Technik.rolnik 321[05] z2.03_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Będkowska-Ławniczak
Organizowanie produkcji roślinnej metodami
ekologicznymi 321[05].Z2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Maria Jolanta Tołoczko
mgr inż. Justyna Zdunek
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jolanta Będkowska-Ławniczak
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].Z2.03,
„Organizowanie produkcji roślinnej metodami ekologicznymi”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Charakterystyka rolnictwa ekologicznego. Organizacje, doradztwo
i informacja w ekorolnictwie 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Zasady uprawy roślin w gospodarstwie ekologicznym 16
4.3. Planowanie ekologicznej produkcji roślinnej w gospodarstwie
ekologicznym 25
4.4. Technologia uprawy zbóż i ziemniaków w gospodarstwie ekologicznym 30
4.5. Technologia uprawy roślin pastewnych oraz wysiewanych na nawozy
zielone 38
4.6. Użytki zielone 42
5. Sprawdzian osiągnięć 48
6. Literatura 53

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z organizowaniem
produkcji roślinnej metodami ekologicznymi. Poprzez studiowanie poradnika powinieneś
poznać kryteria rolnictwa ekologicznego, podstawy prawne rolnictwa ekologicznego,
możliwości doboru materiału hodowlanego dla gospodarstwa ekologicznego, rozwiązania
technologiczne dotyczące ekologicznej produkcji zbóż, ziemniaków, roślin pastewnych
i użytków zielonych, zasady utrzymania zdrowotności roślin w gospodarstwie ekologicznym
oraz podstawowe zasady przetwórstwa i opłacalności ekologicznej produkcji żywności.
W poradniku znajdziesz:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

4
Schemat układu jednostek modułowych
321[05].Z2.01
Planowanie oraz prowadzenie
uprawy roli i roślin
321[05].Z2.02
Organizowanie i prowadzenie
produkcji roślinnej
321[05].Z2
Produkcja roślinna
321[05].Z2.03
Organizowanie produkcji roślinnej
metodami ekologicznymi

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,
− wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych
zrealizowanych wcześniej,
− dokonywać podziału roślin na grupy i gatunki,
− rozpoznawać rośliny uprawne w różnych fazach rozwojowych,
− rozpoznawać nasiona roślin uprawnych,
− określać gospodarcze znaczenie zbóż, okopowych, przemysłowych i roślin pastewnych,
− dobierać uprawki i zespoły uprawek do warunków glebowych i wymagań poszczególnych
gatunków i odmian roślin uprawnych,
− dobierać narzędzia i maszyny do zabiegów uprawowych,
− określać zasady stosowania nawozów organicznych oraz ich wpływ na rośliny i glebę,
− wykonywać nawożenie organiczne z zastosowaniem maszyn i narzędzi,
− uzasadniać potrzebę ochrony roślin uprawnych,
− rozpoznawać i charakteryzować choroby, szkodniki i chwasty roślin uprawnych,
− stosować metody i środki ochrony roślin zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki
Rolniczej,
− planować i wykonać zabiegi ochrony roślin,
− oceniać i przygotowywać materiał siewny roślin uprawnych,
− projektować płodozmiany dla określonego gospodarstwa ekologicznego,
− stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
− wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną,
− posługiwać się podstawowymi metodami planowania i analizy,
− zachowywać zasady bhp, ppoż,
− oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska,
− prezentować swoje prace i osiągnięcia,
− oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych,
− podejmować decyzje,
− wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny rozwiązań technologicznych
w rolnictwie.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− scharakteryzować rolnictwo ekologiczne,
− scharakteryzować stan i perspektywy rozwoju gospodarstw ekologicznych w Polsce
i krajach Unii Europejskiej,
− określić kryteria prowadzenia rolnictwa ekologicznego dotyczące produkcji roślinnej,
− dostosować się do wymagań dotyczących przestawiania gospodarstwa rolnego na
ekologiczne metody produkcji,
− określić zasady kontroli i certyfikacji rolnictwa ekologicznego,
− zaplanować kierunek produkcji roślinnej w zależności od przyrodniczych
i ekonomicznych warunków gospodarowania ekologicznego,
− dobrać maszyny i narzędzia do wykonywania zabiegów agrotechnicznych
w gospodarstwie ekologicznym,
− określić i zastosować ekologiczne metody przetwarzania surowców roślinnych,
− zorganizować i zrealizować proces produkcji roślinnej w gospodarstwie ekologicznym,
− zastosować zasady współpracy z organizacjami ekologicznymi.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Charakterystyka rolnictwa ekologicznego. Organizacje,
doradztwo i informacja w ekorolnictwie
4.1.1. Materiał nauczania
Pojęcie rolnictwa ekologicznego
Rolnictwo ekologiczne to produkcja żywności metodami naturalnymi w czystym
i bezpiecznym środowisku, bez nawozów sztucznych i syntetycznych środków ochrony roślin,
bez antybiotyków, hormonów wzrostu i organizmów modyfikowanych genetycznie. Dzięki
wykluczeniu pestycydów oraz nawozów sztucznych nie powoduje zanieczyszczenia gleby
i wód gruntowych, ogranicza wypłukiwanie składników pokarmowych z gleby, sprzyja
bioróżnorodności, wymaga niewielkich nakładów energii i wytwarza żywność wysokiej
jakości.
Cele rolnictwa ekologicznego:
− produkcja żywności wysokiej jakości służącej zdrowiu człowieka przy utrzymaniu lub
podwyższaniu żyzności gleby,
− życie zgodnie z prawami przyrody,
− nie niszczenie, lecz poprawianie środowiska naturalnego,
− wytworzenie żywności, która człowiekowi pomaga, a nie szkodzi,
− traktowanie gospodarstwa jako organizmu,
− maksymalne ożywienie gleby, czyli aktywizacja biologiczna,
− naturalna ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami,
− obecność zwierząt w gospodarstwie i stwarzanie im optymalnych warunków bytu.
W tabeli 1 przedstawione zostały różnice pomiędzy rolnictwem konwencjonalnym
a ekologicznym.
Tabela 1. Różnice między gospodarstwem konwencjonalnym a ekologicznym [12]
Rolnictwo konwencjonalne Rolnictwo ekologiczne
1. Energia kopalin.
2. Sterowanie określonymi uprawami.
3. Eksploatacja aż do degradacji.
4. Produkcja średniej jakości biologicznej.
5. Zła jakość przechowalnicza.
6. Maksymalizacja plonów.
7. Intensywność gospodarowania i obszar
nieskoordynowany z warunkami produkcji
i środowiska.
8. Zalecenia specjalizacji oparte głównie na
kalkulacji ekonomicznej.
9. Znaczna chemizacja – nawozy mineralne,
biocydy, syntetyczne regulatory wzrostu.
10. Mechanizacja głównie w aspekcie ułatwienia
sobie pracy.
11. Skażenie środowiska.
12. Jakość przypadkowa
1. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.
2. Sterowanie całym gospodarstwem.
3. Programowa ochrona krajobrazu.
4. Produkcja wysokiej jakości biologicznej.
5. Dobra jakość przechowalnicza.
6. Plon optymalny.
7. Obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna
w stosunku do środowiska.
8. Specjalizacja dopuszczalna w ramach zasad
prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa.
9. Ograniczenie lub zaniechanie chemizacji.
10. Mechanizacja dostosowana do warunków
glebowych, potrzeb roślin i zwierząt.
11. Ochrona gleby i wody.
12. Produkty najwyższej jakości

8
Rolnictwo ekologiczne w krajach Unii Europejskiej
Obserwuje się rosnące zainteresowanie spożywaniem żywności ekologicznej, a z analiz
tendencji wynika, że w przyszłości zjawisko będzie się nasilać. Zgodnie z zapotrzebowaniem
rynku powierzchnia użytków rolnych wykorzystywanych przez gospodarstwa ekologiczne
w państwach członkowskich UE zwiększyła się, w ciągu 15 lat − wzrosła ona 20-krotnie.
Na podstawie danych Research Institute of Organic Agriculture ogółem uprawy ekologiczne
w krajach Unii Europejskiej w 2005 roku wynosiły 5 682 415 ha, co stanowiło 3,44% ogólnej
powierzchni użytków rolnych. Natomiast liczba gospodarstw, które prowadziły produkcję
metodami ekologicznymi, wyniosła 142 393, co stanowiło 1,5% ogólnej liczby gospodarstw
w krajach Unii Europejskiej.
Zainteresowanie rolnictwem ekologicznym w poszczególnych państwach UE jest jednak
zróżnicowane. Tam gdzie występują mniej sprzyjające warunki przyrodnicze do rozwoju
produkcji rolniczej (Austria, Włochy, Szwecja, Finlandia, Dania) udział rolnictwa
ekologicznego jest większy. Średnio gospodarstwa ekologiczne wykorzystują tu 5−9%
użytków rolnych. Natomiast w krajach posiadających korzystniejsze warunki
przyrodniczo-glebowe do intensywnej produkcji rolnej (Francja, Holandia, Niemcy,
W. Brytania) gospodarstwa ekologiczne mają dużo mniejszy udział w wykorzystaniu użytków
rolnych.
Rys. 1. Rolnictwo ekologiczne w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2005 roku [6]
Pierwszym czynnikiem zachęcającym rolników do produkcji ekologicznej są dotacje.
W związku z problemami z nadprodukcją żywności oraz pod wpływem nacisków światowych
(Runda Urugwajska, GATT), kraje członkowskie Unii zmniejszyły bezpośrednie dotowanie
wzrostu podstawowej produkcji rolnej. Dlatego pieniądze dla rolników i wsi kierowane są
na działania rolników na rzecz środowiska − ochrona wód gruntowych, gleby, zwierząt oraz
konsumentów. Gospodarstwa ekologiczne w krajach UE mają więc możliwość korzystania
ze znacznego wsparcia finansowego naliczanego proporcjonalnie do powierzchni
poszczególnych upraw. Wsparcie to jest szczególnie znaczące dla rolników gospodarujących
w gorszych warunkach i uzyskujących niższą wydajność, w których konkurencyjność
intensywnej produkcji tradycyjnej jest mniejsza. Wysokość dotacji dla gospodarstw
ekologicznych jest zróżnicowana w poszczególnych państwach członkowskich.
Rozwój rolnictwa ekologicznego w UE, to nie tylko wynik zachęt w postaci dotacji dla
rolników, lecz także wzrastającego społecznego zapotrzebowania na produkty ekologiczne.
Udział żywności ekologicznej w obrotach branży spożywczej wynosi w Europie 1,5%

9
(w Danii 2,5%), przy corocznej tendencji wzrostowej od 5 do 40%, największej w Wielkiej
Brytanii, Szwajcarii, Szwecji i Danii. W większości krajów produkty ekologiczne
sprzedawane są w sklepach spożywczych. We Włoszech, Niemczech i Francji żywność
ekologiczną można kupić przede wszystkim w sklepach specjalistycznych. Natomiast
w Austrii, Wielkiej Brytanii, Holandii i Szwajcarii produkty ekologiczne kupuje się tam,
gdzie konsumenci najczęściej udają się po zakupy, czyli w supermarketach.
Rolnictwo ekologiczne w Polsce
W Polsce, tak jak na całym świecie, obserwuje się wzrost liczby gospodarstw
ekologicznych. Liczba kontrolowanych gospodarstw ekologicznych w 2006 roku wyniosła
9 194 (rysunek 2). Pod koniec lat 90. liczba gospodarstw tych czterokrotnie wzrosła. Podobny
wzrost powierzchni upraw ekologicznych związany jest z wprowadzeniem systemu dotacji
oraz regulacji prawnych produkcji ekologicznej. Główne wsparcie z budżetu państwa
otrzymują gospodarstwa będące w drugim roku kontrolowanego przestawiania na ekologiczne
metody produkcji, a więc w najtrudniejszym okresie.
Rys. 2. Liczba producentów rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi
w latach 2004−2006 [7]
Pomimo dynamicznego rozwoju w ostatnim okresie, skala produkcji ekologicznej
w Polsce, na tle innych państw europejskich jest niewielka. Planowany wzrost liczby
gospodarstw ekologicznych do 3−4% nie pokrywa potrzeb kraju w odniesieniu do ochrony
środowiska naturalnego. Potrzebne jest wprowadzenie i upowszechnienie w bardzo szerokim
zakresie zasad dobrej praktyki rolniczej niezależnie od systemu gospodarowania.
Rolnictwo ekologiczne ma w Polsce duże możliwości rozwoju. Sprzyjać temu może niski
poziom zużycia nawozów mineralnych i pestycydów − co jest z tym związane − bardziej
ekstensywny charakter produkcji rolniczej w porównaniu do stanu w wysoko rozwiniętych
państwach Europy Zachodniej. Należy również zaznaczyć, że w krajach Unii Europejskiej,
zgodnie z zasadami Wspólnej Polityki Rolnej podejmuje się różne działania, mające na celu
ekstensyfikację produkcji rolniczej i promowanie metod ekologicznych. A zatem również
w Polsce istotne jest popieranie takich metod produkcji, połączone z kampanią informacyjną
wśród konsumentów.

