Technik.rolnik 321[05] o2.01_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Borczyńska-śbikowska
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska
321[05].O2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inŜ. Janina Kłap
mgr inŜ. Anna Pietraszko
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Jolanta Borczyńska-śbikowska
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].O2.01,
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawna ochrona pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Analiza i ocena zagroŜeń w środowisku pracy 15
4.3. Choroby zawodowe i środki ochrony indywidualnej 21
4.4. Ochrona przeciwpoŜarowa 28
4.5. Wypadki i pierwsza pomoc 35
5. Sprawdzian osiągnięć 44
6. Literatura 49

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach oraz zasadach
bezpieczeństwa i higieny pracy, czynnikach środowiska pracy mogących powodować
zagroŜenia dla bezpieczeństwa i zdrowia oraz postępowaniu w sytuacjach awaryjnych, a takŜe
udzielaniu pomocy osobie, która uległa wypadkowi.
W poradniku znajdziesz:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− wykaz literatury uzupełniającej.
JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

4
Schemat układu jednostek modułowych
321[05].O2.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska
321[05].O2
Podstawy produkcji rolniczej
321[05].O2.04
Posługiwanie się dokumentacją
techniczno-technologiczną
321[05].O2.02
Charakteryzowanie grup i gatunków
roślin uprawnych oraz zwierząt
gospodarskich
321[05].O2.03
Kształtowanie środowiska uprawy
roślin i chowu zwierząt
gospodarskich

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z róŜnych źródeł informacji naukowo-technicznej,
− opisywać i oceniać przebieg omawianych procesów i zjawisk,
− analizować zagroŜenia występujące w otoczeniu człowieka,
− określać błędne rozwiązania i je eliminować,
− opracowywać i prezentować projekt,
− obsługiwać komputer,
− współpracować w grupie.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– wyjaśnić uregulowania prawne dotyczące stosunku pracy,
– określić obowiązki pracodawcy i pracownika dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
w przedsiębiorstwie agrobiznesowym,
– scharakteryzować system ochrony pracowników i warunków pracy,
– uwzględnić wymagania dotyczące ergonomii oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
– zastosować środki ochrony indywidualnej,
– zapobiec skutkom działania czynników szkodliwych w środowisku pracy,
– zidentyfikować źródła zakaŜeń produkowanej Ŝywności,
– zastosować zasady higieny, higieny pomieszczeń, produkcji rolniczej i dystrybucji
Ŝywności,
– dobrać i zastosować środki myjące i dezynfekcyjne,
– określić przyczyny chorób zawodowych,
– zastosować zasady profilaktyki chorób zawodowych,
– udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
– zidentyfikować drogę ewakuacyjną w przypadku zagroŜenia poŜarem,
– przeprowadzić akcję ratowniczą w przypadku zagroŜeń,
– określić rolę nadzoru dotyczącego bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Podstawowe źródła prawa pracy
W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 70) zapisano: „Obywatele
Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie
niezdolności do pracy (…) a urzeczywistnieniu tego prawa słuŜy (…) stałe polepszanie
warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy”. „KaŜdy ma prawo do bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy
określa ustawa” – art. 66. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są: ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Mogą to być takŜe akty prawa
miejscowego, na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Wiele rozwiązań
dotyczących prawa pracy ma swoje źródło w Konwencjach Międzynarodowej Organizacji
Pracy lub w Dyrektywach Unii Europejskiej. Proces dostosowywania naszego prawa do
wymogów dyrektyw unijnych trwa od kilku lat. Dyrektywy dotyczące bezpieczeństwa pracy
stanowią obowiązujące prawo w Unii Europejskiej.
NajwaŜniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa
i higieny pracy jest Kodeks pracy – Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
(Dz. U.1974.24.141, z późn. zmianami). Przepisy Kodeksu pracy i aktów wykonawczych
mają zastosowanie do pracodawców w rozumieniu art. 3 kp. Pracodawcą jest wyłącznie ta
jednostka, która jest uprawniona do samodzielnego zatrudniania i zwalniania pracowników.
Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy (na podstawie Kodeksu
pracy).
Podstawowe obowiązki pracodawcy:
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy.
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
– organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
– zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,
– zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
– zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
4. W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy
zatrudnieni przez róŜnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
– współpracować ze sobą,
– wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
– ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagroŜeń dla zdrowia lub Ŝycia pracowników.

8
5. Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku
zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.
6. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia
rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.
7. Obowiązek, o którym mowa w p. 6, ciąŜy na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany
miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub
profilu produkcji, jeŜeli zmiana technologii moŜe powodować zwiększenie zagroŜenia
dla zdrowia pracowników.
8. Właściwy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny moŜe
zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagroŜenia
dla zdrowia lub Ŝycia pracowników do okresowej aktualizacji informacji.
Prawa i obowiązki pracownika
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełoŜonego.
2. JeŜeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagroŜenia, o którym mowa
w p. 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagroŜenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełoŜonego.
3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagroŜenia
w przypadkach, o których mowa w p. 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia.
4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełoŜonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagroŜenie dla innych osób.
5. Przepisy p. 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest
ratowanie Ŝycia ludzkiego lub mienia.
6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki
Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej.
7. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
– znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,
– wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełoŜonych,
– dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
– stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,
– poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

9
– niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a takŜe inne osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im
niebezpieczeństwie,
– współdziałać z pracodawcą i przełoŜonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
8. Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
– organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy,
– dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
– organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi
chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
– dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposaŜenia
technicznego, a takŜe o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie
zgodnie z przeznaczeniem,
– egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
– zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Ochrona pracy kobiet i młodocianych
Grupami pracowniczymi, chronionymi w sposób szczególny są kobiety i młodociani.
Pracodawca zatrudniający kobiety i pracowników młodocianych powinien sporządzić
zakładowy wykaz prac wzbronionych kobietom i młodocianym. Kodeks pracy zakazuje
zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciąŜliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje
tych prac określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu
prac szczególnie uciąŜliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545
z późn. zm.).
Młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie
przekroczyła 18 roku Ŝycia. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat.
Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:
– ukończyli co najmniej gimnazjum,
– przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, Ŝe praca danego rodzaju nie zagraŜa ich
zdrowiu.
Młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych moŜe być zatrudniony tylko w celu
przygotowania zawodowego. Poza tym;
– młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej,
– przerwa w pracy młodocianego powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niŜ 14 godzin
(łącznie z porą nocną),
– czas pracy osoby w wieku do 16 lat nie moŜe przekroczyć 6 godzin na dobę,
– czas pracy osoby w wieku powyŜej 16 lat nie moŜe przekroczyć 8 godzin na dobę.
Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, które są zawarte
w rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac
(Dz. U. nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). Dyrektywy unijne 92/85/EWG i 94/33/EWG dotyczą
ochrony pracy kobiet i młodocianych. Szczególnie dotyczy to gospodarstw rolnych,
w których dzieci nie powinny wykonywać prac związanych z:
− opakowaniami po środkach trujących,

10
− odchodami zwierzęcymi,
− pozostałościami po uboju zwierząt,
− maszynami i urządzeniami rolniczymi.
Nadzór państwowy nad warunkami pracy
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad
i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.
Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi RP organem nadzoru i kontroli
przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej
Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362).
Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy naleŜy między innymi:
− nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku
pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy,
urlopów, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych,
− kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu
budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposaŜenie
maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii,
− uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych
zakładów pracy lub ich części,
− nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny
pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy,
− analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania
środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu
okoliczności i przyczyn wypadków cięŜkich, zbiorowych i śmiertelnych,
− ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych
sprawach w charakterze oskarŜyciela publicznego,
− wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy
w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,
− udzielanie porad technicznych i prawnych,
− opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie
prawa pracy,
− inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym.
W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się kontrola higieny pracy
i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji waŜną rolę odgrywają organy
technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego, którego zakres
kontroli ma znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa w zakładach pracy.
Ochrona środowiska człowieka
Środowisko przyrodnicze, w którym Ŝyjemy, jest zespołem elementów i zjawisk róŜnego
typu, oddziaływujących na siebie wzajemnie. Jego podstawowymi elementami, decydującymi
o tym czy sprzyja ono Ŝyciu, są:
– powietrze, mieszanina gazów o ilościowym i jakościowym składzie zabezpieczających
oddychanie istotom Ŝywym,
– woda, zgromadzona w powierzchniowych, podpowierzchniowych i głębinowych
zbiornikach wodnych, umoŜliwiających Ŝycie wszystkich istot wodnych, nadających się
do picia i innych celów uŜytkowych,

11
– ziemia umoŜliwiająca wzrost roślin, z glebą zapewniającą dobre plony roślin uprawnych,
– hałas o stałym natęŜeniu uznany za nieszkodliwy dla zdrowia, wolny od niesłyszalnych
dźwięków,
– Ŝywność nie zawierająca substancji szkodliwych.
Wszystkie wymienione elementy środowiska były niegdyś w idealnej równowadze
fizyko-chemiczno-biologicznej. JednakŜe nierozwaŜna gospodarka człowieka spowodowała
zakłócenia, które w efekcie pogarszają warunki Ŝycia na naszej planecie.
W polskich przepisach prawnych, dotyczących ochrony środowiska, następują ciągłe
zmiany dostosowujące je do prawa europejskiego i światowego. Prowadzić one mają do
wzrostu wymagań odnośnie zmniejszenia ilości „produkowanych” odpadów, emisji gazów
i pyłów oraz obniŜenia ich szkodliwości dla środowiska.
Przedsiębiorstwa agrobiznesu mogą stanowić źródło wielu zagroŜeń dla wszystkich
elementów środowiska naturalnego – gleby, wody, powietrza, roślin, zwierząt i człowieka.
ZagroŜenie bezpieczeństwa Ŝywności to kaŜdy czynnik w Ŝywności (mikrobiologiczny,
chemiczny lub fizyczny), który moŜe spowodować, Ŝe staje się ona niebezpieczna dla zdrowia
i/lub Ŝycia konsumenta.
ZagroŜenia mikrobiologiczne stanowią zagroŜenia wywołane mikroorganizmami
patogennymi, takimi jak: grzyby, pierwotniaki, wirusy, bakterie oraz organizmy
bakteriopodobne. Źródłem zagroŜeń moŜe być sam człowiek, w wyniku niezachowania zasad
higieny Ŝywności w łańcuchu Ŝywnościowym, obecność szkodników: ptaków, gryzoni,
owadów, jak równieŜ mogą one pochodzić z surowców uŜytych do produkcji Ŝywności.
ZagroŜenia chemiczne są to wszystkie substancje chemiczne, które wprowadzone do
organizmu człowieka mogą wywoływać stany zatrucia chemicznego. Źródłem zagroŜeń
chemicznych są np. wszystkie surowce podstawowe i pomocnicze, materiały opakowaniowe,
maszyny i urządzenia.
ZagroŜenia fizyczne to wszystkie substancje obce i materiały, które normalnie nie
występują w Ŝywności, a które mogą spowodować fizyczne uszkodzenie ciała człowieka, np.
jamy ustnej.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co jest podstawowym źródłem prawa pracy w Polsce?
2. Kto to jest pracodawca?
3. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
4. Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy?
5. Kogo moŜna nazwać pracownikiem młodocianym?
6. Jakie są główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?
7. Jakie przepisy regulują wykaz prac szczególnie uciąŜliwych lub szkodliwych dla zdrowia
kobiet?
8. Jakich prac nie mogą wykonywać dzieci w gospodarstwach rolnych?
9. Jakie są najwaŜniejsze zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
10. Czym zajmuje się Państwowa Inspekcja Sanitarna?
11. Dlaczego zakłady agrobiznesu mogą stanowić zagroŜenia dla środowiska naturalnego
człowieka?

