.08_u
 

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

k1.pdf
k1.pdfk1.pdf
k1.pdf
 
t1.pdf
t1.pdft1.pdf
t1.pdf
 
Quiz3
Quiz3Quiz3
Quiz3
 
Quiz2
Quiz2Quiz2
Quiz2
 
Quiz 1
Quiz 1Quiz 1
Quiz 1
 
Pytania RODO do prezentacji
Pytania RODO do prezentacjiPytania RODO do prezentacji
Pytania RODO do prezentacji
 
Rodo prezentacja dla_pracownikow (1)
Rodo prezentacja dla_pracownikow (1)Rodo prezentacja dla_pracownikow (1)
Rodo prezentacja dla_pracownikow (1)
 
Rodo bezpieczenstwo _dla_pracownikow
Rodo bezpieczenstwo _dla_pracownikowRodo bezpieczenstwo _dla_pracownikow
Rodo bezpieczenstwo _dla_pracownikow
 
Rodo reakcja na_naruszenia
Rodo reakcja na_naruszeniaRodo reakcja na_naruszenia
Rodo reakcja na_naruszenia
 
Rodo podstawy przetwarzania_danych_ dla pracownikow
Rodo podstawy przetwarzania_danych_ dla pracownikowRodo podstawy przetwarzania_danych_ dla pracownikow
Rodo podstawy przetwarzania_danych_ dla pracownikow
 