10
Rozwój rolnictwa ekologicznego otwiera nowe możliwości dla wielu mniejszych,
nie specjalistycznych gospodarstw. Można także spodziewać się, że w miarę wzrostu
zamożności społeczeństwa będzie wzrastał krajowy popyt na produkty ekologiczne.
Szansą dla wzajemnego wsparcia są dla siebie rolnictwo ekologiczne i Program
Rolnośrodowiskowy, realizowany w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Założenia technologiczne rolnictwa ekologicznego harmonizują z formalnymi wyznacznikami
dla realizacji Programu Rolnośrodowiskowego.
Uwarunkowania prawne rolnictwa ekologicznego
Od 1 maja 2004 roku wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej zmieniło się prawo
w zakresie rolnictwa ekologicznego. Wygasła Ustawa z dnia 16 marca 2001 roku wraz
z Rozporządzeniami, która została zastąpiona niżej wymienionymi przepisami prawnymi:
1) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. Nr 93, poz. 898) –
określająca zadania i właściwości organów i jednostek organizacyjnych w zakresie
rolnictwa ekologicznego,
2) Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji
ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków
spożywczych wraz z późniejszymi zmianami.(Dz.U.L 198, 22.7.1991, s. 1 z późniejszymi
zmianami) − dotyczy: nieprzetworzonych i przetworzonych produktów roślinnych,
zwierzęcych, zwierząt, pasz i mieszanek paszowych wyprodukowanych bądź
utrzymywanych w sposób ekologiczny. Zawiera regulacje dotyczące oznakowania
produktów, zasad produkcji ekologicznej, systemu kontroli, informacji o objęciu
produktów systemem kontroli, ogólnych środków egzekwowania wymagań, importu
z krajów trzecich, swobodnego obrotu towarowego we Wspólnocie.
3) Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 94/92 z dnia 14 stycznia 1992 r. ustanawiające
szczegółowe zasady wprowadzenia w życie uzgodnień dotyczących przywozu z państw
trzecich przewidzianych w Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2092/91 wraz
z późniejszymi zmianami.
4) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 r. uzupełniające
rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej produktów
rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych w celu włączenia
produkcji zwierzęcej.
5) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1918/2002 z dnia 25 października 2002 r. zmieniające
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1788/2001 z dnia 7 września 2001 r. ustanawiające
szczegółowe zasady wykonywania przepisów dotyczących świadectwa kontroli
w odniesieniu do przywozu z państw trzecich, na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady
(EWG) nr 2092/91.
Organizacje, doradztwo i informacja w ekorolnictwie
W myśl przepisów obowiązujących w rolnictwie ekologicznym wprowadzane do obrotu
artykuły rolno-spożywcze powinny spełniać wymagania w zakresie jakości handlowej
określone w przepisach o jakości handlowej oraz deklarowane przez producenta
lub wprowadzającego do obrotu.
Funkcjonowanie systemu kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym jest
podstawowym gwarantem dla konsumenta, że środki spożywcze znajdujące się na rynku
wyprodukowane zostały zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi rolnictwa
ekologicznego i są wolne od zanieczyszczeń, takich jak: pozostałości środków ochrony roślin
i hormonów, a podczas ich produkcji nie stosowano nawozów sztucznych i organizmów
zmodyfikowanych genetycznie.

11
Czuwa nad tym Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, która na
podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym posiada następujące uprawnienia:
− przyjmuje zgłoszenia producentów podejmujących działalność w rolnictwie
ekologicznym,
− upoważnia producentów do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw
trzecich nie wymienionych we wspomnianym rozporządzeniu Komisji 94/92/EWG,
− dokonuje kontroli produktów rolnictwa ekologicznego pochodzących z krajów trzecich,
w tym kontroli granicznej,
− gromadzi i przechowuje informacje o producentach,
− dokonuje sprawdzenia u producentów prawidłowości kontroli wykonanych przez
upoważnione jednostki certyfikujące.
Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych ma za zadanie sprawdzać
również działalność Jednostek certyfikujących. W Polce jest siedem jednostek certyfikujących
powołanych przez ministra do spraw rolnictwa, które posiadają informację o producentach
i kontrolują ich działania.
Tabela 2. Jednostki Certyfikujące w Rolnictwie Ekologicznym w Polsce w 2007 [13]
Lp.
Nazwa jednostki
i jej siedziba
Zakres upoważnienia
Numer
identyfikacyjny
nadany
w upoważnieniu
jednostce
certyfikującej
1)
EKOGWARANCJA
PTRE Sp. z o.o.
20−834 Lublin,
ul. Irysowa 12/2
www.ekogwarancja.pl
e-mail:
biuro@ekogwarancja.pl
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie
i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:
− produkcji rolnej i pozyskiwania dziko
rosnących roślin lub ich części,
− przetwórstwa produktów rolnictwa
ekologicznego,
− wprowadzania do obrotu produktów
rolnictwa ekologicznego.
RE−01/2005/PL
2)
PNG Sp. z o.o. Jednostka
Certyfikacji Produkcji
Ekologicznej
w Zajączkowie
26-065 Piekoszów
www.png.ecofarm.pl
e-mail: png@ecofarm.pl
i cofanie certyfikatów zgodności
w zakresie:
ekologicznego,
RE−02/2005/PL
3)
COBICO Sp. z o. o
31−203 Kraków,
ul. Lekarska 1
www.cobico.pl
e−mail: cobico@cobico.pl
ekologicznego,
RE−03/2005/PL
4)
BIOEKSPERT Sp. z o.o.
00-621 Warszawa,
ul. Boya-Żeleńskiego 6, lok. 34
www.bioekspert.waw.pl
e−mail:
bioekspert@bioekspert.waw.pl
ekologicznego,
RE−04/2005/PL

12
rolnictwa ekologicznego
5)
BIOCERT MAŁOPOLSKA
Sp. z o.o.
31-503 Kraków
ul. Lubicz 25 A
www.biocert.pl
e-mail: sekretariat@biocert.pl
ekologicznego,
− wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa
ekologicznego.
RE−05/2005/PL
6)
Polskie Centrum Badań
i Certyfikacji S.A. Biuro ds.
Badań i Certyfikacji Oddział
w Pile
64-920 Piła
ul. Śniadeckich 5
www.pcbc.gov.pl
e-mail: pcbcpila@i−pila.pl
ekologicznego,
− wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa
ekologicznego.
RE−06/2005/PL
7)
AGRO BIO TEST
Sp. z o.o.
ul. Nowoursynowska 166
02-787 Warszawa
www.agrobiotest.pl
e-mail:
agro.bio.test@agrobiotest.pl
ekologicznego,
RE−07/2005/PL
Jest również szereg instytucji i organizacji, które bacznie śledzą pracę podmiotów
produkujących i przetwarzających, produkty ekologiczne, udzielając im wskazówek
i informacji, a także wdrażają nowości technologiczne.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Wydział Rolnictwa Ekologicznego udziela informacji o strukturze organizacyjnej
rolnictwa ekologicznego w Polsce, regulacjach prawnych, źródłach informacji z zakresu
rolnictwa ekologicznego w Polsce i instytucjach UE.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Hodowli i Ochrony Roślin, Wydział
Rolnictwa Ekologicznego, 00-930 Warszawa, ul. Wspólna 30, tel. (0-22) 623 10 00 (centrala)
www.minrol.gov.pl.
Główny Urząd Statystyczny
Od 2005 roku zajmuje się badaniem i zbieraniem podstawowych informacji o strukturze
gospodarstw ekologicznych oraz produkcji roślinnej i zwierzęcej w gospodarstwach
ekologicznych.
Główny Urząd Statystyczny Departament Statystyki Rolnictwa i Środowiska
00−925 Warszawa, Al. Niepodległości 208, tel. (0-22) 608 30 00 (centrala) www.stat.gov.pl
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
Bada dochodowość wybranych gospodarstw ekologicznych w systemie rachunkowości
rolnej FADN. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, 00-950 Warszawa 1,
ul. Świętokrzyska 20, Zakład Rachunkowości Rolnej tel. (022) 505 44 39, 826 93 22
www.iergiz.waw.pl
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Od 1994 roku prowadzone są badania z zakresu rynku żywności ekologicznej
w Zakładzie Badań Konsumpcji w Katedrze Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji,

13
Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji, Zakład Badań Konsumpcji
02−776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 159 C, tel. (0 22) 59 37 133 www.sggw.waw.pl
Międzynarodowe Targi Produktów Rolnictwa Ekologicznego Biofach w Norymberdze
www.biofach.de.
Łatwy dostęp do informacji z zakresu rolnictwa ekologicznego na stronach internetowych:
− http://www.ekoland.org.pl Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami
Ekologicznymi z siedzibą w Przysieku koło Torunia,
− www.odr.net.pl/rolnictwo_ekologiczne/ Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
Oddział w Radomiu. Na stronie znajdują się wszystkie przepisyprawa dotyczące
rolnictwa ekologicznego i gospodarstwa rolnego, instrukcje uprawy roślin oraz chowu
zwierząt w systemie ekologicznym, aktualności i specjalistyczne artykuły,
− www.ppr.pl Pierwszy Portal Rolny. znajduje się tu mnóstwo informacji z zakresu
rolnictwa ekologicznego,
− http://www.piorin.gov.pl/strony/aktualnosci.html. Jest to strona zawierająca wykaz
dostawców ekologicznego materiału siewnego, wykaz nasion, mat. siewnego i wegetatywnego
materiału rozmnożeniowego wyprodukowanego metodami ekologicznymi,
− http://www.ior.poznan.pl/Organizacja/wykaz−eko.html. Na tej stronie znajduje się aktualny
wykaz środków dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach ekologicznych,
− http://www.iung.pulawy.pl/Odpady/Wykaz.htm. aktualny wykaz nawozów
dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach ekologicznych,
− www.arimr.gov.pl − Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Znajdują się tu
formularze i instrukcje wypełniania wniosków o płatność,
− www.rolnictwoekologiczne.pl Rolnictwo ekologiczne dla producentów i konsumentów.
Informacje z zakresu ekologicznego gospodarowania można również uzyskać na europejskich
portalach:
− www.ifoam.org IFOAM Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego
(informacja również w języku polskim),
− http://europa.eu.int/comm/agriculture/qual/organic/index_en.htm Rolnictwo ekologiczne
– portal Unii Europejskiej,
− www.eisfom.org, www.sggw.waw.pl/~EISFOM Projekt EISFOM Europejski system
informacji rynkowej w rolnictwie ekologicznym (budowa systemu zbierania danych
dotyczących rynku produktów rolnictwa ekologicznego na poziomie Unii Europejskiej).
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są cele gospodarstwa ekologicznego?
2. Jakie są zalety ekorolnictwa?
3. Jaka jest sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Europejskiej?
4. Czy rolnictwo ekologiczne w Polsce ma podstawy do dalszego rozwoju?
5. Które z czynników zachęcają rolników do produkcji ekologicznej?
6. Jakie rozporządzenia prawne regulują ekorolnictwo w Polsce?
7. Jaka jednostka certyfikująca znajduje się najbliżej twojego miejsca zamieszkania?
8. Które instytucje w kraju odpowiedzialne są za dopuszczanie do stosowania w rolnictwie
ekologicznym materiału rozmnożeniowego, nawozów i środków?
9. Gdzie znaleźć informacje na temat aktualnej listy jednostek certyfikujących w rolnictwie
ekologicznym?
10. Jakie kompetencje mają jednostki certyfikujące?
11. Co to jest Ekoland?

