Wybrane choroby inwazyjne i niezakaźne zwierząt

1. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
1
Moduł V
Wybrane choroby inwazyjne
i niezakaźne zwierząt
Wstęp
Charakterystyka działania inwazyjnych czynników chorobotwórczych1.
Wybrane choroby inwazyjne zwierząt2.
Wybrane choroby niezakaźne zwierząt3.
Bibliografia

2. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
2
Wstęp
Zakażenia organizmu mogą wywoływać bakterie, wirusy, grzyby i priony (czynniki za-
kaźne). W przypadku inwazji pasożytniczej mówimy o zarażeniu, a nie zakażeniu się
chorego (zwierzę zarażone glistnicą). Z zarażeniem inwazyjnym mamy do czynienia
wówczas, gdy we krwi lub innych jałowych płynach ustrojowych chorego zwierzęcia
stwierdzamy biologiczne pasożytnicze czynniki chorobotwórcze (np. babesioza).
Pasożyt to organizm mający jako środowisko bytowania inny organizm żywy i oddziału-
jący na niego niekorzystnie. Żywicielem ostatecznym jest zwierzę lub człowiek, w któ-
rym pasożyt rozmnaża się płciowo. Żywiciel pośredni to organizm konieczny w cyklu
rozwojowym pasożyta, w którym odbywa się niezbędna część tego cyklu. Niektóre paso-
żyty rozmnażają się bezpłciowo w organizmach żywicieli pośrednich. Żywicielem para-
tenicznym nazywamy organizm, w którym pasożyty mogą przebywać, ale nie jest on
konieczny do zamknięcia się cyklu rozwojowego.
Poza inwazyjnymi chorobami zwierzęta pozostają narażone na szereg chorób niezakaź-
nych. Do najważniejszych przyczyn chorób niezakaźnych zaliczamy:
 alergeny,
 ciała obce,
 nadmierne pobieranie pokarmu,
 niewłaściwe żywienie,
 wadliwy metabolizm,
 wady genetyczne,
 predyspozycje rasowe,
 czynniki chemiczne,
 czynniki fizyczne,
 stres.

3. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
3
Charakterystyka działania inwazyjnych czynników chorobotwórczych1.
Samo pojęcie „inwazja” odznacza stan zarażenia zwierząt, czyli obecność pasożytów w
organizmie. Inwazja zazwyczaj przebiega bezobjawowo, powodując powstanie podkli-
nicznych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. W momencie gdy u zwierzęcia nara-
stają objawy kliniczne, możemy mówić o chorobie inwazyjnej.
Do organizmu wnikają formy inwazyjne pasożyta, rozpoczynając pierwszy okres choro-
by:
 okres prepatentny – jest to okres od zarażenia do wytworzenia w żywicielu
zdolnych do rozrodu płciowego form pasożyta,
 okres patentny – jest to okres w którym żywiciel wydala formy inwazyjne paso-
żyta (okres jawny kończy się śmiercią pasożyta lub żywiciela).
Pasożyty rzadko są przyczyną śmierci zwierząt, stanowią jednak istotny czynnik zmniej-
szający wydajność i przyrosty masy ciała. Nie należy pominąć udziału parazytoz w zara-
żeniach u ludzi – antropozoonozy.
Inwazje pasożytnicze są najczęściej bezobjawowe, dlatego na rynku istnieje szereg te-
stów wykrywających pasożyty. Pasożyty izolujemy z takich materiałów jak:
 kał,
 zeskrobina,
 krew,
 wycinek mięśniowy,
 śluz,
 wycinki jelit,
 popłuczyna oskrzelowa BAL,
 płyn mózgowo-rdzeniowy.
O ekstensywności inwazji możemy mówić, obliczając procent zwierząt zarażonych paso-
żytem w populacji. Intensywność inwazji to liczba pasożytów w jednym żywicielu. For-
mą inwazyjną będziemy nazywać tę postać pasożyta, która może wniknąć do organizmu
żywiciela. Rezerwuarem inwazji pozostają ludzie i zwierzęta zarażone pasożytem w
okresie patentnym. Źródłem inwazji może być środowisko lub inny organizm wydalają-
cy formy inwazyjne.
W celu zwalczenia inwazji u ludzi i zwierząt podaje się środki przeciwpasożytnicze.
Pamiętaj! Nie tylko Ty możesz zarazić się od zwierzęcia, zwierzę może również zarazić
się od Ciebie!

4. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
4
Wybrane choroby inwazyjne zwierząt2.
Babeszjoza (Piroplazmoza)
 Czynnik etiologiczny: pierwotniak Babesia spp.
 Umiejscowienie pasożyta: w krwinkach czerwonych.
 Drogi zarażenia: pasożyt dostaje się wraz ze śliną kleszcza do krwiobiegu.
 Objawy i przebieg: po zarażeniu dochodzi do gwałtownego rozpadu erytrocy-
tów, gorączki i uwalniania hemoglobiny z moczem – krwisto zabarwiony mocz.
Choroba może uszkadzać nerki i wątrobę. Choroba przebiega z anemią i żółtacz-
ką. Babesia może atakować krowy, konie, świnie, owce i zwierzęta mięsożerne.
Leczenie prowadzi się przez podanie imidocarbu oraz intensywną płynoterapię.
Toksoplazmoza
 Czynnik etiologiczny: pierwotniak Toxoplasma spp.
 Umiejscowienie: komórki układu nerwowego oraz makrofagi.
 Drogi zarażenia: inwazja śródmaciczna lub zarażenie alimentarne.
 Objawy i przebieg: u zarażonych owiec występują ronienia. U świń zarażenie
możliwe po zjedzeniu mięśni i narządów zwierząt zarażonych. Choroba przebiega
bezobjawowo. Kosmopolityczne rozmieszczenie pierwotniak zawdzięcza możli-
wości zasiedlania organizmów większości ssaków. Zoonoza, powszechne zakaże-
nia wśród ludzi o przebiegu utajonym.
Kokcydioza
 Czynnik etiologiczny: pierwotniak z rodzaju Eimeria spp., Isospora spp.
 Umiejscowienie: jelito cienkie.
 Drogi zarażenia: alimentarna, przez zjedzenie oocyst ze środowiska zewnętrz-
nego
 Objawy i przebieg: zwierzęta dorosłe są bezobjawowymi żywicielami i siewcami
zarażenia. Chorują zwierzęta młode, cielęta, owce, psy i koty. Pasożyty namnażają
się w błonie śluzowej jelit, co powoduje krwistą biegunkę. Zarażone zwierzęta są
chude, mają zmienny apetyt i silne pragnienie. U słabych osobników możliwe są
upadki. W leczeniu stosuje się sulfonamidy. W ostrych przypadkach należy wdro-
żyć płynoterapię.
Rzęsistkowica bydła
 Czynnik etiologiczny: pierwotniak Trichomonas foetus.
 Umiejscowienie: u krów zasiedla pochwę i macicę, u buhajów napletek.

5. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
5
 Drogi zarażenia: podczas krycia.
 Objawy i przebieg: u buhajów przebieg bezobjawowy. U krów rozwija się stan
zapalny pochwy prowadzący do ropomacicza. Objawem u samic jest nie tylko ja-
łowość, ale też poronienia. Leczenie można przeprowadzać za pomocą metroni-
dazolu. Zarażone buhaje eliminuje się z hodowli.
Choroba motylicza
 Czynnik etiologiczny: przywra Fasciola hepatica.
 Umiejscowienie: wątroba i przewody żółciowe.
 Drogi zarażenia: metacerkarie dostają się do organizmu drogą alimentarną z pa-
szą lub wodą.
 Żywiciel ostateczny: krowa, owca, koza, człowiek.
 Objawy i przebieg: objawy wątrobowe są różnorodne, formy młodociane wę-
drują przez miąższ wątrobowy i mogą powodować gwałtowne krwawienia. For-
my dorosłe lokalizują się w przewodach żółciowych, doprowadzając do ich nie-
drożności i objawów żółtaczki. Pojawiające się objawy to zaburzenia trawienia,
wodobrzusze oraz niedokrwistość. U młodych zwierząt lub przy nasileniu inwazji
możliwe są upadki. Przywra znacznie zmniejsza przyrost masy ciała. Leczenie
przebiega za pomocą oksyklozanidu, klozantelu lub albendazolu.
Choroba motyliczkowa
 Czynnik etiologiczny: przywra Dicrocoelium dendriticum.
 Umiejscowienie: przewody żółciowe wątroby.
 Drogi zarażenia: alimentarna, przez zjadanie mrówek zarażonych metacerka-
riami.
 Objawy i przebieg: przewlekła bezobjawowa choroba owiec. Długotrwałe zara-
żenie powoduje spadek przyrostów masy ciała i zmniejszoną produkcyjność.
Wągrzyca bydła
 Czynnik etiologiczny: Cysticercus bovis – larwa tasiemca Taenia saginata.
 Umiejscowienie: mięśnie poprzecznie prążkowane.
 Drogi zarażenia: alimentarna – jaja Taenia saginata.
 Objawy i przebieg: przebieg bezobjawowy u bydła. Wągry umiejscawiają się w
mięśniach żuchwy, języka, międzyżebrowych, lędźwiowych i sercu. Człowiek za-
raża się tasiemcem poprzez zjedzenie mięsa z wągrami.

6. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
6
Bąblowica (echinokokoza, choroba brudnych rąk)
 Czynnik etiologiczny: Echinococcus spp.
 Umiejscowienie u żywicieli ostatecznych: jelita cienkie.
 Umiejscowienie u żywicieli pośrednich: wątroba i płuca, czasem sieć.
 Żywiciel ostateczny: pies, kot, lis.
 Żywiciel pośredni: krowa, koń i inne zwierzęta roślinożerne.
 Drogi zarażenia: alimentarna – po zjedzeniu jaj.
 Objawy i przebieg: nasilona inwazja daje objawy duszności lub niedyspozycji
wątrobowych u żywicieli pośrednich. U koni zdarzają się takie objawy jak bie-
gunka, żółtaczka i wychudzenie. Żywiciel pośredni zaraża się jajami wydalanymi
przez żywiciela ostatecznego. W przewodzie pokarmowym żywiciela pośrednie-
go wykluwają się larwy wędrujące do różnych narządów, gdzie ulegają otorbie-
niu. Objawami u żywiciela ostatecznego przy nasilonej inwazji może wystąpić
biegunka oraz złe samopoczucie. Przebieg zazwyczaj bezobjawowy.
Tasiemczyce zwierząt
 Czynnik etiologiczny: Anoplocephala spp., Moniezia spp., Avitellina sp., Stilesia
sp., Tysaniezia sp., Diphylidium spp., Taenia spp.
 Umiejscowienie: przewód pokarmowy, jelito ślepe.
 Gatunki wrażliwe: psy, koty, ludzie, bydło, owce, kozy, konie.
 Drogi zarażenia: zarażenie przez zjedzenie mechowców, w których znajdują się
cysticerkoidy.
 Objawy i przebieg: przebieg bezobjawowy u dorosłych zwierząt. Młode organi-
zmy mogą reagować na inwazję biegunką. Długotrwała inwazja lub inwazja od
okresu młodzieńczego prowadzi do wyniszczenia i anoreksji. U koni może dojść
do objawów morzyskowych i anemii. Leczenie: niklozamid, fenbendazol.
Glistnice zwierząt
 Czynniki etiologiczne: Parascaris spp., Ascaris spp., Toxocara spp., Toxascaris sp.
 Umiejscowienie: jelito cienkie.
 Drogi zarażenia: alimentarna, po spożyciu jaj.
 Objawy i przebieg: inwazja występuje u młodych osobników. Okresowo przy
wędrówce form pośrednich przez płuca pojawia się kaszel i duszność. Po osią-
gnięciu jelit pojawiają się objawy z przewodu pokarmowego, u koni morzyska.
Glisty są silnym alergenem. Wydalają toksyny mogące zatruwać organizm. Glisty
występują u wszystkich gatunków zwierząt. Leczenie: fenbendazol, febantel, py-
rantel.

7. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
7
Nicienie żołądkowo-jelitowe
 Czynniki etiologiczne: Oxyuris spp., Trichuris spp., Strongylus spp. czyli owsiki,
włosogłówki i słupkowce.
 Umiejscowienie: owsiki w jelicie grubym, słupkowce w jelicie grubym (larwy
namnażają się w krezce jelita), włosogłówki w jelicie cienkim, grubym i ślepym.
 Drogi zarażenia: alimentarna, po spożyciu jaj.
 Objawy i przebieg: w przypadku owsicy samica składa jaja naokoło odbytu.
Larwy rozwijają się w ścianie jelit, powodując przewlekłe biegunki. Konie, wycie-
rając się w wyniku świądu, powodują powstanie obtarć na skórze okolicy ogona.
Leczenie: fenbendazol, febantel, pyrantel. Słupkowce dzielimy na duże i małe.
Słupkowce duże (np. Strongylus vulgaris) – do przewodu pokarmowego dostają
się drogą alimentarną jaja, z których wykluwają się larwy. Wędrówka larw odby-
wa się naczyniami krezkowymi w związku z czym w naczyniach mogą tworzyć
się tętniaki, zatory i zakrzepy jako powikłania inwazji pasożytniczej. Słupkowce
małe (Cyanthostominae) bytują w ścianie jelita grubego. Ich obecność może pro-
wadzić do większego narażenia zwierząt na choroby alimentarne. Włosogłówki
to niewielkie nicienie pasożytujące w jelicie ślepym. Dorosły pasożyt wbija się w
śluzówkę jelit ślepych i cienkich, by żywić się krwią żywiciela. Intensywna inwa-
zja prowadzi do rozwoju anemii.
Nicienie płucne
 Czynniki etiologiczne: Dictyocaulus spp. oraz Protostrongylidae spp.
 Umiejscowienie: tchawica, oskrzela i oskrzeliki.
 Drogi zarażenia: alimentarne (drogą pokarmową) lub przez zjedzenie żywicieli
pośrednich – ślimaków.
 Objawy i przebieg: zarażone zwierzęta cierpią na duszność, osłabienie, biegunkę
i wychudzenie. Często pojawia się wypływ z nosa i kaszel. Choroba może prowa-
dzić do śmierci. Nicienie płucne występują u przeżuwaczy. Leczenie: fenbendazol,
iwermektyna, albendazol, lewamizol.
Włośnica
 Czynnik etiologiczny: nicień Trichinella spiralis.
 Umiejscowienie: postać dojrzała – jelito cienkie, postać larwalna – mięśnie po-
przecznie prążkowane.
 Drogi zakażenia: mięso chorych zwierząt zawiera larwy będące czynnikiem in-
wazyjnym dla kolejnego żywiciela.
 Objawy i przebieg: zwykle bezobjawowy. Mogą pojawić się bóle mięśniowe i
stan podgorączkowy. Przy alergizacji – obrzęk powiek. Włośnica jest ciężką an-

8. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
8
tropozoonozą. Mięso każdej świni i dzika musi być obowiązkowo badane w kie-
runku włośnia krętego.
Świerzb
 Czynniki etiologiczne: Sarcoptes spp., Psoroptes spp., Chorioptes spp., Notoedres
spp.
 Umiejscowienie: w zależności od gatunku wyróżnia się: świerzbowiec drążący,
naskórny, pęcinowy, uszny. Świerzbowiec może powodować zmiany ogólne lub
miejscowe.
 Drogi zarażenia: kontakt bezpośredni ze zwierzętami chorymi.
 Objawy i przebieg: skóra pokryta jest przerzedzonym włosem z ropną wydzieli-
ną. Świerzb powoduje intensywny świąd i zwierzęta okaleczają się podczas dra-
pania. Chorobę wikłają bakterie oportunistyczne. Dla świerzbu usznego kotów
charakterystyczna jest ciemnoczekoladowa wydzielina obecna w kanale słucho-
wym. Leczenie: iwermektyna, selamektyna, krople skojarzone np. Oridermyl dla
małych zwierząt.
Nużyca
 Czynnik etiologiczny: Demodex spp.
 Gatunki wrażliwe: psy, koty, konie, owce, kozy.
 Umiejscowienie: mieszki włosowe, skóra właściwa.
 Drogi zarażenia: kontakt bezpośredni.
 Objawy i przebieg: pierwsze objawy pojawiają się wokół oczu, charakterystycz-
ne tzn. okulary nużeńcowe. Choroba przebiega bez świądu, skóra ulega zliszajo-
waceniu. Zwierzęta chorują w przypadku spadku odporności. Leczenie: amitraza,
pyretroidy, selamektyna i iwermektyna.
Inwazje kleszczy
 Czynnik etiologiczny: Ixodes spp. (rys. 5.1).
 Umiejscowienie: skóra.
 Drogi zarażenia: kontakt bezpośredni.
 Objawy i przebieg: kleszcze przyczepiają się do skóry okresowo. Nakłuwając na-
skórek wydzielina z gruczołów ślinowych pasożyta dostaje się do krwi. Są prze-
nosicielami wielu pierwotniaczych chorób odzwierzęcych (babeszjoza), oraz
anaplazmozy czy boreliozy. Zapobieganie: permetryna, fipronil.

9. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
9
Rysunek 5.1. Kleszcz
Warroza
 Czynnik etiologiczny: Varroa destructor (rys. 5.2).
 Umiejscowienie: dorosłe osobniki i czerw pszczół.
 Drogi zarażenia: kontakt bezpośredni.
 Objawy i przebieg: pasożyty żywią się hemolimfą dorosłych pszczół. Choroba
powoduje zmniejszenie masy pszczół dorosłych, skrócenie ich życia i wymieranie
całych rojów. Leczenie odbywa się przez wieszanie specjalnych plastrów z ami-
trazą lub odymianie kamforą lub mentolem.
Rysunek 5.2. Pszczoły

10. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
10
Inwazje pcheł
 Czynnik etiologiczny: Ctenocephalides spp. (rys 5.3).
 Umiejscowienie: skóra.
 Drogi zarażenia: kontakt bezpośredni.
 Objawy i przebieg: u małych zwierząt często dochodzi do silnej reakcji uczule-
niowej. Pchła przebywa na żywicielu okresowo. Powoduje silny świąd. Nasilona
inwazja może doprowadzić do anemii. Zwierzęta z powodu ciągłego świądu są
zestresowane i zmęczone. Leczenie: selamektyna, permetryna, fipronil.
Rysunek 5.3. Pchła
Wszołowica
 Czynnik etiologiczny: Bovicola spp.
 Umiejscowienie: powierzchnia skóry.
 Drogi zarażenia: kontakt bezpośredni.
 Objawy i przebieg: atakuje zwierzęta w złych warunkach klimatycznych,
zwłaszcza zimą. Objawami są świąd, wyłysienia oraz rany w obrębie skóry. Paso-
żyty są żółto-brązowe, jaja przyklejają do włosów. Leczenie: iwermektyna, sela-
mektyna.
Wszawica
 Czynnik etiologiczny: Haematopinus spp., Linognathus spp. (rys. 5.4).
 Umiejscowienie: powierzchnia skóry.

11. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
11
 Drogi zarażenia: kontakt bezpośredni.
 Objawy i przebieg: atakuje zwierzęta w złych warunkach klimatycznych,
zwłaszcza zimą. Objawami są świąd, wyłysienia oraz rany w obrębie skóry. Paso-
żyty są żółto-brązowe, jaja przyklejają do włosów. Leczenie: iwermektyna, sela-
mektyna.
Rysunek 5.4. Wesz
Gzawica bydła
 Czynnik etiologiczny: Hypoderma spp.
 Umiejscowienie: larwy wędrują przez przełyk i rdzeń kręgowy pod skórę.
 Drogi zarażenia: samice pasożyta składają jaja na skórze żywiciela.
 Objawy i przebieg: na grzbiecie zwierząt są widoczne guzy wielkości orzecha
włoskiego zawierające larwy gzów. W momencie wędrówki przez rdzeń kręgowy
możliwe wystąpienie porażeń lub niedowładów kończyn. W leczeniu można sto-
sować iwermektynę.

12. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
12
Wybrane choroby niezakaźne zwierząt3.
Pokrzywka
 Czynnik etiologiczny: antygen alergizujący.
 Objawy i przebieg: pokrzywka jest objawem chorobowym pojawiającym się na
powierzchni skóry. Jest to skórna reakcja nadwrażliwości na alergeny, np. na leki,
bakterie, szczepionki i inne czynniki, z jakimi może spotkać się organizm. Począ-
tek jest ostry i powoduje powstanie obrzęku naczynioruchowego, a na skórze po-
jawiają się bąble. Leczenie prowadzi się za pomocą sterydowych leków przeciw-
zapalnych. W leczeniu stosuje się glikokortykosterydy, niekiedy konieczne jest
założenie dojścia dożylnego i płynoterapia oraz terapia przeciwwstrząsowa.
Wyprysk
 Czynnik etiologiczny: antygen alergizujący lub czynnik niezakaźny.
 Objawy i przebieg: wyprysk pojawia się na powierzchni skóry, przebiega z two-
rzeniem na skórze grudek i pęcherzyków. Substancja drażniąca przy kontakcie ze
skórą powoduje uwolnienie mediatorów zapalenia i powstanie zmian. Choroba
przebiega ze świądem, który może prowadzić do zakażeń oportunistycznych i
ropnego zapalenia skóry. Leczenie prowadzi się za pomocą sterydowych (steroi-
dowych) i niesterydowych (niesteroidowych) leków przeciwzapalnych. Czasem
niezbędne jest włączenie do leczenia antybiotyków.
Zapalenie dróg oddechowych
 Czynnik etiologiczny: czynniki drażniące, pyły, amoniak, antygeny.
 Objawy i przebieg: antygeny powodują powstanie eozynofilowego zapalenia
płuc, ziarninakowego zapalenia płuc i eozynofilowego zapalenia oskrzeli. Lecze-
nie prowadzi się jak przy chorobie alergicznej. Pyły i amoniak ze ściółki mogą
powodować powstanie aspiracyjnych chorób dróg oddechowych. Głównym zwie-
rzęciem narażonym na tą jednostkę chorobową jest gorącokrwisty koń wyścigo-
wy. W zapaleniu śródmiąższowym płuc strukturę narządu uszkadzają kompleksy
antygen przeciwciał. Do niezakaźnych i nieinwazyjnych chorób płuc należy też
zapalenie zachłystowe wynikające z dostania się do dróg oddechowych cząstek
pokarmu. Występuje przy wadach wrodzonych potomstwa jako powikłanie
sztucznego odkarmiania i przy chorobach neurologicznych z upośledzeniem
funkcjonowania nerwów czaszkowych.

13. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
13
Rozedma płuc
 Czynnik etiologiczny: u koni wyścigowych, zwierząt po zapaleniu płuc, przy
zwłóknieniu płuc.
 Objawy i przebieg: choroba polega na utracie sprężystości przez pęcherzyki
płucne, co powoduje ich pękanie. Tworzą się przestrzenie powietrzne, które po-
większają objętość płuc przy zmniejszającej się powierzchni wymiany gazowej (z
powodu pękających oskrzelików). Klatka piersiowa chorych zwierząt jest rozsze-
rzona – faskowata, beczkowata. Granica płuc przesuwa się do tyłu. Występuje
duszność mieszana. Płuca tracą swoją elastyczność, powiększa się ich objętość.
Uszkodzenie płuc jest nieodwracalne i prowadzi do powstania trwałej duszności.
Odma opłucnowa
 Czynnik etiologiczny: uraz klatki piersiowej z przerwaniem opłucnej.
 Objawy i przebieg: gromadzenie się powietrza w jamie opłucnowej. Ciśnienie w
jamie opłucnowej jest niższe od ciśnienia atmosferycznego. Pojawienie się powie-
trza w jamie opłucnowej powoduje wzrost ciśnienia i zapadanie się płuc. U pa-
cjentów następuje przyspieszenie oddechu oraz duszność. Oddechy są szybkie i
płytkie. Może rozwinąć się wstrząs. W każdym przypadku konieczne jest wyko-
nanie zdjęć rentgenowskich. Leczenie: chirurgiczne, prowadzone m.in. przez na-
kłucie klatki piersiowej i odprowadzenie powietrza.
Obrzęk płuc
 Czynnik etiologiczny: choroba układowa, np.: serca, zapalenie płuc, udar ciepl-
ny, wstrząs.
 Objawy i przebieg: obrzękiem nazywamy nagromadzenie płynu w pęcherzykach
płucnych. Zwierzęta z obrzękiem płuc wykazują duszność, błony śluzowe stają się
sine, występuje suchy kaszel i oddychanie przez otwarty pysk. W każdym przy-
padku konieczne jest wykonanie zdjęć rentgenowskich. Leczenie prowadzi się
przez podanie leków moczopędnych, poszerzających oskrzela, rozkurczających
naczynia. Konieczna staje się tlenoterapia.
Niedokrwistość
 Czynnik etiologiczny: upośledzenie wchłaniania żelaza, choroba autoimmuno-
logiczna, niedokrwistość pokrwotoczna, aplastyczna (w wyniku uszkodzenia
szpiku kostnego).
 Objawy i przebieg: przyczyn niedokrwistości jest bardzo wiele. Upośledzenie
wchłaniania żelaza może wynikać z wady rozwojowej, choroby przewodu po-

14. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
14
karmowego lub braku tego pierwiastka w karmie na odpowiednim poziomie.
Niedokrwistość pojawia się również w przebiegu chorób powodujących rozpad
erytrocytów. U zwierząt anemii towarzyszy męczliwość, porcelanowo białe błony
śluzowe. Koniecznie należy wykonać badanie morfologiczne krwi z określeniem
poziomu retikulocytów. Leczenie przeprowadza się w zależności od choroby
pierwotnej. Niejednokrotnie wystarczają iniekcje żelaza, kwasu foliowego i wi-
taminy B12.
Zapalenie przewodu pokarmowego
 Czynnik etiologiczny: ciała obce, guzy nowotworowe, wrzody, SIBO.
 Objawy i przebieg: guzy najczęściej powodują silny stan zapalny przewodu po-
karmowego. Ciało obce lokuje się w przełyku, żołądku lub jelitach. Zapalenie
rozwija się też wtórnie w przypadku współtowarzyszącej ostrej niewydolności
nerek. Zapalenie żołądka może pojawić się na tle choroby wrzodowej (często u
koni i psów). W wyniku stresu obkurczają się naczynia krwionośne, nadmiernie
wydzielany zostaje kwas solny, nadtrawiający warstwę ochronną komórek okła-
dzinowych. Krwawienie podrażnia śluzówkę. Zapalenie jelit może pojawić się w
przebiegu przerostu saprofitycznej flory bakteryjnej jelit (zespół SIBO), zespołu
jelita drażliwego czy okrężnicy olbrzymiej (predysponowane są koty). Leczenie
prowadzi się w zależności od zdiagnozowanej choroby podstawowej.
Urazowe zapalenie czepca
 Czynnik etiologiczny: ciało obce.
 Objawy i przebieg: połknięte ciało obce dostaje się do czepca, po czym przebija
jego ścianę. Rozpoczyna się proces zapalny o silnie bólowym przebiegu. W wyni-
ku głębokiego urazu może dojść do urazowego zapalenia osierdzia, jeśli ciało ob-
ce sięgnie do worka osierdziowego.
Przemieszczenie trawieńca
 Czynnik etiologiczny: błędy żywieniowe – nadmiernie skarmiana pasza treści-
wa, predyspozycje genetyczne.
 Objawy i przebieg: rozszerzony trawieniec wciska się między żwacz lub jelita.
Dochodzi do atonii trawieńca. Chore zwierzę staje się apatyczne, głowę trzyma
nisko opuszczoną. Powłoki brzuszne są napięte, pojawiają się objawy kolkowe,
biegunki na przemian z zaparciami. Leczenie jest chirurgiczne, przeprowadzane
przez lekarza weterynarii.

15. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
15
Zapalenie dróg moczowych
 Czynnik etiologiczny: predyspozycje genetyczne, kompleksy antygen – przeciw-
ciało.
 Czynnik predysponujący: kastracja.
 Objawy i przebieg: zapalenie nerek, pęcherza moczowego lub cewki mogące
przebiegać na tle podrażnienia przez złogi krystaliczne w wyniku wadliwego me-
tabolizmu. Zapalenie kłębuszkowe nerek powodowane jest przez odkładające się
w nerkach kompleksy antygen – przeciwciało. Choroba ma przebieg postępujący.
Leczenie odbywa się przez stosowanie preparatów immunosupresyjnych i
wspomaganie narządu. U kotów występuje również zapalenie pęcherza moczo-
wego i problemy z oddawaniem moczu na tle stresowym.
Kamica moczowa
 Czynnik etiologiczny: choroby metaboliczne.
 Czynnik predysponujący: kastracja.
 Objawy i przebieg: w wyniku wadliwego metabolizmu powstają w drogach mo-
czowych ogniska mineralizacji. Kamica u kotów pojawia się najczęściej w przy-
padku stosowania nieodpowiedniej diety po kastracji. U królików i psów jest
problemem przy wadach metabolicznych. Do najczęściej tworzących się kamieni
należą struwity, oksalaty, szczawiany, moczany, ksantyny i fosforany. Leczenie
polega na zmianie diety. W ostrych przypadkach konieczne jest cewnikowanie z
płukaniem cewki moczowej lub chirurgiczne usunięcie kamieni i wyszycie cewki
u samców.
Zapalenie gruczołu mlekowego
 Czynnik etiologiczny: predyspozycje genetyczne, chów wielkotowarowy.
 Objawy i przebieg: do chorób gruczołu mlekowego predysponują zarówno
czynniki patogenne, jak i sposób i technika prowadzenia doju w przypadku krów
– brak masażu przedudojowego oraz pustodój i dój ślepy. U suk i kotek zapalenie
gruczołu mlekowego może powstać w wyniku zastoju mleka w gruczole mleko-
wym w przebiegu ciąży urojonej.
Zatrzymanie łożyska
 Czynnik etiologiczny: predyspozycje genetyczne, błędy żywieniowe.
 Objawy i przebieg: o zatrzymaniu łożyska mówimy wtedy, kiedy łożysko lub je-
go części pozostają w drogach rodnych w czasie dłuższym niż fizjologiczny. Nie-
znaczne przedłużenie czasu odejścia łożyska nie stanowi zazwyczaj problemu.

16. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
16
Rozwijająca się w drogach rodnych infekcja jest główną przyczyną zaburzeń
miejscowych i ogólnych stanu zdrowia. U różnych gatunków zatrzymanie łożyska
niesie ze sobą inne skutki. Najbardziej wrażliwe są klacze. U krów uboju z ko-
nieczności wymaga około 3% sztuk. Zatrzymanie łożysko u dużych zwierząt od-
kleja się ręcznie w sposób manualny. Samicom można podawać oksytocynę, w
skrajnych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna i antybiotykote-
rapia.
Porażenie poporodowe
 Czynnik etiologiczny: poporodowe zaburzenie przemiany wapnia, fosforu i wi-
taminy D u krów. Po porodzie dochodzi do mobilizacji rezerw wapnia z kości z
powodu wzmożonej laktacji.
 Objawy i przebieg: bezpośrednio po porodzie dochodzi do spadku napięcia siły
mięśniowej u chorych zwierząt. Może dojść do zaburzeń w przedżołądkach i za-
trzymania łożyska. Najpierw zwierzęta nie chcą się kłaść, następnie zalegają z po-
rażeniem wiotkim. Oddech jest płytki, przyspiesza tętno, zwierzę jest otępiałe. U
chorych zwierząt występuje hipokalcemia, hipofosfatemia i hipermagnezemia.
Leczenie dożylne preparatami z chlorkiem wapnia.
Udar cieplny
 Czynnik etiologiczny: napromieniowanie UV, ogrzewanie.
 Objawy i przebieg: udar cieplny jest rodzajem hipertermii, mającej miejsce, gdy
organizm nie może magazynować docierającej do niego energii cieplnej. Nie nale-
ży mylić hipertermii, przy której wzrasta temperatura wewnętrzna ciała, z go-
rączką. Zwierzę dotknięte udarem ziaje przez otwarty pysk, ciężko i szybko oddy-
cha, ma przekrwione błony śluzowe i wysoką temperaturę ciała. Może dojść do
ataków drgawek, krwawienia z błon śluzowych i wstrząsu. Leczenie polega na za-
łożeniu dojścia dożylnego, podawaniu leków przeciwwstrząsowych i prowadze-
niu płynoterapii. Zwierzę należy obłożyć zimnymi, mokrymi ręcznikami. Lód po-
woduje utrudnione oddawanie ciepła i jest przeciwwskazany.
Wstrząśnienie mózgu
 Czynnik etiologiczny: uraz.
 Objawy i przebieg: chore zwierzę staje się wycofane i ospałe. U zwierząt mięso-
żernych może dochodzić do nudności i wymiotów. Obserwuje się znaczny wzrost
ilości przesypianych godzin, niechęć do jedzenia i picia. W wyniku stresu psy i ko-
ty mogą ślinić się i ziajać przez otwarty pyszczek. W przypadku zaburzeń świa-
domości lub drgawek można podejrzewać że doszło do wtórnie rozwijającego się

17. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
17
obrzęku mózgu. Konieczne jest leczenie stacjonarne pod okiem lekarza wetery-
narii.
Krzywica
 Czynnik etiologiczny: niedobór fosforu i zaburzenia przemiany wapniowo-
fosforanowej u młodych zwierząt przy niedoborze witaminy D.
 Objawy i przebieg: powstają zaburzenia mineralizacji w ognisku kostnienia,
tkanka chrzęstna nie przekształca się w kostną. Dochodzi do zahamowania wzro-
stu zwierząt, przerostu nasad chrzęstnych, osłabienia i spadku odporności. Chore
zwierzęta ciężko się ruszają, liżą ściany, mają deformacje kręgosłupa i zaburzenia
w rozwoju uzębienia. Pomimo ociężałości zwierzęta są nerwowe. Stawy są bole-
sne przy ucisku, a klatka piersiowa staje się beczkowata. Na granicy żeber po-
wstaje różaniec krzywiczy. Chorobę leczy się poprzez zmiany w diecie. W stanach
ostrych można podawać wapń we wlewach dożylnych i kilka kolejnych dni su-
plementować go w tabletkach.
Łomikost
 Czynnik etiologiczny: zaburzenia przemiany wapniowo fosforanowej u zwierząt
dorosłych. Deficyt jonów fosforu w surowicy krwi.
 Objawy i przebieg: w lekkich przypadkach u chorych krów spada mleczność i
płodność. Przy przebiegu umiarkowanym zwierzęta liżą ściany, mają zaburzenia
motoryki przedżołądków. W ostrym przebiegu można obserwować sztywny chód
koguci i krzyżowanie przednich kończyn. Leczniczo podaje się wlewy z wapniem.
Zalecana jest zmiana żywienia, premiksy mineralno-witaminowe, dobrej jakości
siano i wypas pastwiskowy.
Tężyczka
 Czynnik etiologiczny: spadek ilości jonów magnezu w surowicy krwi krów.
 Objawy i przebieg: tężyczka powstaje głównie w szczytowym okresie laktacji, na
początku okresu pastwiskowego przy skarmianiu dużą ilością zielonek. Więk-
szość przypadków spotyka się wiosną i latem. Przyczyną jest niska podaż magne-
zu w paszach, niedostateczna podaż włókna surowego oraz przejściowe zmniej-
szenie łaknienia. Objawy nasilają się w kilka godzin, chore krowy mają silne skur-
cze toniczno-kloniczne, przestają chodzić. Charakterystycznym objawem jest wy-
trzeszcz oczu, ślinotok i przeczulica skóry. W postaci ostrej może wystąpić opi-
stotonus, szczękościsk i duszność. Rokowanie jest dobre. Chorym sztukom podaje
się magnez we wlewach dożylnych.

18. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
18
Ketoza
 Czynnik etiologiczny: błędy żywieniowe.
 Objawy i przebieg: zaburzenie przemiany węglowodanowej i tłuszczowej w wy-
niku zaburzeń w cyklu Krebsa. Powstaje nadmiar acetonu i B-hydroksy maślanu,
będący przyczyną zaburzeń pracy przedżołądków i wątroby. Z pyska chorej kro-
wy wydobywa się kwaśny zapach acetonu. Leczenie prowadzi się przez wyrów-
nanie równowagi kwasowo zasadowej i zmianę żywienia.
Kwasica żwacza
 Czynnik etiologiczny: błędy żywieniowe.
 Objawy i przebieg: stan w żwaczu, kiedy na skutek zaburzeń w florze bakteryj-
nej dochodzi do nadmiernego rozwoju bakterii Lactobacillus, które produkują
kwas mlekowy. Do schorzenia dochodzi przy diecie zbyt bogatej w węglowodany.
Gwałtownie zaczyna spadać pH treści pokarmowej, giną wszystkie inne bakterie i
dochodzi do stanu zapalnego, który zmniejsza możliwości kurczenia się żwacza.
W wyniku wzrostu ciśnienia osmotycznego treści płyny z łożyska naczyniowego
zaczynają przechodzić do przedżołądka, co powoduje silne rozwodnienie treści i
odwodnienie organizmu.
Mięśniochwat porażenny
 Czynnik etiologiczny: błędy użytkowe, błędy żywieniowe.
 Objawy i przebieg: do objawów mięśniochwatu u konia zalicza się niepokój,
sztywny i bolesny chód oraz obfite poty. W stanach ostrych zwierzę przewraca
się. Choroba może prowadzić do śmierci. Najbardziej narażone są dobrze żywio-
ne konie, po przerwie w pracy, nagle intensywnie użytkowane. W mięśniach w
wyniku wzmożonego wysiłku dochodzi do wadliwych przemian metabolicznych
powodujących usztywnienie włókien i ogromny ból. Rozpadające się mięśnie do-
prowadzają do uwolnienia do krwioobiegu mioglobiny, która następnie zostaje
wydalona z moczem (brązowe zabarwienie moczu). Przyczyn i rodzajów mię-
śniochwatu jest wiele. Pod uwagę brane są skłonności genetyczne i obecność
wrodzonej wady budowy miocytów.
Ochwat
 Czynnik etiologiczny: błędy żywieniowe, predyspozycje genetyczne, błędy użyt-
kowe.
 Objawy i przebieg: ostre, nieropne, rozlane zapalenie tworzywa rogu kopytowe-
go powodujące trwałą deformację kopyta. Ochwat pojawia się w formie ostrej lub

19. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
19
przewlekłej. Chore kopyta są gorące, koń ma problemy z poruszaniem się. Roko-
wanie jest ostrożne, u niektórych koni choroby nie da się wyleczyć. W niektórych
przypadkach konieczne jest kucie korekcyjne. Podstawą leczenia jest zmiana ży-
wienia konia.

20. Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podstawowe wiadomości o chorobach zwierząt i lekach
20
Bibliografia
Literatura obowiązkowa
Bowman D., Parazytologia weterynaryjna Georgis, Elsevier Urban & Partner, Warszawa
2012.
Pinkiewicz E., Wybrane alimentarne schorzenia bydła i koni, Agencja Rozwoju Lokalnego, Lu-
blin 1990.
Literatura uzupełniająca
Nelson R.W., Couto C.G., Choroby wewnętrzne małych zwierząt, Tom I–III, Elsevier Urban
& Partner, Wrocław 2008.
Pavord T., Pavord M., Choroby koni. Weterynaria praktyczna, Akademia Jeździecka, War-
szawa 2013
Pejsak Z., Ochrona zdrowia świń, Wydawnictwo PWR, Warszawa 2007.
Sikora J., Wybrane choroby bydła, Wydawnictwo SIMA WLW, Warszawa 2007.
Netografia
http://marcinek.poznan.pl/upload/node/308_cykle_rozwojowe_pasozytow_1_.pdf