Technik.rolnik 321[05] o2.03_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Borczyńska-śbikowska
Kształtowanie środowiska uprawy roślin i chowu zwierząt
gospodarskich 321[05].O2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inŜ. Janina Kłap
mgr inŜ. Anna Pietraszko
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Jolanta Borczyńska-śbikowska
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].O2.03,
„Kształtowanie środowiska uprawy roślin i chowu zwierząt gospodarskich”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Klimatyczne czynniki środowiska 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Glebowe czynniki środowiska 17
4.3. Zoohigiena i dobrostan zwierząt 28
4.4. Choroby zwierząt gospodarskich 35
5. Sprawdzian osiągnięć 42
6. Literatura 47

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o czynnikach wpływających na
wzrost i rozwój roślin uprawnych oraz zwierząt gospodarskich.
W poradniku znajdziesz:
−−−− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−−−− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
– wykaz literatury uzupełniającej.
JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Schemat układu jednostek modułowych
321[05].O2.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska
321[05].O2
Podstawy produkcji rolniczej
321[05].O2.04
Posługiwanie się dokumentacją
techniczno-technologiczną
321[05].O2.02
Charakteryzowanie grup i gatunków
roślin uprawnych oraz zwierząt
gospodarskich
321[05].O2.03
Kształtowanie środowiska uprawy
roślin i chowu zwierząt
gospodarskich

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− przestrzegać ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
− określać czynniki wpływające na efektywność produkcji roślinnej i zwierzęcej,
− klasyfikować podziału roślin uprawnych na grupy i gatunki oraz określić ich znaczenie
gospodarcze,
− określać funkcje i znaczenie narządów i układów organizmu zwierzęcego,
− określać topografię waŜniejszych narządów i układów zwierząt,
− określać gospodarcze znaczenie poszczególnych grup zwierząt gospodarskich,
− określać wpływ uprawy roślin, chowu i hodowli zwierząt na środowisko,
− stosować programy komputerowe do wspomagania produkcji rolniczej,
− korzystać z róŜnych źródeł informacji.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– sklasyfikować czynniki środowiska,
– określić wpływ czynników klimatycznych na wzrost, rozwój i plonowanie roślin,
– określić i scharakteryzować czynniki wpływające na organizmy zwierzęce,
– określić stan pogody na podstawie pomiarów czynników klimatycznych, obserwacji
zjawisk meteorologicznych, prognoz oraz map pogody,
– określić wpływ klimatu i mikroklimatu na plonowanie roślin,
– określić wpływ klimatu i mikroklimatu na rozwój zwierząt,
– określić skład mechaniczny oraz właściwości gleby,
– scharakteryzować czynniki glebotwórcze oraz procesy związane z powstawaniem gleb,
– rozpoznać gleby i ocenić ich wartość rolniczą,
– określić sposoby przeciwdziałania chemicznym, biologicznym i fizycznym procesom
powodującym degradację gleby,
– dobrać rośliny uprawne do określonych warunków klimatycznych i glebowych,
– uzasadnić potrzebę wykonywania zabiegów melioracyjnych oraz określić ich wpływ na
środowisko i produkcję roślinną,
– dobrać metody i sposoby regulacji stosunków powietrzno-wodnych na uŜytkach rolnych,
– określić zasady eksploatacji urządzeń wodno-melioracyjnych,
– zdefiniować terminy: zoohigiena, dobrostan zwierząt,
– scharakteryzować czynniki wpływające na zdrowie i produkcyjność zwierząt,
– zapewnić dobrostan zwierząt gospodarskich oraz ograniczyć zagroŜenia środowiska,
– scharakteryzować wymagania dotyczące dostosowywania gospodarstw prowadzących
produkcję roślinną i zwierzęcą do potrzeb rynku,
– scharakteryzować podstawowe objawy chorób zwierząt gospodarskich oraz określić
sposoby zapobiegania.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Klimatyczne czynniki środowiska
4.1.1. Materiał nauczania
Środowisko roślin
Zespół naturalnych (przyrodniczych) i sztucznych czynników zewnętrznych działających
na rośliny w czasie ich wzrostu i rozwoju. Wśród czynników naturalnych rozróŜnia się:
− geologiczne (rodzaje skał macierzystych),
− klimatyczne (promieniowanie słoneczne, temperatura powietrza i jego wilgotność, wiatry
opady, osady atmosferyczne),
− glebowe (rodzaje gleb, zasobność w składniki pokarmowe, stosunki wodne, podatność na
erozję),
− topograficzne, związane z ukształtowaniem terenu,
− wodne (rzeki, jeziora, bagna).