14
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj ulotkę (informację) dla rolników, by zachęcić ich do przejścia na ekologiczne
metody gospodarowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować informacje dotyczące opłacalności kosztów i dochodów w gospodarstwie
ekologicznym,
2) wykonać zestawienie zasad prowadzenia gospodarstwa ekologicznego
z konwencjonalnym,
3) określić regulacje prawne.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− komputer z Internetem,
− tekst z poradnika dla ucznia – część 4.1.1,
− regulacje prawne.
Ćwiczenie 2
Sklasyfikuj instytucje, organizacje i firmy:
− stanowiące prawo i kryteria rolnictwa ekologicznego,
− udzielające informacji i doradztwa,
− gromadzące i udostępniających informacje o istotnych decyzjach w sprawie zastosowania
rozwiązań technologicznych,
− kontrolne i certyfikacyjne,
− wspierające materialnie rolnictwo ekologiczne.
1) przeanalizować tekst z części 4.1.1 poradnika dla ucznia,
2) skorzystać z zasobów sieci Internet,
3) wypisać, na dużym arkuszu szarego papieru, informacje w porządku zaproponowanym
powyżej, dobierając jednocześnie formę plakatowej graficznej prezentacji.
− komputer z dostępem do sieci Internet,
− arkusze szarego papieru i pisaki.
Ćwiczenie 3
Porównaj szanse i zagrożenia rolnictwa ekologicznego w Polsce i Unii Europejskiej.
1) przeanalizować informacje dotyczące szans i zagrożeń rolnictwa ekologicznego w Polsce,
2) przeanalizować informacje dotyczące szans i zagrożeń rolnictwa ekologicznego w UE,

15
3) wykonać zestawienie szans a następnie zagrożeń,
4) sformułować wnioski,
5) zanotować spostrzeżenia.
− arkusz papieru i flamastry.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać cele rolnictwa ekologicznego? ! !
2) określić różnice w gospodarstwie ekologicznym i gospodarstwie
konwencjonalnym? ! !
3) ocenić rozwój ekorolnictwa w UE i w Polsce w ciągu ostatnich lat? ! !
4) wskazać powody rozwoju rolnictwa ekologicznego? ! !
5) scharakteryzować zasady przestawiania gospodarstwa
konwencjonalnego na ekologiczne? ! !
6) wskazać, określić i odszukać przepisy prawne regulujące zasady
rolnictwa ekologicznego? ! !
7) wymienić jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym? ! !
8) znaleźć informacje na temat aktualnej listy jednostek certyfikujących
w rolnictwie ekologicznym? ! !
9) wskazać źródło informacji na temat aktualnej listy jednostek
certyfikacyjnych w rolnictwie ekologicznym? ! !
10) sklasyfikować instytucje, organizacje i firmy udzielające informacji
i doradztwa dla producentów ekologicznych? ! !
11) określić instytucje zajmujące się dopuszczaniem do stosowania
w rolnictwie ekologicznym nawozów i środków? ! !

16
4.2. Zasady uprawy roślin w gospodarstwie ekologicznym
Uprawa roli
W rolnictwie ekologicznym szczególną wagę przywiązuje się do rodzaju gleby i uprawy
roli. Głównym celem uprawy roli jest jej spulchnianie mające zniwelować ugniecenia, których
nie da się uniknąć podczas jej użytkowania. Gleba jest nie tylko siedliskiem dla roślin
i magazynem składników pokarmowych, lecz miejscem różnorodnych biologicznych
procesów syntezy, przebudowy i rozpadu, które jako całość stwarzają warunki dla zdrowego
wzrostu roślin. Dlatego określono następujące wymagania w stosunku do podstawowej
uprawy roli:
− glebę należy spulchniać i wzruszać tylko w takim stopniu, jak to jest konieczne,
− zachować w miarę możliwości warstwy gleby w stanie nienaruszonym,
− organizmy żyjące w glebie, jak np. dżdżownice, chronić w możliwie największym
zakresie,
− nawozy organiczne i resztki pożniwne wprowadzać do gleby możliwie płytko
i wymieszać,
− zabiegi uprawowe wykonywać w warunkach optymalnej wilgotności gleby.
Podstawą, w takim sposobie gospodarowania, jest płytka, przedsiewna uprawa roli, która
umożliwia wysiew materiału siewnego (rysunek 3). Dlatego dużą uwagę zwraca się na teorię
powierzchniowego kompostowania i mulczowanie gleby (rysunek 4). Wykonujemy również
siew np. buraków pastewnych w mulcz. Do tego celu służy siewnik wyposażony w kroje
talerzowe, które przecinają resztki pożniwne, w zależności od sposobu przygotowania
mulczu.
Rys. 3. Siewnik wyposażony w kroje talerzowe [14]

17
Rys. 4. Buraki rosnące w mulczu [14]
Każdy rodzaj uprawy roli powinien być powiązany z dostarczaniem glebie wystarczającej
ilości substancji organicznej. Możliwość wnoszenia substancji organicznej w gospodarstwie
ekologicznym i intensywność procesów jej rozkładu w glebie pozwalają na zastosowanie
głębokości uprawy od 15 do 20 cm, a maksymalnie do 25 cm. Jednak podejmowane działania
powinny być uzależnione od warunków panujących na konkretnym polu.
Tabela 3. Specyfika mechanicznej uprawy roli w rolnictwie ekologicznym [3, s. 55]
Zasady: Uzasadnienie:
− płytka orka, głębokie spulchnianie
− nie zaburzać konfiguracji organizmów glebowych
przystosowanych do określonych warunków
(światło, ciepło, wilgotność),
− ograniczenie stosowania pługa na rzecz bron,
kultywatorów, głęboszy,
− jw. oraz wysoka skuteczność spulchniania bez
powodowania zmian w strukturze roli i jej
uwilgotnienia
− ograniczenie stosowania narzędzi aktywnych
i wałów
− niszczą naturalną strukturę roli, powodują jej
zaskorupienie, przesuszenie,
− agregatownie narzędzi − nie niszczą struktury, obniżyć koszty uprawy,
− w zespole uprawek pielęgnacyjnych przeciw
chwastom stosuje się brony: chwastownik i
Weedera, szczotki obrotowe oraz palniki do
wypalania chwastów
w międzyrzędziach.
− wysoka skuteczność odchwaszczania, brak
konieczności stosowania herbicydów.
Dobór odmian roślin uprawnych
Przy wyborze gatunków i odmian do produkcji w gospodarstwie ekologicznym należy
brać pod uwagę zdolność roślin do przystosowania się do miejscowych warunków.
W rolnictwie ekologicznym preferowane są odmiany genetycznie ustalone, o tzw. szerokiej
odporności na choroby i szkodniki, jak również konkurencyjne wobec chwastów formy
lokalne, które ukształtowały się w ciągu wielu lat uprawy w danym regionie. Odmiany
heterozyjne (F1) nie są zalecane, ale mogą w konkretnych przypadkach zostać dozwolone.
Materiał siewny i sadzeniowy
Ideą rolnictwa ekologicznego jest, by materiał siewny był reprodukowany regionalnie,
w gospodarstwach ekologicznych, ale akceptuje się produkty nasiennictwa ogólnokrajowego.
Akceptuje się przedsiewne traktowanie nasion preparatami biodynamicznymi i dojrzałym
kompostem oraz zabiegi fizyczne przyśpieszające kiełkowanie, jak moczenie nasion,
skaryfikowanie, a także w celach fitosanitarnych − moczenie w roztworze nadmanganianu

18
potasu. Syntetyczne zaprawy nasienne są zakazane; dotyczy to także zaprawiania materiału
sadzeniowego. Stosowanie materiału siewnego, pochodzącego z roślin poddanych
modyfikacjom genetycznym, jak również roślin transgenicznych, jest niedozwolone.
Regulatory wzrostu i rozwoju
Dozwolone są naturalne substancje, jak: preparaty biodynamiczne, wyciągi kompostowe,
ekstrakty roślinne, itp. W rolnictwie ekologicznym niedozwolone jest stosowanie substancji
syntetycznych o charakterze hormonów roślinnych, jak: antywylegacze, substancje
stymulujące rozkrzewianie, stymulujące zapłodnienie i inicjujące partenokarpiczne
zawiązywanie owoców, przyśpieszające lub opóźniające dojrzewanie, hamujące kiełkowanie
bulw i cebul, pobudzające, ukorzenianie sadzonek i inne. W ekologicznej produkcji żywności
niedopuszczalne są techniki radiacyjne (napromienianie roślin i produktów roślinnych).
Nawozy i nawożenie
Gleba jest siedliskiem licznych przemian − rozkładu i syntezy substancji − za co
odpowiedzialne są mikroorganizmy glebowe. Dlatego w rolnictwie ekologicznym nawozi się
glebę, dostarczając „pokarm” organizmom glebowym, a nie bezpośrednio roślinie uprawnej.
Celem nawożenia jest:
− dostarczenie substratu organizmom glebowym,
− stworzenie optymalnych warunków rozwoju roślin.
Podstawowe nawozy powinny być wytwarzane w gospodarstwie. Zezwala się na zakup
dozwolonych w rolnictwie ekologicznym dodatków mineralnych oraz nawozów organicznych.
Zakup nawozów organicznych z gospodarstw konwencjonalnych − pod warunkiem, że nie
zawierają w nadmiarze niepożądanych substancji − jest dopuszczalny do 30% masy
nawozowej, jaka mogłaby być wytworzona w gospodarstwie przy maksymalnie dozwolonej
obsadzie zwierząt. Ograniczenie ilościowe nie dotyczy specjalistycznych gospodarstw
ogrodniczych. Każdy zakup nawozów musi być odnotowany w księdze gospodarstwa wraz
z podaniem źródła zakupu. Nawozy dokupowane w gospodarstwach konwencjonalnych
powinny zostać przekompostowane w gospodarstwie ekologicznym. Podstawowymi
nawozami w gospodarstwie ekologicznym są (tabela 4):
− komposty,
− obornik,
− gnojówka i woda gnojowa,
− nawozy zielone.
W rejonach górskich dopuszcza się stosowanie gnojowicy, pod kontrolą doradcy.
Naturalne nawozy mineralne (tabela 3) pełnią w gospodarstwach ekologicznych rolę
uzupełniającą w stosunku do nawozów organicznych. Różnią się one od nawozów
syntetycznych:
− wieloskładnikowością,
− zbilansowanym składem pierwiastkowym,
− powolnym działaniem,
− brakiem negatywnego oddziaływania na glebę i rośliny uprawne (z pewnymi wyjątkami:
kainit, saletry).
Mogą być stosowane pod warunkiem, że nie wykazują skażeń. Na ogół wykorzystuje się
je jako dodatki do kompostu. Dozwolone nawozy fosforowe i potasowe mogą być
zastosowane − w uzgodnieniu z doradcą − jeśli w glebie występuje stały niedobór tych
składników.

19
Tabela 4. Produkty stosowane w nawożeniu i utrzymaniu gleby [1, załącznik s. XXIV]
Środki Opis, uwagi dotyczące składu, warunki stosowania
Materiał organiczny wytwarzany
w gospodarstwie
Obornik, gnojowica, gnojówka
Ograniczenie, o ile nie z własnego lub innego
gospodarstwa ekologicznego*
Resztki roślinne i nawozy zielone wytworzone na
miejscu lub nabyte w innych gospodarstwach
ekologicznych
Słoma i inne rodzaje ściółek wytworzone na miejscu
lub nabyte w innych gospodarstwach ekologicznych
Inne rodzaje materii organicznej
Komposty z odpadów organicznych, pochodzących
spoza gospodarstwa
Ograniczenie − możliwość zanieczyszczeń i braku
równowagi składników pokarmowych*
Słoma pochodząca spoza gospodarstwa,
o ile nie traktowana związkami amonowymi,
retardantami ani innymi substancjami chemicznymi
Trociny, pył drzewny i kora, o ile nie pochodzą
z drewna traktowanego chemicznie
Ograniczenie − możliwość zanieczyszczeń*
Glony i produkty pochodne; bez konserwantów
Ograniczenie − możliwość zanieczyszczeń;
naruszanie zasobów naturalnych*
Ryby i produkty pochodne; bez konserwantów
Ograniczenie − możliwość zanieczyszczeń;
Guano
Ograniczenie − możliwość zanieczyszczeń
i braku równowagi składników pokarmowych;
Produkty uboczne przemysłu spożywczego
i włókienniczego; bez dodatków syntetycznych
Torf − bez dodatków syntetycznych
Ograniczenie − naruszanie zasobów naturalnych*
Mączka z krwi, mączka mięsna, mączka
z kości, mączka z pierza − pochodzące spoza
gospodarstwa; bez konserwantów
Fekalia
i braku równowagi składników pokarmowych*
Osady ściekowe i komposty miejskie
i braku równowagi składników pokarmowych*

