technik weterynarii

1. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
1
Moduł V
Dobrostan zwierząt gospodarskich
Wprowadzenie
1. Mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich
2. Minimalne warunki utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt
Bibliografia

2. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
2
Wprowadzenie
Dobrostan zwierząt obejmuje bardzo szeroki zakres wy-
mogów dotyczących utrzymania zwierząt gospodarskich.
Określa on zespół warunków związanych z potrzebami
biologicznymi i behawioralnymi zwierząt, które zapew-
niają pełne ujawnienie genetycznych zdolności produk-
cyjnych zwierząt. Przez biologiczne należy rozumieć
podstawowe potrzeby wynikające z fizjologii organizmu
(np. odżywianie, oddychanie), natomiast behawioralne
odnoszą się do sposobu bycia danego gatunku (np.
utrzymywanie grupowo lub indywidualnie). W dobro-
stanie ważne jest również etyczne spojrzenie na zwierzę
jako na osobnika odczuwającego ból i cierpienie. Nie jest
to wyłącznie przedmiot produkcji, ale istota żyjąca. Do-
brostan zwierząt gospodarskich dotyczy kilku elemen-
tów:
 obchodzenia się ze zwierzętami,
 mikroklimatu pomieszczeń inwentarskich,
 obsady na jednostce powierzchni,
 transportu,
 zasad uśmiercania.
Prawidłowe zapewnienie i dostosowanie tych elementów ma zagwarantować zwierzę-
tom optymalny stan fizyczny i psychiczny oraz łatwość adaptacji (dostosowania się) do
warunków otoczenia. Dostosowanie wymogów dobrostanu dla poszczególnych gatun-
ków zwierząt gospodarskich jest opisane w szeregu rozporządzeń Ministerstwa Rolnic-
twa i Rozwoju Wsi, na przykład Rozporządzenie MRiRW z dnia 28 czerwca 2010 r.
w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt go-
spodarskich, dla których normy ochrony nie zostały określone w przepisach Unii Euro-
pejskiej (Dz.U. nr 116 poz. 778). Wskaźnikami dobrostanu są zarówno objawy ze-
wnętrzne, jak i wyniki produkcyjne:
 stan zdrowia,
 dobre wyniki rozrodcze (wysoka płodność, plenność),
 wysoka produktywność,
 odpowiednie zachowanie.
Zgodnie z przepisami unijnymi dotyczącymi dobrostanu zwierzętom gospodarskim na-
leży zapewnić odpowiednią opiekę i warunki utrzymania, ochronę przed niekorzystny-

3. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
3
mi warunkami atmosferycznymi, ochronę przed drapieżnikami, ochronę zdrowia, swo-
bodę ruchu, wolność od głodu, pragnienia, strachu i cierpienia.

4. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
4
1. Mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich
Warunki utrzymania zwierząt gospodarskich w dużym stopniu wpływają na ich zdrowie
i produkcyjność, podobnie jak żywienie. Dlatego w pomieszczeniach inwentarskich po-
winny być zapewnione odpowiednie warunki mikroklimatyczne, pozwalające zwierzę-
tom zapewnić komfort. Na mikroklimat pomieszczeń składa się kilka parametrów: tem-
peratura, wilgotność, wentylacja, oświetlenie, stężenie szkodliwych gazów. Każdy z tych
czynników może wywierać korzystny bądź niekorzystny wpływ na samopoczucie i pro-
dukcyjność zwierząt. W związku z tym wyznaczono minimalne, optymalne
i maksymalne warunki.
Temperatura
Temperatura w największym stopniu decyduje o poziomie pozostałych czynników.
Można ją regulować, np. poprzez zmianę obsady zwierząt w pomieszczeniu. Do jej po-
miaru używa się termometrów lub urządzeń wielofunkcyjnych z funkcją pomiaru tem-
peratury.
Tabela 5.1. Minimalne i maksymalne temperatury w pomieszczeniach dla trzody chlewnej
i bydła oraz drobiu
Kategoria zwierząt
Temperatura (°C)
min max
knury 12 15
lochy 12 15
lochy wysokoprośne 15 19
lochy karmiące 18 20
prosięta do 14 dni 24 28
prosięta 14–28 dni 18 23
prosięta starsze 18 21
warchlaki 17 19
tuczniki 15 18
knurki i loszki 14 17
krowy 6 8–16
krowy w porodówce 16 16–20
cielęta w profilaktorium 16 16–20
cielęta do 3 mies. 8 12–20
cielęta powyżej 3 mies. 4 12–16
jałówki powyżej 6 mies. 4 8–16
opasy, buhaje 4 10–18
Gatunek i wiek
Pomieszczenia inwentarskie z
dodatkowym źródłem ciepła
Pomieszczenia bez dodat-
kowego źródła ciepła
Temperatura
pod dodatko-
wym źródłem
ciepła (°C)
Temperatura w
pomieszczeniu
(°C)
Temperatura optymalna
(°C)

5. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
5
KURY
dorosłe 10–20
młodzież 18–20
pisklęta 28–32
BROJLERY KURZE
1. tydzień 30–34 20–24 33
2. tydzień 26–30 18–20 29
3. tydzień 24–26 18–20 25
4. tydzień 20–24 18–20 22
5. tydzień 18–20 20
6. tydzień 16–20 18
7–8. tydzień 16–20 16
INDYKI
dorosłe 8–18
młodzież 18–24
pisklęta 35–38
KACZKI
dorosłe 6–18
młodzież 18–20
pisklęta 27–30
GĘSI
dorosłe 6–18
młodzież 18–20
pisklęta 27–30
Źródło: opracowanie autora na podstawie Marciniak-Kulka 2006
Wilgotność
W pomieszczeniach inwentarskich wilgotność mierzy się za pomocą higrometru. Zawar-
tość pary wodnej w powietrzu zależy między innymi od ilości zwierząt, rodzaju zadawa-
nej paszy i ilości wody, wilgotności powietrza na zewnątrz budynku oraz od rodzaju
ściółki.
Tabela 5.2. Wilgotność względna powietrza w oborze i chlewni
Kategoria zwierząt Wilgotność względna powietrza (%)
BYDŁO
krowy mleczne 60–80
krowy cielne 60–80
cielęta do 1 miesiąca 60–80
cielęta 2–6 miesięcy 60–80
jałówki powyżej 6 miesięcy 60–80
opasy powyżej 6 miesięcy 60–80
TRZODA CHLEWNA
knury 75
lochy 70

6. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
6
lochy wysokoprośne 70
lochy karmiące 70
prosięta do 14 dni 60
prosięta 14–28 dni 60
prosięta starsze 60
warchlaki 60
tuczniki 70
knurki i loszki 70
Źródło: opracowanie autora na podstawie Marciniak-Kulka 2006
Wentylacja
Wentylacja decyduje o szybkości przepływu powietrza w pomieszczeniach inwentar-
skich. Dzieli się ją na mechaniczną (wymuszoną) bądź swobodną (grawitacyjną). Nie-
prawidłowo funkcjonujący system wentylacyjny przyczynia się do zaduchu, podwyższe-
nia wilgotności i większego stężenia szkodliwych gazów.
Tabela 5.3. Wymiana powietrza w pomieszczeniach inwentarskich
Kategoria zwierząt
Wymiana powietrza (m3 na 1 szt./godzinę)
zima lato
BYDŁO
krowa 90 350–400
cielę do 2. tygodnia życia 20 80
cielę od 2. do 6. tygodnia życia 30 90–120
jałówki i młode bydło opasowe w wieku do
18 miesięcy
60 250
jałówki powyżej 18 miesięcy 70 280–300
TRZODA CHLEWNA
knurki i loszki hodowlane 20 90
knury i lochy luźne i prośne 20 100
lochy karmiące 50 150
prosięta odsadzone do 8. tygodnia 5 20
warchlaki do 12. tygodnia 8 30
tuczniki 15 80
OWCE
matki z jagniętami 15 70
maciorki, tryczki i skopki 12 56
matki jałowe, jarki i skopy 13 63
tryki 22 100
Wymiana powietrza (m3 na 1 kg masy cia-
ła/godzinę)
DRÓB
kury 0,5 5,0–6,0
indyki 0,8 7,0
gęsi 0,5 6,0
Źródło: opracowanie autora na podstawie Marciniak-Kulka 2006

7. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
7
Oświetlenie
Oświetlenie jest kolejnym czynnikiem stwarzającym mikroklimat w pomieszczeniach
inwentarskich. Można zastosować oświetlenie sztuczne bądź naturalne. Pomiaru tego
czynnika dokonuje się za pomocą luksomierza. Ilość światła naturalnego docierającego
do wnętrza budynku jest zależna między innymi od pory dnia i roku, usytuowania bu-
dynku, wielkości czy ilości okien.
Tabela 5.4. Oświetlenie w budynkach inwentarskich
Kategoria zwie-
rząt
Oświetlenie dzienne Oświetlenie sztuczne
Okna : podłoga Natężenie (lx) Jarzeniowe
(W/m2)
Żarowe
(W/m2)
BYDŁO
porodówka 1:15 20–30 4 16
krowy, jałówki,
cielęta powyżej 2
tygodni
1:18 20–30 4 16
bukaty 1:25 10–20 2 8
stanowiska zabie-
gowe
1:18 20–30 3 12
paszarnie 1:20 50 5 20
oświetlenie nocne – – 3–5
Kategoria zwie-
rząt
Oświetlenie dzienne (stosunek
oszklonej powierzchni okien do po-
wierzchni podłogi)
Oświetlenie sztuczne (natę-
żenie światła w luksach)
TRZODA CHLEWNA
knury, lochy luźne
i prośne
1:20
40
knurki i loszki
hodowlane
1:20
lochy karmiące 1:20
prosięta 1:25
tuczniki 1:30
Gatunek i typ
użytkowy pta-
ków
Oświetlenie dzienne
(stosunek oszklonej
powierzchni okien do
powierzchni podłogi)
Oświetlenie
sztuczne (na-
tężenie świa-
tła w luk-
sach)
Oświetlenie nocne pomiesz-
czeń (natężenie w luksach)
Kury
wychowalnia kur-
cząt i młodzieży,
brojlernie
nienormowane 20 3–5
Źródło: opracowanie autora na podstawie Marciniak-Kulka 2006

8. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
8
Stężenia szkodliwych gazów
Najczęściej w ocenie mikroklimatu pomieszczeń inwentarskich określa się zawartość
trzech szkodliwych gazów.
Tabela 5.5. Dopuszczalne normy występowania gazów szkodliwych
Rodzaj gazu szkodliwego Dopuszczalne stężenie
dwutlenek węgla (CO2) do 3000 ppm
siarkowodór (H2S) do 5 ppm
amoniak (NH3) do 20 ppm
Źródło: opracowanie autora na podstawie Marciniak-Kulka 2006

9. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
9
2. Minimalne warunki utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt
Oprócz opisanych powyżej warunków mikroklimatycznych, należy zapewnić zwierzę-
tom odpowiednią ilość miejsca w pomieszczeniu inwentarskim. Powierzchnia utrzyma-
nia musi być dostosowana do gatunku i grupy produkcyjnej zwierząt. Czynnik ten, po-
dobnie jak mikroklimat, jest elementem dobrostanu wpływającym na efektywność pro-
dukcji.
Tabela 5.6. Minimalne warunki utrzymywania bydła
Kategoria zwierząt
Wymiary stanowiska (m)
Długość Szerokość
Wymiary stanowisk dla 1 sztuki bydła utrzymywanego na uwięzi
krowa i jałówka powyżej 7. miesiąca ciąży 1,6 1,1
jałówka powyżej 6. miesiąca życia, jednak nie
dłużej niż do 7. miesiąca ciąży
1,5 1,0
buhaj 2,4 1,4
bydło opasowe o masie ciała do 300 kg 1,3 0,8
bydło opasowe o masie ciała powyżej 300 kg 1,45 0,95
Wymiary boksów legowiskowych dla 1 sztuki
krowa i jałówka powyżej 7. miesiąca ciąży 2,1 1,1
jałówka powyżej 6. miesiąca życia, jednak nie
dłużej niż do 7. miesiąca ciąży
1,9 0,9
Powierzchnie w kojcach grupowych bez wydzielonych stanowisk, na ściółce dla 1 sztuki
(m2)
krowa i jałówka powyżej 7. miesiąca ciąży 4,5
jałówka powyżej 6. miesiąca życia, jednak nie dłużej niż do 7. mie-
siąca ciąży
2,2
bydło opasowe o masie ciała do 300 kg 1,6
bydło opasowe o masie ciała powyżej 300 kg 2,2
buhaj 9
Powierzchnie w kojcach grupowych bez wydzielonych stanowisk i ściółki dla 1 sztuki
(m2) z wyjątkiem buhajów, krów i jałówek cielnych powyżej 7. miesiąca ciąży
jałówka powyżej 19. miesiąca życia, jednak nie dłużej niż do 7. mie-
siąca ciąży
2
jałówka powyżej 6. miesiąca życia do 19. miesiąca życia 1,6
bydło opasowe o masie ciała do 300 kg 1,8
bydło opasowe o masie ciała powyżej 300 kg 1,8
Powierzchnie w kojcach wolnostanowiskowych, bez uwięzi (m2)
jałówka 10
krowa 15
buhaj 20
Wymiary kojca dla cieląt utrzymywanych pojedynczo

10. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
10
szerokość – równa wysokości cielęcia w
kłębie
długość – 110% całkowitej długości jego ciała
Powierzchnia kojca dla cieląt utrzymywanych grupowo (m2)
do 150 kg
150–220 kg
ponad 220 kg
1,5
1,7
1,8
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie Rozporządzenia MRiRW z dnia 28 czerwca 2010 r. w
sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich, dla których
normy ochrony nie zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. nr 116 poz. 778)
Tabela 5.7. Minimalne warunki utrzymywania koni
Kategoria zwierząt
Wymiary stanowiska
(m)/powierzchnia (m2)
Długość Szerokość
Powierzchnia boksu na ściółce (m2)
koń dorosły o wysokości w kłębie do 1,47 m 6
koń dorosły o wysokości w kłębie powyżej 1,47 m 9
klacz ze źrebięciem 12
Wymiary stanowiska na uwięzi dla 1 sztuki
koń dorosły o wysokości w kłębie do 1,47 m 2,1 1,6
koń dorosły o wysokości w kłębie powyżej 1,47 m 3,1 1,8
Powierzchnia w systemie wolnostanowiskowym bez uwięzi (m2)
konie dorosłe lub młodzież po odsadzeniu od matki 10
klacz ze źrebięciem 12
ogiery i klacze powyżej 1. roku życia utrzymuje się oddzielnie
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie Rozporządzenia MRiRW z dnia 28 czerwca 2010 r. w
sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich, dla których
normy ochrony nie zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. nr 116 poz. 778)
Tabela 5.8. Minimalne warunki utrzymywania owiec
Kategoria zwierząt Powierzchnia pomieszczenia (m2)
Utrzymanie pojedyncze
tryk 3
matka z jagnięciem 2,5 i dodatkowo 0,7 dla każdego następnego
jagnięcia ssącego
jarka 1,5
tryczek 2
skopek 0,8
Utrzymanie grupowe
tryk 2,0
matka z jagnięciem 1,5 i dodatkowo 0,5 dla każdego następnego
jagnięcia ssącego
jarka 0,8
tryczek 1,5
skopek 0,6

11. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
11
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie Rozporządzenia MRiRW z dnia 28 czerwca 2010 r. w
sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich, dla których
normy ochrony nie zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. nr 116 poz. 778)
Tabela 5.9. Minimalne warunki utrzymywania kóz
Kategoria zwierząt
Wymiary (m)
Długość Szerokość
Wymiary stanowiska na uwięzi
koza dorosła 1,35 0,75
Powierzchnia kojca pojedynczego bez uwięzi (m2)
koza dorosła 1,5 i dodatkowo 0,5 dla koźlęcia ssącego
kozioł 1,5
kozioł reproduktor 3,0
Powierzchnia kojca grupowego bez uwięzi (m2)
koza dorosła 1,5 i dodatkowo 0,3 dla koźlęcia ssącego
kozioł 1,5
kozioł reproduktor 3,0
koźlęta 1,0
Powierzchnia wybiegu (m2)
koza 4,0
kozioł 6,0
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie Rozporządzenia MRiRW z dnia 28 czerwca 2010 r. w
sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich, dla których
normy ochrony nie zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. nr 116 poz. 778)
Tabela 5.10. Minimalne warunki utrzymywania świń
Kategoria zwierząt Powierzchnia (m2)
Powierzchnia kojca pojedynczego (m2) (lochy z prosiętami, chore lub podejrzane o cho-
robę, knury, lochy i loszki prośne (poniżej 10 szt.))
knury 6
knury (jeżeli w kojcu odbywa się krycie) 10
Powierzchnia kojca grupowego (m2)
warchlaki i tuczniki o masie ciała:
do 10 kg 0,15
10–20 kg 0,2
20–30 kg 0,3
30–50 kg 0,4
50–85 kg 0,55
85–110 kg 0,65
powyżej 110 kg 1,0
loszki i knurki hodowlane (30–110 kg) 1,4
loszki i lochy prośne 1,64–2,25
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie Rozporządzenia MRiRW z dnia 28 czerwca 2010 r. w
sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich, dla których
normy ochrony nie zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. nr 116 poz. 778)

12. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
12
Zapewnienie zwierzętom odpowiedniej powierzchni utrzymania to nie tylko element
dobrostanu. Trzeba zwrócić uwagę na ich pozostałe potrzeby. Większość gatunków
(owce, trzoda chlewna) należy do tzw. zwierząt stadnych, czyli potrzebujących kontaktu,
choćby wzrokowego, z innymi osobnikami. Utrzymanie zwierząt określa system cross-
compliance (Zasada Wzajemnej Zgodności – więcej w kolejnym module). Dobrostan
zwierząt to także ochrona przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Ten wy-
móg będzie spełniony w przypadku utrzymania zwierząt w odpowiednio dostosowa-
nych budynkach czy też na dobrze zorganizowanych pastwiskach (posiadających np.
zadrzewienie dające cień lub będące osłoną przed opadami atmosferycznymi). Podobnie
jest z pozostałymi wymogami dobrostanu – ochroną przed drapieżnikami (np. ogrodzo-
ne pastwiska), ochroną zdrowia czy swobodą ruchu. Prawidłowo zorganizowana praca
w budynku czy na pastwisku pozwoli na stworzenie bezpiecznych warunków dla zwie-
rząt gospodarskich. Hodowca ma obowiązek zapewnienia zwierzętom wolności od gło-
du, pragnienia, strachu i cierpienia. Spełnienia tych warunków dokonuje przez odpo-
wiednie traktowanie i żywienie zwierząt.

13. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawy produkcji zwierzęcej
13
Bibliografia
Literatura obowiązkowa
Marciniak-Kulka E., Produkcja zwierzęca, cz. 1, Wydawnictwo Rea, Warszawa 2006.
Rozporządzenie MRiRW z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków
utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony
nie zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. nr 116 poz. 778).
Literatura uzupełniająca
Nałęcz-Tarwacka T. (red.), Produkcja zwierzęca, cz. 1, Wydawnictwo Hortpress, War-
szawa 2006.
Netografia
http://www.farmer.pl/produkcja-zwierzeca/bydlo-i-mleko/zadbaj-o-mikroklimat-w-
oborze,45228.html
http://www.farmer.pl/produkcja-zwierzeca/trzoda-chlewna/mikroklimat-w-
chlewni,12773.html
http://www.tuczniki.pl/chlewnia_wentylacja.html
http://www.tuczniki.pl/okna_inwentarskie.html