Czynniki sztuczne dzieli się na:
− agrotechniczne (uprawa roli, nawoŜenie, zmianowanie),
− pratotechniczne (zabiegi wykonywane na trwałych uŜytkach zielonych), techniczne,
związane z rozbudową sieci komunikacyjnej,
− melioracyjne (urządzenia odwadniające, nawadniające, agromelioracje).
Rozpatrując wpływ czynników zewnętrznych na wzrost i rozwój roślin naleŜy pamiętać,
Ŝe czynniki te występują zawsze kompleksowo i Ŝe Ŝadnego z nich nie moŜna rozpatrywać
w oderwaniu od pozostałych.
Klimatyczne czynniki środowiska
Promieniowanie słoneczne dochodzące do Ziemi jest praktycznie jedynym źródłem energii
dla wszystkich procesów naturalnych zachodzących w środowisku. Światło jest roślinom
niezbędne do wytworzenia chlorofilu i przebiegu procesu fotosyntezy. Światło wywiera takŜe
wpływ na budowę roślin, wykształcenie przez nie organów i ich rozwój.
Fotoperiodyzm – reakcja roślin na długość działania światła i przerw w jego oddziaływaniu
objawiająca się zakwitaniem.
W zaleŜności od rodzaju reakcji wyróŜnia się rośliny:
− długiego dnia – nie kwitnące podczas krótkich dni i długich nocy, czyli w lecie, a naleŜą
tu rośliny klimatu umiarkowanego i zimnego (np. zboŜe, burak cukrowy, koniczyna,
trawy),
− krótkiego dnia – kwitnące w naszych warunkach wczesną wiosną lub późnym latem
i jesienią, gdy dzień jest krótki a noc długa, i naleŜą tu rośliny klimatu między–
i podzwrotnikowego (np. tytoń, kukurydza, proso, ryŜ, soja),
− obojętne – kwitnące niezaleŜnie od długości dnia i nocy (np. gryka, pomidory).
Fotoperiodyzm ma takŜe wpływ na wykształcanie bulw, rozłogów, opadanie liści,
mrozoodporność roślin, przechodzenie w stan zimowy drzew i krzewów.
Temperatura powietrza i gleby
Temperatura przyziemnej warstwy powietrza zaleŜy od temperatury powierzchni ziemi.
W ciągu dnia powierzchnia ziemi jest zwykle cieplejsza i powietrze nagrzewa się od niej,
natomiast w nocy jest na ogół chłodniejsza i oziębia przylegającą warstwę powietrza.
O intensywności nagrzewania i ochładzania się gleby decydują przede wszystkim jej warunki
wodno-powietrzne, a zwłaszcza wilgotność. Gleby wilgotne i mało przewiewne np. gliny lub

7
iły, nagrzewają się i ochładzają powoli, gleby suche np. piaskowe lub lessowe szybciej się
nagrzewają i szybciej ochładzają.
Temperatury powietrza i gleby mają bardzo duŜe znaczenie, gdyŜ działalność Ŝyciowa
organizmu moŜe odbywać się tylko w pewnym zakresie. Szczególną uwagę na temperaturę
gleby naleŜy zwrócić w okresie siewów lub sadzenia.