4
44
4
 
3
33
3
 
2
2 2
2
 
1
11
1
 
6
66
6
 
5
55
5
 
4
44
4
 
3
33
3
 
2
22
2
 
1
11
1
 

Technik.weterynarii 6

  • 1. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Andrzej Kulka Określanie kierunków uŜytkowania zwierząt 322[14].Z1.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007
  • 2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1 Recenzenci: dr inŜ. Kazimierz Witosław mgr inŜ. Jadwiga Kuszerska Opracowanie redakcyjne: mgr inŜ. Andrzej Kulka Konsultacja: mgr inŜ. Krystyna Kwestarz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].Z1.02 ,,Określanie kierunków uŜytkowania zwierząt”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik weterynarii Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
  • 3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 2 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6 4.1. Materiał hodowlany – terminologia 6 4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzające 12 4.1.3. Ćwiczenia 12 4.1.4. Sprawdzian postępów 14 4.2. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój bydła 15 4.2.1. Materiał nauczania 15 4.2.2. Pytania sprawdzające 18 4.2.3. Ćwiczenia 18 4.2.4. Sprawdzian postępów 20 4.3. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój trzody chlewnej 21 4.3.1. Materiał nauczania 21 4.3.2. Pytania sprawdzające 24 4.3.3. Ćwiczenia 24 4.3.4. Sprawdzian postępów 25 4.4. Rasy typy uŜytkowe i pokrój koni 26 4.4.1. Materiał nauczania 26 4.4.2. Pytania sprawdzające 36 4.4.3. Ćwiczenia 36 4.4.4. Sprawdzian postępów 37 4.5. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój owiec i kóz 38 4.5.1. Materiał nauczania 38 4.5.2. Pytania sprawdzające 41 4.5.3. Ćwiczenia 41 4.5.4. Sprawdzian postępów 42 4.6. Materiał hodowlany – drób 43 4.6.1. Materiał nauczania 43 4.6.2. Pytania sprawdzające 46 4.6.3. Ćwiczenia 46 4.6.4. Sprawdzian postępów 47 4.7. Pszczoły, ryby, zwierzęta futerkowe 48 4.7.1. Materiał nauczania 48 4.7.2. Pytania sprawdzające 53 4.7.3. Ćwiczenia 54 4.7.4. Sprawdzian postępów 54 4.8. Psy i koty 55 4.8.1. Materiał nauczania 55 4.8.2. Pytania sprawdzające 62 4.8.3. Ćwiczenia 62 4.8.4. Sprawdzian postępów 63 5. Sprawdzian osiągnięć 64 6. Literatura 68
  • 4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 3 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z określaniem kierunków uŜytkowania zwierząt. Poprzez studiowanie poradnika powinieneś poznać znaczenie podstawowych pojęć związanych z chowem i hodowlą zwierząt, charakteryzować pokrój zwierząt oraz rozpoznawać i charakteryzować typy uŜytkowe i rasy. W poradniku zamieszczono: W poradniku znajdziesz: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki modułowej, − zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, − literaturę. Schemat układu jednostek modułowych 322[14].Z1.03 Projektowanie i organizowanie Ŝywienia zwierząt 322[14].Z1.01 Przestrzeganie przepisów zootechniczno- weterynaryjnych, bezpieczeństwa Ŝywności oraz ochrony środowiska 322[14].Z1 Organizacja produkcji zwierzęcej 322[14].Z1.02 Określanie kierunków uŜytkowania zwierząt 322[14].Z1.04 Planowanie produkcji zwierzęcej
  • 5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 4 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − korzystać z róŜnych źródeł informacji, − posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet, − wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych zrealizowanych wcześniej, − wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną, − zachowywać zasady bhp, ochrony przeciwpoŜarowej, − oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska, − prezentować swoje prace i osiągnięcia, − oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych, − podejmować decyzje.
  • 6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 5 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: — wyjaśnić znaczenie chowu i hodowli poszczególnych gatunków zwierząt, — wyjaśnić pojęcia: chów i hodowla, — scharakteryzować cechy budowy zwierząt mające wpływ na uŜytkowość, — wyjaśnić pojęcia: konstytucja, kondycja, temperament, zdrowie, — ocenić pokrój zwierząt gospodarskich, — określić poszczególne typy i rasy bydła, owiec, kóz, trzody chlewnej, psów, kotów, koni, ptaków, pszczół, zwierząt futerkowych i ryb, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój bydła w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój trzody chlewnej w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój owiec i kóz w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój koni w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój drobiu w zaleŜności od typu uŜytkowego, — określić cechy pokrojowe i ocenić pokrój innych gatunków zwierząt w zaleŜności od typu uŜytkowego, — rozpoznać produkty pszczele.
  • 7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 6 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Materiał hodowlany – terminologia 4.1.1. Materiał nauczania Zwierzęta utrzymywane są przez człowieka dla osiągnięcia konkretnych korzyści materialnych, korzyści społecznych lub dla przyjemności. Czasami daje się te korzyści ze sobą połączyć i wtedy gwarantuje to największe szanse powodzenia w chowie zwierząt. Korzyści materialne wynikające z utrzymania zwierząt mogą pochodzić ze: — sprzedaŜy Ŝywych zwierząt, — sprzedaŜy ich produktów, — sprzedaŜy świadczonych przez nie usług itp. Korzyści społeczne związane są z: — zapewnieniem bioróŜnorodności w ekosystemach rolniczych, — moŜliwością obcowania ze zwierzętami, — potrzebą opiekowania się jakimś Ŝywym „stworzeniem”, — wykorzystaniem zwierząt jako przewodników, stróŜów itp. Zwierzęta zgodnie z moŜliwościami gatunku dostarczają róŜnych produktów. Bydło dostarcza – mleka mięsa i produktów ubocznych w postaci skór, sierści, rogów, racic, jelit na osłonki do wędlin, produktów do produkcji leków (enzymy, hormony) lub dla przetwórstwa Ŝywności i produkcji pasz dla innych zwierząt. Trzoda chlewna jest główną dostarczycielką mięsa, a takŜe skór i produktów ubocznych wykorzystywanych w przetwórstwie mięsnym i farmacji. Owce dostarczają mleka, mięsa, wełny, skór i produktów ubocznych. Kozy są hodowane dla mleka, mięsa, skór i produktów ubocznych. Konie – w naszej tradycji wykorzystywane są jako siła pociągowa w turystyce wiejskiej i rekreacji, sporadycznie w produkcji rolnej i leśnej. Wykorzystywane są równieŜ w sporcie. Drób czyli takie gatunki ptaków jak kury, kaczki, gęsi, indyki, perlice czy przepiórki – dostarczają mięsa, jaj i pierza, a takŜe produktów ubocznych. Zwierzęta futerkowe utrzymywane są dla skór. Ryby utrzymuje się dla mięsa. Pszczoły są dostarczycielkami wielu cennych produktów tj. miód, wosk, mleczko pszczele, kit pszczeli, pyłek kwiatowy, jad pszczeli, a takŜe odgrywają bardzo istotną rolę w przyrodzie zapewniając zapylanie kwiatów wielu gatunków roślin. Większość zwierząt moŜe dostarczać równieŜ materiału wykorzystywanego do rozrodu. Są to szczególnie cenne z hodowlanego punktu widzenia osobniki, linie hodowlane czy rody. Takie zwierzęta lub zakup ich potomstwa gwarantuje zazwyczaj osiąganie dobrych wyników produkcyjnych, oczekiwany wygląd lub interesujące wraŜenie estetyczne. Cała grupa zwierząt umownie nazywana zwierzętami towarzyszącymi to zwierzęta utrzymywane w otoczeniu człowieka dla czerpania korzyści z przyjemności obcowania z nimi. Do grupy tej najliczniej naleŜą psy i koty, ale są to takŜe róŜne gatunki ptaków, myszy, szczury, myszoskoczki, chomiki, świnki morskie, szynszyle, ryby, niektóre gady itp. KaŜde z tych zwierząt wymaga zapewnienia mu właściwych warunków bytowania, niezaleŜnie czy jest utrzymywane na dworze, czy w pomieszczeniach. Chów i hodowla Po udomowieniu zwierząt człowiek zaczął wykorzystywać ich naturalne moŜliwości i wtedy dostrzegł, Ŝe oprócz zapewnienia im obfitości Ŝywienia i ochrony przed trudnymi warunkami, moŜe wykorzystać jeszcze ich naturalne cechy budowy dostarczające większych
  • 8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 7 ilości określonych produktów. Zatem do dalszego utrzymania zostawiał potomstwo tych zwierząt, które były bardziej atrakcyjne. W taki sposób wyodrębniły się dwie grupy prac decydujących o sukcesie w produkcji zwierzęcej. Są to chów zwierząt i hodowla zwierząt. Chów zwierząt to zestaw zabiegów związanych z zapewnieniem zwierzętom właściwych warunków Ŝywienia i utrzymania dla zapewnienia osiągnięcia optymalnego poziomu produkcji danego zwierzęcia. Celem chowu zwierząt jest więc uzyskanie produkcji towarowej. Produkcja towarowa jest to systematyczne uzyskiwanie oczekiwanych ilości produktu, np. mleka, wełny, lub Ŝywca rzeźnego o odpowiednich cechach. Do produkcji towarowej kierowane są zwierzęta czyli materiał towarowy, przeznaczone na rzeź, do uŜytkowania mlecznego lub innego w celu pozyskiwania konkretnych produktów. W odróŜnieniu od materiału towarowego, materiał hodowlany stanowią zwierzęta, które wykorzystywane są do doskonalenia kolejnych pokoleń tych zwierząt czyli do rozrodu. Powszechnie wiadomo, Ŝe znakomite warunki Ŝywienia i utrzymania nie zapewniają jeszcze wysokiego poziomu w produkcji zwierzęcej. Potrzebne są jeszcze zwierzęta o wysokiej wartości genetycznej w zakresie tych poŜądanych cech. Tym zajmuje się hodowla zwierząt. Hodowla polega więc na stałym doskonaleniu załoŜeń genetycznych zwierząt. Dzięki prowadzeniu hodowli oprócz podstawowych produktów zwierzęcych uzyskuje się jeszcze wartościowy genetycznie materiał hodowlany w postaci samic i samców przeznaczanych do rozpłodu w celu uzyskiwania równie wartościowego lub lepszego potomstwa. W hodowli konieczne jest dokonywanie oceny wartości uŜytkowej zwierząt, selekcji, dobrze zorganizowanego rozrodu i prowadzenie dokumentacji hodowlanej. Typy uŜytkowe Prowadząc przez wiele pokoleń pracę hodowlaną wyodrębnione zostały grupy zwierząt, które są wyspecjalizowane w specyficznym kierunku produkcji, a więc naleŜące do określonego typu uŜytkowego. Typ uŜytkowy jest to grupa zwierząt wyspecjalizowana w określonym kierunku produkcji, która charakteryzuje się właściwymi dla tego uŜytkowania cechami anatomicznymi i fizjologicznymi utrwalonymi dziedzicznie, a wiec przekazywanymi na kolejne pokolenia. Zwierzęta róŜnych typów uŜytkowych znacznie róŜnią się miedzy sobą budową ciała, szybkością przemiany materii, okresami dojrzewania i starzenia się i cechami uŜytkowymi. Typy uŜytkowe dzieli się na: − jednokierunkowe – zwierzęta wyspecjalizowane jednostronnie, w jednym kierunku uŜytkowania np. mlecznym, mięsnym lub jeszcze bardziej - bekonowym, u trzody chlewnej, − dwukierunkowe (kombinowanym) – zwierzęta wyspecjalizowane w dwu kierunkach np. mlecznym i mięsnym lub mięsnym i wełnistym, − wielokierunkowe (wszechstronne) – zwierzęta uŜytkowane z powodzeniem w kilku kierunkach np. mleczno-mięsno-roboczy. Rys. 1. Krowa w typie uŜytkowym mlecznym [opracowanie własne] Rys. 2. Krowa w typie uŜytkowym mięsnym. [opracowanie własne]
  • 9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 8 Obecnie przy duŜej intensyfikacji rolnictwa największe znaczenie mają typy jednokierunkowe. Rasy i odmiany Zwierzęta reprezentujące róŜne typy uŜytkowe hodowane są w róŜnych rejonach geograficznych, róŜniących się znacznie lokalnymi warunkami takimi jak klimat, szata roślinna, ukształtowanie terenu i inne. W róŜnych rejonach spotyka się równieŜ odmienne poziomy kultury rolnej i zaawansowania w prowadzeniu pracy hodowlanej. W takich warunkach zwierzęta naleŜące do tego samego gatunku wykształciły charakterystyczne dla siebie cechy. Takie grupy zwierząt nazywa się rasami. Rasa jest to grupa zwierząt tego samego gatunku, która powstała w wyniku twórczej pracy człowieka przebiegającej w określonych warunkach geograficzno-przyrodniczych i gospodarczych, wyróŜniająca się zespołem cech uznanych za rasowe, przekazywanych na potomstwo i odmiennych od innych ras. Grupa ta musi być dostatecznie liczna, aby moŜna było rozmnaŜać ją bez potrzeby dolewu obcej krwi oraz bez konieczności kojarzenia w pokrewieństwie. W obrębie ras wyróŜnić moŜna jeszcze mniejsze grupy zwierząt nieznacznie róŜniących się od siebie. Takie grupy nazywa się odmianami. Odmiana jest to grupa zwierząt naleŜąca do określonej rasy, lecz róŜniąca się pewnymi wspólnymi cechami od pozostałych przedstawicieli tej rasy. Przykładami odmian mogą być w Polsce konie małopolskie, które maja dwie odmiany: kielecką i nowosądecką. Odmiana nowosądecka jest nieco masywniejsza od kieleckiej. Na bazie ras tworzone są równieŜ linie hodowlane. W obrębie rasy moŜna wyróŜnić linie hodowlane pochodzące od jednego przodka zwanego preferentem. Preferentem moŜe być tylko taki przodek, który ma wybitną wartość hodowlaną. Podstawą stworzenia linii hodowlanej jest ród lub rodzina. Ród to wszyscy potomkowie jakiegoś wybitnego przodka męskiego. Rodzina to wszyscy potomkowie jakiejś wybitnej samicy. Linię hodowlaną męską lub Ŝeńską tworzą tylko ci potomkowie preferenta, którzy odziedziczyli po nim (niej) wysoką wartość hodowlaną. Rasy zwierząt gospodarskich moŜna grupować zgodnie z róŜnymi kryteriami. Kryteria te mogą stanowić: − typ uŜytkowy: rasy mleczne, mięsne, koŜuchowe itp. − rejon geograficzny: rasy europejskie, afrykańskie, − klimat: rasy tropikalne, klimatu umiarkowanego, − ukształtowanie terenu: rasy nizinne, górskie, − miejsce wytworzenia: rasy rodzime, rasy zagraniczne, − stopień ich uszlachetnienia: rasy prymitywne, przejściowe i kulturalne. Rasy prymitywne to takie rasy, które ukształtowało przede wszystkim środowisko naturalne ich Ŝycia, właściwie bez udziału człowieka. Wykazują one bardzo dobre przystosowanie do określonego klimatu, ukształtowania powierzchni, roślinności, są odporne na niekorzystne warunki środowiska w związku z czym maja dobre zdrowie małe wymagania w stosunku do Ŝywienia i warunków utrzymania. Niestety charakteryzują się niskim poziomem cech uŜytkowych. W Polsce przykłady takich ras stanowią: owce wrzosówki i konie huculskie. Rasy przejściowe zachowały cechy ras prymitywnych, zwłaszcza te związane z przystosowaniem do trudnych warunków środowiska, lecz ich cechy uŜytkowe zostały znacznie udoskonalone w wyniku twórczej działalności człowieka. Stanowią one w pewnym sensie ogniwo łączące rasy prymitywne z rasami kulturalnymi i stanowią bardzo dobry
