Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoarowej

1. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Pyszczek
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony przeciwpoŜarowej
322[14].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
dr inŜ. Kazimierz Witosław
mgr inŜ. Renata Kaperska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Andrzej Pyszczek
Konsultacja:
mgr inŜ. Krystyna Kwestarz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[14].O1.01
,,Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej”,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik weterynarii.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Ochrona przeciwpoŜarowa 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 15
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Kodeks pracy. Prawna ochrona pracy 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzające 24
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 25
4.3. ZagroŜenia osób, mienia i otoczenia występujące w rolnictwie i pracach
weterynaryjnych. Choroby zawodowe 26
4.3.1. Materiał nauczania 26
4.3.2. Pytania sprawdzające 33
4.3.3. Ćwiczenia 33
4.4.4. Sprawdzian postępów 35
4.4. Zapobieganie i zasady postępowania w sytuacji zagroŜenia oraz udzielanie
pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach 36
4.4.1. Materiał nauczania 36
4.4.2. Pytania sprawdzające 39
4.4.3. Ćwiczenia 39
4.4.4. Sprawdzian postępów 40
5. Sprawdzian osiągnięć 41
6. Literatura 46

4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
322[14].O1.02
Określanie cech
anatomicznych zwierząt
322[14].O1.04
Określanie topografii ciała
i połoŜenia narządów zwierząt
322[14].O1
Podstawy zawodu
322 [14].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony przeciwpoŜarowej
322[14].O1.03
Określanie cech fizjologicznych
zwierząt
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach oraz zasadach
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej, mogących powodować zagroŜenia
dla bezpieczeństwa i zdrowia oraz postępowaniu w sytuacjach awaryjnych, a takŜe udzielaniu
pomocy osobie, która uległa wypadkowi.
Poradnik zawiera:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę.
Schemat układu jednostek modułowych

5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− przestrzegać ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
− wyjaśniać rolę higieny w Ŝyciu codziennym i w pracy,
− rozróŜniać czynniki szkodliwe dla zdrowia i Ŝycia człowieka,
− stosować zasady zachowania się w róŜnych sytuacjach zagroŜenia,
− stosować zasady udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,
− wskazywać odpowiednie instytucje w zaleŜności od zaistniałego zagroŜenia,
− korzystać z róŜnych źródeł informacji,
− korzystać z komputera i jego oprogramowania.

6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas obsługi zwierząt,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zawodowych
czynności przez pracowników słuŜby weterynaryjnej,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w laboratoriach weterynaryjnych,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas obsługi maszyn, urządzeń,
sprzętu i aparatów wykorzystywanych w produkcji rolniczej i w działalności weterynaryjno-
zootechnicznej,
− zastosować i przestrzegać przepisy Kodeksu Pracy,
− zastosować przepisy ochrony przeciwpoŜarowej,
− dobrać podręczny sprzęt ochrony przeciwpoŜarowej,
− określić postępowanie podczas poŜaru i zaprojektować drogi ewakuacyjne,
− dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju pracy,
− wyjaśnić sposoby zabezpieczenia sprzętu, urządzeń i aparatów przed uszkodzeniem,
− udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
− dobrać środki i materiały do apteczki pierwszej pomocy,
– określić choroby zawodowe pracowników sektora rolniczego i słuŜby sanitarno-
weterynaryjnej.

7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Ochrona przeciwpoŜarowa
4.1.1. Materiał nauczania
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej w art. 70 stanowi, Ŝe: ,,Obywatele Rzeczpospolitej
Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie niezdolności do pracy (…)
a urzeczywistnianiu tego prawa słuŜy (…) stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony
i higieny pracy”. W celu realizacji tego obowiązku Państwo ustanawia system gwarancji
prawnych, dla zabezpieczenia zdrowia i Ŝycia ludzkiego w procesie pracy, nazywany systemem
ochrony pracy. Przedmiotem ochrony w systemie ochrony pracy jest, więc człowiek i jego
zdrowie. NajwaŜniejszym ogniwem systemu ochrony pracy jest prawo pracy stanowiące zbiór
norm prawnych słuŜących ochronie interesów pracujących. W zakresie norm prawa pracy
wyodrębnione są przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które są normami prawnymi
słuŜącymi bezpośrednio ochronie zdrowia pracowników przed zagroŜeniami, jakie mogą
powstać w procesie pracy. WyraŜenie ,,bezpieczeństwo pracy” odnosi się do wszelkich działań,
które słuŜą zapobieganiu urazom – wypadkom przy pracy, a ,,higiena pracy” obejmuje działania
słuŜące zapobieganiu powstawania schorzeń – chorób zawodowych. W języku potocznym,
termin: „bezpieczeństwo i higiena pracy” określany jest skrótowo: „bhp”. Oprócz przepisów bhp
w systemie ochrony pracy obowiązują tzw. zasady bhp. Pod pojęciem zasad bhp rozumie się
sposób, metodę postępowania przyjętą i ukształtowaną w procesie pracy, mającą chronić Ŝycie
lub zdrowie pracownika, która nie jest ujęta w Ŝadnym przepisie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Na przykład sposób chodzenia przodem po schodach. Takiego postępowania nie regulują
przepisy bhp.
Podstawowym przepisem prawa pracy, określającym prawa i obowiązki pracowników
i pracodawców jest ustawa Kodeks pracy. Dział X Kodeksu Pracy zawiera podstawowe prawa
i obowiązki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepisy bezpieczeństwa i higieny
pracy znajdują się ponadto w wielu aktach prawnych tzw. niŜszego rzędu, rozporządzeniach
wydawanych przez właściwych ministrów. Rozporządzenia te określają przepisy
bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w róŜnych gałęziach pracy:
podczas wykonywania prac spawalniczych, obsługi obrabiarek do drewna, maszyn i ciągników
rolniczych.
Pracodawcą jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna (spółka cywilna, spółka
akcyjna, spółka z o.o.), jeśli zatrudniają one pracowników. Pracownikiem jest osoba zatrudniona
na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy
o pracę. Umowa o pracę jest najbardziej powszechnym sposobem nawiązywania stosunku pracy.
Powinna być zawarta na piśmie i określać: strony umowy (pracodawcę i pracownika), rodzaj
umowy (na czas określony, na czas nieokreślony), datę jej zawarcia, rodzaj pracy, miejsce
wykonywania pracy, wynagrodzenie, ze wskazaniem składników wynagrodzenia, wymiar czasu
pracy, termin rozpoczęcia pracy.
Podstawowe obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy w dziedzinie bhp
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
− organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
− zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie
tych poleceń,

8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
− zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
− zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym
przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. W ramach podstawowych obowiązków
w dziedzinie bhp określonych w Dziale X Kodeksu Pracy pracodawca jest obowiązany m.in.:
− zapewnić pracownikom obiekty i pomieszczenia pracy spełniające wymagania przepisów
bhp,
− wyposaŜać stanowiska pracy w maszyny i urządzenia techniczne, które spełniają
wymagania oceny zgodności i są oznakowane znakiem CE,
− oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywanymi pracami,
informować pracowników o ryzyku oraz o zasadach ochrony przed zagroŜeniami,
− poddawać pracowników profilaktycznym badaniom lekarskim,
− przeprowadzać szkolenia pracowników w dziedzinie bhp,
− wydawać pracownikom instrukcje i wskazówki dotyczące bhp na stanowiskach pracy,
− dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ i obuwie robocze,
− konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy.
Podstawowe prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bhp
Obowiązki pracownika
Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest obowiązany:
− znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktaŜu
z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełoŜonych,
− dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
− stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
− niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŜe inne osoby
znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im niebezpieczeństwie,
− współdziałać z pracodawcą i przełoŜonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracownik ma prawo:
− powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom,
− oddalić się z miejsca zagroŜenia, jeŜeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy nie
usuwa zagroŜenia,
− do wynagrodzenia za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalania się
z miejsca zagroŜenia.
Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełoŜonego o powstrzymaniu się od
wykonania pracy lub oddaleniu się z miejsca pracy.
Odpowiedzialność porządkowa pracowników (Art. 108 Kodeksu Pracy). Za
nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów

9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpoŜarowych, opuszczanie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spoŜywanie alkoholu
w czasie pracy – pracodawca moŜe stosować: karę upomnienia, nagany i karę pienięŜną.
Bezpieczeństwo i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich.
Źródłem wielu zagroŜeń dla zdrowia i Ŝycia ludzi są czynności związane z chowem
i hodowlą zwierząt gospodarskich, wykonywane codziennie lub okresowo, a w szczególności
prace związane z karmieniem, pojeniem, dojeniem, wymianą ściółki oraz pielęgnacją, leczeniem
i transportem. Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt
gospodarskich uregulowane są przepisami Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 28 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt
gospodarskich (Dz. U. z dnia 15 października 2001 r).
Warunki w pomieszczeniach inwentarskich
Obowiązkiem pracodawcy jest stworzenie odpowiednich warunków w pomieszczeniach
inwentarskich oraz organizowanie prac przy obsłudze zwierząt zgodnie z wymogami
bezpieczeństwa i higieny pracy.
W pomieszczeniach przeznaczonych do hodowli lub chowu zwierząt pracodawca powinien
zapewnić w szczególności:
− utrzymywanie czystości i porządku, w tym regularne usuwanie odchodów,
− zwalczanie gryzoni, owadów i szkodliwych mikroorganizmów,
− niedopuszczanie do zagrzybienia ścian i sufitów,
− utrzymywanie właściwej wentylacji.
W tym celu powierzchnia podłogi korytarza powinna być nienasiąkliwa i ograniczająca
poślizg, a szerokość korytarza powinna umoŜliwiać stosowanie urządzeń technicznych do
dowozu i dozowania pasz. NaleŜy równieŜ zapewniać łatwy i bezpieczny dostęp do zwierząt
oraz bezpieczne wykonywanie czynności związanych z ich obsługą. Kanały odprowadzające
ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone. Drzwi w pomieszczeniach
inwentarskich powinny być otwierane na zewnątrz.
W pomieszczeniach inwentarskich niedopuszczalne jest:
− uŜywanie ognia otwartego oraz palenie tytoniu,
− wykonywanie nagłych ruchów oraz wydawanie dźwięków mogących niepokoić zwierzęta,
− podchodzenie w bezpośrednie sąsiedztwo zwierząt w sposób niezauwaŜalny dla zwierzęcia.
W celu ograniczenia stęŜenia pyłów organicznych w pomieszczeniach inwentarskich
powinno się w szczególności wyposaŜyć pomieszczenia przeznaczone dla drobiu i trzody
chlewnej w urządzenia odpylające lub stosować inne dostępne urządzenia techniczne do
odpylania pomieszczeń.
W nowo budowanych lub przebudowywanych pomieszczeniach inwentarskich powinny być
zastosowane urządzenia techniczne ułatwiające pracę przy dowozie i dozowaniu pasz, usuwaniu
odchodów zwierzęcych oraz pojeniu zwierząt. W tych pomieszczeniach niedopuszczalne jest
umieszczanie progów w otworach drzwiowych.
Niedopuszczalna jest eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektrycznych nie
zapewniających odpowiedniej ochrony przed moŜliwością poraŜenia.
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac
Przepisy prawne określają szczegółowo zasady, których naleŜy przestrzegać pracując ze
zwierzętami, między innymi:
− przy obsłudze buhajów,
− przy obsłudze zwierząt uznanych za niebezpieczne (rozpłodników, klaczy ze źrebiętami
oraz loch z prosiętami),
− w czasie naturalnego rozrodu zwierząt,
− podczas uŜywania koni w zaprzęgach,