20
Nawozy mineralne
Wapienie
Skały magnezowe
Mączki skalne
Ograniczenie – naruszanie zasobów naturalnych
i ryzyko zanieczyszczenia metalami ciężkimi;
niedozwolone, jeśli wykazują wysoką zawartość
azotu, np. saletra chilijska*
.
Naturalne fosforyty, minerały potasowe
o niskiej zawartości chlorków, wapniowe
i magnezowe dodatki mineralne
Ograniczenie − naruszanie zasobów naturalnych
i ryzyko zanieczyszczenia metalami ciężkimi*
Popiół drzewny z drewna nie traktowanego
chemicznie
Tomasyna
Ograniczenie − naruszanie zasobów naturalnych
i ryzyko zanieczyszczenia metalami ciężkimi*
Zwapniałe glony morskie
Ograniczenie − naruszanie zasobów*
Mikroelementy
*
Ograniczenie stosowania oznacza, że zastosowanie określonego środka wymaga uprzedniej zgody jednostki
certyfikującej oraz że w każdym przypadku użycia muszą być określone konkretne (ilości, roślina uprawna)
warunki stosowania.
Zgodnie z Zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej i ochrony środowiska
w gospodarstwie można stosować nawozy naturalne oraz inne nawozy, które zostały
dopuszczone do obrotu i stosowania. Roczna dawka nawozu naturalnego nie może zawierać
więcej niż 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Oznacza to, że
zalecana ze względów środowiskowych obsada zwierząt powinna wynosić nie więcej niż
2 duże jednostki przeliczeniowe (DJP, krowa o wadze 500 kg = 1DJP) na 1 ha użytków
rolnych.
Dodatkowo rolnik powinien stosować się do wszystkich wymogów i zakazów
związanych z odpowiednim stosowaniem nawozów na polu, np. nawozy naturalne
i organiczne stosować tylko w okresie od 1 marca do 30 listopada (z wyjątkiem nawozów
stosowanych na uprawy pod osłonami) oraz przykryć lub wymieszać je z glebą za pomocą
narzędzi uprawowych nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu.
Nawozy naturalne nie mogą być stosowane w sąsiedztwie strefy ochronnej źródeł wody,
ujęć wody, brzegu wód powierzchniowych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach
powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Zakaz stosowania
obowiązuje na odległości 20 m od tych obiektów. Zabrania się stosowania nawozów:
– naturalnych w postaci płynnej na glebach bez okrywy roślinnej położonych na stokach
o nachyleniu większym niż 10%,
− naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do
bezpośredniego spożycia,
− naturalnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do 30 cm.

21
Ochrona roślin
Ochrona roślin w gospodarstwie ekologicznym nie opiera się na zamianie środków
chemicznych na biologiczne. Jej celem jest podwyższanie zdrowotności roślin, a nie
zwalczanie chorób. W całym biologicznym układzie gospodarstwa musi panować harmonia,
ponieważ zdrowotność roślin zależy od wielu czynników:
− uprawa gleby,
− płodozmian,
− dobór gatunków,
− dobór odmian,
− różnorodność gatunkowa,
− zrównoważone nawożenie,
− zabiegi bezpośrednie,
− pobudzanie organizmów pożytecznych.
Bezpośrednie zabiegi interwencyjne podejmowane są tylko wówczas, gdy nasilenie
występowania patogenów i szkodników zagraża spadkiem plonu.
Ograniczanie zachwaszczenia
Ograniczanie zachwaszczenia w ekologicznej produkcji roślinnej realizowane jest
poprzez działania zapobiegawcze oraz przez bezpośrednie zwalczanie.
Działania zapobiegawcze:
− właściwy płodozmian (dobór i następstwo roślin uprawnych),
− kompostowanie materiałów organicznych,
− odpowiedni dobór odmian roślin uprawnych,
− uprawa międzyplonów (ozimych, ścierniskowych) i śródplonów (wsiewek,
− czyszczenie materiału siewnego,
− przedsiewna uprawa roli,
− ściółkowanie i mulczowanie.
W rolnictwie ekologicznym nie dąży się do całkowitego wyeliminowania chwastów z pól
uprawnych. Celem zabiegów ograniczających liczebność chwastów jest zachowanie
niezbędnej kontroli nad ich występowaniem. Chwasty powinny pobudzać, a nie hamować
plonowanie roślin uprawnych. Występowanie chwastów nie może jednak utrudniać
wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i zbiorów. Z tego względu zamiast zwalczania
chwastów mówimy o ograniczaniu zachwaszczenia lub występowania roślin towarzyszących.
Bezpośrednie metody ograniczania zachwaszczenia:
− metody mechaniczne,
− metody termiczne.
Należy pamiętać, że zabiegiem niedozwolonym jest stosowanie herbicydów (także
na miedzach, brzegach pól, w rowach, przy drogach i pasach zadrzewień śródpolnych).
Ograniczanie populacji szkodników
Również populację szkodników należy ograniczyć przez odpowiednie działania
zapobiegawcze. Najważniejszym z nich jest stworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju
owadów pożytecznych. Owady pożyteczne porażają wszystkie stadia rozwojowe szkodników:
jaja, larwy i osobniki dorosłe. Populacje organizmów pożytecznych, podobnie jak populacje
szkodników, ulegają w agrosystemach różnorodnym zmianom. Przez kształtowanie
krajobrazu (zwiększenie oferty pokarmowej i możliwość schronienia) możemy wpłynąć
na rozwój ich populacji. Metody służące zwiększaniu bogactwa gatunków w krajobrazie,
np.: stosowanie urozmaiconych płodozmianów, zakładanie pasów roślin kwitnących i pasów
brzeżnych, żywopłotów, zadrzewień śródpolnych lub tworzenie wilgotnych biotopów, bądź

22
ekstensywne zagospodarowywanie fragmentów pól − wchodzą w skład zapobiegawczej
ochrony roślin. W ten sposób powstają miejsca życia i baza pokarmowa dla organizmów
pożytecznych. Dzięki temu możliwe jest stworzenie stabilnej równowagi w agrosystemach.
W przypadku niewystarczającej ochrony plantacji przez owady pożyteczne dopuszcza się
stosowanie następujących preparatów:
− preparatów wirusowych, bakteryjnych (np. na bazie Bacillus thuringiensis) i grzybowych,
− substancji feromonowych pod warunkiem, że nie są nimi traktowane bezpośrednio
rośliny uprawne,
− sterylizacja samców szkodliwych owadów,
− preparatów roślinnych, np. „gnojówki” z pokrzywy (Urtica dioica), wywaru ze skrzypu
(Equisetum arvense), bylicy bożego drzewka (Artemisia sp.), wrotyczu (Tanacetum
parthenium), miodli indyjskiej (Azadirachta indica), gorzkli (Quasia amara), złocienia
dalmatyńskiego (Pyrethrum cinerariaefolium); ten ostatni, jeśli możliwe, z naturalnymi
substancjami zwiększającymi skuteczność,
− emulsji na bazie oleju parafinowego oraz na bazie tłuszczów roślinnych i zwierzęcych,
− szarego mydła,
− ziemi okrzemkowej,
− sproszkowanych skał,
− mleka.
W uzasadnionych przypadkach zezwala się również na zastosowanie wyciągu z tytoniu
(Nicotiana tabacum) oraz z derysa trującego (Derris elliptica). Aldehyd metylowy dozwolony
jest jedynie do pułapek chwytnych.
Ograniczanie chorób roślin
Środki służące do ochrony, pielęgnacji i wzmacniania roślin są najczęściej preparatami
roślinnymi lub mineralnymi. Można je sporządzać samodzielnie lub kupić w postaci
preparatów handlowych, zawierających jedną lub kilka substancji czynnych. Aby uzyskać
zamierzony efekt stosując środki zapobiegawcze, należy zabieg powtórzyć kilkakrotnie.
Dozwolone jest stosowanie:
− preparatów pochodzenia roślinnego, np. skrzypu, cebuli, czosnku, chrzanu, i innych,
− preparatów miedziowych (na bazie CuSO4, w stężeniu do 0,05%) mogą być stosowane
wyjątkowo, ze względu na niebezpieczeństwo gromadzenia się miedzi w glebie,
− preparaty siarkowe mogą być stosowane z zachowaniem zasad bezpieczeństwa tak, by nie
szkodzić owadom pożytecznym.

23
1. Co to jest bioróżnorodność i jakie ma cele?
2. Jakich zasad uprawy roli należy przestrzegać w gospodarstwach ekologicznych?
3. Które z nawozów można stosować w gospodarstwie ekologicznym i w jaki sposób?
4. Jakie preparaty mogą być stosowane w ograniczaniu populacji szkodników oraz
występowaniu chorób i chwastów?
5. Który z preparatów zastosowałbyś do walki z chorobami, szkodnikami i chwastami?
6. Czym powinien charakteryzować się materiał siewny i sadzeniakowy w ekorolnictwie?
5. Jakie zadanie mają owady pożyteczne?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jakie działania zapobiegawcze należy podjąć, aby ograniczyć lub wyeliminować
występowanie chwastów, chorób i szkodników w gospodarstwie ekologicznym.
1) przeanalizować informacje dotyczące zapobiegania występowaniu chwastów, chorób
i szkodników,
2) wykonać zestawienie w formie tabeli podanej poniżej,
3) zinterpretować tabelę.
Działania
zapobiegawcze
Chwasty Choroby Szkodniki
Ćwiczenie 2
Gospodarstwo ekologiczne posiada 50 ha użytków rolnych i 20 dużych jednostek
przeliczeniowych bydła. Oblicz, na ile hektarów wystarczy wyprodukowanego obornika
w ciągu roku.
1) przeanalizować zasady dobrej praktyki rolniczej,
2) obliczyć ilość wyprodukowanego obornika przez 20 DJP,
3) obliczyć, jaka powierzchnia zostanie nawieziona obornikiem,
4) określić zasady stosowania nawozów naturalnych.

24
− kodeks dobrej praktyki rolniczej,
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj nawożenie wapnem gleb lekkich o pH 4,8 i powierzchni 5 ha oraz gleb
ciężkich o pH 6,2 i powierzchni 7 ha. Dobierz odpowiednią dawkę i formę nawozu oraz
termin jego zastosowania. Oblicz koszt całkowity zastosowanego nawozu.
1) sklasyfikować gleby ze względu na odczyn,
2) przeanalizować tabelę przedziałów określających potrzeby wapniowania,
3) dobrać preparaty, które można zastosować,
4) obliczyć ilość masy towarowej, jaką należy zastosować na 1 ha,
5) przeliczyć tę ilość na 5 ha i 7 ha,
6) dobrać odpowiednią formę nawozu do kategorii agronomicznej gleby,
7) określić termin stosowania,
8) obliczyć koszt całkowity nawożenia wapnem,
9) określić zasady bhp, ochrony środowiska i ppoż.,
10) zanotować spostrzeżenia w formie tabeli.
− tabela przedziałów określających potrzeby wapniowania,
− kalkulator,
− cennik nawozów mineralnych,
− arkusz papieru formatu A4, flamastry.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać ogólne zasady doboru roślin dla gospodarstwa
ekologicznego? ! !
2) scharakteryzować ogólne czynniki zapobiegawcze stosowane w
ekosystemach? ! !
3) przygotować materiał siewny do siewu i wykonać siew? ! !
4) obliczyć normę wysiewu dla danego gatunku rośliny? ! !
5) scharakteryzować grupy nawozów stosowanych w gospodarstwach
ekologicznych i wymienić kilka przykładów z każdej z nich? ! !
6) sformułować zasady stosowania naturalnych nawozów mineralnych? ! !
7) wymienić czynniki od których zależy zdrowotność roślin? ! !
8) określić, w jaki sposób ograniczamy zachwaszczenie oraz
występowanie chorób i szkodników w uprawach ekologicznych? ! !
9) zaplanować i wykonać zabiegi ochrony roślin? ! !
10) dostosować się do zasad Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej? ! !