  • 10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 9 materiał do wykorzystania w pracy hodowlanej. W Polsce taką rasą jest bydło polskie czerwone. Rasy kulturalne wytworzono w wyniku intensywnej pracy hodowlanej związanej z ciągłym systematycznym doskonaleniem zwierząt i ich środowiska. Rasy te wysoko wyspecjalizowały się w konkretnych kierunkach produkcyjnych. Mają wysokie wymagania w odniesieniu do Ŝywienia i warunków utrzymania. Niespełnienie tych warunków w środowisku hodowlanym odbija się obniŜeniem produkcji, pogorszeniem stanu zdrowia i płodności. Przykładami takich ras są konie czystej krwi arabskiej, bydło rasy jersey, krajowe rasy wielkie białe, owce merynosy czy kury leghorn. Większość ras hodowanych zwierząt to rasy kulturalne gwarantujące wysoki poziom produkcji, ale i wymagających zabezpieczenia kosztownych warunków produkcji. Przez wiele lat hodowla europejska rozwijała się tylko w tym kierunku. Od kilku lat w krajach europejskich zaczęto dostrzegać równieŜ dobre strony chowu ras prymitywnych i przejściowych. Aby moŜna było sprawnie porozumiewać się na temat wartości i cech charakterystycznych zwierząt konieczne jest poznanie szeregu pojęć związanych z ich opisem i oceną. Pokrój jest to zespół cech zewnętrznych organizmu zwierzęcego, które moŜna ocenić przy pomocy wzroku lub pomocniczo, dotyku i pomiarów. Pokrój zwany równieŜ eksterierem ma duŜe znaczenie poniewaŜ wiele jego elementów jest związanych z budową wewnętrzną – interierem. Na podstawie cech pokrojowych moŜna określić gatunek, płeć, typ uŜytkowy, rasę, konstytucję, usposobienie i inne cechy. MoŜna równieŜ zorientować się wstępnie w stanie zdrowia zwierzęcia i poziomie jego produkcyjności. KaŜdy gatunek zwierząt charakteryzuje się specyficznymi cechami pokrojowymi. Znane są cechy pokrojowe, które warunkują dobre zdrowie i oczekiwaną produkcyjność zwierzęcia. MoŜna więc wyróŜnić szczególnie poŜądane cechy pokrojowe i wady pokrojowe. Ocena pokroju zwierząt jest powszechnie wykorzystywana w prowadzeniu pracy hodowlanej. Dla określenia charakterystyki pokrojowej zwierzęcia lub oceny jego pokroju stosuje się podział ciała zwierząt na poszczególne partie: − głowa z szyją, − tułów lub kłoda (przód, środek tułowia i zad), − kończyny. Aby moŜna było ocenić pokrój zwierzęcia naleŜy poznać jego wzorzec pokrojowy, czyli najodpowiedniejszy wygląd poszczególnych partii ciała oraz poprawnie je nazywać. Wady pokrojowe moŜna identyfikować poprzez porównanie cech pokrojowych ocenianego zwierzęcia z cechami uznawanymi za najbardziej poŜądane. Rysunki prezentujące pokrój podstawowych gatunków zwierząt gospodarskich znajdują się w kolejnych działach prezentujących te gatunki. Kondycja zwierząt gospodarskich Kondycja to zewnętrzne cechy organizmu zwierzęcego odzwierciedlające aktualny stan fizjologiczny. Cechy obrazujące kondycję oceniane są z punktu widzenia przeznaczenia produkcyjnego zwierzęcia. Kondycja ulega zmianom w ciągu Ŝycia zwierzęcia. Do czynników warunkujących kondycję zalicza się: − Ŝywienie, − pielęgnowanie zwierzęcia, − sposób utrzymania. Ze względu na róŜnice w wyglądzie zwierząt spowodowane wymienionymi czynnikami wyróŜnia się kilka róŜnych typów kondycyjnych.
  • 11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 10 Kondycja hodowlana – charakteryzuje zwierzęta uŜytkowane rozpłodowo. Zwierzęta te powinny być dobrze odŜywione, ale nie zapasione. Wygląd zewnętrzny typowy dla zwierząt zdrowych. Powinny być właściwie pielęgnowane. Kondycja taka jest właściwa, niezaleŜnie od gatunku zwierząt, dla wszystkich dorosłych samic i samców uŜytkowanych rozpłodowo. Kondycja opasowa – charakteryzuje zwierzęta dobrze opasione, przeznaczone na rzeź. Zwierzęta takie powinny być dobrze umięśnione i w miarę otłuszczone. Wygląd zewnętrzny odzwierciedla się w zaokrąglonych kształtach. Trudno dostrzegalne są kości tułowia. Kondycja wystawowa – jest osiągana zwykle w ciągu kilku miesięcy. Zwierzęta przygotowuje się do wystaw w ten sposób, Ŝe są one odŜywiane tak, aby nieco zaokrągliły się ich kształty, są przyuczane do spokojnego zachowania i zgrabnego poruszania się. Ponadto są troskliwie pielęgnowane, aby sierść była lśniąca i jedwabista. Takim zwierzętom juŜ w celu prezentacji podczas wystaw i pokazów wyczesuje się ogony, grzywy, grzywki, przystrzyga sierść, wyczesuje sierść w specjalny sposób, natłuszcza kopyta, rogi, racice, skoki oraz stosuje inne zabiegi upiększające. Kondycja głodowa – właściwa dla zwierząt niedoŜywionych, które w ciągu dłuŜszego okresu czasu nie otrzymują dawek pokarmowych zaspokajających ich potrzeby Ŝywieniowe. U zwierząt takich widoczne są kości, zwykle zmierzwiona lub nastroszona sierść i nieproporcjonalnie duŜa w stosunku do pozostałych części ciała głowa. Stopień wychudzenia jest proporcjonalny do długości trwania niedoborów w Ŝywieniu. Opisane wyŜej rodzaje kondycji są charakterystyczne dla wszystkich gatunków zwierząt. MoŜna jednak wyodrębnić równieŜ kondycje właściwe dla konkretnego gatunku. Przykładami mogą być kondycja treningowa, ujeŜdŜeniowa lub wyścigowa u koni. Na podstawie kondycji moŜemy wnioskować nie tylko o wyglądzie zwierzęcia, ale równieŜ o jego zdrowiu i uŜyteczności produkcyjnej. Konstytucja zwierząt gospodarskich Zwierzęta w róŜny sposób reagują na czynniki środowiska zewnętrznego. Mają róŜne tempo przemiany materii, róŜną pobudliwość układu nerwowego, róŜną odporność na choroby czy róŜnie reagujące na obfitość Ŝywienia. Zaobserwowanie tych zjawisk doprowadziło do wyodrębnienia wśród zwierząt tzw. typów konstytucyjnych. Konstytucja jest to zespół cech zwierzęcia obrazujących jego sposób reagowania na czynniki środowiska zewnętrznego. Wśród typów konstytucyjnych rozróŜnia się konstytucję: − mocną, − słabą, − ordynarną, − delikatną. Konstytucja mocna charakteryzuje się bardzo dobra harmonijna budową, odpornością na niekorzystne warunki środowiska, dobrą płodnością, dobrym umięśnieniem i wysoką wydajnością mleczną lub mięsną. Konstytucja słaba jest właściwa dla zwierząt wątłych, które silnie reagują na niekorzystne zmiany środowiska zewnętrznego związane z Ŝywieniem lub warunkami utrzymania. Zwierzęta o tej konstytucji są chorowite. Konstytucja ordynarna odznacza się masywną budową, grubą kością, grubą i mało elastyczną skórą, dobrym umięśnieniem i słabym rozwojem tkanki tłuszczowej i łącznej. Zwierzęta o konstytucji ordynarnej prezentują zwykle niską wydajność czyli np. słabą zdolność do opasu czy niską mleczność. Konstytucję delikatną prezentują zwierzęta o szlachetnej budowie, cienkiej kości, elastycznej, delikatnej, cienkiej skórze porośniętej jedwabistym, lśniącym włosem. Pod skórą widoczny jest zarys kości i mięśni.
  • 12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 11 W obrębie konstytucji ordynarnej i delikatnej moŜna jeszcze wyróŜnić konstytucje suchą i limfatyczną. Zwierzęta suche mają szybką przemianę materii i bardziej pobudliwy system nerwowy, natomiast zwierzęta limfatyczne mają zwolnione tempo przemiany materii, są spokojne i mają skłonność do odkładania tłuszczu. Temperament zwierząt gospodarskich Zwierzęta podobnie jak ludzie inaczej psychicznie reagują na otaczające je zjawiska. Aby moŜna było się w tym zakresie zorientować, naleŜy poznać temperament zwierzęcia. Temperament czyli usposobienie zwierzęcia wyraŜające się siłą, szybkością i trwałością reakcji psychicznych na zjawiska świata zewnętrznego. U zwierząt moŜna wyodrębnić: − temperament Ŝywy, − temperament flegmatyczny. Zwierzęta o Ŝywym temperamencie na bodźce zewnętrzne (hałas, światło, dotyk, uderzenie) reagują szybko i krótkotrwale. Są ruchliwe, zainteresowane otoczeniem i zmianami w tym otoczeniu. Zwierzęta o temperamencie flegmatycznym słabo i powoli reagują na bodźce. Sprawiają wraŜenie ospałych i powolnych. Są to cechy poŜądane u zwierząt opasanych, poniewaŜ więcej energii przeznaczają one na przyrost masy ciała. Typy temperamentalne związane są z typem uŜytkowym zwierząt, np. typ mleczny bydła, typ wyścigowy koni, to zwierzęta o temperamencie Ŝywym, a typ mięsny, mleczno-mięsny, pociągowy to zwierzęta o temperamencie flegmatycznym. Temperament jest bezpośrednio uzaleŜniony od działania hormonów płciowych. Dzięki nim samice są łagodniejsze od samców, a zwierzęta starsze reagują mniej gwałtownie niŜ młode. Zwierzęta pozbawione gruczołów płciowych są spokojniejsze, mniej pobudliwe i bardziej flegmatyczne, co jest bezpośrednio widoczne np. u kastratów. Pewien wpływ na temperament ma równieŜ hormon tarczycy tyroksyna. Jej niedobór osłabia reakcje, a nadmiar zwiększa pobudliwość. Na temperament zwierząt w znaczący sposób wpływają równieŜ warunki chowu, zwłaszcza w zakresie obsługi. Człowiek na co dzień obcujący ze zwierzętami kształtuje ich cechy psychiczne. Dzięki temu zwierzęta o Ŝywym temperamencie mogą być spokojne i łagodne, a zwierzęta flegmatyczne mogą okazać się złośliwe. To od człowieka zaleŜy kształtowanie właściwych lub niewłaściwych nawyków u zwierząt. Niewłaściwe nawyki nazywane są narowami. Od tego jakie nawyki mają zwierzęta zaleŜy bezpieczeństwo ich obsługi. Czasami niespokojne zachowanie zwierzęcia wynika z jego Ŝywego temperamentu, a nie z jego niewłaściwego wychowania. O sukcesie obcowania ze zwierzętami ich obsługi decyduje dobre poznanie i zrozumienie zachowań zwierzęcia. Istotne znaczenie praktyczne ma równieŜ charakter zwierząt. Przez charakter zwierzęcia naleŜy rozumieć te jego cechy psychiczne, które przejawiają się w jego zachowaniu. Charakter w zasadzie jest stały, jednak do pewnego stopnia moŜe być modyfikowany. Istotne znaczenie dla produkcyjności zwierząt ma ich zdrowie. Przez dobre zdrowie naleŜy rozumieć taki stan anatomiczny i fizjologiczny, w którym zwierzę wykazuje oczekiwaną witalność i osiąga oczekiwane wyniki produkcyjne. Przejawami dobrego zdrowia są harmonijny i dobry wygląd, dobry apetyt, sprawne poruszanie się, zainteresowanie otoczeniem i inne właściwe przejawy reagowania na wpływ czynników środowiska zewnętrznego. Zdrowie jest jednym z najwaŜniejszych czynników wpływających na osiągane efekty produkcyjne w chowie zwierząt. Warunki jakie zapewnia hodowca zwierzętom mają istotny wpływ na utrzymanie dobrego stanu zdrowia. Dla hodowcy równieŜ waŜna jest właściwa ocena stanu zdrowia. Pierwszych informacji na ten temat dostarcza kierunkowo prowadzona obserwacja stada zwierząt, a takŜe pojedynczych sztuk w tym stadzie. Obserwować naleŜy ich wygląd, zachowanie, wydaliny i wydzieliny. Na podstawie tych obserwacji wnioskuje się o aktualnym stanie zdrowia zwierzęcia.