12
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie odpowiednich aktów prawnych uzupełnij tabelkę dotyczącą wykazu prac
wzbronionych dla kobiet.
Rodzaj prac Wyszczególnienie prac wzbronionych
Prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem
cięŜarów oraz wymuszoną pozycją ciała
Prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym
Prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami
biologicznymi
Prace w naraŜeniu na działanie szkodliwych substancji
chemicznych
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyszukać np. w Internecie akty prawne,
3) wyszukać w rozporządzeniu rodzaj prac wymienionych w tabeli,
4) uzupełnić tabelę,
5) sformułować wnioski.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Sporządź zestawienie adresowe organów kontroli pracy w Twoim województwie.
2) wyszukać np. w Internecie instytucje odpowiedzialne za nadzór nad warunkami pracy
w Twoim województwie,
3) przyporządkować informacje odpowiednim instytucjom,
4) odszukać oddziały lub inspektoraty powiatowe znajdujące się najbliŜej miejsca
zamieszkania,
5) uzupełnić tabelę.

13
Państwowa Inspekcja Pracy
woj.: ………………………….
Państwowa Inspekcja Sanitarna
woj.: ………………………….
adres:
………………………………
……………………………….
adres:
………………………………
……………………………….
oddziały:
………………………………
………………………………
………………………………
powiatowe inspektoraty sanitarne:
………………………………
………………………………
– przybory do pisania,
Ćwiczenie 3
W wybranym gospodarstwie rolnym przeprowadź wywiad, który pozwoli odpowiedzieć
na pytanie: czy przestrzegane są zalecenia dotyczące bezpieczeństwa dzieci?
Uzupełnij tabelę.
1) wybrać gospodarstwo rolne, w którym znajdują się dzieci,
2) przeanalizować kwestionariusz ankiety,
3) przeprowadzić wywiad,
4) uzupełnić tabelę,
5) sformułować wnioski.
Lp. Pytanie dotyczące badanego zagadnienia
TAK NIE
NIE
DOTYCZY
1. Czy dzieci wiedzą o zagroŜeniach pracy
w gospodarstwie?
2. Czy dzieci maja zapewnione bezpieczne miejsce zabaw – z dala od
budynków inwentarskich, tras przepędu zwierząt, pracujących i
przejeŜdŜających maszyn?
3. Czy zachowywane są specjalne środki ostroŜności przy korzystaniu
z ciągników i maszyn, zwłaszcza jeŜeli
w pobliŜu znajdują się dzieci?
4. Czy maszyny, zwłaszcza brony, opryskiwacze, ostre narzędzia
przechowywane są z dala od miejsc zabaw
i przebywania dzieci?
5. Czy środki ochrony roślin, zaprawy do nasion, oleje, smary itp.
przechowywane są w pomieszczeniu zabezpieczonym przed
dostępem dzieci?
6. Czy dzieci pomagają przy zadawaniu pasz dla zwierząt
gospodarskich?
Wnioski:
……………..……………………………………………………………………………………
……………..……………………………………………………………………………………

14
– kwestionariusz ankiety,
4.1.3. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) korzystać ze źródeł prawa pracy obowiązujących w Polsce?
2) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
3) określić podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp?
4) określić główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?
5) odszukać przepisy regulujące wykaz prac szkodliwych dla kobiet?
6) określić instytucje nadzoru państwowego nad warunkami pracy
w Polsce?
7) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
8) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej?
9) wymienić zagroŜenia dla środowiska ze strony przedsiębiorstw
agrobiznesu?
10) określić niebezpieczeństwa, na jakie naraŜone są dzieci
w gospodarstwach rolnych?

15
4.2. Analiza i ocena zagroŜeń w środowisku pracy
Zasady ergonomii
Pracodawcy powinni kierować się osiągnięciami ergonomii, a więc nauki zajmującej się
przystosowaniem maszyn, narzędzi, środowiska i warunków pracy do właściwości
anatomicznych i psychofizycznych człowieka, aby zapewnić optymalne warunki
wykonywania pracy. NaleŜy uwzględniać następujące wskazania ergonomii:
– projektowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania
wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy; przestrzeń
pracy powinna być dostosowana do pracownika,
– praca powinna być tak zaprojektowana, aby moŜna było uniknąć niepotrzebnego lub
nadmiernego obciąŜenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz układów oddechowego
i krąŜenia,
– postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego
napięcia mięśni,
– wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym moŜliwościom pracownika,
– naleŜy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest bowiem ruch niŜ
długotrwały bezruch,
– elementy sygnalizacyjne i urządzenia informacyjne powinny być zaprojektowane
i usytuowane w sposób zgodny z moŜliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi
pracownika,
– środowisko pracy winno być zaprojektowane i utrzymywane w taki sposób, aby warunki
fizyczne, chemiczne i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale słuŜyły
zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy,
– proces pracy powinien być tak zaprojektowany, aby chronił zdrowie i zapewniał
bezpieczeństwo pracowników, przyczyniał się do ich dobrego samopoczucia i ułatwiał
realizację celu pracy.
Czynniki zagroŜeń w środowisku pracy
Rolnictwo, szczególnie rolnictwo indywidualne, charakteryzuje się wysoką
wypadkowością. Wynika to z faktu, Ŝe środowisko pracy rolników jest niezwykle złoŜone,
a róŜnego rodzaju zagroŜenia wypadkowe dotyczą tej samej osoby. Sytuacja taka nie
występuje na stanowiskach pracy w innych gałęziach gospodarki, gdzie stanowiska pracy
mają stały charakter.
ZagroŜenia mechaniczne
Głównymi zagroŜeniami towarzyszącymi wykonywanym pracom w rolnictwie są
zagroŜenia powodowane przez czynniki mechaniczne. NaleŜy przez nie rozumieć wszelkie
czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do lŜejszych lub cięŜszych urazów, a nawet
śmierci poszkodowanych, powodowane mechanicznym oddziaływaniem na człowieka
maszyn i ich elementów, przedmiotów i narzędzi pracy, upadkiem na skutek poślizgnięcia,
potknięcia itp. ZagroŜenia te mogą być powodowane przez czynniki mechaniczne
występujące zarówno podczas normalnego funkcjonowania maszyny, narzędzia lub innego
przedmiotu pracy, jak i przez czynniki powstałe na skutek zakłóceń, uszkodzeń bądź teŜ
awarie.
ZagroŜenia chemiczne i pyłowe
Do zagroŜeń chemicznych, na które jest naraŜony rolnik, naleŜy zaliczyć kontakt ze
środkami ochrony roślin, nawozami sztucznymi, paliwami i smarami. Środki ochrony roślin
(pestycydy) naleŜą do najbardziej szkodliwych związków, na których działanie są naraŜeni

16
rolnicy. DuŜa toksyczność środków ochrony roślin, jak równieŜ wciąŜ wzrastające ich zuŜycie
w gospodarstwach rolnych sprawia, Ŝe są one największym zagroŜeniem dla zdrowia, a nawet
Ŝycia osoby, która ma z nimi kontakt.
Pył rolniczy stanowi problem zdrowotny dla ludności wiejskiej, w tym młodocianych,
dzieci i osób starszych. Pył występujący w rolniczym środowisku pracy, powstaje w wyniku
takich czynności, jak: rozdrabnianie, mieszanie, przesypywanie, przerzucanie. W przeciętnym
gospodarstwie indywidualnym rolnik wykonuje róŜnorodne czynności robocze, które składają
się na procesy produkcyjne. Źródłami pyłu przy produkcji roślinnej i zwierzęcej są prace
uprawowe sezonowe, jak orka, bronowanie czy kultywatorowanie, siew roślin, zbiór płodów,
omłoty, prace hodowlane, w tym przygotowywanie i zadawanie karmy, a takŜe prace
związane z przechowywaniem płodów rolnych, remonty i konserwacja sprzętu rolnego.
Niekorzystne warunki termiczne i czynniki atmosferyczne
Większość prac w rolnictwie wykonuje się na otwartej przestrzeni. Środowisko pracy na
tych stanowiskach jest kształtowane przez panujące warunki atmosferyczne, bardzo często
niekorzystnie oddziałujące na człowieka. RównieŜ warunki pracy w pomieszczeniach
zamkniętych (obory, chlewnie, spichlerze, stodoły, piwnice, warsztaty) są kształtowane przez
warunki atmosferyczne, panujące na zewnątrz. Niektóre prace są wykonywane na przemian
w pomieszczeniach i poza nimi, co potęguje niekorzystny wpływ środowiska termicznego
z uwagi na znaczne zróŜnicowanie temperatury i wilgotności.
ZagroŜenia biologiczne
ZagroŜenia biologiczne to zjawisko bardzo powszechne w środowisku rolniczym.
Podczas wykonywania wielu róŜnych prac produkcyjnych rolnik jest naraŜony na działanie
biologicznych czynników szkodliwych. Biologiczne czynniki szkodliwe to mikro-
i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane, które wywierają szkodliwy wpływ
na organizm człowieka i mogą wywoływać choroby zawodowe, zwłaszcza układu
oddechowego i skóry. WyróŜnia się następujące trzy grupy biologicznych czynników
szkodliwych:
− czynniki zakaźne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki,
− alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne, np.: selery, pasternak, rutę i inne,
− alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, promieniowce, grzyby),
rośliny i zwierzęta. Występują w pyłach organicznych i są uwalniane w duŜych ilościach
do powietrza wdychanego przez rolnika. Szkodliwe czynniki biologiczne mogą mieć
działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, draŜniące i rakotwórcze.
ZagroŜenia prądem elektrycznym
Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą róŜnego
rodzaju zagroŜenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Rolnik w swoim
środowisku pracy ma do czynienia z wieloma urządzeniami elektrycznymi, które, jeśli są
niewłaściwie uŜytkowane, stają się przyczyną wielu wypadków oraz chorób.
ZagroŜenie hałasem
Jednym z waŜniejszych szkodliwych czynników środowiskowych występujących
w rolnictwie jest hałas. Powstaje on podczas pracy takich maszyn, jak: ciągniki
współpracujące z zespołami maszyn rolniczych (doczepianych lub zawieszanych na
ciągniku); samobieŜne maszyny rolnicze (kombajny zboŜowe, kombajny buraczane,
sieczkarnie, kosiarki pokosowe); maszyny rolnicze stacjonarne (młocarnie, śrutowniki,
gniotowniki, rozdrabniacze, mieszalniki, sortowniki do ziemniaków, dojarki) oraz maszyny
warsztatowo-budowlane (pilarki łańcuchowe spalinowe, pilarki tarczowe, spręŜarki,
przecinarki do metalu, szlifierki, wiertarki, spawarki, betoniarki). PoniewaŜ podstawową
jednostką napędową, najczęściej wykorzystywaną w rolnictwie jest ciągnik rolniczy, maszyna
ta jest głównym źródłem hałasu w środowisku rolnym.