10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
− przy obsłudze zwierząt uznanych za niebezpieczne,
− podczas przewozu zwierząt środkami transportu,
− podczas wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, hodowlanych lub weterynaryjnych na
koniach, bydle, owcach i kozach.
Przy obsłudze rozpłodników, klaczy ze źrebiętami oraz loch z prosiętami, które uznaje się
za zwierzęta niebezpieczne powinno się zachować niŜej wymienione środki ostroŜności:
− niedopuszczalne jest przywiązywanie zwierząt niebezpiecznych do ruchomych lub
niedostatecznie umocowanych przedmiotów,
− pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt niebezpiecznych nie powinni wykonywać na
nich bolesnych zabiegów ani pomagać przy ich wykonywaniu,
− zwierzęta wykazujące skłonność do gryzienia ludzi lub innych zwierząt, jeŜeli przebywają
poza swoim stanowiskiem, powinny mieć nałoŜone kagańce,
− zwierzęta wykazujące skłonność do kopania powinny być umieszczane w boksach,
w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracowników,
− nad stanowiskami dla zwierząt niebezpiecznych powinny być umieszczone napisy
ostrzegawcze,
− boksy powinny być skonstruowane w taki sposób, aby karmienie zwierząt i zakładanie
uwiązów mogło odbywać się bez konieczności wchodzenia do nich, a drzwi otwierały się na
zewnątrz,
− rozpłodniki powinny być prowadzone w uprzęŜy, pojedynczo i z zachowaniem szczególnej
ostroŜności,
− zwierzęta niebezpieczne podczas wyprowadzania powinny mieć załoŜone uwiązy.
Ponadto:
− niedopuszczalne jest spoŜywanie posiłków i palenie tytoniu podczas obsługi zwierząt,
− posiłki powinny być spoŜywane w wydzielonym pomieszczeniu, po uprzednim umyciu rąk
i twarzy,
− na zapleczu pomieszczeń inwentarskich powinna znajdować się apteczka spełniająca
wymagania określone w odrębnych przepisach.
− pracownicy obsługujący zwierzęta powinni niezwłocznie opatrywać doznane skaleczenia.
pracownicy wypasający zwierzęta w warunkach potencjalnego zagroŜenia ukąszeniem przez
kleszcze powinni być wyposaŜeni w środki zabezpieczające, a takŜe być poddani
szczepieniu ochronnemu przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu,
− pracownicy poszkodowani na skutek ugryzienia lub poturbowania przez zwierzęta oraz na
skutek zranienia przez przedmioty zanieczyszczone nawozem organicznym lub ziemią
powinni mieć niezwłocznie zapewnioną pomoc lekarską,
− pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt gospodarskich powinni zostać poddani
szczepieniom ochronnym przeciw tęŜcowi,
w przypadku wystąpienia u pracownika objawów nasuwających podejrzenie choroby
odzwierzęcej powinien on niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
Zasady bezpiecznej pracy maszynami rolniczymi.
Bezpieczne uŜytkowanie maszyn rolniczych wymaga znajomości czynników, które mogą
spowodować zagroŜenia podczas wykonywania prac polowych oraz czynności obsługowych
i regulacyjnych.
Przed uruchomieniem maszyny naleŜy sprawdzić prawidłowość jej działania, stan połączeń
i osłon zabezpieczających oraz upewnić się, czy połączenie maszyny z ciągnikiem jest
zabezpieczone przed przypadkowym rozłączeniem. Przed włączeniem napędu maszyny powinno
się bezwzględnie sprawdzić, czy w zasięgu działania zespołów maszyny nie przebywają ludzie
lub nie znajdują się obce przedmioty. W razie stwierdzenia usterek w działaniu maszyny
podczas ruchu agregatu naleŜy zatrzymać go i wyłączyć napęd maszyny.

11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
W czasie działania maszyny nie wolno wchodzić na nią lub schodzić, stawać na zaczepie
lub w innym nieprzeznaczonym do tego miejscu. Nie wolno jeździć na ciągnikach siedząc na
błotniku lub stojąc na zaczepie. Nie wolno przebywać między ciągnikiem a maszyną ani
w czasie ruchu agregatu, ani podczas postoju, jeŜeli silnik nie został wyłączony. Po kaŜdym
zatrzymaniu ciągnika obsługujący powinien przed zejściem z siedziska wyłączyć napęd wału
odbioru mocy.
Części maszyn, słuŜące do ich napędu, jak: koła pasowe, pasy, koła zębate, łańcuchy i wały
napędowe, przeguby itp. powinny być osłonięte w sposób zapewniający ich bezpieczną obsługę,
osłon tych nie wolno zdejmować ani odchylać podczas ruchu maszyny. Regulowanie,
smarowanie, naprawy, czyszczenie i inne podobne czynności mogą być wykonywane tylko po
wyłączeniu napędu i zatrzymaniu maszyny przez wyłączenie silnika. Nie wolno pracować przy
maszynach w odzieŜy podartej, o luźno zwisających lub odstających częściach, kobiety
i długowłosi męŜczyźni muszą mieć włosy związane chustką.
W czasie uŜytkowania maszyn rolniczych, zasilanych energią elektryczną, naleŜy
przestrzegać dodatkowych zasad postępowania z urządzeniem elektrycznym. W celu uniknięcia
zwarć w instalacji trzeba stosować wyłączniki samoczynne i bezpieczniki topikowe, chroniące
przewody przed nadmiernym nagrzaniem.
Ogólne zasady przechowywania maszyn i narzędzi rolniczych.
Maszyny rolnicze są przewaŜnie maszynami pracującymi sezonowo, w krótkich okresach
agrotechnicznych. Większość maszyn stosowanych w produkcji polowej jest uŜytkowana
w ciągu roku jedynie przez okres kilku tygodni. W związku z tym, sprawą niezmiernie istotną
jest prawidłowe zabezpieczenie maszyn i narzędzi przed korozją oraz odpowiednie ich
przechowywanie. Prawidłowe przechowywanie maszyn i narzędzi wiąŜe się z określonymi
czynnościami przygotowawczymi, w szczególności z:
− prawidłową ochroną przed korozją,
− odpowiednim miejscem do przechowywania maszyn i narzędzi,
− dostatecznym wyposaŜeniem parku maszynowego.
Po zakończonym sezonie sprzęt powinien zostać dokładnie umyty zimną lub ciepłą wodą,
przy czym czynności te powinny zostać przeprowadzone w miarę moŜliwości na specjalnie
przygotowanych stanowiskach, przy uŜyciu pistoletów do wody lub specjalnych myjni. NaleŜy
przy tym pamiętać, Ŝe rozpuszczone w wodzie pozostałości chemicznych środków ochrony
roślin, paliw, olejów lub smarów mogą przenikać do gleby lub wód gruntowych, stanowiąc
ekologiczne zagroŜenie dla środowiska naturalnego. W przypadku stwierdzenia miejscowej
korozji na metalowych częściach naleŜy ją usunąć, a następnie zakonserwować całą maszynę
przy uŜyciu olejów lub smarów ochronnych. Miejscowe ubytki powłok lakierniczych naleŜy
uzupełnić. Szczegółowe zalecenia dotyczące konserwacji maszyn i urządzeń oraz ich
przygotowania do postoju między sezonowego zawierają instrukcje obsługi.
Do przechowywania sprzętu rolniczego moŜna wykorzystywać:
− specjalnie przystosowane tereny otwarte,
− wiaty,
− szopy półotwarte,
− szopy zamknięte,
− garaŜe,
− specjalne magazyny.
Pomieszczenia słuŜące do przechowywania maszyn i narzędzi rolniczych muszą spełniać
wymagania przeciwpoŜarowe, powinny być wykonane z materiałów niepalnych i nie mogą
sąsiadować z obiektami słuŜącymi do przechowywania materiałów łatwo palnych, a takŜe
powinny być wyposaŜone w instalację odgromową. Pomieszczenia zamknięte muszą być
wyposaŜone w skutecznie działający układ wentylacyjny. Obok przechowywanego sprzętu
powinien być odpowiednio rozmieszczony sprzęt przeciwpoŜarowy, a zwłaszcza gaśnice.

12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Ochrona przeciwpoŜarowa.
Ochrona przeciwpoŜarowa polega na przedsięwzięciach mających na celu ochronę Ŝycia,
zdrowia i mienia przed poŜarem, klęską Ŝywiołową lub innym miejscowym zagroŜeniem przez:
− zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się poŜaru, klęski Ŝywiołowej, lub innego
miejscowego zagroŜenia,
− zapewnienie sił i środków do zwalczania poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego
miejscowego zagroŜenia,
− prowadzenie działań ratowniczych.
Przyczyny powstawania poŜarów.
Najczęściej spotykanymi przyczynami poŜarów jest ludzka nieostroŜność, która objawia się
drastycznym lekcewaŜeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa oraz świadomym łamaniem
przepisów przeciwpoŜarowych. Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia
tytoniu w miejscach niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako
niebezpieczne poŜarowo oraz lekcewaŜenie zagroŜeń związanych z uŜywaniem cieczy palnych.
Drugą pod względem częstotliwości przyczyną występowania poŜarów są wady i nieprawidłowa
eksploatacja urządzeń elektrycznych. Objawia się to głównie nadmiernym obciąŜaniem
obwodów zasilających, eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie oraz
uŜytkowaniem przenośnych urządzeń grzewczych w sposób niezgodny z przeznaczeniem
i określonymi zasadami uŜytkowania.
Podstawowe przepisy prawne.
NajwaŜniejszym polskim aktem prawnym, regulującym zagadnienia związane z ochroną
przeciwpoŜarową jest ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoŜarowej (Dz.U.
z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, z późn. zm.). Przepisy wykonawcze do Ustawy znajdują się
w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpoŜarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.
U. z dnia 11 maja 2006 r.). Rozporządzenie określa między innymi warunki zabezpieczenie
przeciwpoŜarowego zbioru, transportu i składowania palnych płodów rolnych.
Obowiązki właściciela (kierownika zakładu pracy) w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej
Właściciel lub kierownik zakładu pracy jest zobowiązany zapewnić jego ochronę
przeciwpoŜarową, która polega głównie na:
− przestrzeganiu przeciwpoŜarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych,
− wyposaŜeniu budynków, obiektów i terenu w sprzęt poŜarniczy i ratowniczy oraz środki
gaśnicze,
− zapewnieniu osobom przebywającym w zakładzie pracy bezpieczeństwa i moŜliwości
ewakuacji,
− przygotowaniu zakładu pracy do prowadzenia akcji ratowniczej,
− ustalaniu sposobów postępowania w razie powstania poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego
miejscowego zagroŜenia.
Obowiązki pracownika w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej.
Na pracownikach ciąŜy równieŜ wiele obowiązków związanych z ochroną
przeciwpoŜarową, gdyŜ są oni zobowiązani:
− znać przepisy przeciwpoŜarowe, instrukcje o alarmowaniu straŜy poŜarnej i ich
przestrzegać, znać miejsce rozmieszczenia i sposobu uŜycia podręcznego sprzętu
poŜarniczego oraz urządzeń przeciwpoŜarowych,
− wykonywać wszystkie czynności związane z pracą w sposób gwarantujący pełne
bezpieczeństwo poŜarowe,
− utrzymać stale w naleŜytym porządku swoje stanowisko pracy oraz czuwać nad
prawidłowym działaniem powierzonej sobie maszyny, urządzenia lub aparatury, aby nie
spowodowały one poŜaru,