  • 13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 12 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu człowiek hoduje zwierzęta? 2. Jaki rodzaj czynności technologicznych oznaczają prace związane z chowem, a jaki z hodowlą? 3. Jakie typy konstytucyjne wyróŜnia się wśród zwierząt gospodarskich? 4. Jakie typy kondycyjne wyróŜnia się wśród zwierząt gospodarskich? 5. Jakie typy temperamentalne wyróŜnia się u zwierząt? 6. Jaki rodzaj cech zwierząt charakteryzuje pokrój? 7. Kiedy moŜna mówić o zwierzęciu Ŝe jest zdrowe? 8. Co oznaczają pojęcia rasa, odmian, typ uŜytkowy? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Oceń konstytucję wskazanego zwierzęcia. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów konstytucyjnych zwierząt, 2) określić jakie cechy są istotne dla oceny typu konstytucyjnego zwierząt, 3) opracować tabele do oceny wskazanego zwierzęcia, 4) dokładnie obejrzeć wskazane zwierzę, 5) zanotować wyniki swoich obserwacji we wcześniej przygotowanej tabeli, 6) wykonać fotografię wskazanego zwierzęcia, 7) zdecydować jaki typ konstytucyjny prezentuje wskazane zwierzę, 8) zaprezentować i uzasadnić swoją decyzję. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące bydło, lub konie, lub świnie, lub kozy. Ćwiczenie 2 Oceń, jaki typ kondycyjny reprezentują wskazane zwierzęta. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów kondycyjnych zwierząt, 2) określić, jakie cechy są istotne dla oceny typu kondycyjnego zwierząt, 3) opracować kryteria oceny kondycji zwierzęcia, 4) obejrzeć wskazane zwierzęta i ocenić je zgodnie z opracowanymi kryteriami, 5) zanotować wyniki swoich obserwacji, 6) wykonać fotoografie ocenianych zwierząt w pozycji z boku, z przodu i z tyłu, 7) zdecydować jakie typy kondycyjne prezentują wskazane zwierzęta, 8) zaprezentować efekty swojej pracy.
  • 14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 13 WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące bydło, lub konie, lub świnie, lub kozy. Ćwiczenie 3 Przeprowadź obserwacje wskazanych zwierząt i wskaŜ zwierzęta o Ŝywym i flegmatycznym temperamencie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów temperamentalnych zwierząt, 2) określić jakie cechy są istotne dla oceny temperamentu zwierzęcia, 3) opracować kryteria oceny temperamentu zwierzęcia, 4) dokładnie obejrzeć wskazane zwierzęta i ocenić je zgodnie z opracowanymi kryteriami, 5) zanotować wyniki swoich obserwacji, 6) zdecydować jakie typy temperamentalne prezentują wskazane zwierzęta. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − gospodarstwo utrzymujące bydło, lub konie, lub świnie, lub kozy. Ćwiczenie 4 Oceń stan zdrowia wskazanego zwierzęcia. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat czynników świadczących o stanie zdrowia zwierzęcia, 2) opracować kartę obserwacji zwierzęcia, 3) dokładnie obejrzeć wskazane zwierzęta i ocenić je zgodnie z przygotowaną kartą obserwacji, 4) zanotować wyniki swoich obserwacji. 5) zdecydować o stanie zdrowia zwierzęcia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − gospodarstwo utrzymujące bydło, lub konie, lub świnie, lub kozy.
  • 15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 14 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) wyjaśnić znaczenie chowu i hodowli poszczególnych gatunków zwierząt? 2) wyjaśnić pojęcia: chów i hodowla? 3) scharakteryzować ogólne cechy budowy zwierząt mające wpływ na uŜytkowość? 4) wyjaśnić pojęcia: konstytucja, kondycja, temperament, zdrowie? 5) wskazać typy kondycyjne zwierząt gospodarskich? 6) opisać cechy poszczególnych typów kondycyjnych? 7) wnioskować o uŜytkowaniu zwierzęcia na podstawie jego kondycji? 8) wskazać typy konstytucyjne zwierząt gospodarskich? 9) opisać cechy poszczególnych typów konstytucyjnych? 10) wnioskować o uŜytkowaniu zwierzęcia na podstawie jego konstytucji?
  • 16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 15 4.2. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój bydła 4.2.1. Materiał nauczania Rys. 1. Pokrój krowy [opracowanie własne] Typy uŜytkowe bydła U bydła wyróŜnia się trzy typy uŜytkowe. 1. Typ mleczny – sylwetka ciała wpisuje się w trapez, jest szczupła i delikatna. Głowa szlachetna i sucha, szyja wydłuŜona, wąska o samiczym wyglądzie. Ogólne zarysy ciała są kanciaste, niewielkie umięśnienie zauwaŜalne zwłaszcza na udach. Zwierzęta te ukierunkowane są na wysoką produkcję mleka, część tylnia rozbudowana. Doskonale rozwinięte wymię. Kończyny suche i mocne. Klatka piersiowa długa i szeroka. Ten typ reprezentują rasy wolno rosnące i późno dojrzewające. 2. Typ mięsny – sylwetka ciała wpisuje się w prostokąt, jest masywna, metabolizm ukierunkowany na przyrost mięśni, zaokrąglone kształty, szeroki przód, szeroki zad, rasy mięsne później dojrzewają niŜ rasy mleczne. Głowa jest lekka, szeroka, z krótką, dobrze umięśnioną szyją. Nogi krótkie i lekkie. Przednie partie tułowia – silnie rozrośnięte, a Ŝebra łączą się z kręgosłupem prawie pod kątem prostym, są połoŜone blisko siebie i silnie wygięte, krótka szeroka i głęboka klatka piersiowa ma kształt beczkowaty. 3. Typ kombinowany łączy w sobie cechy obydwu poprzednio przedstawionych typów, charakteryzuje się dość masywną sylwetką, dość dobrą wydajnością mleczną. Budowa ciała zbliŜona raczej do typu mięsnego. Głowa średniej wielkości, szyja średnio umięśniona, tułów średnio długi, szeroki i głęboki. Kończyny średnio długie i mocne, dobrze rozwinięte wymię. Skóra jest elastyczna i pofałdowana. Materiał hodowlany – rasy bydła Do produkcji materiału towarowego kierowanego do produkcji masowej wykorzystuje się zwierzęta róŜnych ras, linii hodowlanych, rodów. Trzeba znać cechy charakterystyczne poszczególnych ras aby odpowiednio dobrać materiał do rozrodu.
  • 17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 16 Rasy bydła Tabela 1.Charakterystyka ras bydła uŜytkowanych w Polsce [21] Rasy bydła mlecznego Rys. 3. Krowa rasy jersej [opracowanie własne] Jersey − angielska rasa o niepowtarzalnych cechach, wybitnie mleczna, − cięŜar krów ok. 370 kg, buhajów do 600-700 kg, − sylwetka szlachetna, umięśnienie skąpe i płaskie, kończyny suche, głowa mała, zad spadzisty, umaszczenie bułane, brunatne lub szare, − wydajność mleczna 4700 kg mleka, 5,67% tłuszczu i 4,04% białka − mleko szczególnie przydatne w przetwórstwie Rys. 4. Krowa rasy hf [opracowanie własne] Holsztyńsko-Fryzyjska − amerykańska rasa, najlepsza wśród ras mlecznych − cięŜar krów ok. 650-730 kg, buhajów ponad 1000 kg, − tułów płaski, ale głęboki i długi, kończyny mocne, suche i długie, wymię kształtu skrzynkowatego lub kulistego, ćwiartki równe, strzyki cylindryczne, doskonała zdolność wydojowa, − wydajność mleczna 10500 kg mleka, 3,62%tłuszczu i 3,14% białka – rekord światowy USA 32029 kg mleka − importowana do Polski w latach 1973-1976, wykorzystywana do doskonalenia bydła ras czarno- białej i czerwono-białej w Polsce.
  • 18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 17 Rasy bydła mięsnego Rys. 5. Buhaj rasy Charolaise [18] Charolaise − francuska rasa dobrze umięśnionego, mocno zbudowanego i wcześnie dojrzewającego bydła mięsnego, − cięŜar krów do 900 kg, buhajów do 1400 kg, cieląt 40-50kg, − wydajność rzeźna ok. 70%, mięso o średniej ilości tłuszczu śródtkankowego, mało tłuszczu podskórnego, − nie wskazane unasienianie jałówek i krów o drobnej budowie. Rys. 6. Buhaj rasy Simental [18] Simental − szwajcarska rasa rosłego bydła hodowanego w typie mięsnym lub mlecznym, − cięŜar krów śr. 750 kg, buhajów śr. 1250 kg, cieląt 35-45 kg, − wydajność rzeźna ponad 60%, mięso delikatne, dobrej jakości, lekko przerośnięte tłuszczem, − nie wskazane unasienianie jałówek i krów o drobnej budowie. Rys. 7. Buhaj rasy Piemontese [18] Piemontese − włoska rasa bydła mięsnego o delikatnym kośćcu i bardzo dobrym umięśnieniu (szczególnie zadu), − cięŜar krów do 600 kg, buhajów ok. 1000kg, cieląt 35-40 kg, − wydajność rzeźna ok. 72%, mięso doskonałej jakości, o optymalnej zawartości tłuszczu, − moŜna unasieniać jałówki i krowy o drobnej budowie. Rys. 8. buhaj rasy Limousine [.18] Limousine − francuska rasa wcześnie dojrzewającego bydła mięsnego o światowym zasięgu, − cięŜar krów do. 800 kg, buhajów ok. 1300 kg, cieląt 36-39 kg, − wydajność rzeźna ok. 67%, mięso delikatne, kruche bez tłuszczu śródtkankowego, − moŜna unasieniać jałówki i krowy o drobnej budowie.
  • 19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 18 Rys. 9. Buhaj rasy Aberden Angus [18] Aberden Angus − angielska rasa bezroŜnego, wcześnie dojrzewającego bydła mięsnego, − cięŜar krów ok. 500 kg, buhajów ok. 800 kg, cieląt 26-28 kg, − wydajność rzeźna wysoka (ponad 70%), mięso drobno-włókniste, marmurkowate, tj. lekko przerośnięte tłuszczem, − moŜna unasieniać jałówki i krowy o drobnej budowie. Rys. 10. Krowa rasy Hereford [18] Hereford − najpopularniejsza na świecie, późno dojrzewająca, angielska rasa bydła mięsnego, − cięŜar krów ok. 600 kg, buhajów śr. 900 kg, cieląt 33-36 kg, − wydajność rzeźna, ze względu na grubą kość, ok. 65%, mięso zdecydowanie chudsze niŜ u innych ras, − moŜna unasieniać jałówki i krowy o drobnej budowie. Dla zintensyfikowania produkcji specjaliści zootechnicy proponują wykorzystanie do krzyŜowania z krowami mlecznymi nasienia buhajów ras mięsnych. Stosowanie takich metod jest uzasadnione w przypadku krów, których potomstwo nie będzie wykorzystywane do remontu stada, a będzie opasane. KrzyŜowanie takie wyzwala efekt heterozji czyli wybujałości cech. Mieszańce dwurasowe mają wiele cech poŜądanych. Cielęta rodzą się mając większą masę. Charakteryzuje je większe tempo przyrostów, lepsze wykorzystanie paszy (o 5-6%), większą wydajność rzeźna, lepsze umięśnienie tuszy (o ok. 5%) i lepsza jakość kulinarna mięsa. Do krzyŜowania dwurasowego najczęściej wykorzystuje się bydło Limusine, Piemontese i Blonde D`Aquitaine. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie typy uŜytkowe moŜna wyodrębnić u bydła? 2. Jakie rasy bydła reprezentują typ uŜytkowy mleczny? 3. Jakie rasy bydła reprezentują typ uŜytkowy mięsny? 4. Jakie cechy rasowe są szczególnie waŜne dla uŜytkowości mlecznej? 5. Jakie cechy rasowe są szczególnie waŜne dla uŜytkowości mięsnej? 6. Jak opisać cechy pokrojowe bydła? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozpoznaj typ uŜytkowy bydła na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych bydła,
  • 20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 19 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat Fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące bydło. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj rasę bydła na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć sobie wiadomości na temat ras bydła, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać Fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaką rasę prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące bydło. Ćwiczenie 3 Przygotuj zestawienie krzyŜówek uŜytkowych bydła mlecznego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras bydła, 2) określić jakie cechy są istotne dla osiągnięcia wysokiej produkcji mleka, 3) przeanalizować znane Ci rasy pod względem tych cech, 4) zaproponować odpowiednie modele krzyŜowania w tym kierunku, 5) zaprezentować opracowane modele z uzasadnieniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny.
  • 21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 20 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) wyodrębnić typy uŜytkowe bydła? 2) scharakteryzować mleczne rasy bydła? 3) scharakteryzować mięsne rasy bydła? 4) wskazać cechy rasowe istotne dla uŜytkowości mlecznej? 5) wskazać cechy rasowe istotne dla uŜytkowości mięsnej? 6) opisać cechy pokrojowe u bydła?
  • 22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 21 4.3. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój trzody chlewnej 4.3.1. Materiał nauczania Rys. 2. Pokrój świni [6] Typy uŜytkowe trzody chlewnej Mięsny typ uŜytkowy świń - świnie naleŜące do tego typu charakteryzują się szybkim wzrostem i późnym dojrzewaniem ( dojrzałość fizyczna jest osiągana w wieku 3-4 lat). Wysokie dobowe przyrosty i późne dojrzewanie sprawiają, Ŝe świnie w tym typie nie odtłuszczają się wcześnie, a osiągają duŜą masę ciała, która waha się w granicach od 200 do 300kg. Obecnie w produkcji trzody chlewnej nie wykorzystuje się innych typów uŜytkowych. Doskonalenie materiału hodowlanego trzody chlewnej równieŜ podąŜa w kierunku poprawiania cech mięsności. Stąd takie typy uŜytkowe jak mięsno-tłuszczowy, słoninowy i smalcowy mają historyczne znaczenie. Spośród świń spotykanych w produkcji masowej typy te reprezentują świnie ras prymitywnych utrzymywane raczej hobbystycznie. Materiał hodowlany – trzoda chlewna - rasy Rys. 11. Rasa Wielka biała polska [18] Wielka biała polska (wbp) − duŜa, długa, dość wysokie nogi, dobre umięśnienie szynek, − wysokie przyrosty przy ekonomicznym zuŜyciu paszy, − odporność na stres i mocna konstytucja, − duŜa płodność, wysoka mleczność i duŜa troskliwość macierzyńska, − komponent mateczny do krzyŜowania z knurami ras mięsnych lub do produkcji loszek-mieszańców ras białych (wbp x pbz) do krzyŜowań wielorasowych. Rys. 12. Rasa Polska biała zwisłoucha [18] Polska biała zwisłoucha (pbz) − poprawna, szlachetna budowa, dobre wypełnienie szynek, − szybkie tempo wzrostu przy niskim zuŜyciu paszy, − pewna wraŜliwość na stres i środowisko, − wysoka płodność, mleczność i troskliwość macierzyńska, − doskonały komponent mateczny do krzyŜowania z knurami ras mięsnych oraz do produkcji loszek-mieszańców ras białych (pzb x wbp) do krzyŜowań wielorasowych