17
Upadek z wysokości
ZagroŜenia związane z upadkiem z wysokości wynikają z dwojakiego rodzaju prac często
spotykanych w gospodarstwach rolnych: pracą na wysokości i pracą w zagłębieniach lub ich
pobliŜu. Oba rodzaje prac, w przypadku braku podjęcia odpowiednich działań
zabezpieczających, niosą ze sobą ryzyko powaŜnych wypadków mogących w konsekwencji
doprowadzić do cięŜkich urazów, a nawet śmierci człowieka. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe
w środowisku pracy rolnika podczas wykonywania praktycznie kaŜdego rodzaju czynności
występują dodatkowe czynniki zwiększające zagroŜenie w razie spadania z wysokości. Do
najwaŜniejszych z nich naleŜą, obecność maszyn rolniczych i innego sprzętu stanowiącego
potencjalne przeszkody, w które moŜe uderzyć spadający człowiek, oraz posługiwanie się
niebezpiecznymi ostrymi narzędziami.
Higiena w produkcji Ŝywności
Od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wszystkie firmy zajmujące się produkcją
i dystrybucją Ŝywności muszą wdroŜyć i stosować zasady systemu HACCP. Skrót HACCP
pochodzi od określenia w języku angielskim (Hazard Analysis and Critical Control Points),
które tłumaczy się jako Analiza ZagroŜeń i Krytyczne Punkty Kontroli. Oznacza system
organizacji działania w firmach mających do czynienia z Ŝywnością, słuŜący zapewnieniu
bezpieczeństwa zdrowotnego tej Ŝywności. System HACCP jest uznawany za
najskuteczniejsze narzędzie pozwalające zagwarantować, Ŝe Ŝywność nie ulegnie skaŜeniu
lub zanieczyszczeniu i będzie bezpieczna dla konsumenta. Przed wprowadzeniem w zakładzie
systemu HACCP naleŜy wdroŜyć zasady Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP – Good
Manufacturing Practice) oraz zasady Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP – Good Hygiene
Practice), które mają na celu stworzenie warunków do wytworzenia Ŝywności bezpiecznej
pod względem higienicznym. Dotyczą one m.in. pomieszczeń, maszyn i urządzeń, usuwania
odpadów, mycia, zaopatrzenia w wodę, pozyskiwania surowców, higieny osobistej i szkolenia
personelu.
Znaki bezpieczeństwa i higieny pracy
W Polsce przyjęto następujące znaczenie kolorów i form dla większości znaków:
Tabela 1. Znaki bezpieczeństwa i higieny pracy [8]
Kolor
Forma
Ramka Tło
Znaczenie
Kwadrat, prostokąt Zielona Białe Ewakuacja, sprzęt pierwszej pomocy
Prostokąt, koło Niebieska Białe Informacja, nakaz
Kwadrat Czerwona Białe Ochrona przeciwpoŜarowa
Trójkąt Czarna śółte OstrzeŜenie przed niebezpieczeństwem
Koło Czerwona Białe Zakaz wykonywania konkretnej czynności
a) b) c)
Rys. 1. Znaki zakazu [8]: a) Zakaz uruchamiania maszyny (urządzenia),
b) Nie dotykać, c) Zakaz przebywania pod cięŜarem

18
a) b) c)
Rys. 2. Znaki ostrzegawcze [8]: a) OstrzeŜenie przed skaŜeniem biologicznym,
b) Substancja szkodliwa draŜniąca, c) OstrzeŜenie przed lub gorącą powierzchnią
a) b) c)
Rys. 3. Znaki informacyjne [8]: a) Telefon awaryjny, b) Apteczka pierwszej pomocy,
c) Prysznic bezpieczeństwa
a) b) c)
Rys. 4. Znaki nakazu [8] a) Nakaz stosowania ochrony oczu, c) Nakaz mycia rąk,
d) Nakaz stosowania ochrony rąk
1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Co zalicza się do czynników zagroŜeń w środowisku pracy rolnika?
3. Co powoduje zagroŜenia biologiczne w środowisku rolniczym?
4. Jakie są przyczyny nadmiernego hałasu w gospodarstwie rolnym?
5. Co oznaczają skróty HACCP, GMP, GHP?
6. Jaki kształt, kolor i tło mają ostrzegawcze znaki bhp?
7. Jaki kształt, kolor i tło mają informacyjne znaki bhp?
8. Jaki kształt, kolor i tło mają znaki zakazu bhp?
9. Jaki kształt, kolor i tło mają znaki nakazu bhp?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ czynniki szkodliwe najczęściej występujące w wybranym gospodarstwie rolnym.
1) określić rodzaje zagroŜeń występujących w gospodarstwie rolnym,
2) ustalić, w którym etapie czynności wykonywanych przez rolnika występują najbardziej
szkodliwe czynniki i dlaczego,

19
3) zapisać wnioski i przedstawić na forum grupy.WyposaŜenie stanowiska pracy:
− opisy produkcji lub schematy blokowe wybranych prac w gospodarstwie rolnym,
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj rodzaj znaku i wpisz jego nazwę.
………………………………………………………………………………………………….
2) przypomnieć klasyfikację znaków bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) zakwalifikować podane znaki do grup,
4) wpisać nazwę znaku,
5) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
– wykaz znaków bezpieczeństwa i higieny pracy,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wypełnij listę kontrolną, wpisując proponowane zalecenia, dotyczącą zagroŜenia
czynnikami mechanicznymi w wybranym gospodarstwie rolnym.
1) wybrać gospodarstwo rolne,
2) przeprowadzić wywiad i obserwację,
3) wypełnić listę kontrolną,
MoŜliwe problemy Pytania Zalecenia – działania
poprawiające
Upadki osób na
powierzchni
− Czy posadzki w budynkach są równe, nieśliskie i
odpowiednio nachylone?
− Czy są zakryte studzienki, kanały
i otwory technologiczne?
− Czy podwórza są posprzątane, wolne od odchodów
zwierzęcych i resztek mogących zagraŜać poślizgiem?
− Czy dojścia do budynków i ciągi komunikacyjne są
dostatecznie oświetlone?
4) opracować i wpisać do tabeli najwaŜniejsze zalecenia,

20
– zalecenia bhp obowiązujące w gospodarstwach rolnych,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zadania ergonomii?
2) wymienić czynniki zagroŜeń w środowisku pracy?
3) wymienić czynniki powodujące zagroŜenia w środowisku pracy
rolnika?
4) omówić, zagroŜenia biologiczne w środowisku rolniczym?
5) określić przyczyny nadmiernego hałasu w gospodarstwie rolnym?
6) rozpoznać ostrzegawcze znaki bhp?
7) rozpoznać informacyjne znaki bhp?
8) rozpoznać, jaki kolor i tło mają znaki zakazu bhp?
9) rozpoznać, jaki kolor i tło mają znaki nakazu bhp?
10) przeprowadzić skróconą ocenę zagroŜeń w środowisku pracy?

21
4.3. Choroby zawodowe i środki ochrony indywidualnej
Choroby zawodowe
Choroba, na którą zapadł rolnik, jeŜeli jest wymieniona w wykazie chorób zawodowych,
(Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób
zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia,
rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych
sprawach) została uznana przez Inspekcję Sanitarną i zaistniała w związku z wykonywaną
praca w gospodarstwie rolnym – moŜe być uznana za rolniczą chorobę zawodową.
Jednymi z częściej występujących chorób zawodowych rolników są choroby
odzwierzęce.
Tabela 2. Opis niektórych chorób odzwierzęcych [7]
Nazwa
choroby
Skąd się
bierze?
Objawy Skutki Jak
zapobiegać?
Jak leczyć?
Pryszczyca ZakaŜenie
wydzielinami
lub
wydalinami
chorych
zwierząt,
spoŜywanie
skaŜonego
mięsa
i mleka
Gorączka,
dreszcze, bóle
głowy i mięśni,
spadek ciśnienia,
pęcherzyki ropne
na skórze rąk
i nóg oraz błonie
śluzowej jamy
ustnej.
Po ok. 2
tygodniach
choroba kończy
się
wyzdrowieniem
Ubój chorych
zwierząt,
szczepienia
bydła i owiec,
dezynfekcja
ubrania w
portach i na
lotniskach
Antybiotykami
Włośnica SpoŜycie
surowej
zakaŜonej
wieprzowiny
lub dziczyzny
Nudności,
wymioty,
biegunki, potem
wysoka gorączka,
bóle mięśni,
obrzęki na twarzy
Choroba
nieuleczalna,
moŜna z nią Ŝyć,
jeśli inwazja larw
jest niewielka.
Śmiertelność
3–30%
Badanie
poubojowe
mięsa
Nie ma moŜliwości
wyleczenia
Toksykaroza Kontakt
z jajami
toksykar
(gleba,
spoŜycie
niemytych
warzyw
i owoców,
kontakt
z zaraŜonymi
zwierzętami
oraz ich
odchodami)
PodwyŜszona
liczba
granulocytów
kwasochłonnych
w organizmie,
inne objawy
zaleŜą od
umiejscowienia
larw w
organizmie
Nie leczenie
choroby moŜe
spowodować
nieodwracalne
uszkodzenia
Odrobaczanie
psów
i kotów,
wymiana piasku
w piaskownicy,
mycie warzyw
i owoców,
u dzieci nawyk
mycia rąk
Lekami
przeciwpasoŜytniczymi