NajniŜsze temperatury, w których zaczyna się kiełkowanie:
− zboŜa ozime i jare: 1–3°C
− len, łubin: 3–4°C
− burak cukrowy i pastewny: 5–7°C
− ziemniak, słonecznik, kukurydza, len: 8–11°C
Odczytując temperaturę powietrza korzysta się z termometrów, które umieszczone są
w klatce meteorologicznej. Klatka meteorologiczna ma na celu wykluczenie bezpośredniego
wpływu promieniowania słonecznego oraz innych czynników: wiatru, opadów itd. Jest ona
pomalowana białą olejną farbą, która odbija znaczną część promieni słonecznych i zmniejsza
jej nagrzanie. Ścianki klatki zbudowane są z podwójnej Ŝaluzji. Między innymi znajduje się
duŜy odstęp umoŜliwiający swobodny przepływ powietrza. Przód klatki skierowany jest na
północ. Więc zmierzone w klatce temperatury nie róŜnią się prawie od temperatury powietrza
na zewnątrz.
W klatce tej znajdują się następujące termometry:
1) termometry zwykłe:
− suchy,
− zwilŜony,
2) termometry ekstremalne:
− minimalny,
− maksymalny.
Termometr suchy słuŜy do pomiaru chwilowej temperatury powietrza. Termometr
zwilŜony słuŜy do pomiaru wilgotności powietrza. Termometr minimalny słuŜy do pomiaru
najniŜszej temperatury, jaka nastąpiła po poprzedniej obserwacji. Termometr maksymalny
słuŜy do pomiaru najwyŜszej temperatury, jaka wystąpiła po poprzedniej obserwacji.
Rys. 1. Termometry w klatce meteorologicznej: 1 – suchy, 2 – zwilŜony, 3 – maksymalny, 4 – minimalny
[7, s. 22]

8
Rys. 2. Termometry glebowe [7. s. 25]
Do ciągłej rejestracji temperatury słuŜy przyrząd termograf bimetaliczny – samopiszący.
Zapis temperatury powietrza odbywa się na pasku papieru owiniętego wokół bębna, na
którym wydrukowana jest skala czasu i temperatury. Pasek z wykresem temperatury nosi
nazwę termogramu. Przyrząd samopiszący, który jednocześnie dokonuje ciągłej rejestracji
temperatury i wilgotności powietrza nazywa się termohigrografem.
Ciśnienie atmosferyczne określa nacisk słupa atmosfery na jednostkę powierzchni. Wartość
ciśnienia zaleŜy od:
− wysokości słupa atmosfery znajdującego się nad powierzchnią pomiaru,
− gęstości powietrza znajdującego się w słupie atmosfery nad powierzchnią pomiaru,
− wartości przyspieszenia ziemskiego (siły cięŜkości).
Jednostką pomiaru ciśnienia w układzie SI jest Pascal (1 N/m). W przypadku pomiarów
ciśnienia atmosferycznego, uŜywając tej jednostki, uzyskiwałoby się duŜe wartości, z tego
względu uŜywa się jako jednostki podstawowej jednostki stukrotnie większej – hektopaskala
(skrót – hPa). Przyrządy do pomiaru ciśnienia atmosferycznego:
− barometr rtęciowy,
− barometr – aneroid,
− barograf.
Rys. 3. Barometr metalowy: 1 – pszka blaszna amknięta hermetycznie, 2 – spręŜyna, 3 – skala, 4 – strzałka,
5 – układ dzwigni [7, s. 32]

9
Wiatr – poziomy ruch powietrza względem powierzchni Ziemi. Wiatr charakteryzuje się
kierunkiem i prędkością. Za kierunek uwaŜamy tę stronę świata, z której wieje wiatr.
Prędkość wiatru jest to odległość, jaką przebywają cząsteczki powietrza w jednostce czasu.
Obserwacje wiatru polegają na pomiarze jego prędkości i kierunków. Stacje meteorologiczne
dokonują tych pomiarów w kaŜdym cogodzinnym terminie obserwacji. Do pomiarów słuŜą
zdalne wiatromierze elektryczne i zastępczo wiatromierz Wilda. Na niektórych stacjach
czynne są równieŜ anemografy rejestrujące przebieg wiatru.
Rys. 4. Wiatromierz Wilda a – klin kierunkowy, b – sworzeń, c – przeciwwaga, d – pręty kierunkowe,
e – płytka, f – skala wychyleń płytki (wiatru) [7, s. 32]
Pozytywna rola wiatru w rolnictwie:
– przenosi pyłek roślin wiatropylnych, osusza glebę nadmiernie wilgotną, przyspiesza
dosychanie roślin po zbiorze, przenosi masy powietrza o róŜnej temperaturze
i wilgotności.