  • 23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 22 Rys. 13. Rasa Pietrain [18] Pietrain (pi) − średnio duŜa, niezbyt długa, doskonałe umięśnienie szynek, schabu i łopatek, − szybki wzrost i rozwój do masy ok. 80 kg, − wybitna wydajność rzeźna, b. cienka słonina, wysoki udział najwartościowszych wyrębów, − duŜa wraŜliwość na stres i skłonność do wytwarzania mięsa z wadą PSE, − niska płodność, − komponent ojcowski do krzyŜowań z rasami białymi lub do produkcji knurów-mieszańców ras mięsnych. Rys. 14. Rasa Hampshire [18] Hampshire (ha) − dość duŜa, o mocnej budowie i Ŝywym temperamencie, łatwo adaptująca się, − dobre umięśnienie szynek, duŜa efektywność tuczu, wysoka wydajność rzeźna, dobra jakość mięsa, cienka słonina, − umiarkowana płodność, duŜa troskliwość macierzyńska, − komponent ojcowski do krzyŜowania z lochami ras białych, ale przede wszystkim do produkcji knurów-mieszańców ras "kolorowych". Rys. 14. Rasa Duroc [18] Duroc (du) − duŜa, wysokonoŜna, o lekko karpiowatym grzbiecie, dobre umięśnienie tuszy, − szybkie tempo wzrostu, dobre wykorzystanie paszy, średnia wydajność rzeźna, − łatwość adoptacji, duŜa odporność na warunki środowiska i stres, mięso wolne od wady PSE, − średnia płodność lecz bardzo wysoka mleczność, − komponent ojcowski, dający b. wyraźny efekt heterozji, do krzyŜowań z lochami ras białych i do produkcji knurów-mieszańców ras "kolorowych". Rys. 15. Rasa Mieszańce [18] Mieszańce − prawidłowa, mocna budowa, mocne kończyny, − wysokie przyrosty przy b. dobrym wykorzystaniu paszy, − wysoka skuteczność krycia, liczniejsze mioty i wyŜsza masa ciała przy urodzeniu, − większa odporność na warunki środowiska, − lepsza wydajność rzeźna, wyŜszy indeks oceny przyŜyciowej i lepsza jakość mięsna, − wysokie libido i b. dobra jakość nasienia, − komponent ojcowski ostateczny ("terminal") pochodzący z róŜnych wariantów krzyŜowań: pi x ha, ha x pi, du x pi, du x ha, 990 x pi i in. Rasy hybrydowe Rys. 16. Rasa Penarlan P76[18] Penarlan P76 − najlepsza jakość mięsa, − najlepsza jakość tuszy, − brak genu wraŜliwości na stres (RYR1), − najszybsze tempo wzrosu, − bardzo duŜa odporność i jednolitość.
  • 24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 23 Rys. 17. Rasa Pic 402 [18] Pic 402 − doskonały przykład bezstresowego knura obdarzonego wybitnym temperamentem, − polecany do krycia materiału Ŝeńskiego o niewiadomym stopniu opadnięcia genem stresu, − potomstwo cechuje się wysoką mięsnością i wydajnością rzeźną przy zachowaniu dobrego wykorzystania paszy i tempa przyrostów. Rys. 18. Rasa Pic 408 [18] Pic 408 − całkowicie bezstresowy knur, pochodzi ze szczytu piramidy hodowlanej, − przeznaczony dla hodowców zainteresowanych wysoką mięsnością i wybojowością, − charakteryzuje się doskonałą jakością mięsa. Rys. 19. Rasa Linia Hypor G - Biały Duroc [18] Linia Hypor G - Biały Duroc − potomstwo odznacza się duŜą zdrowotnością, odpornością na nieco gorsze warunki środowiskowe, − tuczniki posiadają doskonałą jakość mięsa i są chętnie kupowane przez duŜe rzeźnie, − bardzo dobre wykorzystanie paszy i wysokie przyrosty dzienne nie podlegają dyskusji. Rys. 20. Rasa Linia Hypor B - Holenderski Yorkshire [18] Linia Hypor B - Holenderski Yorkshire − charakterystyczna długa budowa ciała jest dość dobrze przekazywana na potomstwo, − ponad dwieście lat tradycji w hodowli tej rasy daje efekt w postaci stabilnych wyników hodowlanych na najwyŜszym poziomie, − przy zachowaniu dobrych warunków środowiskowych efekty produkcyjne sprostają najwyŜszym wymaganiom odbiorców Rys. 21. Rasa Linia Hypor S - Biały Pietrain [18] Linia Hypor S - Biały Pietrain − uŜycie tego knura daje szybki efekt w postaci znacznej poprawy mięsności, − stosując nasienie Pietraina trzeba uwzględnić wyŜszą jakość paszy, w zamian otrzymujemy tuczniki o wybitnej mięsności oraz doskonałym pokroju, co moŜe mieć znaczenie przy sprzedaŜy "na wagę Ŝywą". Rys. 22. Rasa France Hybrides - Maxter 16 [18] France Hybrides - Maxter 16 − potomstwo bezstresowych, charakteryzujących się wybitnym temperamentem knurów Master, cechuje się wysoką mięsnością i wydajnością rzeźną przy zachowaniu dobrego wykorzystania paszy i wysokiego tempa wzrostu, − knury polecane są do inseminacji kaŜdego materiału hodowlanego, − knury te charakteryzują się szybkimi przyrostami, niewielkim współczynnikiem spoŜycia paszy na kg przyrostu, cienką słoniną, wyrównaniem, jednorodnością i dobrą jakością tusz.
  • 25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 24 Dobierając materiał hodowlany dla gospodarstwa naleŜy dokładnie przeanalizować nie tylko opisy ras, ale równieŜ porównać cechy i wyniki produkcyjne róŜnych ras. Na tej podstawie, uwzględniając warunki gospodarstwa powinno się dokonywać doboru zwierząt gwarantujących uzyskanie najlepszych efektów w warunkach jakimi dysponuje producent. Tabela 2. Cechy wybranych ras świń utrzymywanych w Polsce [12] Tabela 3. Świnie najwaŜniejsze rasy przydatne do krzyŜowania towarowego [12] 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie typy uŜytkowe wyodrębnia się u trzody chlewnej? 2. Jakie rasy świń reprezentują typ uŜytkowy mięsny? 3. Jakie cechy rasowe są szczególnie waŜne dla uŜytkowości mięsnej? 4. Jak opisać cechy pokrojowe świni? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy typu uŜytkowego trzody chlewnej na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych trzody chlewnej, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie.
  • 26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 25 WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące trzodę chlewną. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj rasę świń na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras świń, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać Fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaką rasę prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące trzodę chlewną. Ćwiczenie 3 Przygotuj zestawienie krzyŜówek uŜytkowych trzody chlewnej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć sobie wiadomości na temat ras trzody chlewnej, 2) określić jakie cechy są istotne dla osiągnięcia poŜądanej wartości uŜytkowej, 3) przeanalizować znane Ci rasy pod względem tych cech 4) zaproponować odpowiednie modele krzyŜowania w tym kierunku, 5) zaprezentować opracowane modele z uzasadnieniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) wskazać typy uŜytkowe trzody chlewnej? 2) opisać cechy rasowe mięsnego typu uŜytkowego? 3) wskazać rasy trzody chlewnej uŜytkowane w Polsce? 4) opisać krzyŜówki uŜytkowe trzody chlewnej? 5) rozpoznać rasy trzody chlewnej?
  • 27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 26 4.4. Rasy typy uŜytkowe i pokrój koni 4.4.1. Materiał nauczania Rys. 3. Pokrój konia [opracowanie własne] Typy uŜytkowe koni Wśród typów uŜytkowych koni moŜna wyróŜnić typ wierzchowy, typ pociągowy, typ ogólnouŜytkowy i typ juczny. Typ wierzchowy charakteryzuje lekka budowa, długie linie, niezbyt grube ale zbite kości. Głowa jest lekka, długa szyja, niezbyt szeroka, głęboka, dobrze związana kłoda. Koń taki ma długie nogi, mocne kopyta o twardym rogu, jędrną suchą skórę, gładki lśniący przylegający do ciała niedługi włos. Nie ma lub ma bardzo małe szczotki pęcinowe. Charakteryzują go lekki chód, zdolność do skoków, Ŝywy temperament, czasami zbyt nerwowy charakter. Typ pociągowy reprezentują konie o cięŜkiej masywnej budowie, bardzo spokojnym usposobieniu i powolnym poruszaniu się. Mają masywne kości, duŜą, cięŜką głowę, krótką grubą szyję, szeroki przód i zad, krótkie i grube nogi z duŜymi szczotkami pęcinowymi, duŜe kopyta i grubą skórę. Typ wszechstronnie uŜytkowy to konie duŜe, masywne, o spokojniejszym niŜ konie wierzchowe temperamencie. UŜytkowane są z powodzeniem zarówno w zaprzęgu jak i pod siodłem. Są to najczęściej konie półkrwi. Typ juczny tworzą konie zwykle niewielkich rozmiarów. Mają one krępą budowę, krótkie nogi, mocny grzbiet, mocne kopyta, Ŝywy temperament, zrównowaŜony i spokojny charakter. Ten typ uŜytkowy reprezentują konie huculskie. Konie zimnokrwiste
  • 28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 27 Rys. 23. Perszeron [19] Perszeron Pochodzenie: Wielka Brytania. Umaszczenie: kare, siwe. Pokrój: subtelna głowa, inteligentne i szeroko rozstawione oczy, szeroko otwarte nozdrza, wyokrąglona szyja, szeroka pierś, mocne lędźwie i umięśniony zad. Charakter: inteligentne, łagodnie usposobione. uŜytkowanie: pociągowe, cięŜkie prace polowe i leśne. Rys. 24. Koń Szlezwicki [19] Koń Szlezwicki Pochodzenie: Niemcy. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie:zazwyczaj kasztanowate z jasną grzywą i ogonem. Pokrój: duŜa głowa, głęboka klatka piersiowa, sylwetka wpisana w prostokąt na krótkich nogach. Charakter: przyjazny, chętny do pracy. UŜytkowanie: pociągowe. Rys. 25. Clydesdale [19] Clydesdale Pochodzenie: Szkocja. Wysokość: 165 cm. Umaszczenie:dereszowate, gniade, kasztanowate. Pokrój: cięŜka budowa, silny, krótki grzbiet, duŜe kopyta, długie pęciny są silnie owłosione, nogi przednie, podobnie jak i tylne, są proste, postawione pionowo pod łopatką. Charakter: zrównowaŜone, spokojny temperament. UŜytkowanie: pociągowe, cięŜkie prace polowe, orka.
  • 29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 28 Rys. 26. Shire [19] Shire Pochodzenie: Anglia. Wysokość: 185 cm. Umaszczenie:najczęściej kare, gniade i siwe Pokrój: budowa ciała harmonijna, silne umięśnienie, długie kończyny, szeroka pierś, sucha głowa na wysoko osadzonej szyi, obfite szczotki pęcinowe, grzywa i ogon, roŜnego rodzaju znaki szczególne (łysiny, strzałki, gwiazdki) na głowie. Charakter: uległe, cierpliwe, spokojne. UŜytkowanie: pociągowe, transport (browary), cięŜkie prace polowe. Rys. 27. Polski Koń Zimnokrwisty [19] Polski Koń Zimnokrwisty Pochodzenie: Polska. Wysokość: 165 cm. Umaszczenie: gniade, kasztanowe, rzadko kare. Pokrój: bardzo potęŜne, ogromnej sile pociągowej. Charakter: wytrzymałe, mało wymagające. UŜytkowanie: pociągowe. Rasa łowicko-sochaczewska – konie bardzo masywne, reprezentujące typ pospieszno-roboczy cięŜkiego kalibru. Występuje głównie w okolicach Łowicza i Sochaczewa. Kuce Kuce (ang. pony) to małe konie, których wysokość w kłębie nie przekracza 148 cm. RóŜnią się między sobą przede wszystkim kalibrem czyli grubością kośćca. Wykorzystuje się je dziś głównie do rekreacji dla dzieci lub osób lekkich.
  • 30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 29 Rys. 28. Kuc Szetlandzki [19] Kuc Szetlandzki Pochodzenie: Wielka Brytania. Wysokość : 100 cm. Umaszczenie:wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: mała głowa, przysadzisty, zwarty, krótkie kończyny, małe kopyta, bujne owłosienie grzywy, ogona i szczotek pęcinowych. Charakter: nieustępliwe, czupurne. UŜytkowanie:wierzchowe przez dzieci. Rys. 29. Koń Huculski [19] Koń Huculski Pochodzenie: Polska. Wysokość: 130 cm. Umaszczenie:najczęściej gniada, myszata, lub kara. Pokrój: krępa budowa ciała, długa głowa, krótki kark, kłoda szeroka, głęboka i długa, krótkie kończyny o małych, mocnych kopytach. Charakter: odporne, Ŝywotne, łagodne, dzielne w pracy. UŜytkowanie:wierzchowe, rekreacja, turystyka górska, rajdy terenowe, zaprzęgi, juczne. Rys. 30. Haflinger [19] Haflinger Pochodzenie: Austria. Wysokość: 140 cm. Umaszczenie:kasztanowata (od jasnej do czekoladowej), z bardzo rozjaśnioną (białą) grzywą i ogonem. Pokrój: długi grzbiet, dobrze umięśniony zad, krótkie kończyny. Charakter: spokojne, pracowite. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgi, juczne.