22
Wścieklizna Ugryzienie
zakaŜonego
chorobą
zwierzęcia
Pieczenie
w miejscu
ukąszenia,
gorączka, ból
głowy, brak
apetytu,
nerwowość,
halucynacje,
konwulsje
Choroba jest
nieuleczalna,
zawsze, więc
dochodzi do
śmierci
Szczepionka Nie ma moŜliwości
wyleczenia
Gąbczaste
zwyrodnienie
mózgu -
choroba
Creutzfeldta-
Jakoba
SpoŜywanie
wołowiny
zawierającej
priony
Kilka lat po
zakaŜeniu:
wahania nastroju,
nerwowość,
mimowolne
ruchy, niepokój,
utrata apetytu,
bezsenność,
zaniki mięśni,
zaburzenia
równowagi,
mowy i wzroku
Zwykle śmierć,
nowy
eksperymentalny
sposób leczenia
ma zwiększyć
szanse przeŜycia
Rezygnacja ze
spoŜywania
wołowiny
pochodzącej
z krajów
Europy
Zachodniej
Eksperymentalne
leczenie atabryną
i chloropromazyną
Borelioza Bakterie
przenoszone
przez kleszcze
Czerwone plamy,
gorączka,
osłabienie, bóle
mięśni i stawów
Nieleczona moŜe
doprowadzić do
niedowładów,
uszkodzeń mózgu,
u kobiet
poronienia,
uszkodzenia płodu
Środki
odstraszające
kleszcze
Antybiotykami
Poza chorobami odzwierzęcymi praca w rolnictwie moŜe powodować zagroŜenia układu
oddechowego i zagroŜenia dermatologiczne.
Zasady ochrony przed chorobami odzwierzęcymi
1. W przypadku w pracy ze zwierzętami chorymi lub podejrzanymi o chorobę przenoszoną
dla ludzi, stosować rękawice gumowe, buty gumowe, półmaski.
2. Przed lub po pracy ze zwierzętami zabezpieczyć odpowiednimi opatrunkami (po
odkaŜeniu) wszelkie skaleczenia odkrytych części ciała (rąk, nóg, głowy).
3. Przed spoŜywaniem posiłków lub zapaleniem papierosa myć ręce z uŜyciem środka
dezynfekującego.
4. Nie korzystać z naczyń słuŜących do pojenia lub karmienia zwierząt.
5. W pomieszczeniach dla zwierząt przeprowadzać okresową deratyzację i dezynsekcję.
6. Zwierzęta chore na choroby przenoszące się na ludzi odizolować od reszty stada,
a produkty pochodzące od takich zwierząt spoŜywać wyłącznie po poddaniu obróbce
termicznej (np. po przegotowaniu); pomieszczenie, sprzęt i ściółkę dokładnie
wydezynfekować.
7. Osoby mające kontakt z chorymi zwierzętami poddać badaniu lekarskiemu.
8. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt gospodarskich powinni zostać poddani
szczepieniom ochronnym przeciw tęŜcowi.
9. Wykonywanie zabiegów weterynaryjnych na zwierzętach powinno odbywać się zgodnie
z zaleceniami lekarza weterynarii.

23
Tabela 3. Wybrane zagroŜenia układu oddechowego i zagroŜenia dermatologiczne [7]
Skąd się bierze? Skutki zdrowotne
ZagroŜenia układu oddechowego
pyłki zbóŜ, antygeny grzybów w kurzu pochodzącym
ze zbiorów, roztocza
astma i nieŜyt nosa pochodzenia alergicznego
środki owadobójcze, arsen, gryzący kurz i dym, pyłki
pszenicy i jęczmienia
skurcz oskrzeli, ostre chroniczne zapalenie oskrzeli
zarodniki grzybów lub ciepłolubne grzyby
(actinomycetes) ze spleśniałego ziarna lub siana
zapalenie płuc
ZagroŜenia dermatologiczne
amoniak i sztuczne nawozy, pył ze słomy owsa i
jęczmienia, pestycydy
podraŜnienia skóry
promieniowanie słoneczne rak skóry, poparzenia słoneczne
pestycydy, rozpuszczalniki, benzen, spaliny chroniczne zatrucia, zapalenie nerwów obwodowych,
ostra i przewlekła encefalopatia (uszkodzenie mózgu)
Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposaŜenie przeznaczone do noszenia
bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagroŜeń,
które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.
Z wymagań prawa Unii Europejskiej dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
jednolitego rynku wewnętrznego wynika, Ŝe środki ochrony indywidualnej stosowane
w środowisku pracy i Ŝycia powinny zapewniać moŜliwie największe bezpieczeństwo
w przewidywanych warunkach uŜywania oraz być dostosowane do cech i potrzeb
uŜytkowników.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie
zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r.),
środki ochrony indywidualnej powinny:
– spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (oznakowane znakiem bezpieczeństwa
"B", a od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa UE – znakiem "CE"),
– być prawidłowo dobrane do istniejącego zagroŜenia,
– nie powodować same z siebie dodatkowego zagroŜenia,
– być udostępnione w odpowiedniej ilości,
– być wybrane (typ) z uwzględnieniem stanu zdrowia pracownika i warunków istniejących
w miejscu pracy,
– być uŜytkowane zgodnie z instrukcją podaną przez producenta.
Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej
Według Polskiej Normy PN-Z-08053:1988 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod
względem ich ogólnego przeznaczenia, na 9 grup oznaczonych odpowiednimi symbolami.

24
Tabela 4. Podział środków ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia [7]
Nazwa grupy Symbol oznaczenia
OdzieŜ ochronna U
Środki ochrony kończyn dolnych N
Sprzęt ochrony głowy G
Sprzęt ochrony twarzy i oczu T
Sprzęt ochrony układu oddechowego D
Sprzęt ochrony słuchu S
Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości W
Środki izolujące cały organizm I
Poza środkami ochrony indywidualnej pracodawca dostarcza, na własny koszt, równieŜ
odzieŜ i obuwie robocze, które muszą spełniać wymagania Polskich Norm. OdzieŜ robocza
przysługuje:
– jeŜeli odzieŜ własna pracownika moŜe ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
– ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne.
W zaleŜności od rodzaju czynnika szkodliwego stosuje się róŜne grupy środków ochrony
indywidualnej. Czynniki szkodliwe dzieli się na grupy:
– czynniki chemiczne,
– pyły,
– czynniki biologiczne,
– czynniki mechaniczne,
– drgania mechaniczne,
– hałas,
– czynniki termiczne,
– promieniowanie optyczne,
– prąd elektryczny,
– czynniki atmosferyczne,
– praca w atmosferze zagroŜonej wybuchem.
Środki ochrony indywidualnej
OdzieŜ ochronna – odzieŜ, która okrywa lub zastępuje odzieŜ osobistą i chroni pracownika
przed jednym lub wieloma zagroŜeniami. Do odzieŜy ochronnej nie zalicza się odzieŜy
przeznaczonej do wykonywania prac, przy których występuje tylko intensywne brudzenie
substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, działają czynniki powodujące przyśpieszone
niszczenie odzieŜy lub wymagana jest specjalna czystość wytwarzanego produktu. Ten rodzaj
odzieŜy zaliczany jest do odzieŜy roboczej, która nie podlega obowiązkowej certyfikacji.
Środki ochrony kończyn dolnych – obuwie ochronne – produkowane jest w szerokim
asortymencie i jest przeznaczone zwykle do ochrony przed kilkoma rodzajami zagroŜeń
jednocześnie. Jego parametry ochronne zaleŜą głównie od materiałów uŜytych do ich
produkcji, a takŜe konstrukcji i ewentualnego wyposaŜenia w dodatkowe elementy (np.
podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki).
Sprzęt ochrony głowy – przemysłowy hełm ochronny stanowi podstawowe zabezpieczenie
głowy pracownika przed uderzeniem na stanowisku pracy. Głównym zadaniem hełmów jest
ochrona przed uderzeniami spadających przedmiotów oraz uderzeniami głową o wystające
elementy konstrukcji stanowiska pracy.

25
Sprzęt ochrony twarzy i oczu – dowolna postać środka ochrony indywidualnej
osłaniającego oczy wraz z ich najbliŜszym otoczeniem oraz twarz lub jej część (czasami
łączonej z ochroną szyi, uszu, karku i głowy). Ze względu na konstrukcja moŜna wyróŜnić:
– okulary ochronne,
– gogle ochronne,
– osłony twarzy,
– przyłbice spawalnicze,
– tarcze spawalnicze.
Sprzęt ochrony układu oddechowego – sprzęt zapewniający dopływ czystego powietrza do
strefy oddychania. NaleŜy wyróŜnić dwie podstawowe grupy zagroŜeń dla układu
oddechowego:
– zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),
– niedobór tlenu (zawartość poniŜej 17%).
Wymienione wyŜej grupy czynników determinują sposób ochrony oraz podział sprzętu
ochrony układu oddechowego. Sprzęt ten moŜna podzielić na dwie grupy:
– sprzęt oczyszczający (działający przez oczyszczenie powietrza) np. maski, półmaski,
hełmy powietrzne itp.,
– sprzęt izolujący (działający przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego
od zanieczyszczeń).
Dodatkowo moŜna wyróŜnić sprzęt ucieczkowy – przeznaczony do ewakuacji.
Maski Półmaski
Rys. 5. Maski i półmaski [7]
Sprzęt ochrony słuchu – ochronniki słuchu są najprostszym i najszybszym sposobem
ochrony narządu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu.
Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości – pracownicy pracujący na stanowiskach
zagroŜonych upadkiem z wysokości, na których nie mogą być stosowane ochrony grupowe
np. pomosty, siatki ochronne, powinni być wyposaŜani w indywidualne systemy chroniące
przed upadkiem z wysokości.
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest choroba zawodowa w rolnictwie?
2. Jakie są choroby zawodowe rolników?
3. Wymień objawy dwóch wybranych chorób odzwierzęcych?
4. Co powoduje zagroŜenia układu oddechowego?
5. Na jakie zagroŜenia dermatologiczne naraŜeni są rolnicy?
6. Co to są środki ochrony indywidualnej?
7. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
8. Na jakie grupy dzieli się środki ochrony indywidualnej?
9. Co to jest odzieŜ ochronna?
10. Co to są środki ochrony kończyn dolnych?