Negatywna rola wiatru:
– wywiewa cząstki gleby z warstwy powierzchniowej, roznosi nasiona chwastów,
zarodniki grzybów oraz bakterie, sprzyja przenoszeniu się szkodników.
Wilgotność powietrza – para wodna przedostaje się do atmosfery w wyniku parowania
powierzchni wodnych, gleby i transpiracji roślin. Dlatego powietrze atmosferyczne posiada
pewną ilość pary wodnej. Szczególne znaczenie pary wodnej zawartej w powietrzu polega na
jej zdolności do zmian stanu skupienia, dzięki czemu powstają:
− osady atmosferyczne – rosa, szron, sadź, gołoledź,
− mgły – zawiesiny bardzo małych kropelek wody powstające w wyniku oziębienia
powietrza w przygruntowej warstwie poniŜej punktu rosy. Mgły powodują silne
zmniejszenie promieniowania i wypromieniowywania oraz wpływają na zmniejszenie
parowania,
− chmury – powstają, gdy powietrze wznosi się wchodząc w strefę coraz niŜszego
ciśnienia, rozszerza się i ochładza. Gdy temperatura wznoszącego się powietrza
przekroczy punkt rosy, para wodna skrapla się i powstają chmury (wysokie 5–13 km,
średnie 2–7 km, niskie poniŜej 2 km),
− opady atmosferyczne – deszcz składa się z kropel wody o bardzo zróŜnicowanej
wielkości. Z najmniejszych z nich, o średnicy 0,05–0,25mm, składa się mŜawka.

10
Powstaje ona z mgły lub gęstej chmury warstwowej i spada z prędkością od 0,25 do
2 m/s. Wielkość tego opadu jest nieistotna. Zwykły deszcz spada z prędkością 2–9 m/s.
Śnieg powstaje w sposób bardzo podobny jak deszcz, czyli poprzez powolne unoszenie
się powietrza lub gwałtowny ruch wznoszący przy temperaturze poniŜej 0°C. Drobne
kryształy lodu tworzą się na duŜych wysokościach w temperaturze -12 do -16°C.
W czasie przemieszczania się przez chmurę, powstają płatki śniegu. Pojedyncze kryształy
lodu mają na ogół średnicę 1–5 mm, a płatek śniegu nawet kilka centymetrów. Gdy kryształki
lodu lub płatki śniegu przechodzą przez część chmury o duŜej zawartości wody, wówczas
krople wody zamarzają i tworzą drobne krupy śnieŜne lub lodowe, czyli okrągłe ziarenka
lodu. Dzieje się tak, gdy wiatr wstępujący jest słaby. Natomiast, gdy jest on silny, kryształy
lodu unoszą się dość długo w powietrzu, powiększają i powstaje grad. MoŜe mieć on od 5 do
50 mm średnicy i wyrządza duŜe szkody, np. w rolnictwie.
Przyrządy pomiarowe:
− wilgotność powietrza – psychrometry i higrometry, w klatce meteorologicznej najczęściej
uŜywany jest psychrometr Augusta. W higrometrze włosowym wykorzystuje się
właściwość, Ŝe odtłuszczony włos ludzki wydłuŜa się przy wzroście wilgotności i skraca
przy jej spadku,
− opady – deszczomierz Hellmanna.
Rys. 5. Higrometr włosowy [7, s. 36] Rys. 6. Deszczomierz Hellmana [7, s. 42]
Nowoczesne stacje meteorologiczne składają się z elektronicznych przyrządów
pomiarowych. Dla przykładu stacja taka moŜe się składać z następujących elementów:
− bazowa stacja odbiorcza,
− zewnętrzny czujnik wilgotności i temperatury,
− czujnik deszczu,
− czujnik wiatru,
− CD–Rom z oprogramowaniem,
− kabel transmisji danych,
− zasilacz sieciowy,
− opcjonalnie przewody do stacji odbiorczej do transferu danych pogodowych.