  • 31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 30 Rys. 31. Koń Fiordzki [19] Koń Fiordzki Pochodzenie: Norwegia. Wysokość: 142 cm. Umaszczenie:bułana, rzadziej myszata, z pręgą przez grzbiet i poprzecznym pręgowaniem na podramionach, grzywa czarna z białym obrzeŜeniem po obu stronach, jasne pasma w ogonie. Pokrój: głowa dość duŜa i szeroka z wyraźnie zaznaczoną częścią pyskową, szyja krótka i gruba, kłąb mało wyrazisty, grzbiet długi, lędźwie szerokie, zad nieraz przebudowany, kończyny kościste dość suche, ale bez wyraźnego uścięgnienia, wybitnie duŜa objętość klatki piersiowej, kopyta średniej wielkości, o rogu nie najlepszej jakości. Charakter: posłuszne, pracowite. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgi, juczne. Konie pierwotne Konie dzikie oraz blisko z nimi spokrewnione. Rys. 32. Koń Przewalskiego [19] Koń Przewalskiego Pochodzenie: Mongolia. Wysokość: 130 cm. Umaszczenie: typowo dzikie jasno bułane w róŜnych odcieniach z ciemną pręgą na grzbiecie, czarna grzywa i ogon. Pokrój: głowa duŜa i długa, szyja krótka, kłąb mało wydatny, pierś i zad szerokie, nogi cienkokostne z kasztanami na wszystkich czterech, grzywki nie ma, grzywa krótkowłosa, stojąca. Charakter: dziki temperament, odwaŜne. UŜytkowanie:dzikoŜyjące, hodowla zachowawcza.
  • 32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 31 Rys. 33. Tarpan [19] Tarpan Pochodzenie: Rosja. Wysokość: 135 cm. Umaszczenie:myszate. Pokrój: krępa budowa ciała, mała głowa, prosty, mocny grzbiet, kończyny krótkie, smukłe, suche o wąskich i mocnych kopytach. Charakter: Ŝywe, płochliwe. UŜytkowanie :gatunek wymarły od niego pochodzą niektóre konie współczesne. Rys. 34. Konik Polski [19] Konik Polski Pochodzenie: Polska. Wysokość: 135 cm. Umaszczenie:myszate z pręgą na grzbiecie, gęsto owłosiona grzywa i ogon. Pokrój: silna i krępa budowa, lekka głowa o prostym profilu, szyja krótka i nisko osadzona, prosta, mało wyraźny kłąb, głęboka klatka piersiowa, zad ścięty, grzywa i ogon o obfitych i grubych włosach. Charakter: Ŝywe, odporne. UŜytkowanie:hodowla w warunkach rezerwatowych, rekreacyjne, zaprzęgowe. Rys. 35. Mustang [19] Mustang Pochodzenie: USA. Wysokość: 145 cm. Umaszczenie:wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: głowa o wyrazie typowego konia hiszpańskiego, silna, muskularna szyja, bujna grzywa i ogon, silne, mocne kończyny, krępa, prymitywna budowa ciała, szeroki zad, kończyny są mocne i wytrzymałe, kopyta twarde (nie wymagają podków) i zwykle z czarnego rogu. Charakter: inteligentne, odwaŜne, skłonne do walki. UŜytkowanie:dziko Ŝyjące, wierzchowe rajdy.
  • 33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 32 Konie gorącokrwiste Mianem "gorącokrwiste" określamy konie, które posiadają cechy wszechstronnego konia sportowego. Z natury są energiczne, przystosowane do pracy w szybkim ruchu. śywy temperament i lekka, sucha budowa to ich charakterystyczne cechy. Rys. 36. Czysta Krew Arabska [19] Czysta Krew Arabska Pochodzenie: Kraje arabskie. Wysokość: 150 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia, z wyjątkiem srokatego. Pokrój: mała głowa, często o profilu szczupaczym, krótki, dobrze umięśniony, poziomy zad z charakterystyczną odsadą ogona, mocne i suche kończyny, sylwetkę moŜna wpisać w kwadrat. Charakter: dzielne, energiczne, inteligentne. UŜytkowanie: wierzchowe, pokazy, wyścigi. Rys. 37. Pełna Krew Angielska [19] Pełna Krew Angielska Pochodzenie: Wielka Brytania. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: elegancki, o najwyŜszej wartości hodowlanej, długie kończyny, sierść o delikatnym, krótkim włosie. Charakter: pobudliwe, szybkie w odruchach. UŜytkowanie: wyścigi płaskie, wyścigi z przeszkodami, skoki przez przeszkody.
  • 34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 33 Rys. 38. Angloarab [19] Angloarab Pochodzenie: Francja. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: głęboka klatka piersiowa, krótki grzbiet, proporcjonalny zad. Charakter: Ŝywe, odwaŜne. UŜytkowanie: ujeŜdŜenie, skoki przez przeszkody, WKKW. Rys. 39. Angloarab Shagya [19] Angloarab Shagya Pochodzenie: Węgry. Wysokość: 155 cm. Umaszczenie: siwe, rzadziej gniade, kare, kasztanowate. Pokrój: w typie silnego araba. Charakter: inteligentne, odporne. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgowe. Rys. 40. Koń Śląski [19] Koń Śląski Pochodzenie: Polska koń szlachetny półkrwi angielskiej. Wysokość: 175 m. Umaszczenie: gniade, kare, rzadziej kasztanowate. Pokrój: masywny typ koni półkrwi, beczkowaty kształt tułowia, prosty grzbiet i mało suche stawy, szybko rośnie i wcześnie dojrzewa. Charakter: duŜa siła w zaprzęgu, wraŜliwe na niewygody i brak paszy. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgowe.
  • 35. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 34 Rys. 41. Koń Wielkopolski [19] Koń Wielkopolski Pochodzenie: Polska - jest to najbardziej ujednolicona populacja spośród polskich ras koni. Wysokość: 165 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: głowa sucha szlachetna, szyja długa, prawidłowa i dobrze osadzona, kłąb wyraźny, kłoda zwięzła, niezbyt szeroka, ale głęboka, bardzo dobra partia zadu, który jest mocny, ścięty, doskonale umięśniony, kończyny solidne, o suchych stawach i ścięgnach, pęciny długie, bez szczotek pęcinowych. Charakter: Ŝwawe, łagodne, inteligentne, posłuszne. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgowe. Rys. 42. Koń Małopolski [19] Koń Małopolski Pochodzenie: Polska. MoŜna wyodrębnić trzy odłamy tych koni: lubelsko-kieleckie, sądeckie i tarnowsko- dąbrowskie. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia Pokrój: głowa mała, długa szyja, nieco słaby grzbiet, lekko ścięty i dobrze umięśniony zad, głęboka kłoda, długie kończyny, odznacza się suchą konstytucją i szlachetnym wyglądem. Charakter: wytrzymałe, spokojne, łatwe do prowadzenia. UŜytkowanie: wierzchowe, zaprzęgowe. Dobrze wykorzystuje paszę.
  • 36. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 35 Rys. 43. Koń Fryzyjski [19] Koń Fryzyjski Pochodzenie: Holandia. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: zawsze kare. Pokrój: głowa sucha z małymi uszami, szyja średnio długa, mocna, bujna grzywa, kłąb mało wyraźny, kończyny dobrze umięśnione i bardzo silne, obfite szczotki pęcinowe, gęsty, nisko osadzony ogon. Charakter: silne, wytrzymałe, posłuszne, inteligentne, odporne. UŜytkowanie: rekreacja, powoŜenie, ujeŜdŜenie. Rys. 44. Koń Lipicański [19] Koń Lipicański Pochodzenie: Austria. Wysokość: 160 cm. Umaszczenie: zawsze siwe. Pokrój: silne nogi, płaski zad, mocno zbudowana głowa, długa i jedwabista grzywa, źrebaki rodzą się kare, dopiero z czasem stają się szare, a wreszcie całkiem siwe. Charakter: posłuszne, inteligentne, wyniosłe. UŜytkowanie: ujeŜdŜenie, parady (efektowny chód). Rys. 45. Quarter Horse [19] Quarter Horse Pochodzenie: USA. Wysokość: 150 cm. Umaszczenie: wszystkie podstawowe rodzaje umaszczenia. Pokrój: bardzo rozwinięty zad, nawet juŜ u źrebaków, kończyny są Ŝylaste, grzbiet krótki i muskularny, głowa mała osadzona na silnej szyi, umięśnione barki. Charakter: pojętne, wraŜliwe, rącze, aktywne, wytrzymałe. UŜytkowanie: wierzchowe, rodeo, wyścigi.
  • 37. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 36 Tabela 4. Wysokość w kłębie i masa ciała niektórych ras koni [12] 4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak określić pokrój konia? 2. W jakich typach uŜytkowych hoduje się konie? 3. Jakie cechy charakteryzują poszczególne rasy koni? 4. Jakie rasy są najczęściej hodowane w Polsce? 5. Jakie rasy koni wyhodowano w Polsce? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy typu uŜytkowego koni na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych koni, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące konie.
  • 38. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 37 Ćwiczenie 2 Rozpoznaj rasę koni na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć sobie wiadomości na temat ras koni, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać Fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaką rasę prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące konie. Ćwiczenie 3 Oceń pokrój konia na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat opisu pokroju koni, 2) zgromadzić informacje na temat wad pokrojowych koni, 3) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 4) opisać te cechy, 5) wykonać Fotografię zwierzęcia, 6) ocenić które cechy pokrojowe wykazują wady, 7) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura lub inne materiały dotyczące oceny pokroju koni, − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer z dostępem do sieci internet i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące konie. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) opisać pokrój konia? 2) ocenić pokrój konia/ 3) określić typy uŜytkowe koni? 4) opisać cechy charakterystyczne dla typu uŜytkowego? 5) wskazać rasy i ich przynaleŜność do typów uŜytkowych? 6) wskazać rasy koni uŜytkowane w Polsce? 7) wskazać rasy koni wytworzone w Polsce?
  • 39. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 38 4.5. Rasy, typy uŜytkowe i pokrój owiec i kóz 4.5.1. Materiał nauczania Rys. 4. Pokrój owcy [opracowanie własne] Owce uŜytkowane są w wielu typach uŜytkowych. Typ wełnisty reprezentuje rasa merynos polski, typ koŜuchowy – wrzosówka, typ mięsny – czarnogłówka, typ mleczny – owca fryzyjska, typ plenny – owca fińska. Inne polskie rasy takie jak polska owca nizinna, polska owca długowełnista reprezentują typ uŜytkowy wełnisto-mięsny. Obecnie owce mają bardzo małe znaczenie gospodarcze. Berrichon, berrichon du cher, beriszony, rasa owcy domowej o mięsnym kierunku uŜytkowania, wyhodowana we Francji w regionie Berry, jedna z najstarszych francuskich ras owiec. Tryki berrichon osiągają cięŜar do 120 kg, maciorki – do 85 kg. Wełna biała, wysokiej jakości, roczna wydajność wełny około 3,5 kg. Berrichon jest rasą popularną wśród francuskich hodowców, m.in. ze względu na uzyskiwanie jagniąt do tuczu mlecznego, jest takŜe hodowana w wielu krajach Europy i w północnej Afryce. W 1979 owce tej rasy sprowadzono do Polski. Merynos, rasa owcy domowej wyhodowana w średniowieczu w Hiszpanii, posiadająca duŜe znaczenie w światowej hodowli. Początkowo uŜytkowana w kierunku wełnistym, obecnie jest typem wełnisto-mięsnym. Wełna merynosa jest najbardziej rozpowszechniona, jako najwłaściwsza dla celów przemysłowych, ceniona m.in. ze względu na cienkość włosa. Merynosy osiągają wagę ponad 60 kg, wydajność wełny w zaleŜności od odmiany waha się od 4 kg do ponad 8 kg rocznie. W Polsce wyhodowano 2 typy tzw. merynosa polskiego: typ pogrubiony oraz typ wełnisto-mięsny. Merynosy stanowią połowę pogłowia owiec. Polska owca nizinna, wyhodowana w Polsce rasa duŜych owiec, która posiada szereg odmian lokalnych utworzonych w róŜnych okręgach hodowlanych w 2. poł. XX w. Powstała w drodze krzyŜowania owiec rasy merynos z rasami lokalnymi i importowanymi, np. lincoln, texel, kent, leine, leicester. Uzyskano m.in. owce nizinne: wielkopolskie, lubelskie, białostockie i tzw. polskiego corriedale. Polskie owce nizinne są bezrogie, tryki osiągają do 130 kg cięŜaru ciała, maciorki do 90 kg, wydajność wełny 5,5-8 kg rocznie. Cechują się takŜe dobrą uŜytkowością mięsną. Długowełniste owce polskie, typ owiec uzyskanych wskutek krzyŜowania odmian miejscowych z owcami rasy merynos i kent. Stanowią obecnie większość owiec hodowanych
  • 40. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 39 w Polsce, w kierunku wełnisto-mięsnym. Wyhodowano odmiany lokalne, jak np.: śląska, kamieniecka, pomorska, bocheńska. Tabela 5. Ogólna klasyfikacja ras i typów uŜytkowych owiec [12] Rys. 5. Pokrój kozy[opracowanie własne] Typy uŜytkowe ZróŜnicowane zapotrzebowanie na produkty i surowce oraz czynniki klimatyczne doprowadziły do wyodrębnienia kilku typów uŜytkowych kóz. − Typ uŜytkowy mleczny – kozy tego typu obdarzone są Ŝywym temperamentem i mają twardą konstytucję. Jest to najbardziej popularny typ uŜytkowy w krajach o wysokiej kulturze rolniczej i bogatych zasobach paszowych. Budowa ciała tych kóz charakteryzuje się duŜym wzrostem (kozły do 100 cm w kłębie i ponad 120 kg wagi) oraz dobrze rozwiniętym wymieniem, co z kolei warunkuje wysoką wydajność mleczną na poziomie 2000 kg mleka w laktacji. − Typ uŜytkowy mięsny – występują tutaj grupy szlachetnych ras uŜytkowanych w kierunku mięsnym. Ich umaszczenie zazwyczaj jest brunatne lub czarne. Zaliczane są do ras duŜych, ich wysokość w kłębie wynosi 75–90 cm dla kozłów oraz 70–80 cm dla kóz. Masa ciała kozłów waha się w granicach 85–95 kg natomiast u kóz 60–70 kg. Zwierzęta te po odpowiednim opasie osiągają wydajność rzeźną 55–62%. Dobrze Ŝywione dają stosunkowo duŜo mleka – 1000–2000 kg w 10 miesięcznej laktacji. − Typ uŜytkowy wełnisty – ten typ reprezentują tylko dwie rasy. Mają one drobną budowę ciała, wysokość w kłębie nie przekracza 60 cm, a masa ciała 65 kg. Plenność tych ras jest niska (100–110%). Ich wspólną cechą jest wełnistość związana z tym, Ŝe ich ciało