26
11. Jakie są zadania sprzętu ochrony głowy?
12. Co zalicza się do sprzętu ochrony twarzy i oczu?
13. Na jakie grupy moŜna podzielić sprzęt ochrony układu oddechowego?
14. Z jakich elementów składa się sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości?
15. Kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, na jakie choroby zawodowe naraŜeni są ludzie pracujący w wybranym
gospodarstwie rolnym.
1) wybrać gospodarstwo rolne,
2) przeprowadzić wywiad dotyczący zagroŜeń dla zdrowia,
3) określić rodzaje zagroŜeń występujących w tym gospodarstwie,
4) określić, jakie mogą być skutki rozpoznanych zagroŜeń,
– wykaz chorób zawodowych w rolnictwie,
Ćwiczenie 2
Wypełnij tabelę dotyczącą norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy
roboczej i ubrania roboczego dla pracowników wybranego zakładu pracy.
1) wybrać zakład pracy, w którym stosowane są środki ochrony indywidualnej,
2) wybrać 3–4 stanowiska pracy, na których stosowane są środki ochrony indywidualnej
i/lub ubranie i odzieŜ roboczą,
3) wpisać do tabeli zakres wyposaŜenia kaŜdego stanowiska pracy w środki ochrony
indywidualnej,
4) wpisać przewidywany okres uŜywalności w miesiącach,
L.p. Stanowisko pracy Zakres wyposaŜenia
O – środki ochrony indywidualnej
R – ubranie i obuwie robocze
Przewidywany okres
uŜywalności
w miesiącach
1.
2.
– zakład pracy,
– wybrane stanowiska pracy,

27
Ćwiczenie 3
Dobierz odzieŜ roboczą i/lub środki ochrony indywidualnej dla pracownika wybranego
przedsiębiorstwa agrobiznesu. Opisz stanowisko, na którym pracuje.
1) wybrać przedsiębiorstwo agrobiznesu, w którym stosowane są środki ochrony
indywidualnej,
2) dobrać pracownikowi na określonym stanowisku pracy środki ochrony indywidualnej
i odzieŜ roboczą,
3) opisać stanowisko pracy pod kątem wykorzystania środków ochrony indywidualnej,
– opis stanowisk pracy,
– wykaz środków ochrony indywidualnej,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie choroby zawodowej rolnika?
2) wymienić najczęściej występujące choroby odzwierzęce?
3) określić zagroŜenia dla układu oddechowego występujące
w gospodarstwie rolnym?
4) określić zagroŜenia dermatologiczne występujące w gospodarstwie
rolnym?
5) zdefiniować środki ochrony indywidualnej?
6) określić wymagania, jakie powinny spełniać środki ochrony
indywidualnej?
7) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej na grupy?
8) dobrać odzieŜ ochronną?
9) dobrać środki ochrony kończyn dolnych?
10) dobrać sprzętu ochrony głowy?
11) dobrać sprzęt ochrony twarzy i oczu?
12) dobrać sprzęt ochrony układu oddechowego?
13) określić, kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania
ochronne?

28
4.4. Ochrona przeciwpoŜarowa
PoŜar jest to kaŜdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych.
Najczęściej spotykanymi przyczynami poŜarów jest ludzka nieostroŜność, często
granicząca z bezmyślnością. Objawia się ona drastycznym lekcewaŜeniem podstawowych
zasad bezpieczeństwa oraz świadomym łamaniem przepisów przeciwpoŜarowych.
Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach
niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne poŜarowo
oraz lekcewaŜenie zagroŜeń związanych z uŜywaniem cieczy palnych. Drugą pod względem
częstotliwości przyczyną występowania poŜarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja
urządzeń elektrycznych. Objawia się to głównie nadmiernym obciąŜaniem obwodów
zasilających, eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie oraz uŜytkowaniem
przenośnych urządzeń grzewczych w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi
zasadami uŜytkowania.
Ogólne zasady ochrony przeciwpoŜarowej
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie
czynności, które mogą spowodować poŜar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1. uŜywanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów:
– w strefie zagroŜenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,
– w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych poŜarowo,
– w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub uŜytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,
2. garaŜowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych
do tego celu, jeŜeli nie opróŜniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,
3. rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niŜ 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeŜeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,
4. wysypywanie gorącego popiołu i ŜuŜla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu
umoŜliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,
5. przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niŜ 0,5 m od:
– urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 100°C,
– linii kablowych o napięciu powyŜej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,
– instalacji odgromowej, jeŜeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,
6. uŜytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłoŜu
palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,
7. stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów
trudno zapalnych, jeŜeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
Ŝarówki,

29
8. instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłoŜu palnym, jeŜeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoŜa przed zapaleniem,
9. składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej słuŜących ewakuacji,
10. ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających
ewakuację,
11. zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemoŜliwiający ich natychmiastowe uŜycie,
12. uniemoŜliwianie lub ograniczanie dostępu do:
– urządzeń przeciwpoŜarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze
i zabezpieczające, urządzenia odciąŜające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpoŜarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpoŜarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów poŜarowych,
– urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa poŜarowego obiektu,
– wyjść ewakuacyjnych,
– wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.
Właściciele, budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków
mieszkalnych jednorodzinnych, oznakowują drogi ewakuacyjne znakami zgodnymi
z Polskimi Normami. Oznakowania wymagają pomieszczenia, w których w myśl przepisów
techniczno-budowlanych konieczne są co najmniej 2 wyjścia ewakuacyjne. Z kaŜdego
miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie powinny być zapewnione odpowiednie
warunki ewakuacji, zapewniające moŜliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy
zagroŜonej lub objętej poŜarem. Warunki ewakuacji powinny być dostosowane do liczby
i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie, funkcji obiektu oraz jego konstrukcji
i wymiarów. Ponadto naleŜy zastosować techniczne środki zabezpieczenia
przeciwpoŜarowego, polegające na:
– zapewnieniu dostatecznej ilości i szerokości wyjść ewakuacyjnych,
– zachowaniu dopuszczalnej długości, szerokości i wysokości przejść oraz dojść
ewakuacyjnych,
– zapewnieniu bezpiecznej poŜarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz
pomieszczeń.
Prawidłowe wytyczenie dróg ewakuacyjnych jest tylko z pozoru sprawą prostą. Oprócz
wymogów w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie, podczas ich wyznaczania naleŜy dokładnie obliczyć liczbę osób
przewidywanych do ewakuacji nie tylko z poszczególnych kondygnacji obiektu, ale równieŜ
z ich części. Kolejnym problemem jest właściwe oznakowanie dróg ewakuacyjnych.
Generalną regułą jest stosowanie poszczególnych wymienionych w Polskiej Normie
PN-92-N-01256/02 pt. „Znaki Bezpieczeństwa. Ewakuacja” znaków ściśle z ich
przeznaczeniem oraz takie ich rozmieszczanie, aby z kaŜdego miejsca drogi widoczny był, co
najmniej kolejny jeden znak. Szczegóły dotyczące prawidłowego rozmieszczania znaków
ewakuacyjnych określa natomiast Polska Norma PN-N-01256-5.
Drzwi ewakuacyjne Kierunki drogi ewakuacyjnej

30
Ciągnąć, aby otworzyć Pchać, aby otworzyć
Przesunąć w celu otwarcia Stłuc, aby uzyskać dostęp
Kierunek wyjścia schodami w górę lub w dół
Kierunek wyjścia do drogi ewakuacyjnej
Rys. 6. Znaki ewakuacyjne [8]
Sprzęt i środki gaśnicze
Stałe urządzenia gaśnicze – instalacje i inne zamontowane na stałe w obiekcie urządzenia,
które w przypadku powstania poŜaru są w stanie natychmiast podać na jego ognisko środek
gaśniczy. Stałymi urządzeniami gaśniczymi są: wodne lub pianowe instalacje tryskaczowe
oraz instalacje wypełniające chronioną strefę dwutlenkiem węgla, gazem obojętnym (azot,
argon) lub gazowym środkiem o właściwościach antykatalitycznych (inhibicyjnych). Stałe
urządzenia gaśnicze mogą być uruchamiane samoczynnie na skutek wzrostu temperatury,
automatycznie przez impuls z instalacji wykrywającej poŜar lub ręcznie, np. przez otwarcie
zaworów.
Sprzęt gaśniczy – gaśnice, hydranty wewnętrzne, koce gaśnicze. Podręczny sprzęt
wykorzystywany jest do gaszenia poŜarów w zarodku. Przy doborze sprzętu gaśniczego
naleŜy brać pod uwagę następujące wskazania.
Tabela 5. Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego do palącego się materiału [7]
Grupa Rodzaj palącego się materiału Rodzaj środka gaśniczego
A
Ciała stałe pochodzenia organicznego,
przy spalaniu których występuje
zjawisko Ŝarzenia (drewno, papier itp.
materiały)
woda, piana gaśnicza, proszek
gaśniczy, dwutlenek węgla
B
Ciecze palne i substancje stałe
topniejące wskutek ciepła
(rozpuszczalniki, pasty do podłogi,
topiące się tworzywa sztuczne)
piana gaśnicza, proszek
gaśniczy, dwutlenek węgla,
halon
C
Gazy palne (gaz miejski, metan,
propan–butan)
proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon
E
PoŜary ABC występujące w obrębie
urządzeń pod napięciem
proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon
Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednio do gaszenia poŜarów danej
grupy. Przy gaszeniu naleŜy pamiętać o następujących zasadach:
– kierować strumień środka gaśniczego na palące się przedmioty lub obiektu od strony
zewnętrznej (skrajnej) w kierunku do środka,
– przedmioty ustawione pionowo naleŜy gasić od góry w dół,