13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
− nie zastawiać i nie blokować dojścia do sprzętu poŜarniczego i urządzeń
przeciwpoŜarowych oraz przejść między stanowiskami pracy oraz maszynami
i urządzeniami, a takŜe wyjść z pomieszczeń,
− usuwać bezzwłocznie stwierdzone przyczyny mogące spowodować poŜar, niedociągnięcia
zaś, których nie moŜna usunąć we własnym zakresie, zgłaszać natychmiast przełoŜonemu
lub pracodawcy,
− brać udział w szkoleniach w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej,
− w razie poŜaru uczestniczyć w akcji ratowniczej i wykonywać wszelkie polecenia
kierującego działaniami ratowniczymi,
− uprzątnąć swoje stanowisko pracy, z chwilą zakończenia pracy, wyłączyć dopływ prądu lub
gazu do maszyn i urządzeń oraz sprawdzić, czy nie ma niebezpieczeństwa powstania
poŜaru.
Zasady ochrony przeciwpoŜarowej.
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie czynności,
które mogą spowodować poŜar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania
ratowniczego lub ewakuacji.
Właściciele, budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków
mieszkalnych jednorodzinnych, oznakowują drogi ewakuacyjne znakami zgodnymi z Polskimi
Normami. Oznakowania wymagają pomieszczenia, w których w myśl przepisów techniczno-
budowlanych konieczne są, co najmniej 2 wyjścia ewakuacyjne. Z kaŜdego miejsca
przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie powinny być zapewnione odpowiednie warunki
ewakuacji, zapewniające moŜliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy zagroŜonej lub
objętej poŜarem. Warunki ewakuacji powinny być dostosowane do liczby i stanu sprawności
osób przebywających w obiekcie, funkcji obiektu oraz jego konstrukcji i wymiarów.
Przy wytyczaniu dróg ewakuacyjnych naleŜy uwzględnić wymogi w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, liczbę osób
przewidywanych do ewakuacji nie tylko z poszczególnych kondygnacji obiektu, ale równieŜ
z ich części. Istotne jest równieŜ właściwe oznakowanie dróg ewakuacyjnych. Generalną regułą
jest stosowanie poszczególnych wymienionych w Polskiej Normie PN-92 N-01256/02 pt.
„Znaki Bezpieczeństwa. Ewakuacja” znaków ściśle z ich przeznaczeniem oraz takie ich
rozmieszczanie, aby z kaŜdego miejsca drogi widoczny był co najmniej kolejny jeden znak.
Szczegóły dotyczące prawidłowego rozmieszczania znaków ewakuacyjnych określa natomiast
Polska Norma PN-N-01256-5.
Kierunek drogi ewakuacyjnej
Ciągnąć, aby otworzyć Pchać, aby otworzyć

14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Przesunąć w celu otwarcia Stłuc, aby uzyskać dostęp
Kierunek wyjścia schodami w górę Kierunek do wyjścia schodami w dół
Rys. 1. Znaki ewakuacyjne [13]
Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze
Podręczny sprzęt gaśniczy stanowią: gaśnice, hydranty wewnętrzne, koce gaśnicze
i tłumnice. Podręczny sprzęt gaśniczy jest przeznaczony wyłącznie do gaszenia poŜarów
w zarodku. Przy doborze sprzętu gaśniczego naleŜy brać pod uwagę następujące wskazania.
Tabela 1. Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego do palącego się materiału [12]
Grupa
poŜarów
Rodzaj palącego się materiału Rodzaj środka gaśniczego
A
Ciała stałe pochodzenia
organicznego, przy spalaniu, których
występuje zjawisko Ŝarzenia
(drewno, papier itp. materiały)
woda, piana gaśnicza,
proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla
B
Ciecze palne i substancje stałe
topniejące wskutek ciepła
(rozpuszczalniki, pasty do podłogi,
topiące się tworzywa sztuczne)
piana gaśnicza, proszek
gaśniczy, dwutlenek węgla,
halon
C
Gazy palne (gaz miejski, metan,
propan-butan)
proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon
E
PoŜary ABC występujące w obrębie
urządzeń pod napięciem
proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon
Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednio do gaszenia poŜarów danej grupy.
Gaśnice są to przenośne urządzenia o masie brutto do 20 kg i masie środka gaśniczego do
12 kg. Napełnione są substancjami gaśniczymi, które są wyrzucane z gaśnicy pod ciśnieniem,
z zasady w postaci strumienia. Na kaŜdej gaśnicy znajduje się instrukcja jej uŜycia, oznaczenie
rodzaju gaśnicy (np. GS – gaśnica śniegowa), masa środka gaśniczego podawana najczęściej
w kilogramach oraz oznaczenie literowe wskazujące, do jakich grup poŜarów moŜe być
zastosowana (np. B,C, E). Polska Norma wyróŜnia następujące typy gaśnic (w zaleŜności od
zawartego w gaśnicy środka gaśniczego): gaśnice wodne, gaśnice pianowe, gaśnice proszkowe,
gaśnice śniegowe CO2, gaśnice halonowe.
Hydrant wewnętrzny to zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej obudowany
szafką i wyposaŜony w wąŜ poŜarniczy i prądownice. MoŜe być o średnicy 25 lub 52 mm. Ma
on zastosowanie do gaszenia poŜarów w zarodku wszędzie tam gdzie jako środek gaśniczy
stosuje się wodę.
Koc gaśniczy jest to płachta z tkaniny całkowicie niepalnej (np. z włókna szklanego)
o powierzchni około 2 m2
. Przechowuje się go w specjalnym futerale. SłuŜy do tłumienia poŜaru

15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu. Koc gaśniczy moŜe
być uŜywany wielokrotnie.
Tłumice są to płaskie miotły wiklinowe, obszyte wsiąkliwą tkaniną i osadzone na długich
drąŜkach. SłuŜą do gaszenia (tłumienia) iskier i Ŝagwi przenoszonych przez wiatr na obejścia
i dachy. Zamoczoną w wodzie tłumicą uderza się w miejsca, na które padły iskry lub, z których
wydostaje się płomień.
Pomocną rolę w gaszeniu poŜaru odgrywają bosaki, topory, siekiery, kilofy, łomy, łopaty
i szufle.
Do powszechnie stosowanych środków gaśniczych zalicza się:
− wodę,
− piasek,
− pianę gaśniczą,
− proszki gaśnicze,
− gazy gaśnicze.
Instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego jest specjalnym, opracowywanym indywidualnie na
potrzeby konkretnego obiektu dokumentem, w którym właściciel zarządca lub uŜytkownik
obiektu, zobowiązany jest szczegółowo określić obowiązujące w nim zasady ochrony
przeciwpoŜarowej. Opracowanie tego dokumentu najlepiej powierzyć jest doświadczonemu
specjaliście i po zatwierdzeniu go przez właściciela (administratora) wprowadzić w Ŝycie
stosownym zarządzeniem wewnętrznym.
Instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego dla obiektów uŜyteczności publicznej lub
zamieszkania zbiorowego powinna zawierać:
1) potencjalne źródła powstania poŜaru i drogi jego rozprzestrzeniania,
2) zasady zapobiegania moŜliwości powstania poŜaru,
3) zasady zabezpieczania prac niebezpiecznych poŜarowo,
4) rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego,
5) obecność stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-alarmowej
w obiekcie oraz związany z tym wymagany sposób zachowania się ludzi na wypadek ich
uruchomienia,
6) organizację i warunki ewakuacji z uwzględnieniem:
− środków i sposobów ogłaszania alarmu o niebezpieczeństwie,
− warunków ewakuacji przy wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, w tym korytarzy
i klatek schodowych oraz drabin i zewnętrznych schodów ewakuacyjnych, sąsiednich
tarasów, pomieszczeń, okien (parter),
− sposobów prowadzenia ewakuacji,
7) zasady postępowania na wypadek poŜaru, w tym zasady postępowania pracowników
w przypadku powstania poŜaru do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz
współdziałania z kierującym akcją ratowniczą.
NaleŜy pamiętać, Ŝe o wiele łatwiej jest zapobiegać poŜarom niŜ je gasić. ToteŜ waŜnym
elementem ochrony przeciwpoŜarowej powinna być profilaktyka, czyli takie ostroŜne i rozsądne
postępowanie ludzi, które wyklucza moŜliwość powstania poŜaru.

16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co jest podstawowym źródłem prawa pracy w Polsce?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
4. Jakie są zasady ochrony przeciwpoŜarowej?
5. Co to są podręczne środki gaśnicze?
6. Co zaliczamy do sprzętu gaśniczego?
7. Co to jest instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego i co powinna zawierać?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj w odpowiednich aktach prawnych, obowiązki pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy. Zredaguj na tej podstawie kodeks postępowania pracownika
w zakładzie pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w Internecie odpowiedni akt prawny,
2) wyszukać w ustawie i rozporządzeniach obowiązków pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) sporządzić wykaz obowiązków, jakie nakładają przepisy prawa na pracownika,
4) zredagować kodeks postępowania pracownika,
5) wyciągnąć wnioski,
6) przedstawić wykonana pracę pozostałym uczniom.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− komputer z dostępem do Internetu,
− Kodeks Pracy,
− przybory do pisania.
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Sporządź wykaz podręcznego sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych znajdujących się
w lecznicy weterynaryjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować tabelę roboczą z wykazem podręcznego sprzętu gaśniczego i środków
gaśniczych w lecznicy weterynaryjnej,
2) sporządzić wykaz znajdującego się w lecznicy weterynaryjnej podręcznego sprzętu
gaśniczego i środków gaśniczych,
3) sporządzić wykaz brakującego podręcznego sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych,
4) wyciągnąć wnioski.

17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− tabele z wykazem sprzętu gaśniczego,
− przybory do pisania,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Do przedstawionego w tabeli zestawienia obowiązków pracodawcy dopisz obowiązki
pracownika.
Pracodawca jest obowiązany Pracownik jest obowiązany
Organizować pracę w sposób zapewniający
bezpieczne i higieniczne warunki pracy
Dbać o sprawność środków ochrony
indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem
Zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika,
2) dokonać porównania obowiązków pracodawcy i pracownika,
3) wpisać do tabeli właściwe określenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− Kodeks Pracy,
− przybory do pisania,
− literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) korzystać ze źródeł prawa pracy obowiązujących w Polsce?
2) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
3) wymienić metody oczyszczania wody?
4) określić główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?
5) określić zasady bhp przy obsłudze zwierząt?
6) scharakteryzować przepisy prawne dotyczące bhp przy obsłudze
zwierząt gospodarskich?
7) rozpoznać znaki ewakuacyjne?
8) wymienić zasady ochrony przeciwpoŜarowej?
9) rozpoznać środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy?
10) określić akt prawny dotyczący ochrony przeciwpoŜarowej?