  • 41. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 40 pokryte jest wełną (nie sierścią jak w przypadku innych kóz). Długość włosów pokrywowych wynosi 20–25 cm. − Typ uŜytkowy puchowy – do tego typu naleŜą zaledwie trzy rasy. Wymiary ciała kóz i kozłów są mniejsze niŜ u innych ras. Biała barwa puchu jakim są one pokryte sprzyja farbowaniu wyrobów (np. kaszmirskich szali). Roczna wydajność puchu wynosi 200- 1200 g. − Typ wszechstronnie uŜytkowy – jest wiele ras klasyfikowanych do tego typu dlatego teŜ występuje duŜe zróŜnicowanie cech morfologicznych i uŜytkowych. JednakŜe w większości przypadków są to rasy o zasięgu lokalnym, doskonale przystosowane do miejscowych warunków utrzymania i Ŝywienia. Zwykle są hodowane dla mleka (wydajność mleczna 150–500 kg mleka w laktacji) oraz na mięso (masa ciała niektórych kozłów dochodzi do 90 kg). Rasy kóz − Typ mleczny: saaneńska (Saanen), Toggenburska (Toggenburger), alpejska francuska (Francaise Alpine), Poitouska (Poitevine), Alpejska brytyjska (British Alpine), Saaneńska brytyjska (British Saanen), Toggenburska brytyjska (British Toggenburg), Złota gernsejska (Golden Guernsey), Angielska guernsey (English Guernsey), Appencelska (Appenzeller), Oberhasil-briencerska (Oberhasil-Brienzer), Biała szlachetna niemiecka (Deutsche weisse Edelziege), barwna szlachetna niemiecka (Deutsche bunte Edelziege), Turyńska leśna (Thuringer Waldziege), Maltańska, La mancha, Megrelska (Miegrelskaja poroda), Murciana granadia, Biała celtiberyjska (Blanca Celtiberica), Kanaryjska (Canaria), Malaguena. − Typ mięsny: Burska (Boer), Pygymy. − Typ wełnisty: Angorska, Radziecka wełnista. − Typ puchowy: Kaszmirska, Przydońska, Orenburska. − Typ wszechstronnie uŜytkowy: Anglo-nubijska, (Anglo-Nubian), Angielska, Damasceńska, Karpacka, Sandomierska, Kazimierska, Biała uszlachetniona. Cechy charakterystyczne niektórych ras kóz prezentuje tabela 6. Tabela 6. Charakterystyka ras kóz [12]
  • 42. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 41 4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak scharakteryzować pokrój owcy? 2. Jak scharakteryzować pokrój kozy? 3. Jakie typy uŜytkowe występują u owiec? 4. Jakie typy uŜytkowe występują u kóz? 5. Jakie rasy wyodrębnia się u owiec? 6. Jakie rasy wyodrębnia się u kóz? 7. Jakie krzyŜówki uŜytkowe owiec preferowane są w produkcji? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy typu uŜytkowego owiec na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych owiec, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane Rysografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące owce. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj rasę kóz na podstawie wskazanej sztuki. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras kóz, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia, 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaką rasę prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie.
  • 43. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 42 WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − gospodarstwo utrzymujące kozy. Ćwiczenie 3 Przygotuj zestawienie krzyŜówek uŜytkowych owiec. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras owiec, 2) określić jakie cechy są istotne dla osiągnięcia poŜądanej wartości uŜytkowej, 3) przeanalizować znane Ci rasy pod względem tych cech, 4) zaproponować odpowiednie modele krzyŜowania w tym kierunku, 5) zaprezentować opracowane modele z uzasadnieniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) opisać pokrój owcy? 2) opisać pokrój kozy? 3) określić typy uŜytkowe owiec? 4) określić typy uŜytkowe kóz? 5) wskazać które cechy są cechami charakteryzującymi rasy? 6) rozpoznać rasy owiec? 7) rozpoznać rasy kóz? 8) scharakteryzować krzyŜówki uŜytkowe owiec?
  • 44. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 43 4.6. Materiał hodowlany – drób 4.6.1. Materiał nauczania Rys. 6. Pokrój kury [opracowanie własne] Rys. 7. Pokrój koguta [opracowanie własne] W Polsce uŜytkowanych jest wiele gatunków drobiu. Wśród nich wymienić naleŜy: kury, kaczki, gęsi, indyki, perlice, przepiórki, baŜanty i strusie. W produkcji drobiarskiej najczęściej wyróŜnia się typ uŜytkowy mięsny. W obrębie tego typu czasami wyodrębnia się podtypy charakteryzujące się specyficznymi cechami budowy, kształtem sylwetki lub rozmiarami. W przypadku kur duŜe znaczenie ma typ uŜytkowy nieśny. Wykorzystywany jest takŜe typ ogólnouŜytkowy charakteryzujący się dobrymi cechami mięsności i dość wysokim poziomem nieśności. Produkcja drobiarska jest dość rozpowszechniona w naszym kraju. W przypadku drobiu materiał czysto rasowy stosowany jest głównie dla celów produkcji materiału hodowlanego. Utrzymywanie w produkcji towarowej drobiu czysto rasowego daje gorsze efekty produkcyjne niŜ wyspecjalizowane rody, czy krzyŜówki uŜytkowe. Brojlery drobiowe
  • 45. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 44 są efektem wielokrotnych krzyŜowań międzyrasowych lub międzyrodowych. Ptaki niektórych czystych ras utrzymywane są dla zachowania zasobów genetycznych. Są to np. rasy: zielononóŜka kuropatwiana, Ŝółto nóŜka kuropatwiana, czubatka polska, lokalne rasy gęsi tj. kielecka, zatorska i biłgorajska oraz kaczki – Pekin krajowy i minikaczka. Podział podstawowych gatunków drobiu na typy uŜytkowe i przykłady ras w poszczególnych typach prezentuje tabela 7. Tabela 7. Główne kierunki uŜytkowania oraz rasy i rody drobiu w Polsce [12] Rys. 46. Rasa leghorn [20] Rys. 47.Rasa Sussex [21] Rys. 48. Gęś biała kołudzka [22] Rys. 49. Kaczki Pekin p33 [23]
  • 46. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 45 Rys. 50. Indyki [24] Rys. 51. Perlice [25] Rys. 52. Przepiórka japońska [26] Rys. 53. Strusie [27] Niektóre cechy produkcyjne podstawowych gatunków drobiu związane z osiąganiem określonej masy ciała w określonym czasie umieszczone są w tabeli 8.
  • 47. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 46 Tabela 8. Orientacyjna masa ciała oraz okresy tuczu drobiu rzeźnego [12] 4.6.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak scharakteryzować pokrój kury i koguta? 2. Jakie typy uŜytkowe wyróŜnia się u kur? 3. Jakie rasy kur uŜytkowane są w Polsce? 4. Jakie krzyŜówki uŜytkowe, rody i rasy drobiu uŜytkowane są w Polsce? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy typu uŜytkowego kur na podstawie wskazanego stada. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat typów uŜytkowych kur, 2) określić jakie cechy są istotne dla prezentowanego zwierzęcia,
  • 48. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 47 3) opisać te cechy, 4) wykonać fotografię zwierzęcia, 5) zdecydować jaki typ uŜytkowy prezentuje wskazane zwierzę, 6) uzasadnić swój sąd wykorzystując przygotowane opisy i wykonane fotografie. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − cyfrowy aparat Fotograficzny, − komputer i projektor multimedialny, − ferma drobiu utrzymująca kury. Ćwiczenie 2 Przygotuj zestawienie krzyŜówek uŜytkowych kur mięsnych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat ras kur, 2) określić jakie cechy są istotne dla osiągnięcia poŜądanej wartości uŜytkowej, 3) przeanalizować znane Ci rasy pod względem tych cech, 4) zaproponować odpowiednie modele krzyŜowania w tym kierunku, 5) zaprezentować opracowane modele z uzasadnieniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny. 4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) określić pokrój kury i koguta? 2) wskazać kierunki uŜytkowania drobiu? 3) określić rasy kur uŜytkowanych w Polsce? 4) opisać rasy drobiu? 5) wskazać rody i krzyŜówki uŜytkowe drobiu?
  • 49. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 48 4.7. Pszczoły, ryby, zwierzęta futerkowe 4.7.1. Materiał nauczania Pszczoły miodne Pszczoły miodne Ŝyją w rodzinach o dość wyspecjalizowanej organizacji socjalnej. W rodzinie pszczelej znajdują się trzy rodzaje osobników. Są to królowa-matka – największa, pszczoły robotnice wyspecjalizowane w zakresie realizacji specyficznych zadań i trutnie – osobniki męskie. Rys. 54. Królowa[28] Rys. 55. Robotnica[28] Rys. 56. Truteń[28] Podmiotem prowadzącym ocenę i księgi dla linii hodowlanych pszczół jest Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Krajowe programy hodowlane mogą być realizowane jako programy genetycznego doskonalenia zwierząt lub jako programy ochrony zasobów genetycznych zwierząt. Obecnie otwarte są księgi dla linii w rasie kraińskiej (car), księgi dla rasy kaukaskiej(cau) i księgi dla linii w rasie środkowo - europejskiej (M), w tym programami ochrony objęte są linie tej rasy rodzimej. Podstawą wpisu do księgi jest stwierdzenie na podstawie wyników oceny, Ŝe matki pszczele odpowiadają wzorcowi – standardowi hodowlanemu dla linii. Rejestry prowadzone są przez hodowców realizujących programy krzyŜowania pszczół dla linii powstałych w wyniku wielokrotnego krzyŜowania materiału hodowlanego pochodzącego z linii dla których prowadzone są księgi. Wzorce linii hodowlanych dla których prowadzone są księgi (KCHZ). Wymaganiem podstawowym dla wszystkich matek jest wygląd prawidłowy bez wyraźnych wad anatomicznych i uszkodzeń mechanicznych. 1. Rasa środkowo-europejska Linie objęte krajowymi programami hodowlanymi ochrony zasobów genetycznych pszczół − Linia M: Augustowska (MA) − Linia M: Kampinoska (MK) − Linia M: Północna (Pn) − Linia M: Asta 2. Rasa środkowo-europejska Linia dla której realizowany jest krajowy program doskonalenia genetycznego pszczół − Linia M: Norweska (NOR) 3. Rasa kraińska Linie dla których realizowane są krajowe programy doskonalenia genetycznego pszczół z zastosowaniem systemów hodowli zachowawczej: − Linia car: Pogórska (Cb)
  • 50. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 49 − Linia car: CT46 − Linia car: Beskidka − Linia car: Dobra (D) 4. Rasa kraińska Linie dla których realizowane są krajowe programy doskonalenia genetycznego pszczół. − Linia car: PWJOT − Linia car: Kujawska ( kd) − Linia car: Kortówka − Linia car: J − Linia car: N − Linia car: T − Linia car: PA − Linia car: SK − Linia car: Nieska − Linia car: Jugo − Linia car: Alpejka − Linia car: CNT − Linia car: CJ10 − Linia car: Alsin − Linia car: Cp − Linia car: Cr − Linia car: Ca − Linia car: Tb − Linia car: Ab − Linia car: Marynka ( Mr) − Linia car: R − Linia car: S − Linia car: Niw − Linia car: Bałtycka − Linia car: Kamianka − Linia car: GR1 − Linia car: Zosia (Zo) − Linia car: AGA − Linia car: Wielka − Linia car: Gema − Linia car: Prima 5. Rasa kraińska Linie dla których rozpoczęto realizację programów doskonalenia genetycznego pszczół. − Linia car: Majówka − Linia car: Karpatka 6. Rasa kaukaska Linia dla której realizowany jest krajowy program doskonalenia genetycznego pszczół z zastosowaniem systemów hodowli zachowawczej − Linia cau: KBrz 7. Rasa kaukaska Linie dla których realizowane są krajowe programy hodowlane doskonalenia genetycznego pszczół
  • 51. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 50 − Linia: cau Woźnica − Linia: cau KPW − Linia: cau Pb − Linia: cau PwK − Linia: cau W − Linia: cau M − Linia: cau KP − Linia: cau Puławska (P) − Linia: cau WG 8. Cechy charakterystyczne linii hodowlanych pochodzących z krzyŜowania, dla których prowadzone są rejestry − Linia: Apipol 2 − Linia: Iwonka − Linia: MJ Cechy charakterystyczne linii hodowlanych pochodzących z krzyŜowania, dla których w 2005 roku rozpoczęto realizację programów hodowlanych − Linia: Brzezinka − Linia: Karolinka − Linia: Viking − Linia: Viktoria Zwierzęta futerkowe Kolejna grupa zwierząt uŜytkowana jest ze względu na specyficzny charakter okrywy włosowej. Niektóre ze zwierząt futerkowych mogą być uŜytkowane równieŜ na mięso. Tabela 9 prezentuje kierunki uŜytkowania, rasy i odmiany zwierząt futerkowych. Tabela 9. Rasy zwierząt futerkowych [12]
  • 52. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 51 Sposób odŜywiania - zwierzęta futerkowe naleŜą do grupy roślinoŜernych i mięsoŜernych czyli drapieŜnych. Zwierzęta tej grupy znacznie róŜnią się miedzy sobą. PoniŜej znajdują się informacje na temat najwaŜniejszych cech uŜytkowych zwierząt futerkowych. Tabela10. Parametry technologiczne niektórych gatunków futerkowych mięsoŜernych [12] Tabela 11. Parametry technologiczne niektórych futerkowych roślinoŜernych [12] Podstawowe gatunki ryb hodowanych w stawach. Do najczęściej hodowanych ryb w polskim rybactwie stawowym naleŜą karp i pstrąg. Obydwa te gatunki mają odmienne wymagania biologiczne w odniesieniu do środowiska.