25
4.3. Planowanie ekologicznej produkcji roślinnej
w gospodarstwie ekologicznym
W gospodarstwie ekologicznym prowadzi się jednocześnie produkcję roślinną
i zwierzęcą. Obsada zwierząt powinna wynosić 0,5−1,5 DJP na 1 ha przeliczeniowy.
Kryterium to nie dotyczy gospodarstw ogrodniczych, wyjątkowo − rolniczych, pod
warunkiem przeznaczenia odpowiedniej powierzchni na uprawę roślin w celach nawozowych.
Podstawowe nawozy i pasze powinny być wytwarzane w gospodarstwie. Gospodarstwo
ekologiczne powinno odznaczać się ładem organizacyjnym i porządkiem. Środowisko
i lokalizacja gospodarstwa:
1) gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od emitorów pyłów, od
zwałowisk odpadów metalonośnych i od dużych ferm zwierzęcych produkujących
gnojowicę, aby można było wykluczyć możliwości stałego wpływu zanieczyszczeń.
2) z uwagi na niebezpieczeństwo skażeń, gospodarstwo nie może być położone w strefie
ochronnej zakładu przemysłowego.
3) odległość gospodarstwa od drogi o dużym natężeniu ruchu (ponad 500 pojazdów
na godzinę) powinna wynosić co najmniej 100m: obiekty gospodarstwa zaleca
się odgrodzić od strony drogi gęstym żywopłotem.
4) gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od cieków z wodą pozaklasową
wylewającą wiosną, aby wykluczyć jej wpływ. Jakość wody gruntowej, studziennej
i z wodociągu, tak pod względem składu chemicznego jak i wskaźników
mikrobiologicznych, powinna odpowiadać normom krajowym.
Zawartość metali ciężkich w glebie nie może przekroczyć podanych niżej wartości
progowych:
Tabela 5. Dopuszczalna zawartość metali ciężkich w mg/kg powietrznie suchej gleby [9]
Pb Cd Ni Cr Hg Cu Zn
100 2 50 100 1,5 100 200
Przestawianie gospodarstwa
Proces przestawiania gospodarstwa konwencjonalnego na gospodarowanie metodami
ekologicznymi odbywa się przy pomocy i pod nadzorem firm certyfikujących. Czas takiego
przestawiania wynosi 2 lata – jest to czas potrzebny, by gleba się oczyściła z chemicznych
środków ochrony roślin. Jest to trudny okres dla rolnika – stosuje już on bowiem metody
ekologiczne, obniża mu się na ogół wydajność gospodarstwa, a wyprodukowana żywność nie
posiada jeszcze certyfikatu – nie może więc uzyskać za nią wyższych cen. Częściową
rekompensatą są dotacje do kosztów kontroli wypłacane przez stacje chemiczno-rolnicze oraz
nieco wyższe dopłaty uzyskiwane w tym czasie z płatności rolnośrodowiskowych.
Przestawianie oznacza zmianę dotychczasowych metod gospodarowania na metody
ekologiczne. Rozpoczyna się w momencie zaakceptowania programu przestawiania przez
Stowarzyszenie Ekoland i łączy się z prowadzeniem księgi gospodarstwa.
1. W okresie przestawiania rolnik powinien założyć pryzmy kompostowe i co najmniej raz
nawieźć wszystkie pola nawozami organicznymi z gospodarstwa.

26
2. Okres przestawiania wynosi zasadniczo dwa lata. Jeżeli dotychczasowy sposób
gospodarowania był bliski metodom ekologicznym, Stowarzyszenie Ekoland może
skrócić okres przestawiania do 12 miesięcy. Nowo włączone części gospodarstwa
podlegają pełnemu trybowi przestawiania.
3. Program przestawiania musi obejmować: zasady gospodarki nawozowej, zaprojektowanie
właściwych płodozmianów, dostosowanie sposobu użytkowania ziemi do wymogów
gospodarowania ekologicznego (odpowiednie zagospodarowanie stoków, pól
przylegających do cieków i zbiorników wodnych, wprowadzenie zadrzewień śródpolnych
itd.).
Rolnik podejmujący przestawianie gospodarstwa na metody ekologiczne musi opracować plan
przestawiania. Plan ten musi obejmować wszystkie pola gospodarstwa i być poddany
corocznej inspekcji, a w miarę potrzeby − aktualizowany. Plan przestawiania powinien
obejmować:
− historię poszczególnych pól (rodzaj uprawianych roślin, rodzaj nawożenia, ochronę
roślin), kronikę chowu zwierząt,
− opis sytuacji gospodarstwa, z uwzględnieniem ewentualnych odstępstw od kryteriów,
− plan przestawiania − etapowy lub jednorazowy,
− wyszczególnienie zmian, które muszą zostać dokonane w okresie przestawiania (dotyczy
gospodarki nawozowej, płodozmianu, gospodarki paszowej, ochrony roślin, warunków
środowiskowych), z podaniem terminów realizacji.
Procedura przestawiania gospodarstwa
Pierwszy krok – przygotowanie:
− zgromadź wystarczającą ilość informacji oraz literatury, określ właściwości środowiska
przyrodniczego Twojego gospodarstwa,
− weź udział w kursie podstawowym rolnictwa ekologicznego,
− zwiedź jedno lub kilka gospodarstw prowadzonych metodami ekologicznymi,
− sprawdź, czy Twoje gospodarstwo spełnia kryteria rolnictwa ekologicznego oraz
podejmij decyzję o przestawianiu.
Drugi krok – analiza: dokonaj wszechstronnej analizy Twojego gospodarstwa, porównaj
istniejący stan z wymaganiami kryteriów rolnictwa ekologicznego, dokonaj koniecznych
zmian w dotychczasowym gospodarowaniu dotyczących:
− gleby,
− ukształtowania pól i wielkości rozłogu,
− urządzenia siedliska i przestrzeni wokół gospodarstwa,
− doboru roślin i wypracowania docelowego płodozmianu,
− parku maszynowego i narzędzi,
− warunków żywienia i bytowania zwierząt,
− kierunku produkcji i działań marketingowych.
Trzeci krok – przestawianie: zdecyduj, czy chcesz swoje gospodarstwo przestawić na raz czy
etapami oraz podejmij współpracę z innymi rolnikami ekologicznymi.
Płodozmian
Płodozmian, czyli dobór i następstwo roślin zaplanowane z góry na wiele lat dla
określonego obszaru gospodarstwa, ma podstawowe znaczenie w rolnictwie ekologicznym
Właściwie zaplanowany i konsekwentnie realizowany płodozmian stanowi podstawę
do zachowania i podnoszenia żyzności gleby; gwarantuje uzyskiwanie zadowalających
plonów z perspektywy wielu lat. Płodozmian w gospodarstwie ekologicznym ma do
spełnienia następujące funkcje:

27
− utrzymanie optymalnej zawartości próchnicy oraz żyzności gleby;
− zapobieganie nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników;
− niedopuszczenie do niekontrolowanego rozwoju chwastów.
Zasady układania płodozmianów:
− udział motylkowatych w płodozmianie powinien stanowić minimum 25%, lepiej 33%,
− motylkowate pastewne (lub zielony ugór) powinny być uprawiane co najmniej przez rok,
− jak najczęściej należy włączać międzyplony, w tym wsiewki motylkowatych,
− płodozmian powinien uwzględniać rośliny okopowe (pozwalają ograniczyć
zachwaszczenie),
− rośliny o długim okresie początkowego rozwoju powinny następować po uprawach
ograniczających rozwój chwastów,
− należy stosować przemienną uprawę zbóż ozimych i jarych,
− płodozmian powinien uwzględniać tolerancję roślin na uprawę po sobie.
Wzajemne sąsiedztwo roślin
Odpowiedni dobór roślin sąsiadujących jest metodą zapobiegawczą stosowaną
w gospodarstwach ekologicznych. Mamy tutaj do czynienia ze zjawiskiem allelopati − jest to
szkodliwe lub korzystne wzajemne oddziaływanie o charakterze biochemicznym pomiędzy
roślinami wyższymi i mikroorganizmami. Polega na wydzielaniu z roślin do środowiska
substancji chemicznych (zwanych allelozwiązkami) różnymi drogami. Allelozwiązki
wykorzystuje się w ochronie roślin przeciw owadom, szkodnikom i nicieniom, a także
w walce z chorobami roślin i chwastami.
Allelozwiazki mogą być stosowane jako herbicydy, np. toksyczne właściwości saponin
występujących w lucernie siewnej, mogą być wykorzystane w ochronie chmielu przed
niektórymi patogenami i szkodnikami. W uprawie chmielu może również zostać
wykorzystany fitosanitarny wpływ żyta. Wykazano niszczące działanie pelargonii i bodziszka
na stonkę ziemniaczaną. Potwierdzone zostały także herbicydowe właściwości gryki, które
związane są z występowaniem w jej zielonej masie glikozydu – rutyny. Zjawisko allelopatii
pozwoliło także pełniej zrozumieć wypieranie rośliny uprawnej przez chwasty. Okazuje się,
że żyto z niewielką ilością chabra bławatka daje wyższe plony, niż rosnące bez niego.
Podobnie też w łanie pszenicy najczęściej widzimy maki, w rzepaku zaś rumianki. Przykłady
te wskazują, że jednym ze sposobów wykorzystania aktywności allelopatycznej roślin
uprawnych do zwalczania uciążliwych chwastów może być właściwe zmianowanie upraw.
Każda bowiem roślina uprawna odznacza się swoistym zestawem gatunków chwastów.
Wprowadzenie na dane pole innej rośliny uprawnej może zahamować kiełkowanie i wzrost
masowo występujących chwastów. Allelopatia stoi dopiero u progu swoich możliwości
i osiągnięć, a jej rozwój prawdopodobnie doprowadzi do rozwiązania wielu zagadnień
ważnych dla teorii i praktyki rolniczej.
Uprawa współrzędna (rys. 5) – polega na jednoczesnej uprawie na tym samym polu dwu lub
kilku gatunków roślin z uwzględnieniem ich wymagań pokarmowych, przyrodniczych czy
agrotechnicznych. Śródplon charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i wcześnie jest
zbierany – przed zacienieniem go przez plon główny. Plon główny natomiast cechuje się
powolnym tempem wzrostu we wczesnych fazach rozwoju lub jest uprawiany w szerokiej
rozstawie rzędów. Uprawa współrzędna z roślinami, które nie są żywicielami szkodników czy
– w przypadku ich wystąpienia – uprawa roślin wrogich, pozwala zmniejszyć liczebność
agrofagów sposobem całkowicie bezpiecznym dla środowiska.

28
s
Rys. 5. Uprawa współrzędna [15]
1. Jakie normy obsady zwierząt należy zachować w gospodarstwie ekologicznym?
2. Jaka jest dopuszczalna zawartość metali ciężkich w glebie?
3. Jak długo trwa przestawianie gospodarstwa?
4. Jakie są zasady układania płodozmianu?
5. Co to jest allelopatia i jakie ma znaczenie?
6. Na czym polega uprawa współrzędna?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oceń uwarunkowania rolnictwa ekologicznego jako systemu gospodarowania.
1) przeanalizować kryteria rolnictwa ekologicznego w odniesieniu do warunków
przyrodniczych:
− stan środowiska naturalnego,
− wymagania dla ekosystemu,
− warunki klimatyczne.
2) przeanalizować kryteria rolnictwa ekologicznego dotyczące okresów przestawiania,
3) wskazać przynajmniej 4 przykłady korzystnych możliwości, jakie stwarza prowadzenie
ekologicznej produkcji roślinnej i tyle samo zagrożeń,
4) sprawdzić, którą listę będzie Ci łatwiej rozszerzać i będziesz to robił chętniej.
− kryteria rolnictwa ekologicznego.

29
Ćwiczenie 2
Ułóż pełen płodozmian dla gospodarstwa ekologicznego, które posiada krowy mleczne,
stosując się do wszystkich wytycznych.
1) przeanalizować zasady układania płodozmianów,
2) dostosować płodozmian do potrzeb gospodarstwa,
3) dostosować płodozmian do warunków klimatyczno-glebowych,
4) uwzględnić sąsiedztwo roślin.
− zasady układania płodozmianów,
− opis warunków klimatyczno-glebowych gospodarstwa.
Ćwiczenie 3
W formie tabelarycznej przedstaw argumenty za i przeciw przestawianiu gospodarstw
konwencjonalnych na ekologiczne.
1) przeanalizować informacje dotyczące rolnictwa ekologicznego,
2) przeanalizować wszystkie argumenty przemawiające na korzyść,
3) przeanalizować wszystkie argumenty przemawiające na niekorzyść,
4) zanotować spostrzeżenia w formie tabeli,
5) podjąć decyzję.
− informacje dotyczące rolnictwa ekologicznego,
− materiał nauczania z poradnika dla ucznia – część 4.3.1.
Czy potrafisz: Tak Nie
1) ocenić gospodarstwo w kontekście zachowania zasad równowagi
paszowo nawozowej? ! !
2) określić zasady przestawiania gospodarstwa konwencjonalnego na
gospodarstwo ekologiczne? ! !
3) scharakteryzować środowiskowe czynniki lokalizacji gospodarstwa
ekologicznego? ! !
4) wymienić kilka pozytywnych przykładów wzajemnego sąsiedztwa
roślin? ! !
5) przeanalizować wpływ poszczególnych roślin na patogeny
chorobotwórcze i szkodniki? ! !