18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.2. Kodeks pracy. Prawna ochrona pracy
4.2.1. Materiał nauczania
Powszechnie obowiązujące źródła prawa pracy, moŜna uszeregować w hierarchicznym
systemie, w którym najwaŜniejszą pozycję zajmuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483), która jest ustawą zasadniczą i gwarantuje m. in. nadzór
państwa nad warunkami wykonywania pracy. Dalej są to: kodeks pracy i inne ustawy oraz
ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty wykonawcze, ponadzakładowe i zakładowe układy
zbiorowe pracy oraz regulaminy pracy. Wiele rozwiązań dotyczących prawa pracy ma swoje
źródło w Konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy lub w Dyrektywach Unii
Europejskiej. Proces dostosowywania naszego prawa do wymogów dyrektyw unijnych trwa od
kilku lat. Dyrektywy dotyczące bezpieczeństwa pracy stanowią obowiązujące prawo w Unii
Europejskiej.
Podstawowym polskim aktem prawnym w dziedzinie prawa pracy, regulującym m.in.
kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - kodeks pracy
(Dz. U. z 1974 r. Nr 24, poz.141 z późn. zm.).
Jako uzupełnienie kodeksu pracy naleŜy traktować rozporządzenia i zarządzenia Rady
Ministrów oraz naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, m.in.
rozporządzenia i zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej oraz rozporządzenia
i zarządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rozporządzenia i zarządzenia stanowią
przepisy wykonawcze do kodeksu pracy, zawierają normy szczegółowo regulujące pewne
zagadnienia, np. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu
prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac
(Dz. U. z 2004 r.).
Układy zbiorowe pracy są porozumieniem między pracodawcą a związkami zawodowymi
i dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawcę.
Kodeks pracy wymaga od pracodawców stworzenia regulaminów pracy określających
godziny pracy, przerwy w pracy, wymogi bezpieczeństwa. Regulaminu pracy nie wprowadza
się, jeŜeli w zakładzie pracy obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy lub, gdy
pracodawca zatrudnia mniej niŜ 20 pracowników.
Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy
Kodeks pracy określa obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy.
Obowiązki pracodawcy
Ustawowym obowiązkiem kaŜdego pracodawcy jest zapewnienie pracownikom
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy chroniących ich Ŝycie i zdrowie. Zakład pracy,
odpowiednio wykorzystując najnowsze zdobycze nauki i techniki, powinien właściwie
organizować pracę, usuwać ewentualne uchybienia, stosować się do nakazów organów nadzoru
nad warunkami pracy, wykonywać polecenia społecznego inspektora pracy.
Na pracodawcy spoczywa równieŜ obowiązek:
− informowania pracowników o ryzyku zawodowym, związanym z wykonywaniem
określonej pracy,
− stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym oraz innym chorobom, które
związane są z wykonywaną pracą,
− zapoznawanie pracowników z przepisami i zasadami bhp związanymi z wykonywaną przez
nich pracą,
− zaopatrywania pracowników nieodpłatnie w środki ochrony zbiorowej i indywidualnej.

19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Obowiązki osoby kierującej.
Osoby kierujące w jednostce gospodarczej zespołem pracowników, tzn. kierownicy
wydziałów, oddziałów, mistrzowie, brygadziści i inni obowiązani są:
− organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,
− dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
− organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,
− dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposaŜenia technicznego,
a takŜe o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
− egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy,
− zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Obowiązki pracownika:
− poznawanie przepisów i zasad bhp oraz uczestniczenie w szkoleniach,
− wykonywanie pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
− dbanie o właściwy stan maszyn i urządzeń oraz utrzymywanie porządku w miejscu pracy,
− stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, a takŜe odzieŜy i obuwia
roboczego zgodnie z przeznaczeniem,
− poddawanie się wstępnym, okresowym oraz kontrolnym badaniom lekarskim
i wykonywanie zaleceń lekarskich,
− niezwłoczne powiadamianie przełoŜonych oraz ostrzeganie współpracowników i innych
osób o zaistniałej sytuacji zagroŜenia Ŝycia i zdrowia,
− współdziałanie z pracodawcą i przełoŜonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Znajomość zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy, jest jednym z elementów kwalifikacji
zawodowych, nie wolno, bowiem dopuścić pracownika do wykonywania pracy, jeŜeli nie zna on
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przed dopuszczeniem do pracy naleŜy, więc
przeszkolić pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest to szkolenie wstępne,
obejmujące, oprócz wykładu zapoznającego z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy, równieŜ instruktaŜ wstępny na stanowisku pracy. Ponadto zakład pracy obowiązany jest
prowadzić okresowe szkolenia z zakresu bhp, którego celem jest ugruntowanie, rozszerzenie
i aktualizacja znajomości tych przepisów i zasad.
Podstawowe prawa pracownika:
1) W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik
ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełoŜonego.
2) JeŜeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagroŜenia, o którym mowa
w pkt1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagroŜenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełoŜonego.
3) Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagroŜenia
w przypadkach, o których mowa w pkt1 i 2, pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia.

20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
4) Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełoŜonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagroŜenie dla innych osób.
5) Przepisy pkt 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest
ratowanie Ŝycia ludzkiego lub mienia.
6) Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki
Społecznej określa, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej.
Ochrona pracy kobiet i młodocianych
Grupami pracowniczymi, chronionymi w sposób szczególny są kobiety i młodociani.
Pracodawca zatrudniający kobiety i pracowników młodocianych powinien sporządzić
zakładowy wykaz prac wzbronionych kobietom i młodocianym. Kodeks pracy zakazuje
zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciąŜliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje
tych prac określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996r. w sprawie wykazu prac
szczególnie uciąŜliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545 z późn.
zm.).
Młodocianym w rozumieniu kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie
przekroczyła 18 roku Ŝycia. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat.
Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:
− ukończyli co najmniej gimnazjum,
− przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, Ŝe praca danego rodzaju nie zagraŜa ich
− zdrowiu.
Poza tym,
− młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej,
− przerwa w pracy młodocianego powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niŜ 14 godzin
(łącznie z porą nocną),
− czas pracy osoby w wieku do 16 lat nie moŜe przekroczyć 6 godzin na dobę,
− czas pracy osoby w wieku powyŜej 16 lat nie moŜe przekroczyć 8 godzin na dobę.
Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.
Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, które są zawarte
w rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych
młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. nr 200, poz. 2047
z późn. zm.). Dyrektywy unijne 92/85/EWG i 94/33/EWG dotyczą ochrony pracy kobiet
i młodocianych. Szczególnie dotyczy to gospodarstw rolnych, w których dzieci nie powinny
wykonywać prac związanych z:
− opakowaniami po środkach trujących,
− odchodami zwierzęcymi,
− pozostałościami po uboju zwierząt,
− maszynami i urządzeniami rolniczymi.
Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy.
W celu zapewnienia zatrudnionym naleŜytych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy
powołane zostały określone organy nadzoru. NajwaŜniejszym ich zadaniem jest działalność
kontrolna dotycząca przestrzegania zasad bhp, działalność profilaktyczna, wyraŜająca się na
przykład wydawaniem nakazów dla zapewnienia właściwych warunków bhp w przyszłości
i usunięcia stwierdzonych zagroŜeń oraz działalność polegająca na stosowaniu środków
represyjnych w razie stwierdzenia uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad
i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa

21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie odrębnych
przepisów.
Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi RP organem nadzoru i kontroli
przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej
Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362).
Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy naleŜy między innymi:
− nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy,
wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów,
ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych,
− kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu
budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposaŜenie
maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii,
− uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych
zakładów pracy lub ich części,
− nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny
pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy,
− analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania
środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności
i przyczyn wypadków cięŜkich, zbiorowych i śmiertelnych,
− ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych
sprawach w charakterze oskarŜyciela publicznego,
− wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach
o ustalenie istnienia stosunku pracy,
− udzielanie porad technicznych i prawnych,
− opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie
prawa pracy,
− inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym.
Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów
higieny pracy i warunków środowiska pracy. Instytucja ta została powołana w celu ochrony
zdrowia przed wpływem czynników szkodliwych i uciąŜliwych, a w szczególności w celu
zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych. Oprócz wymienionych instytucji
waŜną rolę odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru
Technicznego czy WyŜszy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan
bezpieczeństwa w zakładach pracy.
Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposaŜenie przewidziane do noszenia
bądź trzymania przez uŜytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą
zagroŜeń, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo lub zdrowie. Decyzja o zastosowaniu
środków ochrony indywidualnej powinna być poprzedzona przeprowadzeniem wszystkich
moŜliwych działań zarówno technicznych jak i organizacyjnych mających na celu eliminację
zagroŜeń u źródła. Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, gdy nie
moŜna uniknąć zagroŜeń lub nie moŜna ich dostatecznie ograniczyć poprzez wprowadzenie
środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy. Zgodnie z przepisami środki
ochrony indywidualnej, wprowadzane do obrotu, muszą posiadać oznakowanie „CE”, co
oznacza, Ŝe spełniają wymagania zasadnicze określone w stosownych przepisach i mogą być
bezpiecznie stosowane. Środki ochrony indywidualnej klasyfikuje się ze względu na
przeznaczenie i wyróŜnia się:
− odzieŜ ochronną,

22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
− środki ochrony kończyn dolnych,
− środki ochrony kończyn górnych,
− środki ochrony głowy,
− środki ochrony twarzy i oczu,
− środki ochrony słuchu,
− środki ochrony układu oddechowego,
− środki chroniące przed upadkiem z wysokości,
− środki izolujące cały organizm.
OdzieŜ ochronna – odzieŜ, która okrywa lub zastępuje odzieŜ osobistą i chroni pracującego
przed jednym lub wieloma zagroŜeniami. Do odzieŜy ochronnej zaliczamy: kombinezony,
kurtki, bluzy, kamizelki, spodnie, fartuchy, fartuchy przednie, płaszcze, peleryny, ochraniacze
pośladków, osłony tułowia, osłony głowy i karku, odzieŜ ostrzegawcza. W zaleŜności od rodzaju
zagroŜenia odzieŜ ochronna wykonana jest aby chronić przed: czynnikami mechanicznymi,
termicznymi, chemicznymi, biologicznymi, wodą, pyłami, poraŜeniem prądem. Na przykład:
fartuchy do ochrony podczas uŜywania noŜy ręcznych, spodnie podczas uŜywania pił
łańcuchowych, fartuchy ochronne dla spawaczy, odzieŜ kwasoodporna, odzieŜ gazoszczelna.
Przykłady prac, przy których wymagane jest stosowanie odzieŜy ochronnej:
− w naraŜeniu na szkodliwe substancje chemiczne, biologiczne, pyły: zabiegi chemizacyjne,
wysiew nawozów pylistych,
− prace w kanałach ściekowych, rowach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach,
− w naraŜeniu na deszcz lub chłód,
− spawanie, kucie, odlewanie metali,
− opróŜnianie szamb, zbiorników na gnojówkę,
− cięcie pilarkami łańcuchowymi.
Środki ochrony kończyn dolnych – zabezpieczają człowieka przed zagroŜeniami
występującymi w toku pracy, takimi jak: wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne, poślizg,
szkodliwe działanie substancji chemicznych /kwasów, ługów, smarów, olejów,
rozpuszczalników/, wysokich i niskich temperatur, wody, prądu elektrycznego. Do środków
ochrony kończyn dolnych zalicza się: buty, półbuty, trzewiki, saperki, kalosze, ochraniacze
stopy, ochraniacze golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda. W celu dokonania właściwego
doboru ochron nóg naleŜy określić wszystkie występujące zagroŜenia oraz określić stopień
naraŜenia na działania szkodliwych czynników jak: cięŜar przedmiotu, który moŜe upaść na
stopę, stęŜenia kwasu, rodzaj rozpuszczalnika, warunki otoczenia, temperaturę, wilgotność.
Stosowanie środków ochrony nóg konieczne jest przy wykonywaniu prac stwarzających ryzyko
urazów (w tym oparzeń), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami
toksycznymi, draŜniącymi, Ŝrącymi, podatnymi na gnicie, wykonywane w niskiej lub wysokiej
temperaturze:
− transport i magazynowanie cięŜkich elementów,
− prace w kuźniach, spawalniach,
− prace w studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach, stawach,
− piaskowanie, śrutowanie przedmiotów,
− w naraŜeniu na kontakt nóg z bardzo gorącymi lub bardzo zimnymi materiałami,
− w naraŜeniu na ryzyko upadku z wysokości na skutek ześlizgnięcia, w tym na dachach,
− prace z uŜyciem pilarki łańcuchowej,
− prace związane z obsługą zwierząt w pomieszczeniach inwentarskich.
Środki ochrony kończyn górnych to: rękawice ochronne, ochraniacze: palców, dłoni,
nadgarstka, przedramienia, łokcia, dermatologiczne środki ochrony skóry. Dobór rękawic
ochronnych zaleŜy od rodzaju zagroŜeń występujących na stanowisku pracy, rodzaju