Bazowa stacja odbiorcza wyposaŜona jest w zegar sterowany radiem, kalendarz sterowany
radiem i pokazuje wskazania wielu parametrów pogodowych, we wszystkich przypadkach
z programowanymi wartościami alarmowymi oraz zapamiętywaniem wartości minimalnych
i maksymalnych wraz z datą i czasem ich wystąpienia:
− temperatura wewnętrzna i zewnętrzna,
− wilgotność wewnętrzna i zewnętrzna,

11
− ciśnienie barometryczne w mmHg lub hPa, bezwzględne lub względne,
− szczegółowy pomiar opadu 1 godzinnego i 24 godzinnego,
− prędkość wiatru w km/h, m/s, lub stopniach Beauforta,
− kierunek wiatru wg kompasu lub numerycznie (np. 225°) oraz symbolicznie (np. SW),
− temperatura odczuwalna,
− punkt rosy,
− prognoza pogody za pomocą ikon (słonecznie, pochmurno, deszczowo),
− wskaźnik tendencji pogody,
− ostrzeŜenie o burzy.
Rys. 7. Wskazania czasu, daty, sekund, strefy czasowej, ikony prognozy pogody ze strzałką tendencji, ciśnienia
barometrycznego, oraz odpowiednich alarmów [12]
Rys. 8. Wskazania wewnętrznej i zewnętrznej temperatury i wilgotności, temperatury odczuwalnej, punktu rosy,
opadu deszczu, oraz odpowiednich alarmów [12]
Rys. 9. Wskazania kierunku wiatru i prędkości wiatru, oraz odpowiednich alarmów [12]
Pogoda – stan czynników atmosferycznych panujących w danym miejscu i czasie. Pogoda
wywiera bardzo duŜy wpływ na plony, przebieg prac polowych i organizacje pracy
w gospodarstwie. Od niej zaleŜą terminy rozpoczęcia prac polowych, siewu i ukazywania się
wschodów roślin oraz wzrost roślin, termin zbioru, a takŜe występowanie chorób
i szkodników.
Izobary to linie na mapie pogody łączące punkty o jednakowym ciśnieniu atmosferycznym.
Izobary są wyznaczane na podstawie średnich ciśnień zredukowanych do poziomu morza
i przedstawiają poziomy rozkład ciśnienia. Mapy przestawiające rozkład ciśnienia za pomocą
izobar pozwalają zlokalizować obszary z wysokim i niskim ciśnieniem atmosferycznym.
Ponadto mapy izobaryczne pokazują, w których miejscach występuje duŜy gradient baryczny,
co objawia się w postaci blisko przylegających do siebie izobar. Izobary tworzące linie
zamknięte, o wartościach wzrastających ku środkowi przestawiają wyŜ baryczny (ozn. ang. H,
ozn. pol. W). Na półkuli północnej wiatr wieje wokół wyŜu zgodnie z ruchem wskazówek
zegara w kierunku centrum (antycyklon). W rezultacie, przynosi on po wschodniej stronie
tego układu stosunkowo chłodne powietrze z północy, zaś po zachodniej stronie sprowadza
z południa stosunkowo ciepłe powietrze. Czasami układy wysokiego ciśnienia utrzymują się
nad danym obszarem nawet przez kilka dni i wtedy przynoszą piękną pogodę, często bez
jakichkolwiek opadów.

12
Izobary tworzące linie zamknięte, o wartościach malejących ku środkowi obrazują niŜ
baryczny (ozn. ang. L, ozn. pol. N). Na półkuli północnej wiatr wieje wokół niŜu przeciwnie
do ruchu wskazówek zegara w kierunku od centrum (cyklon). Układy niskiego ciśnienia mają
róŜną intensywność jedne dają słaby opad przelotnego deszczu, inne przynoszą huraganowe
wiatry i duŜe ilości opadów, często powodując powodzie. W obszarze niskiego ciśnienia
powietrze wznosi się i ochładza, co często prowadzi do kondensacji pary wodnej
i powstawania chmur i opadów. Na naszej półkuli wiatry wiejąc w kierunku od jego centrum,
sprowadzają chłodne powietrze na zachód i północ, zaś ciepłe na wschód i południe od niego.