30
4.4. Technologia uprawy zbóż i ziemniaków w gospodarstwie
ekologicznym
Technologia uprawy zbóż
Największą powierzchnię upraw w gospodarstwach ekologicznych wśród roślin
towarowych zajmują zboża. Do najbardziej popularnych gatunków zalicza się zboża
chlebowe: pszenicę i żyto. Coraz częściej uprawia się jęczmień i owies, który uważany jest za
zboże o działaniu sanitarnym, nie przenosi łamliwości ani zgorzeli podstawy źdźbła.
W większości gospodarstw ekologicznych udział zbóż w strukturze zasiewów nie przekracza
50%. Zapewnia to dobrą zdrowotność zbóż i ułatwia ograniczanie zachwaszczenia.
W gospodarstwach ekologicznych należy używać kwalifikowanego materiału siewnego
zrejonizowanych odmian zbóż z uprawy ekologicznej. Poza kontrolami przewidzianymi dla
konwencjonalnego materiału kwalifikowanego, wskazane jest badanie porażenia ziarna
czynnikami chorobotwórczymi przenoszonymi przez nasiona. W przypadku braku nasion
kwalifikowanych, o jakości ekologicznej dopuszcza się użycie nie zaprawianego ziarna
kwalifikowanego z upraw konwencjonalnych lub z własnego gospodarstwa.
Ilość wysiewu nasion zbóż zależy od regionu kraju. Nie ma różnic w ilości wysiewu zbóż
w porównaniu upraw ekologicznych z konwencjonalnymi. Przy późnym terminie siewu
pszenicy ozimej i żyta ozimego należy zwiększyć normę wysiewu.
W rolnictwie ekologicznym terminy siewu zbóż ozimych często różnią się od terminów
zalecanych w uprawie konwencjonalnej, zaleca się raczej późniejsze terminy siewu,
ponieważ:
− przy późnym terminie siewu, na wszystkich stanowiskach, zmniejsza się zachwaszczenie,
zwłaszcza gatunkami jednoliściennymi (miotła zbożowa i wyczynie polny),
− późny siew (w październiku) zapobiega silnej niepożądanej mineralizacji azotu jesienią
na glebach lekkich, nadających się do uprawy późną jesienią, na których przed siewem
zboża ozimego przyorano nawóz zielony. Na wszystkich glebach gliniastych i ilastych
termin siewu trzeba dobrać w taki sposób, żeby wilgotność gleby nie utrudniała
przejazdów maszyn. Zbyt wilgotna gleba w okresie siewu może być przyczyną znacznego
obniżenia plonowania.
Zboża jare muszą być wysiewane w ogólnie przyjętych terminach.
W ekologicznej uprawie zbóż ważnym zabiegiem jest ograniczenie zachwaszczenia.
Najważniejszym narzędziem do wykonania tego zabiegu jest brona sprężynowa. Bronę można
stosować przedwschodowo do fazy szpilkowania zbóż lub po osiągnięciu fazy 3 liścia.
W fazie 1–3 liścia rośliny zbóż są bardzo wrażliwe na zasypywanie. Bronowanie, oprócz
ograniczania zachwaszczenia, umożliwia równocześnie powierzchniowe spulchnianie
i przewietrzanie gleby.
Rys. 6. Brona sprężynowa [14]

31
Na glebach ciężkich, ze skłonnością do zaskorupiania, oprócz brony sprężynowej, stosuje się
dodatkowo pielnik zbożowy. Bronowanie broną sprężynową przed wschodami ma większe
znaczenie w uprawie zbóż jarych niż ozimych.
Ze względu na ograniczoną ilość nawozów gospodarskich, podstawowe potrzeby
nawozowe uwzględnia się przy konstruowaniu płodozmianu, ważną rolę spełnia tu przedplon.
Dlatego duże znaczenie ma uprawa roślin motylkowatych w plonie głównym lub jako
międzyplony, gdyż rośliny te są źródłem azotu dla uprawy następczej.
Stosowanie gnojówki w okresie krzewienia (10–20 m3
/ha) zwiększa zawartość białka
ogólnego w ziarnie, nawet jeśli nie zawsze nastąpi wzrost plonu. Natomiast stosowanie
obornika ma działanie plonotwórcze przede wszystkim w uprawie zbóż jarych. Dobrze
rozłożony obornik powinien być stosowany w miarę możliwości na wiosnę, pod pług.
Wymagania zbóż uprawianych w gospodarstwie ekologicznym przedstawia tabela 6.
Tabela 6. Tablica krzyżowa wymagań dla zbóż uprawnych w gospodarstwie ekologicznym
[opracowanie własne]
Pszenica Żyto Owies Jęczmień
Przedplon
mieszanka koniczyny
z trawami, motylkowate
grubonasienne, okopowe,
ugór zielony
rośliny pastewne
zboża z wsiewką,
międzyplony po
zbożach, użytki zielone
zboża, międzyplony
Norma
wysiewu
180–320 kg/ha 130–150 kg/ha
120–160 kg/ha
mniejsza gęstość siewu
poprawia dorodność
ziarna
140–180 kg/ha, wczesny
siew (koniec III/pocz.IV)
Pielęgnacja
zachwaszczenie
ograniczamy
odpowiednim
przedplonem, terminem
siewu, stosując bronę
sprężynową i pielnik
ostrożne
bronowanie
broną
sprężynową od
fazy 4 liścia
przed wschodami
bronowanie broną
o zębach
sprężynujących,
ostrożne bronowanie
chwastownikiem od
fazy 4 liścia
staranne przygotowanie
pola do siewu, wałowanie
po wysiewie, bronowanie
broną o zębach
sprężynujących przed
wschodami oraz w fazie
4 liścia.
Nawożenie
przedplon, obornik,
kompost, gnojówka,
gnojowica
obornik/
kompost
jesienią,
gnojówka
wiosną
obornik/kompost
jesienią, gnojowica lub
gnojówka wiosną
po złym przedplonie
– gnojówka
Zakaz stosowania w produkcji ekologicznej syntetycznych środków ochrony roślin
zwiększa ryzyko porażenia roślin przez choroby i rozwój szkodników. Dlatego najważniejsze
w ochronie roślin jest zapobieganie ich występowaniu przez odpowiednie zabiegi
agrotechniczne (tabela 7).

32
Tabela 7. Tabela ważniejszych chorób, szkodników zbóż i ich zwalczania [opracowanie własne]
Choroba Sposób zapobiegania
Wirus żółtej karłowatości
Staranne przyorywanie resztek pożniwnych z porażonych pól, ograniczanie
występowania mszyc przez pobudzanie rozwoju organizmów pożytecznych.
Fuzaryjna zgorzel siewek
pleśń śniegowa zbóż
Nie wysiewać zbyt wcześnie i zbyt głęboko. Ważne jest dokładne przyoranie
resztek pożniwnych. W rejonach sprzyjających występowaniu choroby
zrezygnować ze zbóż jako przedplonów. Czyszczenie materiału siewnego
z drobnych ziaren pozwala zmniejszyć porażenie przenoszonych przez
nasiona.
Łamliwość i zgorzel
podstawy źdźbła
Wskazana staranna uprawa i dobre przewietrzanie gleby oraz nawożenie
organiczne. Występowanie grzybów powodujących choroby podsuszkowe
ograniczają aktywne organizmy glebowe. Zmniejszyć udział zbóż w
płodozmianie.
Rdze zbożowe
Uprawa odmian całkowicie lub częściowo odpornych. Zbóż ozimych nie
należy wysiewać zbyt wcześnie, a zbóż jarych zbyt późno. Zwalczanie:
ewentualne opryskiwanie szkłem wodnym
(10 l/ha).
Septorioza plew pszenicy
Silne i dobrze rozwinięte rośliny są mniej podatne na porażenie. Infekcję
pierwotną można ograniczyć przez dokładne przyoranie resztek pożniwnych
i zachowanie długiej przerwy w uprawie pszenicy na tym samym polu.
Przenoszeniu infekcji przez nasiona zapobiega używanie dorodnego materiału
siewnego.
Mączniak prawdziwy zbóż
i traw
Uprawa mniej podatnych odmian i ograniczanie nawożenia
Fuzarioza kłosów
Duża przerwa w uprawie zbóż w płodozmianie i dbałość o staranny rozkład
słomy. Używanie dorodnego materiału siewnego. Uprawiać odmiany
niewrażliwe.
Zwalczanie: Partie zboża porażone przez fuzariozę kłosów należy bardzo
starannie suszyć i przechowywać, aby zmniejszyć niebezpieczeństwo
wytwarzania mykotoksyn.
Sporysz zbóż i traw Dokładne czyszczenie nasion. Dokładna podorywka i orka.
Szkodniki przechowalnicze
w magazynach zbożowych
– wołek zbożowy, mklik
mączny, rozkruszek
mączny
Do dezynfekcji opróżnionych silosów używać naturalnego piretrum.
Technologia uprawy ziemniaków
W rolnictwie ekologicznym ziemniaki są najważniejszą rośliną okopową. Rzadko, ale
uprawia się buraki pastewne. O uprawie ziemniaków decyduje:
− zapotrzebowanie rynku,
− płodozmian,
− odchwaszczające działanie uprawy ziemniaków.
Ziemniaki należy uprawiać po nawozach zielonych. Na glebach lekkich na zielony nawóz
nadają się np. wsiewki koniczyny w zboża lub międzyplony mieszanek z udziałem roślin
motylkowych. Na glebach ciężkich ziemniaki uprawia się po zbożach, po których wysiewa się
jako poplony rośliny niemotylkowe. Na glebach piaszczystych i piaszczysto-gliniastych
nawozy zielone powinny być przyorywane dopiero na wiosnę, co zapewnia dobre
zaopatrzenie roślin ziemniaków w składniki pokarmowe.
Orkę pod ziemniaki, a także inne zabiegi uprawowe powinny być przeprowadzone gdy
gleba jest wystarczająco sucha. Gleby ciężkie należy orać jesienią, jeśli sprawność gleby
na wiosnę jest niewystarczająca, do jej poprawienia należy użyć narzędzi aktywnych.