23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
wykonywanej pracy, warunków otoczenia, materiału, z jakiego są wykonane rękawice oraz ich
konstrukcja.
Dermatologiczne środki ochrony skóry tzw. „rękawice biologiczne” to specjalne kremy,
Ŝele, maści ochronne. Mogą być hydrofilowe – rozpuszczalne w wodzie, a chroniące przed
olejami, smarami, rozpuszczalnikami i hydrofobowe – nierozpuszczalne w wodzie, a chroniące
przed wodnymi roztworami soli, kwasów, zasad. Stosowane są jeŜeli warunki pracy wykluczają
uŜywanie rękawic ochronnych:
− podczas prac z urządzeniami wirującymi ze względu na moŜliwość pochwycenia rękawicy
(wiertarki, frezarki, tokarki),
− gdy praca wymaga stałej duŜej precyzji – podczas napraw silników spalinowych i ich
podzespołów.
Środki ochrony kończyn górnych muszą być stosowane przy pracach stwarzających ryzyko
urazów rąk, związanych z działaniem wysokiej temperatury, wibracji, substancji chemicznych,
w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, Ŝrącymi, z materiałami gnijącymi, mogącymi
być źródłem infekcji, w tym w szczególności:
− prace z uŜyciem przedmiotów ostrych, tnących, kłujących, parzących,
− spawanie, cięcie metali,
− czyszczenie, piaskowanie, śrutowanie przedmiotów,
− przenoszenie ładunków o wysokiej lub niskiej temperaturze.
Środki ochrony głowy to: hełmy ochronne coraz nakrycia głowy, czapki, czepki, kapelusze,
berety, chustki. Hełmy ochronne przede wszystkim chronią głowę uŜytkownika przed
uderzeniami pochodzącymi od spadających lub przemieszczających się przedmiotów oraz przed
uderzeniami głową o przeszkody. Dodatkowo hełmy ochronne zabezpieczają przed
krótkotrwałym kontaktem z przewodami elektrycznymi pod napięciem do 400 V i odpryskami
roztopionego metalu. Stosowanie hełmów ochronnych wskazane jest przy wykonywaniu prac
naraŜających pracowników na urazy głowy w tym:
− prace przy obsłudze i w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów, ładowaczy,
podnośników, przenośników,
− prace na wysokości, na konstrukcjach stalowych, mostach, wieŜach,
− prace w wykopach, rowach, tunelach.
Hełm naleŜy wycofać z uŜytkowania jeŜeli:
− został poddany silnemu uderzeniu lub wykazuje oznaki uszkodzenia,
− upłynął okres jego stosowania podany przez producenta.
Nakrycia głowy powinny być uŜywane, gdy istnieje ryzyko pochwycenia włosów,
zamoczenia głowy lub zanieczyszczenia substancjami toksycznymi, Ŝrącymi, gnijącymi:
− prace w zapyleniu,
− prace w rowach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach,
− w naraŜeniu na deszcz, niskie lub wysokie temperatury,
− przy obsłudze maszyn i urządzeń, których ruchome części mogą wciągnąć włosy
pracownika.
Środki ochrony twarzy i oczu to: okulary i gogle ochronne, półosłony i osłony twarzy,
przyłbice, tarcze. Mają za zadanie przede wszystkim ochronę wzroku oraz twarzy przed
zagroŜeniami mechanicznymi, chemicznymi, termicznymi, biologicznymi, promieniowaniem
optycznym, nadfioletowym, podczerwonym. Powinny być stosowane przy pracach, gdzie twarz
lub oczy są naraŜone na urazy lub podraŜnienia oraz czynniki niebezpieczne i szkodliwe dla
zdrowia,
a w szczególności:
− spawanie, zgrzewanie i cięcie metali gazowo i elektrycznie,
− prace przy obrabiarkach skrawających, gdy powstają wióry odpryskowe,

24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
− szlifowanie na sucho, czyszczenie, skrobanie,
− prace z kwasami, roztworami Ŝrącymi, środkami odkaŜającymi, preparatami do usuwania
korozji,
− prace powodujące rozbryzgi cieczy, równieŜ wody.
Podczas spawania gazowego jako wystarczające do ochrony oczu uznaje się gogle
odchylne, które chronią przed promieniowaniem i gorącymi odpryskami. Gogli nie stosuje się
przy spawaniu elektrycznym, ze względu na zbyt duŜe współczynniki przepuszczania światła
filtrów spawalniczych, a takŜe ze względu na potrzebę osłaniania całej twarzy przed
intensywnym promieniowaniem nadfioletowym. Do spawania łukiem elektrycznym stosuje się
specjalne tarcze, przyłbice i kaptury spawalnicze. SłuŜą one do ochrony oczu, twarzy i szyi
przed promieniowaniem łuku elektrycznego oraz odpryskami metalu i ŜuŜlu.
Środki ochrony słuchu stanowią: wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe,
hełmy przeciwhałasowe. Powinny być stosowane w szczególności przy:
− obsłudze pras do metalu,
− uŜywaniu narzędzi pneumatycznych,
− cięciu drewna pilarką tarczową lub piłą łańcuchową.
Prawidłowo dobrany ochronnik słuchu powinien zapewnić obniŜenie poziomu dźwięku do
wartości mniejszych od 85 dB. Aby ochrona słuchu była skuteczna, gdzie panuje nadmierny
hałas ochronniki naleŜy nosić cały czas. Istotne jest aby ochronniki słuchu nie powodowały
nadmiernego tłumienia dźwięku, moŜe to być przyczyną problemów z komunikacją dźwiękową
lub odbieraniem sygnałów alarmowych.
Środki ochrony układu oddechowego wymagane są przy pracach w warunkach naraŜenia na
nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru
tlenu. Ze względu na zasadę działania środki ochrony układu oddechowego dzielą się na:
− sprzęt oczyszczający i filtrujący, pochłaniający i filtro-pochłaniający, oczyszcza powietrze
z pyłów, gazów lub par,
− sprzęt izolujący, działa na zasadzie doprowadzenia powietrza lub tlenu z zewnątrz lub
z opadów.
Sprzęt oczyszczający i izolacyjny moŜe mieć róŜnego rodzaju część twarzową a
mianowicie: ustnik, ćwierćmaska, półmaska, maska, kaptur powietrzny, hełm powietrzny, bluza
powietrzna. Sprzęt oczyszczający moŜe być stosowany tylko wtedy, gdy łączne stęŜenie
objętościowe zanieczyszczeń powietrza nie przekracza 1 % oraz gdy nie występuje niedobór
tlenu – tzn., gdy jego stęŜenie w powietrzu nie spada poniŜej 17 %. ZagroŜenie niedoborem
tlenu występuje praktycznie zawsze w ograniczonej przestrzeni: zbiornikach, silosach,
cysternach, studzienkach itp.
Sprzęt filtrujący w postaci filtrów kompletowanych z częściami twarzowymi lub półmasek
filtrujących jest stosowany przy zanieczyszczeniach powietrza pyłami, dymami lub mgłami.
Sprzęt pochłaniający słuŜy do ochrony dróg oddechowych przed zanieczyszczeniami w postaci
par lub gazów. Sprzęt filtro-pochłaniający jest przeznaczony do jednoczesnej ochrony przed
parami, gazami, pyłami. Podstawą prawidłowego doboru sprzętu ochrony układu oddechowego
jest rozpoznanie i znajomość zagroŜenia: wielkość stęŜenia danego czynnika, toksyczność i czas
trwania kontaktu z substancją. Stosowanie środków ochrony dróg oddechowych jest wymagane,
w szczególności przy pracach:
− w zbiornikach, silosach, studzienkach, gdzie moŜe wystąpić szkodliwych gaz lub niedobór
tlenu,
− w naraŜeniu na wdychania szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu.
Środki chroniące przed upadkiem z wysokości.
System chroniący przed upadkiem z wysokości składa się z trzech podzespołów:
− uprzęŜy, którą stanowią szelki bezpieczeństwa,

25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
− podzespołu amortyzującego (amortyzatory, urządzenia samohamowne, urządzenia
samozaciskowe),
− podzespołu kotwiczącego (naczepy linkowe, statywy).
Szelki bezpieczeństwa są jedynym rodzajem uprzęŜy przeznaczonym do ochrony przed
upadkiem z wysokości, stosowanej w systemach powstrzymujących spadanie z wysokości.
NaleŜy zaznaczyć, Ŝe pasy monterskie czy inne uprzęŜe biodrowe, nie posiadające pasów
barkowych, nie mogą słuŜyć jako sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości
powstrzymujący spadanie. Osoba pracująca w takim pasie spadając naraŜona jest na uraz
kręgosłupa jak równieŜ innych części układu kostno – szkieletowego.
Podzespół łącząco – amortyzujący moŜe być uŜywany w systemach zapobiegających spadaniu
np. do pracy w podparciu lub ograniczających strefę poruszania się tak, aby nie doszło do
upadku z wysokości.
Podzespół amortyzujący łączy uprzęŜ z punktem kotwiącym i ma za zadanie złagodzenie
skutków powstrzymywania spadania poprzez minimalizowanie drogi spadania człowieka i siły
dynamicznej działającej na człowieka podczas hamowania jego ruchu -spadania.
Podzespół kotwiący łączy podzespół amortyzujący ze stałym punktem w obrębie stanowiska
pracy. Jako punkty kotwiące mogą być wykorzystane haki, części rusztowań, elementy
konstrukcyjne budynków.
Środki izolujące cały organizm, do których zalicza się: środki z doprowadzeniem powietrza,
środki umoŜliwiające stosowanie izolującego sprzętu ochrony układu oddechowego.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są układy zbiorowe pracy?
2. Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy wynikające z kodeksu pracy?
3. Jakie są główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?
4. Jakich prac nie mogą wykonywać kobiety?
5. Jakie zadania ma Państwowa Inspekcja Pracy?
6. Co to są środki ochrony indywidualnej?
7. Na jakie grupy dzieli się środki ochrony indywidualnej?
8. Co zalicza się do sprzętu ochrony twarzy i oczu?
9. Kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne?
10. Przed czym zabezpieczają środki ochrony indywidualnej?
11. Kto ustala niezbędne środki ochrony indywidualnej na określonych stanowiskach?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz środki ochrony indywidualnej dla pracownika słuŜby weterynaryjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych,
2) określić czynniki, które występują podczas pracy,
3) dobrać środki ochronne do zidentyfikowanych zagroŜeń,
4) sporządzić w formie tabeli wykaz czynników szkodliwych i dobranych ochron.

26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− przepisy dotyczące występowania czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych,
− przepisy i rozporządzenia dotyczące stosowania środków ochrony osobistej,
− zestaw środków ochronny indywidualnej,
− materiały piśmienne,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie kodeksu pracy określ obowiązki osoby kierujące zespołem pracowników.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odnaleźć w kodeksie pracy obowiązki osoby kierującej zespołem pracowników,
2) sporządzić wykaz obowiązków, jakie nakładają przepisy prawa na osobę kierującą zespołem
pracowników,
3) wyciągnąć wnioski,
4) przedstawić wykonana pracę pozostałym uczniom.
WyposaŜenie stanowiska pracy
− materiały piśmienne,
− dostęp do komputera z internetem,
− Kodeks pracy,
− literatura z rozdziału 6.
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić co to jest układ zbiorowy?
2) wymienić obowiązki pracodawcy?
3) określić osobę młodocianą?
4) wymienić organy nadzoru?
5) sklasyfikować rodzaje środków ochrony indywidualnej?
6) dobrać środki ochrony osobistej do określonego rodzaju pracy?
7) określić wymagania jakie powinny spełniać środki ochrony
indywidualnej?
8) dobrać sprzęt ochrony głowy?
9) zdefiniować środki ochrony indywidualnej?
10) określić, kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania
ochronne?