31
– naleŜy uŜywać środków gaśniczych przeznaczonych do gaszenia danej grupy poŜarów.
Gaśnice są to przenośne urządzenia o masie brutto do 20 kg i masie środka gaśniczego do 12
kg, którego uŜycie następuje pod wpływem uruchamianego ręcznie wyzwolenia ciśnienia
gazu.
Polska Norma wyróŜnia następujące typy gaśnic (w zaleŜności od zawartego w gaśnicy
środka gaśniczego): gaśnice wodne, gaśnice pianowe, gaśnice proszkowe, gaśnice śniegowe
CO2, gaśnice halonowe.
Hydrant wewnętrzny – to zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej
obudowany szafką i wyposaŜony w wąŜ poŜarniczy i prądownice. MoŜe być o średnicy 25 lub
52 mm. Ma on zastosowanie do lokalizacji poŜarów w zarodku wszędzie tam, gdzie jako
środek gaśniczy stosuje się wodę.
Koc gaśniczy – koc gaśniczy jest to płachta z tkaniny całkowicie niepalnej (włókna
szklanego) o powierzchni około 2 m2
. Przechowuje się go w specjalnym futerale. SłuŜy do
tłumienia poŜaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu.
Instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego
Instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego jest specjalnym, opracowywanym indywidualnie
na potrzeby konkretnego obiektu dokumentem, w którym właściciel zarządca lub uŜytkownik
obiektu zobowiązany jest szczegółowo określić obowiązujące w nim zasady ochrony
przeciwpoŜarowej. Opracowanie tego dokumentu najlepiej powierzyć jest doświadczonemu
specjaliście i po zatwierdzeniu go przez właściciela (administratora) wprowadzić w Ŝycie
stosownym zarządzeniem wewnętrznym.
Instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego dla obiektów uŜyteczności publicznej lub
zamieszkania zbiorowego powinna zawierać:
1. potencjalne źródła powstania poŜaru i drogi jego rozprzestrzeniania,
2. zasady zapobiegania moŜliwości powstania poŜaru,
3. zasady zabezpieczania prac niebezpiecznych poŜarowo,
4. rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego,
5. obecność stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-
alarmowej w obiekcie oraz związany z tym wymagany sposób zachowania się ludzi na
wypadek ich uruchomienia,
6. organizację i warunki ewakuacji z uwzględnieniem:
– środków i sposobów ogłaszania alarmu o niebezpieczeństwie,
– warunków ewakuacji przy wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, w tym
korytarzy i klatek schodowych oraz drabin i zewnętrznych schodów ewakuacyjnych,
sąsiednich tarasów, pomieszczeń, okien (parter),
– sposobów prowadzenia ewakuacji,
7. zasady postępowania na wypadek poŜaru, w tym:
– zasady postępowania pracowników w przypadku powstania poŜaru do czasu
przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz współdziałania z kierującym akcją
ratowniczą.
Przepisy z zakresu ochrony przeciwpoŜarowej i bezpieczeństwa poŜarowego. Wszystkie
przepisy z tej dziedziny mają charakter jawny i są publikowane w Dziennikach Ustaw RP.
Niemniej jednak, z uwagi na ciągłe zmiany w obowiązującym prawie, pierwotne teksty tych
przepisów stosunkowo szybko stają się nieaktualne. Dlatego najbardziej miarodajnym
źródłem są cyklicznie aktualizowane, specjalistyczne elektroniczne programy prawnicze
zawierające jednolite (wraz z bieŜącymi zmianami) teksty wszystkich aktów prawnych
publikowanych w Dzienniku Ustaw i resortowych Dziennikach Urzędowych. Elektroniczne
zbiory i katalogi przepisów mają dodatkową zaletę w postaci aktywnych odnośników

32
pozwalających błyskawicznie wyszukiwać i przechodzić do przepisów wykonawczych
wydanych na podstawie przeglądanego aktu prawnego.
1. Co to jest poŜar?
2. Jakie są zasady ochrony przeciwpoŜarowej?
3. Co powinien zawierać plan ewakuacji?
4. Co to są stałe urządzenia gaśnicze?
5. Co zaliczamy do sprzętu gaśniczego?
6. O czym naleŜy pamiętać przy gaszeniu poŜarów?
7. Co to jest gaśnica i jakie moŜna wyróŜnić typy gaśnic?
8. Co to jest hydrant wewnętrzny?
9. Co to jest koc gaśniczy i do czego słuŜy?
10. Co to jest instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego i co powinna zawierać?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz podręczny sprzęt i środki gaśnicze do gaszenia zarzewia poŜaru.
1) opracować scenariusz inscenizacji „wybuchu” poŜaru
2) zaplanować rodzaje palących się materiałów,
3) dobrać podręczne środki gaśnicze i „ugasić” poŜar,
4) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia,
5) dokonać oceny efektów wykonanego ćwiczenia.
– róŜne rodzaje łatwopalnych materiałów: drewno, papier, rozpuszczalnik,
– podręczny sprzęt gaśniczy,
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj zamieszczone niŜej znaki ochrony przeciwpoŜarowej.
…………………………………………………………………………………………………

33
………………………………………………………………………………………………
2) wyszukać znaki w wykazie znaków przeciw poŜarowych lub w Internecie,
3) wpisać nazwę znaku,
– wykaz znaków przeciwpoŜarowych,
Ćwiczenie 3
Opracuj instrukcję bezpieczeństwa poŜarowego, posługując się planem ewakuacji
znajdującym się w szkole.
2) przeanalizować plan ewakuacji szkoły,
3) wypisać punkty, jakie powinna zawierać kaŜda instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego,
4) uzupełnić punkty, dostosowując instrukcję do warunków szkoły,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
– plan ewakuacji szkoły,
– przykładowa instrukcja bezpieczeństwa poŜarowego,

34
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować poŜar?
2) wymienić zasady ochrony przeciwpoŜarowej?
3) wskazać elementy planu ewakuacji?
4) dobrać typ gaśnicy do rodzaju palącego się materiału?
5) zastosować koc gaśniczy?
6) rozpoznać znaki ewakuacyjne i znaki przeciwpoŜarowe?
7) wymienić zasady, o których naleŜy pamiętać przy gaszeniu poŜarów?
8) przygotować instrukcję bezpieczeństwa poŜarowego?

35
4.5. Wypadki i pierwsza pomoc
Wypadek – nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące śmierć lub
uszczerbek na zdrowiu.
Rodzaje wypadków
Wypadki pozazawodowe
Urazy przy czynnościach niepozostających w związku z pracą zawodową, np. podczas
wypoczynku, przy pracach domowych.
Wypadki zawodowe:
– wypadek przy pracy,
– wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy,
– wypadek przy innych czynnościach, w tym wypadek przy pracy świadczonej na innej
podstawie niŜ umowa o pracę, np. umowa zlecenie, umowa agencyjna, umowa o dzieło,
– wypadek w drodze do pracy i z pracy,
– wypadek przy pracy rolniczej.
Za wypadek przy pracy uwaŜa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną
powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełoŜonych,
2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,
3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych
w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
1. w czasie podróŜy słuŜbowej w okolicznościach innych niŜ wykonywanie pracy, chyba Ŝe
wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje
w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
2. podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
3. przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uwaŜa się nagłe zdarzenie wywołane
przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia
lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeŜeli droga ta była
najkrótsza i nie została przerwana. JednakŜe uwaŜa się, Ŝe wypadek nastąpił w drodze do
pracy lub z pracy, mimo Ŝe droga została przerwana, jeŜeli przerwa była Ŝyciowo uzasadniona
i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a takŜe wówczas, gdy droga, nie będąc drogą
najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza.
Za drogę do pracy lub z pracy uwaŜa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do
domu równieŜ drogę do miejsca lub z miejsca:
1. innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
2. zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
3. zwykłego spoŜywania posiłków,
4. odbywania nauki lub studiów.
Za wypadek przy pracy rolniczej uwaŜa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną
zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem
działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności:
1. na terenie gospodarstwa rolnego, które rolnik prowadzi, lub w którym stale pracuje, albo na
terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym,

36
2. w drodze z mieszkania do gospodarstwa rolnego, albo w drodze powrotnej,
3. podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego, zwykłych czynności
związanych z prowadzeniem działalności rolniczej, albo w związku z wykonywaniem
tych czynności,
4. w drodze do miejsca wykonywania tych czynności, o których mowa w pkt 3, albo
w drodze powrotnej.
Dochodzenie powypadkowe
Wypadek przy pracy:
– zgłoszenie wypadku,
– zabezpieczenie miejsca wypadku,
– zawiadomienie o wypadku,
– powołanie zespołu powypadkowego,
– postępowanie zespołu powypadkowego,
– sporządzenie dokumentacji powypadkowej,
– zatwierdzenie protokołu powypadkowego,
– zarejestrowanie wypadku,
– sporządzenie karty statystycznej GUS.
Wypadek w drodze do pracy
– zgłoszenie wypadku,
– sporządzenie dokumentacji powypadkowej.
Pierwsza pomoc
„Kto człowiekowi znajdującemu się w połoŜeniu groŜącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty Ŝycia albo cięŜkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,
mogąc jej udzielić bez naraŜenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia
albo cięŜkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”
(art. 162 § 1. Kodeksu karnego).
„Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie
się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których moŜliwa jest niezwłoczna pomoc ze
strony instytucji lub osoby do tego powołanej” (art. 162 § 2. Kodeksu karnego).
Reanimacja a resuscytacja
Terminów reanimacja i resuscytacja uŜywa się często w języku potocznym zamiennie,
jako równoznacznych określeń zabiegów ratunkowych mających na celu przywrócenie
funkcji Ŝyciowych. Tymczasem czynnikiem róŜnicującym te pojęcia jest stan świadomości
chorego. JeŜeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz przywrócenia krąŜenia, oddychania
i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość, to jest to stan reanimacji. JeŜeli
uzyskamy tylko przywrócenie podstawowych funkcji Ŝyciowych bez powrotu świadomości,
to jest to stan resuscytacji. Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze zostały podjęte po
upływie dłuŜszego okresu czasu od momentu zaniknięcia objawów Ŝycia.
Pierwsza pomoc na miejscu wypadku ratuje Ŝycie, gdy u poszkodowanego wystąpią:
zaburzenia w oddychaniu (bezdech), zatrzymanie krąŜenia, krwotok, wstrząs pourazowy.
W zaleŜności od wyniku tej oceny naleŜy przystąpić do udzielenia pierwszej pomocy
w zakresie:
– podjęcia sztucznego oddychania,
– zewnętrznego masaŜu serca,
– zatamowania krwotoku,
– ułoŜenia poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,
– zabezpieczenia poszkodowanego przed pogłębieniem wstrząsu,
– wezwania pogotowia ratunkowego,
– wezwania policji.

37
I. Instrukcja udzielania pierwszej pomocy
Podstawowym zadaniem ratownika (osoby udzielającej pierwszej pomocy) jest ocena
stanu zdrowia osoby poszkodowanej w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania.
NajwaŜniejszym zadaniem jest ustalenie, czy zachowane są procesy decydujące bezpośrednio
o Ŝyciu ofiary:
− wyczuwalne tętno, oddech, droŜne drogi oddechowe, przytomność.
1 Badanie tętnicy szyjnej 2 Badanie tętna na tętnicy promieniowej 3 Sprawdzanie słuchem, czy
ratowany oddycha.
Rys 7. Postępowanie z osobą poszkodowaną [11]
Kolejność czynności
1. Ustalenie stanu przytomności:
− wydanie choremu wyraźnych poleceń typu: otwórz oczy, poruszaj stopą,
− delikatne potrząsanie lub szczypanie badanej osoby w celu stwierdzenia reakcji na
ból (grymas twarzy, drgnięcie powiek itp.).
Brak reakcji na polecenia słowne lub dotyk pozwala stwierdzić, ze chory jest
nieprzytomny.
2. Ustalenie przyczyny utraty przytomności:
− doznane urazy,
− występowanie drgawek,
− wyczuwalny zapach alkoholu z ust,
− posiadanie przedmiotów świadczących o istniejącej cukrzycy.
3. UłoŜenie w pozycji bocznej ustalonej.
Rys. 8. Pozycja boczna ustalona [11]
4. Pozycja boczna ustalona zapewnia choremu droŜności dróg oddechowych.
5. Ustawienie rąk i zgięte kolana umoŜliwiają choremu zachowanie pozycji nawet podczas
transportu.
6. Obserwacja chorego.
7. Zwrócenie uwagi na oddech i tętno, by w razie potrzeby rozpocząć akcję reanimacyjną.