  • 53. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 52 Rys. 57. Karp [29] Karp (Cyprinus carpio) Budowa zewnętrzna. Dzika, podstawowa forma karpia (sazan) ma wyciągnięte, bocznie słabo ścieśnione ciało. Wysuwalny otwór gębowy ma połoŜenie końcowe. Na górnej wardze występują cztery wąsiki (dwa dłuŜsze i dwa krótsze). Zęby gardłowe trójrzędowe. Łuski duŜe, 33–40 wzdłuŜ linii bocznej. U hodowlanych odmian ciało, w zaleŜności od odmiany, bywa mniej lub bardziej wyciągnięte i wygrzbiecone. WyróŜnia się karpie: − pełnołuskie (całkowicie pokryte łuskami), − lustrzenie (o ciele pokrytym nieregularnie rozrzuconymi, powiększonymi łuskami), − lustrzenie rzędowe (z szeregiem duŜych łusek biegnących wzdłuŜ linii bocznej), − golce (całkowicie pozbawione łusek, lub z pojedynczymi łuskami osadzonymi w bezpośrednim sąsiedztwie płetw). Płetwa grzbietowa z 20–26 rozwidlającymi się promieniami. W płetwie odbytowej jest ich 8– 11, w brzusznej 9–11, piersiowej 16–17, w ogonowej zaś 19; wszystkie u góry wyraźnie się rozwidlają. Ubarwienie jest zmienne. Grzbiet zazwyczaj zielonobrązowy do zielonoczarniawego. Boki srebrzystobrązowawe, brzuch biały. Płetwy zielonoszare z brązowawym odcieniem, nierzadko czerwonawe. Długość 25–75 cm, maksymalnie 120 cm. Karpie mogą osiągać wiek 40 lat. Tryb Ŝycia. W ciągu dnia karp trzyma się zazwyczaj głębszych, zaciemnionych miejsc, przejawiając wzrastającą aktywność wraz z zapadającym zmierzchem. Tarło – maj do lipca, zaleŜnie od kształtowania się w tym okresie temperatury wody. Na głowie i płetwach piersiowych samców słaba wysypka tarłowa. Ikra składana jest w płytkich, zacisznych, porośniętych roślinnością przybrzeŜnych miejscach (równieŜ na zalanych wczesnoletnim przyborem łąkach), przy temperaturze wody od 18 do 20°C. Z powodu wysokiej temperatury tarła karpie Ŝyjące w otwartych wodach naszej chłodniejszej szerokości geograficznej (równieŜ w Polsce), rzadko znajdują sposobność do odbycia naturalnego rozrodu. Składanie ikry odbywa się porcjami, z tygodniowym odstępem czasu. ZaleŜnie od cięŜaru ciała samicy składanych jest 200000–300000 jaj. Są one jasne, a po dostaniu się do wody pęcznieją, zwiększając prawie o połowę swą średnicę. Przyklejają się do wodnych roślin, podobnie jak i wykluwające się po 3–5 dniach larwy, które jeszcze następne 1–3 dni spędzają przyczepione do nich za pomocą znajdujących się na głowie przyczepnych organów. Po tym okresie spoczynku młode karpie muszą podpłynąć ku powierzchni wody aby napełnić powietrzem pęcherz pławny. Dopiero teraz są zdolne do samodzielnego pływania. Karpie hodowlane
  • 54. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 53 w stawach osiągają w trzecim roku Ŝycia cięŜar 1–2 kg przy długości ciała 25–35 cm. RównieŜ dzikie karpie odznaczać się mogą tak szybkimi przyrostami, zazwyczaj jednak rosną zdecydowanie wolniej. OdŜywianie. Młode karpie zjadają rośliny i zwierzęcy plankton (wyrostki, skorupiaki). Przy długości około 18 mm zaczynają polować na zwierzęta denne. Osobniki dorosłe pobierają dodatkowo pokarm roślinny. Karpie rozpoczynają Ŝerowanie dopiero przy temperaturze wody przekraczającej 8°C jednak najlepiej przyswajają pokarm w temperaturze powyŜej 20°C. W gospodarce stawowej karp jest najwaŜniejszą rybą hodowlaną. Pstrąg tęczowy Rys. 58. Pstrąg tęczowy [30] Ryba ta naleŜy do rodziny łososiowatych, łacińska nazwa: Salmo gaidneri. Wygląd. WydłuŜone, z boków nieco spłaszczone ciało o szerokim trzonie ogonowym, lustro drobne, 135–150 wzdłuŜ linii bocznej. Głowa o tępym pysku z szerokim otworem gębowym. Górne i dolne wyrostki filtracyjne pierwszego łuku skrzelowego główkowate, środkowe pałeczkowate. Uzębienie lemiesza: blaszka z 4 zębami tylnymi brzegu, silnie wygięty trzon z 1 lub 2 rzędami zębów. Ubarwienie. Głowę, ciało oraz płetwy grzbietową, tłuszczową i ogonową pokrywają liczne, czarne plamy i punkty wzdłuŜ boków ciągnie się szeroki, czerwonawy pas. Długość: 25–50, do 70 cm (do 7 kg). Występowanie. Wędrowna forma pstrąga tęczowego, czyli łosoś stalowogłowy (S. gairdnen) Ŝyje w Pacyfiku u wybrzeŜy Ameryki Północnej. od południowej. Alaski po południowy. Oregon i wpływa na tarło do rzek. Druga forma – wyłącznie słodkowodny pstrąg kalifornijski Ŝyje w rzekach i jeziorach kalifornijskich gór Sierra Nevada. Obie te formy w 1860 r. trafiły do Europy i wymieszano w hodowli stawowej. Próby aklimatyzacji w rzekach powiodły się i pstrąg tęczowy jest rozpowszechniony w hodowli i tuczu w stawach. Rozród. Tarło rozpoczyna się od grudnia. Samica ogonem wygrzebuje w dnie duŜe gniazdo, do którego składa 1600–2000 jaj. Okres inkubacji ikry trwa 100–150 dni. Młode pstrągi dojrzewają płciowo często juŜ w 2, ale zazwyczaj w 3 roku Ŝycia. Pstrąg tęczowy gatunek zbiorczy o niedokładnie jeszcze ustalonej taksonomii, tworzący wiele form wędrownych i osiadłych, słodkowodnych. 4.7.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak opisać sylwetki karpia i pstrąga tęczowego? 2. Jakie rasy pszczół hodowane są w Polsce? 3. Jaka instytucja prowadzi księgi hodowlane pszczół? 4. Jakie gatunki zwierząt uŜytkowane są futrzarsko? 5. Jakie parametry technologiczne charakteryzują zwierzęta futerkowe?
  • 55. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 54 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określ cechy pokrojowe karpia w porównaniu z pstrągiem tęczowym. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat budowy karpi i pstrągów, 2) określić jakie cechy są istotne dla analizowanych zwierząt, 3) opisać te cechy, 4) zaprezentować opis posługując się fotografią lub rysunkiem. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer i projektor multimedialny. Ćwiczenie 2 Przygotuj prezentację produktów pszczelich. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przypomnieć wiadomości na temat produktów pszczelich, 2) przygotować opisy cech charakterystycznych dla tych produktów, 3) poszukać fotografii lub samodzielnie fotografować produkty pszczele, 4) przedstawić prezentacje na forum grupy. WyposaŜenie stanowiska pracy: − papier i przybory do pisania, − komputer z dostępem do sieci Internet i projektor multimedialny, − cyfrowy aparat fotograficzny. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz Tak Nie 1) określić cechy biologiczne pstrąga i karpia? 2) określić odmiany karpia? 3) wskazać rasy pszczół hodowanych w Polsce? 4) rozpoznać osobniki rodziny pszczelej? 5) wskazać gatunki zwierząt futerkowych. 6) określić parametry technologiczne wybranych roślinoŜernych i mięsoŜernych zwierząt futerkowych? 7) określić cechy biologiczne pstrąga i karpia?
  • 56. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 55 4.8. Psy i koty 4.8.1. Materiał nauczania Rys. 8. Budowa psa[7] 1 – czaszka, 2 – krawędź czołowa (stop), 3 – pysk (kufa), 4 – policzek, 5 – grzbiet nosa, 6 – trufla nosa, 7 – czoło, 8 – łuk nadoczny, 9 – pokrywa czaszki, 10 – guz potyliczny, 11 – oko, 12 – ucho, 13 – szyja, 14 – kark, 15 – podgardle, 16 – kłąb, 17 – grzbiet, 18 – krzyŜ, 19 – biodro, 20 – ogon, 21 – klatka piersiowa, 22 – przedpięrsie, 23 – brzuch, 24 – słabizna, 25 – łopatka, 26 – ramię, 27 – łokieć, 28 – podramię, 29 – nadgarstek, 30 – śródręcze, 31 – przednia łapa, 32 – miednica, 33 – udo, 34 – staw kolanowy, 35 – podudzie, 36 – staw skokowy, 37 – śródstopie, 38 – tylna łapa. Rasy psów Na świecie występuje bardzo wiele ras psów. PoniŜej znajduje się podział ras psów zgodnie z ustaleniami Międzynarodowej Federacji Kynologicznej. I grupa FCI Owczarki i inne psy pasterskie z wyłączeniem szwajcarskich psów do bydła. a) sekcja 1 – owczarki, b) sekcja 2 – psy zaganiające. II grupa FCI Pinczery, sznaucery, molosy. a) sekcja 1 – psy w typie pinczera i sznaucera, b) sekcja 2 – mol osowate, c) sekcja 3 – szwajcarskie psy pasterskie. III grupa FCI Teriery: a) sekcja 1 – teriery duŜe i średnie, b) sekcja 2 – teriery małe, c) sekcja 3 – teriery typu bull, d) sekcja 4 – teriery miniaturowe. IV grupa FCI Jamniki: a) sekcja 1 – jamniki. V grupa FCI Szpice, psy pierwotne: a) sekcja 1 – północne psy zaprzęgowe, b) sekcja 2 – północne psy myśliwskie, c) sekcja 3 – północne psy pasterskie,
  • 57. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 56 d) sekcja 4 – szpice europejskie, e) sekcja 5 – szpice azjatyckie i rasy pokrewne, f) sekcja 6 – rasy pierwotne, g) sekcja 7 – rasy pierwotne myśliwskie, h) sekcja 8 – psy myśliwskie z pręgą na grzbiecie. VI grupa FCI Psy gończe: a) sekcja 1 – psy gończe, b) sekcja 2 – posokowce, c) sekcja 3 – rasy pokrewne. VII grupa FCI WyŜły: a) sekcja 1 – wyŜły kontynentalne, b) sekcja 2 – wyŜły brytyjskie i irlandzkie, setery. VIII grupa FCI Psy aportujące, płoszące, dowodne: a) sekcja 1 – psy aportujące, b) sekcja 2 – płochacze, c) sekcja 3 – psy dowodne. IX grupa FCI Psy ozdobne, do towarzystwa: a) sekcja 1 – biszony i rasy pokrewne, b) sekcja 2 – pudle, c) sekcja 3 – małe psy belgijskie, d) sekcja 4 – psy bezwłose, e) sekcja 5 – rasy tybetańskie, f) sekcja 6 – Chihuahua, g) sekcja 7 – angielskie spaniele miniaturowe, h) sekcja 8 – spaniele japońskie i pekińczyk, i) sekcja 9 – kontynentalne spaniele miniaturowe, j) sekcja 10 – Kromfohrländer, k) sekcja 11 – małe psy mol osowate. X grupa FCI Charty: a) sekcja 1 – charty długowłose, b) sekcja 2 – charty szorstkowłose, c) sekcja 3 – charty krótkowłose. Psy w poszczególnych grupach róŜnią się od siebie wyglądem, sposobem reagowania na bodźce zewnętrzne, charakterem i cechami dotyczącymi sposobu uŜytkowania. PoniŜej znajdują się tylko pojedyncze przykłady psów z poszczególnych grup. W kaŜdej grupie wyróŜnia się od kilkunastu do kilkudziesięciu róŜnych ras sklasyfikowanych w sekcjach. Grupa FCI Ilustracja przykładowej rasy Opis rasy I Rys. 59. Owczarek niemiecki [31] Owczarek niemiecki to rasa bardzo wszechstronna. Pełni funkcje psa stróŜującego, policyjnego, tropiciela, pracuje w słuŜbach sanitarnych, a nawet jako ratownik odszukujący zasypanych przez lawiny. Jest teŜ szkolony na przewodnika niewidomych. Jego cechy psychiczne to: czujność, spostrzegawczość, Ŝywy temperament, uległość, łatwość szkolenia. MoŜna go określić jako "psa jednego pana". Wysokość w kłębie: samce 60-66 cm, samice 55–61 cm. Umaszczenie: czarne z regularnymi brązowymi, Ŝółtymi lub jasnoszarymi znaczeniami (podpaleniem).
  • 58. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 57 II Rys. 60. Dog niemiecki [31] Dog niemiecki pochodzi od pradawnych psów uŜywanych przez plemiona germańskie do polowań na dziki i niedźwiedzie. W późniejszych czasach były psami tylko dla ksiąŜąt a w XIX wieku takŜe dla zamoŜniejszych mieszczan. Jest to duŜy, umięśniony pies (wysokość co najmniej 80 cm), mimo to jest łagodny, jeŜeli dobrze się go wychowa. Potrzebuje duŜo miejsca i duŜo ruchu. III Rys. 61. Foksterier [31] Wyhodowane w Wielkiej Brytanii do tępienia lisów. Foksteriery są odwaŜne, wytrzymałe, o duŜej pasji łowieckiej. Najczęściej są mało posłuszne, chodzą własnymi ścieŜkami, dlatego wymagają konsekwentnego postępowania. Potrafią być agresywne w stosunku do innych psów. Szczególnie, jeŜeli walczą o swoje terytorium. TakŜe w stosunku do mniejszych zwierząt nie są przyjacielsko nastawione. Królik, kot, czy zając nie moŜe czuć się bezpiecznie, jeŜeli w pobliŜu kręci się foksterier. IV Rys. 62. Jamniki [31] Wizerunki psów podobnych do jamników pojawiły się juŜ na ścianach staroegipskich świątyń. Figurki psów podobnych znaleziono w Meksyku, w Grecji i w Chinach. W Niemczech leŜą szczątki tych zwierząt z czasów imperium rzymskiego. Nie wiadomo dokładnie skąd wywodzi się jamnik. Istnieje 9 odmian, wszystkie mają podobną budowę, róŜnią się tylko długością sierści oraz wielkością. Jamniki były hodowane w przeszłości jako psy myśliwskie na króliki, lisy i borsuki, bardzo wytrwałe w pogoni za zwierzyną. Po niemiecku Dachshund znaczy pies na borsuki. Masa ciała jamnika standarowej wielkości waha się pomiędzy 9-12 kg V Rys. 63. Husky syberyjski [31] Husky syberyjski pochodzi z Rosji - jak sama nazwa wskazuje z terenów północnych. Na początku XX wieku przewieziony na Alaskę, gdzie od razu zyskał sobie popularność. Od tego czasu bierze udział w wyścigach psich zaprzęgów. Mimo powszechnej opinii, nie jest to dobry pies rodzinny. Jest za bardzo niezaleŜny, samodzielny, uwielbia ruch. Jest inteligentny, ale nie zawsze posłuszny VI Rys. 64. Gończy Polski [31] Gończy polski uŜywany jest do polowania na zwierzynę płową i czarną. Wspaniały i niezastąpiony zwłaszcza dzikarz i tropowiec, równie dobrze sprawdza się jako płochacz i aporter. Posiada charakterystyczny melodyjny gon o zmieniającej się tonacji, u suk wyŜszej. Zwinny i szybki. ZrównowaŜony, łagodny, ale przy tym nad wyraz odwaŜny i roztropny. Inteligentny, bardzo chętny i podatny na tresurę, ale nie lubi przymusu. Nieoceniony