27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
4.3. ZagroŜenia osób, mienia i otoczenia występujące w rolnictwie
i pracach wetyranaryjno-zootechnicznych. Choroby zawodowe
4.3.1. Materiał nauczania
Podstawowym aktem prawnym, który określa wymagania weterynaryjne dla podejmowania
i prowadzenia chowu i hodowli zwierząt gospodarskich jest ustawa z dnia 11 marca 2004 r.
o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz.
625 z późn. zm.). Ustawa ta zawiera równieŜ wymagania weterynaryjne dla:
− przywozu zwierząt, niejadalnych produktów pochodzenia zwierzęcego oraz ubocznych
produktów zwierzęcych (wymagania przywozowe),
− umieszczania na rynku, w tym handlu, zwierząt, niejadalnych produktów pochodzenia
zwierzęcego, ubocznych produktów zwierzęcych oraz przemieszczania koniowatych.
Ponadto formułuje zasady zwalczania chorób zakaźnych zwierząt i stosowania substancji
o działaniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta-antagonistycznym.
Ustawa określa wymagania weterynaryjne, jakie musi spełniać podmiot prowadzący
działalność nadzorowaną. Podmiot ten zobowiązany jest zapewniać wymagania lokalizacyjne,
zdrowotne, higieniczne, sanitarne, organizacyjne, techniczne lub technologiczne,
zabezpieczające przed zagroŜeniem epizootycznym, epidemicznym lub zapewniające właściwą
jakość produktów, obejmujące w szczególności wymagania dotyczące:
− stanu zdrowia zwierząt będących przedmiotem działalności nadzorowanej lub
wykorzystywanych do jej prowadzenia, w tym odnoszące się do badań potwierdzających
ten stan oraz określonych szczepień ochronnych, lub
− gospodarstw, miejsc gromadzenia zwierząt, innych miejsc przetrzymywania zwierząt oraz
stad lub obszarów, z których pochodzą zwierzęta będące przedmiotem działalności
nadzorowanej lub wykorzystywane do jej prowadzenia, lub
− sposobu ustalania pochodzenia zwierząt będących przedmiotem działalności nadzorowanej
lub zwierząt, z których lub od których pozyskuje się produkty wytwarzane w ramach
prowadzenia działalności nadzorowanej, w tym zakres i sposób prowadzenia rejestru
zwierząt, lub
− obiektów budowlanych lub miejsc, w których prowadzi się działalność nadzorowaną, lub
osób wykonujących określone czynności w ramach tej działalności oraz zakresu takich
czynności, lub
− niejadalnych produktów pochodzenia zwierzęcego wytwarzanych w ramach prowadzonej
działalności nadzorowanej, sposobu ich znakowania i pakowania, w tym wymagania
dotyczące opakowań, lub
− świadectw zdrowia lub innych dokumentów, w które zaopatruje się zwierzęta będące
przedmiotem działalności nadzorowanej lub niejadalne produkty pochodzenia zwierzęcego
wytwarzane przy prowadzeniu tej działalności, lub
− sposobu i zakresu prowadzenia dokumentacji oraz okresu jej przechowywania, lub
− środków transportu i warunków transportu zwierząt lub niejadalnych produktów
pochodzenia zwierzęcego, będących przedmiotem działalności nadzorowanej lub
wykorzystywanych do jej prowadzenia.
Choroby zakaźne zwierząt – wywołane przez czynniki zakaźne choroby zwierząt, które ze
względu na charakter, sposób powstawania i szerzenia się stanowią zagroŜenie dla zdrowia
zwierząt lub ludzi,
Zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt – zgłaszanie, zapobieganie dalszemu szerzeniu się,
wykrywanie, kontrola i likwidowanie chorób zakaźnych zwierząt, czyszczenie i odkaŜanie oraz
postępowanie przy ponownym umieszczaniu zwierząt w gospodarstwie,

28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
W załączniku 2 i 3 do Ustawy zamieszczono wykaz chorób zakaźnych zwierząt
podlegających obowiązkowi zwalczania i wykaz chorób zakaźnych podlegających rejestracji.
Minister właściwy do spraw rolnictwa moŜe określić, w drodze rozporządzenia, inne niŜ
wymienione w załącznikach nr 2 lub 3 choroby zakaźne zwierząt podlegające obowiązkowi
zwalczania albo rejestracji na obszarze całego kraju lub jego części, mając na względzie rozwój
sytuacji epizootycznej i epidemicznej, jak równieŜ ochronę zdrowia publicznego i zdrowia
zwierząt oraz międzynarodowe wymagania sanitarno-weterynaryjne obowiązujące w zakresie
obrotu zwierzętami i produktami.
Do chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania naleŜą między
innymi:
− pryszczyca,
− choroba pęcherzykowa świń,
− choroba niebieskiego języka,
− afrykański pomór koni,
− klasyczny pomór świń,
− wysoce zjadliwa grypa ptaków d. pomór drobiu,
− rzekomy pomór drobiu,
− wścieklizna,
− wąglik,
− gruźlica bydła,
− bruceloza u bydła, kóz, owiec i świń,
− enzootyczna białaczka bydła
− gąbczasta encefalopatia bydła.
W wykazie chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi rejestracji
zamieszczono między innymi:
− nosaciznę,
− niedokrwistość zakaźną koni,
− zakaźne zapalenie macicy u klaczy,
− wirusowe zapalenie tętnic koni,
− zarazę stadniczą,
− zarazę rzęsistkową bydła,
− gorączkę Q,
− salmonelozy bydła i świń,
− włośnicę,
− chorobę Aujeszkyego u świń.
W ustawie zapisane są obowiązki posiadacza zwierząt, lekarzy weterynarii, organów
Inspekcji Weterynaryjnej i organów administracji publicznej: wójta (burmistrza, prezydenta
miasta), wojewody w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt
i w przypadku zagroŜenia wystąpienia lub wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt.
W przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt, a w szczególności poronienia
u bydła, świń, owiec i kóz, objawów neurologicznych u zwierząt, zmian o charakterze krost,
pęcherzy, nadŜerek lub wybroczyn na skórze i błonach śluzowych zwierząt kopytnych, znacznej
liczby nagłych padnięć, posiadacz zwierzęcia jest obowiązany do:
− niezwłocznego zawiadomienia o tym organu Inspekcji Weterynaryjnej albo najbliŜszego
podmiotu świadczącego usługi z zakresu medycyny weterynaryjnej, albo wójta (burmistrza,
prezydenta miasta),
− pozostawienia zwierząt w miejscu ich przebywania i nie wprowadzania tam innych
zwierząt,

29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
− uniemoŜliwienia osobom postronnym dostępu do pomieszczeń lub miejsc, w których
znajdują się zwierzęta podejrzane o zakaŜenie lub chorobę, lub zwłoki zwierzęce,
− wstrzymania się od wywoŜenia, wynoszenia i zbywania produktów, w szczególności mięsa,
zwłok zwierzęcych, środków Ŝywienia zwierząt, wody, ściółki, nawozów naturalnych
w rozumieniu przepisów o nawozach i nawoŜeniu i innych przedmiotów znajdujących się
w miejscu, w którym wystąpiła choroba,
− udostępnienia organom Inspekcji Weterynaryjnej zwierząt i zwłok zwierzęcych do badań
i zabiegów weterynaryjnych, a takŜe udzielania pomocy przy ich wykonywaniu,
− udzielania organom Inspekcji Weterynaryjnej oraz osobom działającym w imieniu tych
organów wyjaśnień i podawania informacji, które mogą mieć znaczenie dla wykrycia
choroby i źródeł zakaŜenia lub zapobiegania jej szerzeniu.
Kary nałoŜone za nieprzestrzeganie przepisów Ustawy mogą być bardzo dotkliwe: od kary
grzywny do kary ograniczenia albo pozbawienia wolności (do jednego lub dwóch lat)
Prowadzenie produkcji zwierzęcej wymaga równieŜ przestrzegania przepisów ustawy z dnia
29 stycznia 2004 r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego
(Dz. U. z dnia 2 marca 2004 r.). Ustawa ta stanowi, iŜ przy produkcji produktów pochodzenia
zwierzęcego powinny być spełnione wymagania zdrowotne, higieniczne, sanitarne,
organizacyjne, lokalizacyjne, techniczne i technologiczne, obejmujące w szczególności:
− wymagania dotyczące zdrowia zwierząt, z których lub od których pozyskuje się te produkty,
− wymagania dotyczące uboju lub uboju z konieczności,
− wymagania dotyczące miejsc pochodzenia lub przebywania zwierząt,
− wymagania dotyczące tych produktów, w tym wymagania w zakresie handlu lub przywozu,
− sposób badania zwierząt rzeźnych i ich mięsa, mięsa zwierząt łownych, ryb i produktów
rybnych, mięczaków i skorupiaków oraz sposób postępowania z mięsem warunkowo
zdatnym lub niezdatnym do spoŜycia przez ludzi,
− sposób prowadzenia dokumentacji, w tym sposób dokumentowania pochodzenia zwierząt,
z których lub od których pozyskuje się te produkty, oraz zakres i sposób prowadzenia
rejestru zwierząt, a takŜe sposób dokumentowania pochodzenia tych produktów oraz zakres
i sposób prowadzenia rejestru tych produktów,
− wymagania dotyczące poszczególnych etapów produkcji,
− wymagania dla osób wykonujących czynności pomocnicze pod nadzorem urzędowego
lekarza weterynarii oraz zakres tych czynności,
− warunki, tryb i zakres prowadzenia kontroli wewnętrznej w zakładzie, w tym opracowanie,
wdroŜenie i realizację systemu analizy zagroŜeń i krytycznych punktów kontroli (systemu
HACCP),
− sposób i zakres sprawowania urzędowego nadzoru,
− sposób znakowania i pakowania tych produktów,
− wymagania dotyczące świadectw zdrowia, handlowych dokumentów identyfikacyjnych lub
innych dokumentów dołączonych do tych produktów,
− wymagania dotyczące środków transportu.
Nadzór państwowy nad warunkami sanitarno – weterynaryjnymi.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania zasad i przepisów
sanitarnych i weterynaryjnych są Inspekcja Weterynaryjna (IW), Państwowa Inspekcja Sanitarna
i Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych działające na podstawie
odrębnych przepisów.
Inspekcja Weterynaryjna (IW) jest państwową instytucją kontrolno-nadzorczą. Na jej czele
stoi Główny Lekarz Weterynarii będący centralnym organem administracji rządowej.
Inspekcja wykonuje swoje zadania w szczególności przez:
1) zwalczanie:

30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
− chorób zakaźnych zwierząt, w tym zapobieganie wystąpieniu, wykrywanie
i likwidowanie ognisk tych chorób,
− chorób zwierząt, które mogą być przenoszone na człowieka ze zwierzęcia lub przez
produkty pochodzenia zwierzęcego, zwanych dalej "zoonozami", lub biologicznych
czynników chorobotwórczych wywołujących te choroby,
− monitorowanie zakaŜeń zwierząt,
− badanie zwierząt rzeźnych i produktów pochodzenia zwierzęcego,
2) przeprowadzanie:
− weterynaryjnej kontroli granicznej,
− kontroli weterynaryjnej w handlu i wywozie zwierząt oraz produktów w rozumieniu
przepisów o kontroli weterynaryjnej w handlu,
3) sprawowanie nadzoru nad:
− bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym nad wymaganiami
weterynaryjnymi przy ich produkcji, umieszczaniu na rynku oraz sprzedaŜy
bezpośredniej,
− wprowadzaniem na rynek zwierząt i ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego,
− wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem środków Ŝywienia zwierząt,
− zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz jakością zdrowotną materiału
biologicznego,
− obrotem produktami leczniczymi weterynaryjnymi, wyrobami medycznymi
przeznaczonymi dla zwierząt oraz warunkami ich wytwarzania,
− wytwarzaniem i stosowaniem pasz leczniczych,
− przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt,
− przestrzeganiem zasad identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz przemieszczaniem
zwierząt,
− przestrzeganiem wymagań weterynaryjnych w gospodarstwach utrzymujących
zwierzęta gospodarskie,
− prowadzeniem monitorowania substancji niedozwolonych, pozostałości chemicznych,
biologicznych, produktów leczniczych i skaŜeń promieniotwórczych u zwierząt,
w produktach pochodzenia zwierzęcego, w wodzie przeznaczonej do pojenia zwierząt
i środkach Ŝywienia zwierząt,
− prowadzeniem wymiany informacji w ramach systemów wymiany informacji,
o których mowa w przepisach Unii Europejskiej.
Inspekcja Sanitarna została powołana w celu ochrony zdrowia przed wpływem czynników
szkodliwych i uciąŜliwych, a w szczególności w celu zapobiegania powstawaniu chorób
zakaźnych i zawodowych. Zajmuje się między innymi nadzorem nad warunkami:
− higieny środowiska,
− higieny pracy w zakładach pracy,
− zdrowotnymi Ŝywności i Ŝywienia,
− higieny wypoczynku i rekreacji.
Praca technika weterynarii często odbywa się w pracowni laboratoryjnej. Pracownikiem
laboratorium określamy kaŜdego pracownika laboratorium, który przeprowadza rutynowe lub
specjalistyczne testy lub badania. Wykonuje badania laboratoryjne zgodnie z odpowiednimi
normami zmierzając do określenia właściwości chemicznych i fizycznych lub składu substancji
stałych, ciekłych lub gazowych dla celów badawczych, diagnostycznych, naukowych, kontroli
jakości, kontroli procesów, czy opracowywania wyrobów. Bada próbki wytwarzanych
produktów w celu stwierdzenia zgodności z wymaganiami. Rejestruje wyniki badań na
znormalizowanych formularzach i sporządza raporty z badań zawierające opis zastosowanych
procedur. Czyści i sterylizuje sprzęt laboratoryjny. Podczas wykonywania prac laboratoryjnych

31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
istnieje niebezpieczeństwo ostrego zatrucia w wyniku naraŜenia na toksyczne gazy, dymy i
ciecze stosowane jako substraty lub, które mogą uwalniać się na skutek błędu pracownika, z
powodu uszkodzenia stosowanej aparatury, czy innych zdarzeń przypadkowych. Niektóre
substancje chemiczne i materiały biologiczne mogą być szkodliwe dla laborantów, którzy
regularnie, przez długi okres czasu pracują w kontakcie z nimi. Kontakt pracowników
laboratoriów z materiałem zakaźnym stwarza ryzyko chorób zakaźnych.
Czynniki mogące powodować wypadki w trakcie wykonywania badań i ogólne zasady
wykonywania prac w laboratorium:
− stosować obuwie ochronne ze spodami przeciwpoślizgowymi,
− w celu ochrony przed pochwyceniem przez poruszające się maszyny, nie naleŜy nosić
rozpuszczonych włosów lub zbyt luźnego ubrania (luźne rękawy, spodnie itd.),
− stosować rękawice termoizolacyjne i chroniące przed skaleczeniem,
− stosować zasady bezpieczeństwa przy pracy z mikroorganizmami czy zwierzętami
laboratoryjnymi,
− stosować środki ochrony oczu,
− stosować bezpieczne metody podnoszenia i przenoszenia cięŜkich lub nieporęcznych
ładunków oraz stosować urządzenia mechaniczne ułatwiające podnoszenie i przenoszenie,
− przeszkolić pracowników w zakresie rozpoznawania i reakcji na niebezpieczeństwo
przemocy oraz zapewnić moŜliwość zaalarmowania czy innych sposobów wezwania
pomocy lub ochrony w razie potrzeby,
− zainstalować odpowiednie metalowe osłony przed i wokół próŜniowych pojemników,
− sprawdzić stan techniczny urządzeń elektrycznych przed pracą oraz zlecać uprawnionemu
pracownikowi naprawę ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd urządzeń.
Podczas wykonywania róŜnych czynności weterynaryjnych naleŜy przestrzegać
powyŜszych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Bardzo częstymi pracami
wykonywanymi przez weterynarza są prace chirurgiczne. PoniŜej przedstawiono niektóre
czynności, jakie naleŜy wykonywać podczas zabiegów operacyjnych aby bezpiecznie wykonać
swoją pracę.
Ubiór operującego
Całą bieliznę operacyjną po praniu sterylizuje się w autoklawie. Płaszcze operacyjne są
zrobione z białego płótna i zapinane z tyłu, w odróŜnieniu od płaszczy białych ambulatoryjnych
zapinanych z przodu. Rękawy płaszczy zapinają się na nadgarstkach. Do operacji brzusznych
duŜych zwierząt rękawy się podwija.
Do operacji wykonywanej w pozycji klęczącej wkładamy pod płaszcz operacyjny ubranie
ochronne z nieprzemakalnego materiału (gumowy, długi do ziemi fartuch lub gumowe spodnie
z kamizelką).
Nakrycie głowy stanowi biała czapeczka z płótna. Dół twarzy osłania się maseczką z płótna,
umocowaną tasiemkami za uszami i na szyi. Aby zapobiec wydostawaniu się w trakcie operacji
bakterii z głębszych warstw skóry rąk do rany, nakłada się sterylne gumowe rękawiczki.
Powinny one być odpowiednio dobrane, aby się nie marszczyły, jak równieŜ zbyt mocno nie
uciskały dłoni. Zakładając je nie moŜemy dotykać ich zewnętrznej powierzchni. W tym celu
wywija się mankiet rękawiczki. W celu ułatwienia włoŜenia rękawiczki uŜywamy pudru
w kremie, co pozwala uniknąć zapylenia.
OdkaŜanie rąk operującego
Chirurg zarówno w Ŝyciu prywatnym, jak i w praktyce lekarskiej, musi zawsze pamiętać
o zachowaniu czystości bakteryjnej swoich rąk, unikając w miarę moŜności dotykania
materiałów zakaŜonych, aby móc w kaŜdej chwili wykonać zabieg aseptyczny po odpowiednim
przygotowaniu rąk. Drobnoustroje utrzymują się długo w głębszych warstwach naskórka
i dlatego, np. po opatrywaniu ropnia zołzowego, ręce chirurga w zasadzie przez kilka następnych
dni nie mogą być doprowadzone do stanu czystości chirurgicznej, będącej warunkiem do

32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
podjęcia np. operacji wnętrostwa. W praktyce naraŜeni jesteśmy na stykanie się z materiałem
septycznym, wspomnijmy tylko np. badanie przez prostnicę (odbytnicę), sekcje itd. Przyjęła się,
więc zasada, Ŝeby przy brudnych czynnościach ochraniać ręce grubymi rękawiczkami
gumowymi, natomiast do czystych chirurgicznych operacji, które często wymagają dobrego
wyczucia palcami, jak np. do kastracji krów i klaczy, wkładać specjalne cienkie rękawiczki
gumowe. W nagłej potrzebie i w razie braku rękawiczek gumowych ochraniamy ręce przed
zabrudzeniem materiałem septycznym, smarując je dobrze np. wazeliną.
Szczególnie naleŜy dbać o paznokcie, obcinając je krotko i czyszcząc dokładnie rowki
okołopaznokciowe. Aby utrzymać naskórek gładki, niepopękany, nacieramy ręce gliceryną
z pianą mydlaną lub ze spirytusem. Zabiegi aseptyczne zajmują w dziennym planie zajęć lekarze
pierwsze miejsce, dopiero po ich przeprowadzeniu przystępuje się do opatrunków, badania
kopyt itd.
Przygotowanie narzędzi i środków
Narzędzia za pomocą specjalnych kleszczyków wykłada się ze sterylizatora na stolik
narzędziowy oczyszczony spirytusem i pokryty wyjałowionym płótnem. W warunkach
terenowych wykładamy narzędzia na czyste tace metalowe, nakryte jałowymi serwetkami. Nie
powinno się uŜywać sterylizatora zamiast tacy i trzymać w nim narzędzi podczas operacji.
WyłoŜone narzędzia nakrywamy serwetką. Jest to konieczne ze względu na ruch powietrza
i moŜliwość zakurzenia narzędzi. NaleŜy przygotować miskę emaliowaną z płynem
odkaŜającym, do którego będą wrzucane uŜyte juŜ i zanieczyszczone materiałem septycznym
narzędzia.
Przy większych zabiegach materiał i narzędzia do szycia najlepiej ułoŜyć na osobnej tacce,
Ŝeby nitki nie plątały się między narzędziami do operacji. JeŜeli to moŜliwe, trzeba przygotować
tyle przewiązek i nawlec tyle igieł, ile będzie potrzeba do zabiegu. Tampony, sączki, gaziki
wyjmujemy ze sterylizowanych bębnów specjalnymi szczypczykami i układamy na stoliku obok
narzędzi. Materiał opatrunkowy najlepiej wyjmować wprost z puszki bezpośrednio przed
uŜyciem. Do tego musi on być odpowiednio przygotowany i ułoŜony w puszce. w takim
porządku, w jakim będzie uŜyty. A więc wata, zaleŜnie od okolicy ciała, gdzie będzie uŜyta,
musi być pokrojona w płaty, pasy lub zwinięta w wałki, gaza pokrojona na kawałki i złoŜona
w warstwy grubości zaleŜnej od potrzeby, gotowe poduszki z waty pokrytej gazą, pikowane,
obszyte i z przyszytymi tasiemkami, wałeczki z juty lub konopi, opaski itd.
Choroba zawodowa rolnika, w myśl artykułu 12 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników, to choroba, która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym i objęta jest
wykazem chorób zawodowych. Wykaz chorób zawodowych stanowiący załącznik do
Rozporządzenia Rady Ministrów z 30 lipca 2002r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U.
z 2002 r. Nr 132, poz. 1115), zawiera 26 chorób lub grup chorobowych Do chorób zawodowych,
na jakie najczęściej zapadają rolnicy, naleŜą: choroby układu oddechowego - dychawica
oskrzelowa, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, a takŜe uczuleniowe zapalenie skóry
oraz kleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowo – rdzeniowych. Choroby zawodowe
u rolników wykrywane są bardzo rzadko, głównie z powodu braku systematycznych badań
profilaktycznych. Wiele chorób rozwija się w początkowej fazie bez wyraźnych objawów,
a pacjenci zgłaszają się do lekarza najczęściej zbyt późno. Przyczyny wystąpienia chorób
zawodowych nie uległy zmianie - są to głównie naraŜenie na pył rolniczy oraz kontakt ze
zwierzętami domowymi i dzikimi, w tym ukąszenia przez kleszcze.
Jednymi z częściej występujących chorób zawodowych rolników są choroby odzwierzęce.
Chorobami odzwierzęcymi są takie choroby zakaźne i pasoŜytnicze, którymi człowiek moŜe
zarazić się od zwierząt chorych lub będących nosicielami wirusów, bakterii, grzybów.
Schorzenia te są bardzo niebezpieczne, z trudnymi do wyleczenia powikłaniami, czasem
powodującymi trwałe kalectwo, a nawet śmierć.