38
II. Zaburzenia w oddychaniu
Zaburzenia w oddychaniu ściśle wiąŜą się z zaburzeniami czynności krąŜenia. Aby
uratować Ŝycie poszkodowanego naleŜy przywrócić czynność obu układów.
Jeśli jako pierwszy wystąpi zanik czynności oddechowej, krąŜenie moŜe trwać jeszcze
przez krótki czas, ale jest ono wtedy coraz mniej wydolne i dochodzi do jego zatrzymania.
Najczęstszą i bezpośrednią przyczyną zgonu po wypadkach jest bezdech. Do zgonu dochodzi
po kilku minutach od jego wystąpienia. Bezdech przewaŜnie spowodowany jest
uszkodzeniem mózgu, uszkodzeniem dróg oddechowych lub ich niedroŜnością.
W przewaŜającej części wypadków oddech moŜna przywrócić za pomocą prostych czynności,
ratując Ŝycie poszkodowanemu, pod warunkiem, Ŝe przystąpi się natychmiast do udzielenia
pierwszej pomocy.
Brak ruchów oddechowych klatki piersiowej oraz niemoŜność wyczucia na własnym
policzku wydychanego przez poszkodowanego powietrza, świadczą o bezdechu. Wówczas
przystępujemy do udroŜnienia dróg oddechowych i sztucznego oddychania.
UdroŜnienie dróg oddechowych
U osób nieprzytomnych, leŜących na plecach, najczęstszą przyczyną niedroŜności dróg
oddechowych jest zapadnięty język (rys. 10) lub ciało obce tkwiące i zatykające drogi
oddechowe (rys. 11). Ciałami obcymi mogą być: krew, wymiociny, szczątki ubrania, złamana
proteza zębowa, itp.
Rys. 9. Zapadnięty język [9] Rys. 10. Ciało obce [9]
Z zapadniętym językiem radzimy sobie w prosty sposób, odchylając głowę
poszkodowanego do tyłu. Wówczas język przesuwa się do góry i drogi oddechowe udraŜniają
się.
Rys. 11. Usuwanie zapadniętego języka [9]
Czynność tą wykonujemy następująco: podkładamy jedną rękę pod szyję ratowanego
i unosimy ją do góry, jednocześnie drugą rękę układając na czole, po czym odchylamy głowę
do tyłu. Staramy się głowę odchylić maksymalnie, wykonując tę czynność ostroŜnie (rys. 12).
W przypadkach podejrzanych o złamanie kręgosłupa szyjnego, zatkane językiem drogi
oddechowe udraŜniamy poprzez uniesienie Ŝuchwy lub wyciągnięcie języka.
Rys. 12. Unoszenie Ŝuchwy [9]
Uniesienie Ŝuchwy polega na wysunięciu jej w kierunku pionowym u poszkodowanego,
leŜącego na wznak. MoŜna to uzyskać, naciskając do przodu obu kciukami kąty Ŝuchwy lub

39
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się one przed zęby górne (rys. 13).
W przypadku, gdy nie osiągniemy udroŜnienia dróg oddechowych za pomocą wyŜej
wymienionych metod, naleŜy dokonać tego poprzez wyciągnięcie języka. Po wymuszonym
otwarciu ust chwytamy język między kciuk i palec wskazujący, po czym wyciągamy go na
brodę.
Ciała obce usuwamy z ust i gardzieli po odwróceniu poszkodowanego na bok
i otworzeniu jego ust. Podczas usuwania ciał obcych z jamy ustnej wkładamy między zęby
poszkodowanego przedmiot, który zabezpiecza nasz palec przed odgryzieniem na wypadek
szczękościsku.
Sztuczne oddychanie
Przy przywracaniu czynności oddechowych najskuteczniejszą metodą jest sztuczne
oddychanie „usta–usta”, przy której ratujący wdmuchuje swoje powietrze wydechowe
bezpośrednio do ust ratowanego.
Rys. 13. Sztuczne oddychanie usta–usta [9]
Przed przystąpieniem do sztucznego oddychania naleŜy głowę poszkodowanego odchylić
do tyłu, zatkać palcami jego nos i po wykonaniu głębokiego wdechu własnymi ustami
wdmuchiwać powietrze do ust poszkodowanego (rys. 14). U noszenie się ściany klatki
piersiowej ratowanego świadczy o skuteczności sztucznego oddechu. Odjęcie ust od
ratowanego umoŜliwia bierny wydech. Ratujący musi mieć pewność, Ŝe w czasie wydechu
powietrze wydostaje się na zewnątrz, bowiem inaczej oddech nie jest skuteczny.
Czynność wdmuchiwania powietrza do płuc wykonujemy z częstotliwością od 16 do 20
razy na minutę, do czasu powrotu samoistnego wydolnego oddechu lub przejęcia
poszkodowanego przez personel karetki reanimacyjnej.
Jeśli pod ręką mamy maseczkę, wówczas powietrze wdmuchujemy przez nią. Zapobiega
ona bezpośredniemu kontaktowi ratownika z ustami poszkodowanego. Maseczka taka
znajduje się w Ratunkowym Zestawie Opatrunkowym PCK oraz w innych zestawach
ratunkowych. Nie naleŜy jednak tracić czasu na jej szukanie, gdyŜ zwłoka w przystąpieniu do
sztucznego oddychania zmniejsza szansę uratowania poszkodowanego.
W przypadku wystąpienia trudności w przeprowadzeniu oddychania metodą „usta–usta”
(spowodowanych np. szczękościskiem), równie skuteczne jest zastosowanie oddychania
metodą „usta–nos”. Przy tej metodzie ratownik ręką zatyka szczelnie usta, a powietrze
wdmuchuje przez nos z większą siłą niŜ w metodzie „usta–usta”, ze względu na większy opór
podczas wdmuchiwania i przepływu powietrza. Podczas wydechu usta ratowanego odsłania się.
U dzieci i niemowląt oddech moŜna prowadzić metodą „usta–usta, nos”. Wówczas
ratujący obejmuje swoim ustami, zarówno usta, jak i nos ratowanego dziecka.
Gdy poszkodowany odzyska własny oddech, naleŜy ułoŜyć go w pozycji bocznej
ustalonej.
III. Zatrzymanie czynności serca
Zatrzymanie czynności serca powoduje zatrzymanie krąŜenia krwi w ustroju. Objawia się
ono nagłą utratą przytomności, bezdechem pojawiającym się po kilku sekundach od
zatrzymania krąŜenia krwi, brakiem tętna na duŜych tętnicach w okolicy szyi i pachwin (brak
tętna na tętnicach promieniowych nie świadczy o zatrzymaniu krąŜenia), poszerzonymi
i niereagującymi na światło źrenicami oraz bladosinym wyglądem chorego.

40
Zatrzymanie krąŜenia krwi wymaga natychmiastowego przystąpienia do masaŜu
zewnętrznego serca (nazywanego często masaŜem pośrednim serca) i równocześnie
sztucznego oddychania.
Zewnętrzny masaŜ serca
Zewnętrzny masaŜ serca polega na rytmicznym uciskaniu mostka w kierunku kręgosłupa
tak, aby wymiar „mostek–kręgosłup” ulegał, zmniejszeniu o 3–5 cm (rys. 14). Serce leŜące
między mostkiem a kręgosłupem zostaje uciśnięte, co powoduje wyciśnięcie krwi z komór do
małego i duŜego krwioobiegu.
Po zaprzestaniu ucisku na mostek następuje powtórne odkształcenie się ściany klatki
piersiowej, co pozwala na napełnienie się krwią komór serca. Sytuacja powtarza się przy
następnym ucisku mostka i jego zwolnieniu. Dostateczne krąŜenie krwi i ciśnienie tętnicze
uzyskuje się wykonując masaŜ z szybkością 80 uciśnięć na minutę.
Rys. 14. MasaŜ serca [9]
Technika masaŜu
Chorego układa się na plecach na twardym podłoŜu. Ucisk mostka powinien być silny,
szybki i krótki. Dokonywany jest nadgarstkami ratownika ułoŜonymi jeden na drugim
(rys. 15).
Rys. 15. Technika masaŜu serca [9]
Miejscem ucisku jest linia środkowa ciała tuŜ poniŜej połowy długości mostka. MasaŜ
serca moŜe być skuteczny tylko w połączeniu ze sztucznym oddychaniem. JeŜeli akcję
ratowniczą prowadzi jeden ratownik, musi wykonać zarówno sztuczne oddychanie, jak
i masaŜ serca. Po kaŜdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje się
15 uciśnięć na mostek. Liczba sztucznych oddechów powinna wynosić 16–20 na minutę.
Znacznie łatwiejsze jest wykonywanie reanimacji (oŜywiania) przez dwóch ratowników
Wówczas jeden ratownik wykonuje sztuczne oddychanie, a drugi zewnętrzny masaŜ serca.
Ratujące osoby powinny współdziałać tak, aby liczba wdmuchnięć powietrza do płuc
w stosunku do uciśnięć mostka wynosiła 1:5.
Pojawienie się samoistnego tętna na duŜych tętnicach szyjnych lub udowych, a potem na
tętnicach obwodowych, świadczy o powrocie czynności serca.