33
Udany przedplon zapewnia wystarczające zaopatrzenie ziemniaków w składniki
pokarmowe. Obornikiem nawozi się głównie wtedy gdy, ze względu na zmianowanie uprawa
międzyplonów była niemożliwa. Obornik pod ziemniaki musi być dobrze rozłożony.
Na glebach lekkich obornik można dawać wczesną wiosną, a na glebach ciężkich jesienią,
pod orkę przedzimową. Na glebach o niskiej zawartości potasu wskazane jest nawożenie
kalimagnezją (ok. 400 kg/ha – dawkę K z nawozów gospodarskich). Dobre zaopatrzenie
roślin w potas zmniejsza ryzyko wystąpienia czarnej plamistości i poprawia zdolność
przechowalniczą bulw.
Ograniczeniem plonowania ziemniaków jest przedwczesne zasychanie łętów na skutek
porażenia przez zarazę ziemniaka. Aby ograniczyć straty powinno sadzić się odmiany odporne
na tę chorobę. Do sadzenia ziemniaków należy używać tylko zdrowych, w miarę możliwości
podkiełkowanych sadzeniaków. W ekologicznej uprawie ziemniaków podkiełkowanie
ma największy wpływ na duże plonowanie. Bulwy należy sadzić zawsze do gleby
wystarczająco dobrze obsuszonej. Termin sadzenia zależy od gleby i klimatu. Na glebach
lżejszych, do sadzenia można przystąpić od połowy kwietnia. Na glebach ciężkich,
i na stanowiskach zagrożonych przymrozkami optymalny termin sadzenia przypada pod
koniec kwietnia.
Do zabiegów pielęgnacyjnych zaleca się przystąpić w kilka dni po posadzeniu. Pierwszy
zabieg stanowi wysokie obredlenie płaskich redlin uformowanych w czasie sadzenia,
stanowiące równocześnie pierwszy zabieg odchwaszczający. Następnie, w zależności
od przebiegu pogody i zachwaszczenia, wykonuje się trzy-, czterokrotnie bronowanie broną
sprężynową i obsypywanie. Liczbę przejazdów można zmniejszyć przez łączenie zabiegów.
Na glebach ciężkich, w celu poprawienia struktury gleby i dla ułatwienia zbiorów,
uzasadnione może być użycie glebogryzarki do uprawy międzyrzędowej. Bardzo duże
znaczenie ma wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych przy dostatecznie suchej glebie.
Tabela 8. Ważniejsze choroby i szkodniki ziemniaków oraz ich zwalczania [opracowanie własne]
Choroba/ szkodnik Sposób zapobiegania Sposób zwalczania
Zaraza ziemniaka
− usuwanie porażonych sadzeniaków,
− podkiełkowywanie,
− zrównoważone nawożenie,
− uprawa bardziej odpornych lub mniej
wrażliwych odmian,
− uprawa na otwartych stanowiskach, gdzie
są gorsze warunki do rozwoju grzyba.
Zwalczanie w fazie doświadczalnej:
− opryskiwanie wyciągiem
z kompostów.
− opryskiwanie chudym mlekiem
(w odstępach tygodniowych, przed
początkiem porażenia; 10 l mleka
na 100 l wody; 400–600 l
cieczy/ha).
Stonka
ziemniaczana
Uważnie obserwować pojaw pierwszego
pokolenia, które należy zwalczać. Znaczne
szkody powoduje następne pokolenie larw i
młodych chrząszczy. Wprowadzać na pole
chrząszcze biegaczowatych.
− zbieranie ręczne lub maszynowe,
− stosowanie preparatów
bakteryjnych na bazie Bacillus
thuringiensis var. Tenebrionis,
− zastosowanie naturalnego
pyretrum
Choroby wirusowe
Używanie odwirusowanych sadzeniaków lub
samych oczek, zrównoważone nawożenie.
Wyrywanie i usuwanie z pola
porażonych roślin.
Efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych
Aktualny i przyszły rozwój rolnictwa ekologicznego jest ściśle związany z jego
opłacalnością oraz konkurencyjnością wobec innych systemów rolniczych. Opłacalność
z jednej strony zależy od kosztów (nakładów) ponoszonych na produkcję, z drugiej strony
decydują o niej dochody uzyskane ze sprzedaży ziemiopłodów.

34
Analizy porównawcze różnych systemów rolniczych pod kątem produkcyjno-ekonomicznym
prowadzone w wielu krajach Europy Zachodniej pokazują, że w gospodarstwach
ekologicznych:
− plony są mniejsze, niż w systemie konwencjonalnym od 10% nawet do 50%,
w zależności od gatunku rośliny uprawnej oraz intensywności prowadzenia systemu
konwencjonalnego przed przestawieniem produkcji na metody ekologiczne,
− udział zbóż oraz roślin oleistych w strukturze zasiewów jest mniejszy, a roślin
strączkowych, pastewnych, okopowych oraz warzyw jest znacznie większy,
− nakłady materiałowo-pieniężne na produkcję rolną (zakup nawozów, środków ochrony
roślin, pasz) są znacznie mniejsze,
− nakłady robocizny są większe od 10–20%,
− istnieją realne możliwości uzyskania wyższych cen za ziemiopłody oraz dotacji z tytułu
prowadzenia produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska (udział w programach
rolnośrodowiskowych),
− dochody są porównywalne z uzyskiwanymi w gospodarstwach konwencjonalnych,
− produkcja rolnicza charakteryzuje się mniejszą energochłonnością, m. in. dlatego, że nie
stosuje się nawozów sztucznych (szczególnie azotowych), których produkcja pochłania
wyjątkowo dużo energii.
Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach (IUNG) w 2004 r. przeprowadził
badania efektywności ekonomicznej 20 gospodarstw ekologicznych na podstawie których
stwierdzono, że pomimo wyeliminowania konwencjonalnych środków produkcji – nawozów
syntetycznych i pestycydów, poziom uzyskanych plonów podstawowych gatunków roślin nie
odbiegał od przeciętnych dla województwa kujawsko-pomorskiego. Średnia wartość
towarowa produkcji rolniczej w analizowanych gospodarstwach wynosiła około 2 300 zł/ha
UR (użytków rolnych) i była mniejsza niż średnia dla województwa – 2900 zł/ha UR. Jednak
gospodarstwa ekologiczne ponosiły o około 10–20% mniejsze nakłady na zakup środków
produkcji, pomimo że niektóre biologiczne środki ochrony roślin są bardzo drogie. Na
przykład zwalczanie stonki ziemniaczanej preparatem Novodor jest nawet kilkakrotnie
droższe, niż przy stosowaniu syntetycznych środków owadobójczych. Na sytuację
ekonomiczną ocenianych gospodarstw znaczący wpływ miały:
− dotacje do ekologicznych metod produkcji w wysokości 4 600 zł średnio na
gospodarstwo (280 zł/ha UR), co stanowiło 9% wszystkich przychodów;
− wyższe ceny zbytu o 20–40%, które uzyskiwano głównie w sprzedaży produktów
roślinnych.
Podczas przeprowadzonych badań stwierdzono, że gospodarstwa te wymagają inwestycji
w zmechanizowanie produkcji zwierzęcej: udój, przechowywanie mleka usuwanie obornika
oraz stopniowej wymiany parku maszynowego i lepszego jego dostosowania do produkcji
ekologicznej. Jednak warunkiem takiej modernizacji jest zespołowe użytkowanie sprzętu,
ponieważ pojedynczych gospodarstw raczej nie będzie stać na takie kosztowne inwestycje.
Należy zaznaczyć, że badane gospodarstwa w większości spełniają wymogi Zwykłej Dobrej
Praktyki Rolniczej, posiadają płyty gnojowe i zbiorniki na gnojówkę oraz przydomowe
oczyszczalnie ścieków.
Jak wynika z powyższych rozważań rolnictwo ekologiczne może być konkurencyjne
wobec rolnictwa konwencjonalnego. Jednakże z reguły podstawą opłacalności tego sposobu
gospodarowania są wyższe ceny ziemiopłodów oraz dopłaty (dotacje) uzyskiwane z tytułu
gospodarowania przyjaznego dla środowiska.

35
1. Co jest najlepszym przedplonem dla zbóż i okopowych?
2. Jakie są terminy siewu zbóż w rolnictwie ekologicznym?
3. Jakie zabiegi mechaniczne ograniczają zachwaszczenie w zbożach i roślinach
okopowych?
4. Który gatunek zboża uważany jest za roślinę fitosanitarną?
5. Jakie są sposoby zapobiegania i zwalczania chorób i szkodników w uprawie zbóż
i ziemniaka?
6. Jaka jest efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj materiał siewny do siewu na powierzchnię 5 ha. Określ jakość materiału
siewnego i oblicz normę wysiewu na określony obszar. Dobierz odpowiednie maszyny
i wykonaj siew.
1) określić jakość materiału siewnego,
2) obliczyć faktyczną normę wysiewu i zaplanować ilość wysiewu na określony obszar,
3) wykonać próbę kręconą siewnika, (realizacja w module 321[05].Z1),
4) dobrać właściwy sposób traktowania nasion przed siewem,
5) zagregatować ciągnik z siewnikiem,
6) ustawić znacznik siewnika,
7) wykonać siew,
8) zakończyć pracę: odczepić, oczyścić i odstawić do parku maszynowego siewnik/sadzarkę.
− czysty materiał siewny,
− wzór do obliczenia ilości wysiewu,
− siewnik, sadzarka, zaprawiarka i ciągnik,
− zaprawa nasienna.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj uprawę roli pod ziemniaki w gospodarstwie, które posiada gleby lekkie.
1) przeanalizować zasady uprawy roli pod ziemniaki na glebach lekkich,
2) wybrać najlepsze przedplony dla ziemniaków,
3) przedyskutować z grupą kolejność wykonywanych zabiegów,
4) zanotować spostrzeżenia,
5) opracować projekt uprawy roli.

36
− opis gospodarstwa rolnego,
− katalog maszyn i narzędzi do uprawy roli,
Ćwiczenie 3
Zaplanuj ochronę zbóż przed chorobami w gospodarstwie ekologicznym. Skalkuluj
koszty.
1) zaplanować właściwe zabiegi agrotechniczne,
2) uzupełnić poniższą tabelę,
Choroba Sposoby zapobiegania Metody zwalczania
Rdze zbożowe
Mączniak prawdziwy zbóż itp.
3) obliczyć koszt całkowity stosowanych środków i preparatów,
4) zrobić zestawienie kosztów,
5) zanotować spostrzeżenia i wyliczenia.
− atlas chorób zbóż,
− cennik środków i preparatów,
− kalkulator,
Ćwiczenie 4
Sporządź kalkulację niepełną produkcji pszenicy ozimej w gospodarstwie ekologicznym.
1) przeanalizować dane gospodarstwa (załącznik),
2) obliczyć koszty stałe,
3) obliczyć koszty zmienne,
4) sporządzić kalkulację niepełną produkcji pszenicy jarej i ozimej,
− dane gospodarstwa,
− cenniki: materiału siewnego, nawozów, środków ochrony roślin (biopreparatów),
− koszt nakładu siły pociągowej i pracy,
− kalkulator,
− arkusz papieru, flamastry.

37
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić wpływ przedplonu na zboża i okopowe? ! !
2) wskazać terminy siewu zbóż oraz omówić ich korzystny
i niekorzystny wpływ na plonowanie zbóż? ! !
3) zaplanować i wykonać siew? ! !
4) wymienić choroby i szkodniki zbóż i ziemniaków oraz podać sposoby
ich zapobiegania w gospodarstwie ekologicznym? ! !
5) wymienić zabiegi pielęgnacyjne w zbożach i ziemniakach? ! !
6) omówić przyczyny ograniczające plonowanie ziemniaków – jak
można temu zapobiec? ! !
7) przedstawić efektywność ekonomiczną gospodarstw ekologicznych? ! !

38
4.5. Technologia uprawy roślin pastewnych oraz wysiewanych na
nawozy zielone
Rośliny pastewne
Uprawa roślin pastewnych odgrywa w rolnictwie ekologicznym pierwszoplanową rolę,
ponieważ łączy uprawę roślin z chowem zwierząt i stanowi podstawę gospodarki nawozowej.
Uprawa roślin pastewnych spełnia dwa główne zadania:
− wiązanie azotu atmosferycznego,
− zaopatrywanie w nawozy gospodarskie.
Pole obsiane rośliną pastewną w obrębie płodozmianu nie jest traktowane jedynie jako
źródło zielonki, siana czy kiszonki, ponieważ jego system jest znacznie szerszy. Uprawy
te zapewniają kilkuletni odpoczynek gleby i wzbogacanie jej w próchnicę. System korzeniowy
i pozostałe na powierzchni gleby części roślin stanowią pożywkę dla organizmów glebowych,
które rozmnażają się, wpływając na polepszenie struktury gleby. Glebę przerasta bogaty
system korzeniowy, który rozpuszcza poprzez swoje wydzieliny trudno dostępne dla roślin
składniki mineralne. Rośliny pastewne dobrze zacieniają wierzchnią warstwę gleby,
co wpływa na poprawę sprawności tej gleby, utrzymując ją w stanie wolnym od chwastów.
Rośliny pastewne są zatem dobrym przedplonem dla roślin następczych. Wyjątkiem mogą być
lata suche, kiedy rośliny pastewne wyczerpały zapas wody z gleby, który musi być
uzupełniony przez opady, aby można było przygotować glebę pod zasiew rośliny następczej
i zapewnić jej wschody oraz warunki wzrostu.
Każdy ze sposobów uprawy roślin, zarówno wieloletnich jak i jednorocznych ma swoje
uzasadnienie i szczególne zalety. Ponadto istnieje możliwość uprawy roślin pastewnych
w międzyplonach.
W grupie roślin pastewnych jest duża różnorodność gatunków, umożliwia to wybór
odpowiedniego gatunku dla każdego stanowiska i kierunku użytkowania. W tabeli 9
przedstawione zostały rośliny, które można stosować w zależności od rodzaju uprawy.
Tabela 9. Uprawa roślin pastewnych i na nawóz zielony [opracowanie własne]
Rodzaj uprawy Rośliny
Rośliny motylkowe wieloletnie
Koniczyna czerwona,
Koniczyna biała
Koniczyna szwedzka
Koniczyna inkarnatka
Lucerna chmielowa
Lucerna
Esparceta
Rośliny motylkowe jednoroczne
Seradela
Koniczyna aleksandryjska
Koniczyna perska
Łubin pastewny
Wyka jara
Wyka ozima
Rośliny wieloletnie niemotylkowe
Życica trwała
Życica wielokwiatowa
Życica oldenburska
Kostrzewa łąkowa
Kupkówka
Tymotka łąkowa
Rajgras wyniosły
Rośliny niemotylkowe jednoroczne
Kukurydza uprawiana na kiszonkę
Życica westerwoldzka
Kapusta pastewna
Rzepak pastewny
Gorczyca
Facelia