33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
Tabela 2. Opis niektórych chorób odzwierzęcych [12]
Nazwa
choroby
Skąd się bierze? Objawy Skutki Jak zapobiegać? Jak leczyć?
Pryszczyca ZakaŜenie
wydzielinami lub
wydalinami chorych
zwierząt, spoŜywanie
skaŜonego mięsa
i mleka
Gorączka,
dreszcze, bóle
głowy i mięśni,
spadek ciśnienia,
pęcherzyki ropne
na skórze rąk i nóg
oraz błonie
śluzowej jamy
ustnej.
Po ok. 2
tygodniach choroba
kończy się
wyzdrowieniem
Ubój chorych
zwierząt,
szczepienia bydła i
owiec, dezynfekcja
ubrania w portach i
na lotniskach
Antybiotykami
Włośnica SpoŜycie surowej
zakaŜonej
wieprzowiny lub
dziczyzny
Nudności,
wymioty, biegunki,
potem wysoka
gorączka, bóle
mięśni, obrzęki na
twarzy
Choroba
nieuleczalna,
moŜna z nią Ŝyć,
jeśli inwazja larw
jest niewielka.
Śmiertelność 3-
30%
Badanie
poubojowe mięsa
Nie ma
moŜliwości
wyleczenia
Toksokaroza Kontakt z jajami
toksokar (gleba,
spoŜycie niemytych
warzyw i owoców,
kontakt z zaraŜonymi
zwierzętami oraz ich
odchodami)
PodwyŜszona
liczba
granulocytów
kwasochłonnych
w organizmie, inne
objawy zaleŜą od
umiejscowienia
larw w organizmie
Nie leczenie
choroby moŜe
spowodować
nieodwracalne
uszkodzenia
Odrobaczanie psów
i kotów, wymiana
piasku w
piaskownicy,
mycie warzyw
i owoców, u dzieci
nawyk mycia rąk
Lekami
przeciwpasoŜyt-
niczymi
Wścieklizna Ugryzienie
zakaŜonego chorobą
zwierzęcia
Pieczenie
w miejscu
ukąszenia,
gorączka, ból
głowy, brak
apetytu,
nerwowość,
halucynacje,
konwulsje
Choroba jest
nieuleczalna,
zawsze, więc
dochodzi do
śmierci
Szczepionka Nie ma
moŜliwości
wyleczenia
Gąbczaste
zwyrodnienie
mózgu -
choroba
Creutzfeldta-
Jakoba
SpoŜywanie
wołowiny
zawierającej priony
Kilka lat po
zakaŜeniu: wahania
nastroju,
nerwowość,
mimowolne ruchy,
niepokój, utrata
apetytu,
bezsenność, zaniki
mięśni, zaburzenia
równowagi, mowy
i wzroku
Zwykle śmierć,
nowy
eksperymentalny
sposób leczenia ma
zwiększyć szanse
przeŜycia
Rezygnacja ze
spoŜywania
wołowiny
pochodzącej
z krajów Europy
Zachodniej
Eksperymentalne
leczenie atabryną
i chloropromazyną
Borelioza Bakterie przenoszone
przez kleszcze
Czerwone plamy,
gorączka,
osłabienie, bóle
mięśni i stawów
Nieleczona moŜe
doprowadzić do
niedowładów,
uszkodzeń mózgu,
u kobiet
poronienia,
uszkodzenia płodu
Środki
odstraszające
kleszcze
Antybiotykami
Poza chorobami odzwierzęcymi praca w rolnictwie moŜe powodować zagroŜenia układu
oddechowego i zagroŜenia dermatologiczne.

34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Tabela 3. Wybrane zagroŜenia układu oddechowego i zagroŜenia dermatologiczne [12]
Skąd się bierze? Skutki zdrowotne
ZagroŜenia układu oddechowego
Pyłki zbóŜ, antygeny grzybów w kurzu
pochodzącym ze zbiorów zbóŜ, roztocza
Astma i nieŜyt nosa pochodzenia
alergicznego
Środki owadobójcze, arsen, gryzący kurz
i dym, pyłki pszenicy i jęczmienia
Skurcz oskrzeli, ostre chroniczne zapalenie
oskrzeli
Zarodniki grzybów lub ciepłolubne grzyby
(actinomycetes) ze spleśniałego ziarna lub
siana
Zapalenie płuc
ZagroŜenia dermatologiczne
Amoniak i sztuczne nawozy, pył ze słomy
owsa i jęczmienia, pestycydy
PodraŜnienia skóry
Promieniowanie słoneczne Rak skóry, poparzenia słoneczne
Pestycydy, rozpuszczalniki, benzen, spaliny Chroniczne zatrucia, zapalenie nerwów
obwodowych, ostra i przewlekła
encefalopatia (uszkodzenie mózgu)
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie podstawowe akty prawne dotyczą wymagań sanitarno – weterynaryjnych?
2. Jakie instytucje sprawują kontrolę i nadzór sanitarno – weterynaryjny?
3. Jakie zadania pełni Inspekcja Weterynaryjna?
4. Jakie znasz choroby zawodowe rolników?
5. Jakie znasz choroby odzwierzęce?
6. Jakie znasz choroby zakaźne zwierząt?
7. Na czym polega zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zadania pełnione przez instytucje sprawujące państwowy nadzór nad przestrzeganiem
przepisów sanitarnych i weterynaryjnych. Postaw znak „X” w odpowiedniej kolumnie tabeli.
Zadanie Inspekcja
Weterynaryjna
Inspekcja
Sanitarna
Inspekcja Jakości
Handlowej
Artykułów Rolno-
SpoŜywczych
Nadzór nad warunkami zdrowotnymi
Ŝywności i Ŝywienia.
Przeprowadzanie weterynaryjnej kontroli
granicznej.
Monitorowanie zakaŜeń zwierząt.
Ochrona konsumentów i walka
z zafałszowaniami na rynku produktów
Ŝywnościowych.
Nadzór nad warunkami higieny pracy
w zakładach pracy.

35. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Przeprowadzanie kontroli jakości
handlowej Ŝywności.
Nadzór nad wytwarzaniem, obrotem i
stosowaniem środków Ŝywienia zwierząt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyszukać np. w Internecie odpowiednie akty prawne dotyczące nadzoru weterynaryjnego,
4) wyszukać w przepisach prawnych (na stronach internetowych) zadania wymienionych
instytucji w tabeli,
5) uzupełnić tabelę,
6) wyciągnąć wnioski.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− komputer z dostępem do Internetu,
− przybory do pisania,
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wyszukaj w odpowiednich aktach prawnych obowiązki hodowcy zwierząt w przypadku
podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt i zredaguj instrukcję postępowania dla
hodowców wybranego gatunku zwierząt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać np. w Internecie odpowiednie akty prawne,
2) wyszukać w przepisach prawnych obowiązki nałoŜone na właściciela zwierząt w przypadku
podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt,
3) zredagować instrukcję postępowania hodowcy zwierząt,
4) wyciągnąć wnioski,
5) przedstawić pozostałym uczniom proponowaną instrukcję postępowania.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− komputer z dostępem do Internetu,
− przybory do pisania,
− notatnik,
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie3
Uzupełnij tabelkę z opisami chorób odzwierzęcych.
Nazwa
choroby
Skąd się
bierze?
Objawy Skutki Jak
zapobiegać?
Jak leczyć?
Pryszczyca
Włośnica
Wścieklizna
Borelioza

36. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać materiał nauczania dotyczący chorób odzwierzęcych,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyszukać wskazane choroby odzwierzęce z opisem objawów, skutków, leczenia,
4) uzupełnić tabelę.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− komputer z dostępem do Internetu,
− przybory do pisania,
− literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić akt prawny określający wymagania weterynaryjne?
2) określić choroby zakaźne zwierząt?
3) wymienić choroby zakaźne podlegające obowiązkowi zwalczania?
4) wymienić choroby zakaźne zwierząt podlegające obowiązkowi
rejestracji?
5) wymienić instytucje nadzoru nad warunkami sanitarno-
wetyrynaryjnymi?
6) wymienić rodzaje chorób zawodowych rolników?
7) wskazać choroby odzwierzęce?
8) wskazać skutki pryszczycy?
9) wskazać objawy boreliozy?
10) wymienić pochodzenie zagroŜenia układu oddechowego?

37. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
4.4. Zapobieganie i zasady postępowania w sytuacji zagroŜenia
oraz udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym
w wypadkach
4.4.1. Materiał nauczania
Pierwsza pomoc przedmedyczna
W sytuacji, gdy zdarzy się wypadek, udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wypadku jest
obowiązkiem kaŜdego znajdującego się na miejscu wydarzenia. Do podstawowych zasad przy
udzielaniu pierwszej pomocy przedmedycznej naleŜą:
– ocena sytuacji, ilości i stanu poszkodowanych oraz ewentualne usunięcie ich z miejsca
wypadku (jeŜeli niebezpieczeństwo zagraŜa im w dalszym ciągu) lub przerwanie
szkodliwego działania czynnika (jeŜeli takie postępowanie jest moŜliwe),
– obejrzenie poszkodowanych i kontrola czynności Ŝyciowych: oddechu, krwawienia i stanu
przytomności. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny to naleŜy zapewnić:
A – droŜność dróg oddechowych,
B – oddychanie,
C – krąŜenie.
– wezwanie pomocy: 999 – Pogotowie Ratunkowe lub 112 – Ratownictwo,
– udzielenie pomocy zaleŜnej od objawów do czasu przybycia pomocy kwalifikowanej,
– zabezpieczenie miejsca wypadku.
Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran.
Z krwawieniem mamy do czynienia przy niewielkich uszkodzeniach naczyń krwionośnych.
Krwawienie ustanie po nałoŜeniu opatrunku uciskowego, mocowanego przylepcem lub
bandaŜem. Uraz moŜe spowodować uszkodzenie tętnic lub Ŝył, a takŜe silnie ukrwionych
narządów wewnętrznych. Przy cięŜkich wypadkach oba rodzaje krwotoków (zewnętrzny
i wewnętrzny) mogą występować równocześnie. Do zatrzymania krwotoku zewnętrznego
stosuje się następujące sposoby (pamiętając o załoŜeniu rękawiczek):
– ucisk krwawiącego naczynia (zwykle ręką),
– opatrunek z gazy, bandaŜa, czystej tkaniny,
– uniesienie kończyny lub części ciała ku górze.
W przypadku najmniejszego podejrzenia krwotoku wewnętrznego lub tętniczego (po
udzieleniu pierwszej pomocy) naleŜy poszkodowanego przewieźć do szpitala.
Podczas krwawienia z nosa chorego układa się z głową uniesioną, na kark kładzie się zimny
okład i przyciska skrzydełko nosa do przegrody.
Oparzenia. Postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy w przypadku oparzeń zaleŜy od
stopnia oparzenia:
– oparzenie pierwszego stopnia (silne przekrwienie skóry) wymaga polewania strumieniem
czystej wody i zabezpieczenia wyjałowionym opatrunkiem,
– oparzenie drugiego stopnia (pojawiają się pęcherze) wymaga wyłącznie nałoŜenia
wyjałowionego opatrunku i skierowania do lekarza,
– oparzenie trzeciego stopnia (martwica skóry i ciemne zwęglone strupy) wymaga
natychmiastowej interwencji lekarza.
Oparzeń nie wolno dotykać rękami ani smarować maściami. Nie wolno równieŜ rozcinać
pęcherzy, usuwać z ran ciał obcych, zdzierać części ubrania przylegających do ran ani polewać
spirytusem.
Przy oparzeniach związkami chemicznymi (np. kwasami, ługami, niegaszonym wapnem)
miejsca oparzone trzeba natychmiast przemywać strumieniem bieŜącej wody przez około