41
IV. Oparzenia
Oparzenie polega na uszkodzeniu skóry i tkanek pod nią leŜących na skutek działania
wysokiej temperatury, substancji chemicznych, a takŜe prądu elektrycznego i promieniowania
jonizującego.
WyróŜniamy trzy stopnie oparzeń:
– stopień I – zaczerwienienie skóry, obrzęk i uczucie pieczenia,
– stopień II – na zaczerwienionej i obrzękniętej skórze pojawiają się pęcherze wypełnione
płynem surowiczym, ostry ból,
– stopień III – dochodzi do martwicy skóry na całej jej grubości, z towarzyszącym
uszkodzeniem głębiej połoŜonych tkanek jak tkanka podskórna, mięśnie i ścięgna.
Krańcową formą oparzenia III stopnia jest zwęglenie tkanek.
Pierwsza pomoc w oparzeniach polega na schładzaniu czystą, zimną wodą miejsca oparzenia
przez okres 15–20 minut. JeŜeli odzieŜ przylgnęła do ciała nie wolno jej odrywać. Następnie
ranę osłania się jałowym opatrunkiem, nie moŜe on jednak wywierać ucisku na miejsce
oparzenia.
V. Zranienia
KaŜdemu zranieniu przekraczającemu powierzchowne otarcie naskórka towarzyszy
mniejsze lub większe krwawienie. Rozmiary krwawienia są uwarunkowane wielkością
i głębokością rany oraz liczbą i przekrojem uszkodzonych naczyń. Silne krwawienia mogą
zagrozić Ŝyciu rannego, jednak nawet nieznaczne mogą same w lub w połączeniu z bólem
spowodować zaburzenia w krąŜeniu, tzw. wstrząs. Przy zranieniach mamy takŜe do czynienia
z niebezpieczeństwem zakaŜenia.
Lekkie krwawienie ustępuje samoistnie, naleŜy tylko załoŜyć jałowy opatrunek. Silne –
naleŜy zatamować miejscowym uciśnięciem rany. MoŜna ucisnąć równieŜ tętnicę
doprowadzającą krew. Ta metoda stosowana jest głównie w przypadku krwawienia na
kończynach i polega na:
– uniesieniu kończyny do góry, powyŜej serca, dzięki czemu zmniejsza się ukrwienie,
– uciśnięciu odpowiednich tętnic powyŜej krwawiącego miejsca.
Samo uciskanie tętnicy nie jest wystarczające. Na krwawiącą ranę naleŜy nałoŜyć opatrunek
uciskowy. Ranę nakrywamy jałową gazą, jałowy opatrunek umocowujemy kilkoma
okrąŜeniami opaski, na ranę nakładamy poduszeczkę np. drugi, nierozwinięty bandaŜ,
wszystko przyciskamy następnymi okreceniami mocno naciągniętej opaski.
1. Co to są wypadki pozazawodowe i wypadki zawodowe?
2. Jakie zdarzenie uwaŜa się za wypadek przy pracy?
3. Jakie zdarzenie uwaŜa się za wypadek w drodze do pracy lub z pracy?
4. Jak naleŜy postępować z osobą poszkodowaną?
5. Jaka jest róŜnica pomiędzy reanimacją a resuscytacją?
6. W jaki sposób moŜna udroŜnić drogi oddechowe?
7. Jak wykonuje się sztuczne oddychanie metodą „usta–usta”?
8. Jak wykonuje się sztuczne oddychanie metodą „usta–nos”?
9. Na czym polega zewnętrzny masaŜ serca?
10. Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku oparzenia?
11. Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku zranienia?

42
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypełnij kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
1) zainscenizować z kolegą wypadek w drodze do pracy lub z pracy,
2) wyszukać, np. w Internecie formularz „Karta wypadku w drodze do pracy lub z pracy”,
3) przeprowadzić wywiad z poszkodowanym,
4) wypełnić kartę wypadku,
5) przekazać kartę wypadku do odpowiedniej osoby,
6) ocenić efekty wykonania ćwiczenia.
− komputer z dostępem do Internetu,
− kartki papieru i przybory do pisania,
Ćwiczenie 2
Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie zgodnie z obowiązującymi zasadami.
1) głowę poszkodowanego odchylić do tyłu,
2) zatkać palcami nos,
3) wykonać głęboki wdech własnymi ustami i wdmuchiwać powietrze do ust
poszkodowanego,
4) wdmuchiwać powietrze do płuc z częstotliwością od 16 do 20 razy na minutę,
5) sprawdzić, czy poszkodowany odzyskał własny oddech,
6) dokonać samooceny.
− fantom – „poszkodowany”,
− instrukcja wykonywania sztucznego oddychania,
Ćwiczenie3
Wykonaj masaŜ zewnętrzny serca na fantomie zgodnie z zasadami udzielania pierwszej
pomocy w stanach zagroŜenia Ŝycia i zdrowia.
1) ułoŜyć poszkodowanego na plecach na twardym podłoŜu,
2) wyznaczyć miejsce ucisku – linia środkowa ciała tuŜ poniŜej połowy długości mostka,
3) po kaŜdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc, wykonać 15 uciśnięć na mostek –
liczba sztucznych oddechów powinna wynosić 16–20 na minutę,
4) sprawdzić powrót czynności serca – pojawienie się samoistnego tętna na duŜych
tętnicach szyjnych lub udowych, a potem na tętnicach obwodowych,

43
5) dokonać samooceny.
− fantom – „poszkodowany”,
− instrukcja wykonywania zewnętrznego masaŜu serca,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) odróŜnić wypadek pozazawodowy od wypadku zawodowego?
2) wymienić rodzaje wypadków przy pracy?
3) określić, co uwaŜa się za wypadek w drodze do pracy lub z pracy?
4) rozróŜnić reanimację i resuscytację?
5) udroŜnić drogi oddechowe?
6) wykonać sztuczne oddychanie metodą „usta–usta”?
7) wykonać sztuczne oddychanie metodą „usta–nos”?
8) wykonać zewnętrzny masaŜ serca?
9) udzielić pierwszej pomocy w przypadku oparzenia?
10) udzielić pierwszej pomocy osobie zranionej?

44
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
−−−− instrukcja,
−−−− zestaw zadań testowych,
−−−− karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. NajwaŜniejszym aktem prawnym regulującym kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy
jest
a) Kodeks pracy.
b) regulamin pracy.
c) statut przedsiębiorstwa.
d) Kodeks cywilny.
2. Kodeks pracy definiuje młodocianego, jako osobę, która ukończyła
a) 15 lat.
b) 18 lat.
c) 16 lat, a nie przekroczyła 18 roku Ŝycia.
d) 17 lat, a nie przekroczyła 18 roku Ŝycia.
3. Ergonomia jest nauką, która zajmuje się dostosowaniem
a) zjawisk fizycznych i chemicznych do wyprodukowania zdrowej Ŝywności.
b) innych nauk technicznych do higieny produkcji Ŝywności.
c) praw mikrobiologii do wymagań przemysłu spoŜywczego.
d) narzędzi, maszyn i warunków pracy do potrzeb i moŜliwości człowieka.

45
4. ZagroŜenia biologiczne w rolnictwie nie są powodowane przez
a) czynniki zakaźne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby
i pierwotniaki.
b) alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne, np : selery, pasternak.
c) alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, promieniowce,
grzyby), rośliny i zwierzęta.
d) promieniowanie słoneczne.
5. Przedstawiony na rysunku znak naleŜy do grupy znaków
a) zakazu.
b) ostrzegawczych.
c) Informacyjnych.
d) nakazu.
6. Przedstawiony na rysunku znak oznacza
a) ostrzeŜenie przed skaŜeniem biologicznym.
b) substancję szkodliwą draŜniącą.
c) ostrzeŜenie przed gorącą powierzchnią.
d) zakaz uruchamiania urządzenia.
7. Pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej,
które uzyskały
a) wymagany certyfikat na znak bezpieczeństwa.
b) wymagany certyfikat na znak bezpieczeństwa lub posiadają deklarację zgodności.
c) wymagany certyfikat na znak bezpieczeństwa oraz posiadają deklarację zgodności.
d) deklarację zgodności.
8. Instrukcję bezpiecznej obsługi powinny mieć
a) wszystkie maszyny i urządzenia.
b) wyłącznie maszyny i urządzenia w duŜych zakładach produkcyjnych.
c) wyłącznie maszyny i urządzenia stanowiące największe zagroŜenie wypadkowe.
d) wyłącznie maszyny i urządzenia w małych zakładach produkcyjnych.
9. Grupa środków ochrony indywidualnej, oznaczona literą G, to sprzęt
a) ochrony głowy.
b) ochrony twarzy i oczu.
c) ochrony układu oddechowego.
d) ochrony słuchu.
10. Do środków ochrony zbiorowej naleŜą
a) maski przeciwpyłowe, wydawane pracownikom pracującym w warunkach
przekroczenia zapylenia.
b) kaski chroniące pracowników przed upadkiem przedmiotów z wysokości.
c) stanowiskowe wyciągi wentylacyjne.
d) odzieŜ ochronna.
11. Przedstawiony na rysunku znak ewakuacyjny oznacza
a) kierunek wyjścia do drogi ewakuacyjnej.
b) drzwi ewakuacyjne.
c) kierunki drogi ewakuacyjnej.
d) przesunąć w celu otwarcia.

46
12. Do grupy B poŜarów naleŜą palące się
a) ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko
Ŝarzenia.
b) ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła.
c) gazy palne.
d) poŜary występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.
13. W przypadku zapalenia się silnika elektrycznego będącego pod napięciem naleŜy go
gasić
a) gaśnicą pianową.
b) wodą z hydrantu.
c) gaśnicą proszkową.
d) wodą.
14. Instrukcję bezpieczeństwa poŜarowego opracowuje się dla
a) indywidualnie dla kaŜdego obiektu.
b) wszystkich zakładów produkcyjnych z danej branŜy.
c) zakładów, gdzie występują środki łatwopalne.
d) duŜych zakładów produkcyjnych.
15. Gaśnice są to przenośne urządzenia o masie brutto
a) do 20 kg i masie środka gaśniczego do 12 kg.
b) do 40 kg i masie środka gaśniczego do 15 kg.
c) do 30 kg i masie środka gaśniczego do 20 kg.
d) do 35 kg i masie środka gaśniczego do 25 kg.
16. Przedstawiony na rysunku znak przeciwpoŜarowy oznacza
a) materiały utleniające.
b) niebezpieczeństwo poŜaru – materiały łatwopalne.
c) niebezpieczeństwo wybuchu – materiały wybuchowe.
d) uruchamianie klap dymnych.
17. Reanimacja są to czynności ratownicze, które przywracają
a) krąŜenie, oddychanie i czynności układu nerwowego.
b) krąŜenie, oddychanie i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość.
c) krąŜenie i oddychanie.
d) krąŜenie i czynności układu nerwowego.
18. UdroŜnienie dróg oddechowych wykonujemy następująco
a) podkładamy ręce pod szyję ratowanego i unosimy ją do góry.
b) podkładamy jedną rękę pod szyję ratowanego i unosimy ją do góry, jednocześnie
drugą rękę układając na czole, po czym odchylamy głowę do przodu.
c) podkładamy jedną rękę pod szyję ratowanego i unosimy ją do góry, jednocześnie
drugą rękę układając na czole, po czym odchylamy głowę do tyłu.
d) przewracamy ratowanego na bok.

Technik.rolnik 321[05] o2.01_u

Technik.rolnik 321[05] o2.01_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.rolnik 321[05] o2.01_u

Similar to Technik.rolnik 321[05] o2.01_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.rolnik 321[05] o2.01_u