39
Najbardziej korzystnym sposobem uprawy roślin pastewnych są mieszanki, które łączą
zalety kilku gatunków roślin; w ten sposób wykorzystuje się ich zdolność plonowania.
Uprawa mieszanki koniczyny czerwonej z trawami:
− dostarcza pasz gospodarskich,
− zwalcza chwastów,
− poprawia strukturę zasiewów,
− chroni przed erozją wietrzna i wodną,
− jest kryjówką dla owadów pożytecznych,
− stanowi pożytek pszczeli,
− powoduje zwiększenie zawartości próchnicy,
− spulchnia podglebie,
− wiąże azot,
− zapobiega wymywaniu składników pokarmowych,
− zwiększa dostępności składników pokarmowych,
− uruchamia składników pokarmowych z podglebia.
Poniższej w tabeli 10. podany jest skład mieszanek w zależności od użytkowania.
Tabela 10. Mieszanki koniczyny z trawami (w kg/ha) [3, s. 147]
Użytkowanie Skład mieszanki Uwagi
Jednoroczne
15 kg koniczyny perskiej lub egipskiej
10 kg rajgrasu westerwoldzkiego
15 kg późnej odmiany życicy trwałej
Użytkowanie kośne
Jednoroczne–
dwuletnie
10 kg koniczyny czerwonej
15 kg rajgrasu włoskiego
5 kg życicy trwałej
Przy użytkowaniu pastwiskowym
dodatkowo
4 kg koniczyny białej
Wieloletnie wysiew
jesienny
4 kg Kostrzewy łąkowej
4 kg tymotki łąkowej
Pastwisko i użytkowanie kośne
Wieloletni wysiew
wiosenny
10 kg koniczyny perskiej
5 kg rajgrasu westerwoldzkiego
Mieszanka
landsberska
15 kg wyki kosmatej
10 kg inkarnatki
Mieszanka koniczyny
z trawami i międzyplonu ozimego,
na stanowisko lekkie
Wsiewki
Nawozy zielone
Nawozy zielone są to rośliny uprawiane na przyoranie w celu zwiększenia żyzności
gleby. W zależności od płodozmianu rośliny na nawóz zielony są uprawiane jako
międzyplony lub też jako plon główny. O wysokich właściwościach uprawnych tej grupy
roślin świadczą:

40
− korzenie i wprowadzona do gleby ścierń stanowią pokarm dla organizmów glebowych,
czyli zaopatrują glebę w energię; równocześnie pobudzenie aktywności
mikroorganizmów stabilizuje strukturę gleby,
− motylkowate uprawiane na nawóz zielony dostarczają azotu, który może być
wykorzystany przez rośliny następcze,
− wiele roślin uprawianych na nawóz zielony zwiększa dzięki wydzielinom korzeniowym
dostępność składników mineralnych w glebie,
− rośliny uprawiane na nawozy zielone oceniają glebę i chronią ją przed wpływem
niekorzystnych czynników atmosferycznych,
− kwitnące rośliny uprawiane na nawóz zielony stanowią bazę pokarmową dla owadów
pożytecznych.
1. Jaką rolę odgrywa uprawa roślin pastewnych w rolnictwie ekologicznym?
2. Z jakich etapów składa się proces technologiczny dowolnie wybranej rośliny pastewnej?
3. Jaki jest skład mieszanki koniczyny z trawami w zależności od użytkowania?
4. Jakie są korzyści z uprawy koniczyny czerwonej z trawami?
5. Co to są nawozy zielone i w jakim celu się je stosuje?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaproponuj skład mieszanki (koniczyny czerwonej z trawami) do obsiewu użytków
zielonych. Łąki zajmują powierzchnię 10 ha i użytkowane są jeden rok oraz pastwiska
o powierzchni 5 ha, użytkowanego wiele lat.
1) ustalić procentowy udział traw i roślin motylkowych w mieszance,
2) określić, na podstawie odpowiednich tabel, ilość wysiewu nasion,
3) obliczyć ilość wysiewu nasion poszczególnych gatunków na łąkę i na pastwisko,
4) przeliczyć ilość wysiewu na powierzchnię 10 ha i 5 ha,
− tabele wysiewu nasion traw,
− kalkulator.
Ćwiczenie 2
Dobierz odpowiednie odmiany kukurydzy do uprawy w poszczególnych rejonach Polski
z przeznaczeniem na kiszonkę.

41
1) przeanalizować rejestr odmian,
2) określić terminy siewu w zależności od warunków klimatycznych Polski,
3) określić przeznaczenie kukurydzy,
− rejestr odmian kukurydzy,
− arkusz papieru formatu A4.
Ćwiczenie 3
Przedstaw schematycznie proces technologiczny dowolnie wybranej rośliny pastewnej.
1) scharakteryzować technologią uprawy wybranej rośliny,
2) zaproponować odpowiednią uprawę roli,
3) zastosować nawożenie w odpowiedniej formie, dawce i terminie,
4) określić terminy siewu, normę wysiewu oraz parametry siewu,
5) określić zabiegi pielęgnacyjne,
6) zastosować odpowiednie metody i środki biodynamiczne do walki z chorobami
i szkodnikami,
7) zastosować odpowiedni termin i sposób zbioru,
− arkusz papieru formatu A4,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić grupy upraw pastewnych? ! !
2) oceniać rolę roślin pastewnych w rolnictwie ekologicznym? ! !
3) przedstawić technologię uprawy roślin pastewnych? ! !
4) określić skład mieszanek i ich przeznaczenie w gospodarstwie
ekologicznym? ! !
5) określić, jakie są powiązania pomiędzy uprawą roślin pastewnych,
a produkcją zwierzęcą w ekorolnictwie? ! !

42
4.6. Użytki zielone
Użytki zielone stanowią podstawę wyżywienia przeżuwaczy. Wielogatunkowa ruń
(trawy, motylkowate, zioła) dostarcza pełnowartościowej paszy dobrze wykorzystywanej
przez zwierzęta. Oprócz funkcji gospodarczych, łąki i pastwiska spełniają również ważne
funkcje przyrodnicze, takie jak:
− działanie przeciwerozyjne,
− ochronę gleb torfowych przed nadmierną mineralizacją,
− działanie strukturotwórcze.
Ważną cechą ekosystemu trawiastego jest dodatni bilans materii organicznej, co oznacza,
że na łąkach i pastwiskach zachodzi proces gromadzenia próchnicy.
Różnorodność gatunkowa runi łąk i pastwisk
Użytkowane rolniczo łąki naturalne stanowią zbiorowisko roślinne, zależne
od czynników środowiskowych i sposobu zagospodarowania. Zagospodarowanie zależy
od topografii, rzeźby terenu, a przede wszystkim od rolnika. Odpowiednie użytkowanie
i nawożenie pozwalają przekształcić ubogą łąkę w użytek o bujnej runi. Sposób
zagospodarowania wpływa również na życie mikroorganizmów.
Trawy i rośliny motylkowe stanowią pod względem ilościowym najważniejszy składnik
runi. Zioła są pożądane na łąkach naturalnych, ale w niewielkiej ilości, są smaczne i zawierają
wiele związków czynnych. Mogą również występować chwasty trujące, do których zalicza się
m.in.; szalej jadowity, jaskier jadowity i ostry, zimowit jesienny, wilczomlecz sosnka i skrzyp
błotny. Chwasty obniżające plon i pogarszające jakość to barszcz zwyczajny, ostrożeń polny oraz
pasożytnicze rośliny, takie jak: kanianka koniczynowa, świetlik łąkowy, zagorzałek późny czy
szelężnik większy. Porównując trawy, rośliny motylkowe i zioła, można stwierdzić, że zawartość
energii netto jest wysoka tylko w młodych trawach. Bogate w białko strawne i dość bogate w
wapń, magnez i mikroelementy są rośliny motylkowe. Zioła wykazują zróżnicowaną zawartość
składników, ale najczęściej zawierają duże ilości białka strawnego. W rolnictwie ekologicznym
należy dążyć do zrównoważonego składu botanicznego trwałych użytków zielonych.
Metody poprawy składu gatunkowego runi (tabela 11)
Jeśli stanu łąki naturalnej nie można polepszyć poprzez jej użytkowanie i nawożenie lub
jeśli występuje pogorszenie stanu runi, należy wykonać ponowny obsiew lub dosiew.
O efekcie podsiewu w dużej mierze decyduje dostateczna wilgotność gleby. Odpowiednim
terminem do tego zabiegu jest wiosna lub okres od połowy lipca do połowy sierpnia.
Tabela 11. Metody poprawy składu gatunkowego runi [opracowanie własne]
Podsiew Pełna uprawa
Okres
stosowania
− łąka ma równą dobrą darń,
− w runi występują wartościowe
niskie trawy,
− brak traw wysokich i roślin
motylkowych,
− darń jest bardzo zniszczona i nierówna, dużo
chwastów,
− wartościowe gatunki stanowią tylko do 5%
a 25–40% całej roślinności stanowią rośliny
bezwartościowe,
Zabiegi
uprawowe
umożliwiające
polepszenie runi
− bronowanie lub płytkie
zastosowanie glebogryzarki,
− usuniecie resztek rośliny,
− wysianie traw i motylkowych,
− wałowanie,
− po odroście przykosić.
− przyoranie,
− rozdrobnienie darni i wymieszanie z glebą,
− wałowanie,
− wysiew nasion,
− wałowanie.

43
Nawożenie oraz zabiegi pielęgnacyjne na użytkach zielonych w gospodarstwach
ekologicznych
Do prawidłowego rozwoju rośliny potrzebują określonych ilości podstawowych
składników pokarmowych. Wraz z plonem składniki te są zabierane z danego siedliska,
dlatego wymagają uzupełnienia. Główne straty dotyczą fosforu, potasu i magnezu.
W gospodarstwach ekologicznych część składników wprowadzamy w nawozach
gospodarskich, resztę należy uzupełnić nawozami mineralnymi. Ważnym problemem na
trwałych użytkach zielonych jest zakwaszenie gleb. Wapnowanie kwaśnych gleb staje się
więc zabiegiem koniecznym, gdyż ma ogromny wpływ na prawidłowy rozwój roślin,
zwłaszcza motylkowatych. Nawozy nadające się na łąki i pastwiska:
− wapno dolomitowe,
− obornik,
− kompost,
− gnojówka,
− koszarzenie.
Zabiegi pielęgnacyjne na łąkach i pastwiskach
Prawidłowo prowadzone łąki i pastwiska wymagają systematycznych zabiegów
pielęgnacyjnych. Zabiegi pielęgnacyjne mechaniczne:
− zabiegiem mechanicznym wykonywanym na łąkach i pastwiskach jest bronowanie
(rys. 7). Stosuje się je przy usuwaniu zwałów mchów, w razie zamulenia runi wodą
z wylewów rzek, po nawożeniu obornikiem, kompostem i wapnem oraz w przypadku
pokrycia powierzchni łąk kożuchem obumarłej roślinności. Najlepsze do tego celu są
brony łąkowe.
Rys. 7. Brona łąkowa [14]
− zabiegiem koniecznym na wszystkich glebach torfowych jest wałowanie. Jest ono
również wskazane na glebach piaszczystych. Dzięki wałowaniu dociskana jest wierzchnia
warstwa, gruntu i zwiększa się podsiąkanie wody, przyspieszany jest rozwój pożytecznej
mikroflory glebowej i rozkład materii organicznej,
− włókowanie wykonuje się przede wszystkim w celu rozgarnięcia kretowisk oraz
wyrównania powierzchni. Nie rozrzucone kopce szybko zarastają chwastami, tworzy się
nierówna darń, trudna do użytkowania i pielęgnacji,
− na pastwisku niezbędnym zabiegiem jest wykaszanie kęp i niedojadów oraz rozgarnianie
łajniaków.

Technik.rolnik 321[05] z2.03_u

Technik.rolnik 321[05] z2.03_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.rolnik 321[05] z2.03_u

Similar to Technik.rolnik 321[05] z2.03_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.rolnik 321[05] z2.03_u