Wąskie strefy przejściowe pomiędzy róŜnymi (pod względem temperatury i wilgotności)
masami powietrza nazwane są frontami atmosferycznymi. W zaleŜności od tego, jaka masa
powietrza napiera na drugą masę, rozróŜniamy front ciepły i front chłodny.
Front ciepły to granica rozdzielająca masę powietrza ciepłego od masy powietrza chłodnego
(zimnego) z tym, Ŝe powietrze ciepłe napiera na chłodne. Ciepły front atmosferyczny często
występuje na wschodnim brzegu niŜu, poniewaŜ południowe wiatry przynoszą z tej strony
ciepłe powietrze. Ciepłe powietrze wstępujące w kierunku północnym, unosi się nad
chłodniejsze i cięŜsze zalegające przed nim, powoduje to kondensację pary wodnej
i powstawanie chmur, które mogą przynieść opady deszczu, śniegu, śniegu z deszczem lub
zamarzającego deszczu (czasami nawet wszystkie opady naraz).
Oznaczenie frontu ciepłego na mapie pogody: (czerwone półkola wskazują
kierunek, w którym front się przemieszcza).
Front chłodny to granica między powietrzem ciepłym i zimnym z tym, Ŝe powietrze
chłodniejsze napiera na powietrze cieplejsze. Masa powietrza za frontem, nie zawsze musi
być zimna, szczególnie latem.
RóŜnica temperatur przed frontem i za frontem moŜe być niesłychanie mała. CięŜsze
i chłodniejsze powietrze wślizguje się pod lŜejsze cieplejsze i w ten sposób je zastępuje.
Ciepłe powietrze ochładza się z wysokością, na którą jest wypychane. Jeśli powietrze to jest
wystarczająco wilgotne, para wodna w nim zawarta ulegnie kondensacji tworząc chmury
kłębiaste, czasami dające opad. Fronty chłodne występują w róŜnych odmianach, od tych
przynoszących bezchmurne niebo do tych, które przynoszą duŜe zachmurzenie i opady.
Oznaczenie frontu chłodnego na mapie pogody: (niebieskie trójkąty wskazują
kierunek, w którym front się przemieszcza).
Klimat – charakterystyczny przebieg zjawisk pogodowych na danym obszarze w okresie
wieloletnim (30–50 lat). Ustalony jest na podstawie wieloletnich obserwacji normalnego
przebiegu pogody, zarówno jej stanów jak i poszczególnych składników.
Klimat na Ziemi kształtują trzy podstawowe procesy klimatotwórcze: obieg ciepła, obieg
wody i krąŜenie powietrza oraz czynniki geograficzne: układ lądów i oceanów, wysokość
n.p.m. Klimat jest jednym z czynników ekologicznych wpływających na występowanie
i Ŝycie organizmów.
Elementy klimatu:
− temperatura powietrza,
− ilość opadów,
− wilgotność,
− ciśnienie atmosferyczne,
− prędkość wiatru,
− zachmurzenie,
− promieniowanie słoneczne.
Badaniem klimatu zajmuje się klimatologia.

13
Polska połoŜona w centrum Europy, ma klimat umiarkowany, ciepły przejściowy, między
morskim a kontynentalnym. Średnie roczne temperatury powietrza wynoszą 7–8,5ºC, średnia
roczna suma opadów ok. 600 mm.
O przejściowości klimatu świadczą:
− podobny udział mas powietrza polarnego morskiego i kontynentalnego w kształtowaniu
pogody w ciągu roku,
− duŜa zmienność typów pogody w ciągu roku, szczególnie na przełomie jesieni i zimy
oraz zimy i wiosny,
− zmienność typów pogody w kolejnych latach; lata o pogodzie typowej dla klimatu
kontynentalnego – z mroźną zimą i upalnym latem, przeplatają się z latami o pogodzie
typowej dla klimatu morskiego, tj. z łagodną zimą i chłodnym deszczowym latem,
− roczny przebieg zachmurzenia typowy dla klimatu morskiego przy rocznym rozkładzie
opadów charakterystycznym dla klimatu kontynentalnego,
− wzrost rocznych amplitud temperatury w miarę przesuwania się ku wschodowi.
WyróŜniamy 6 pór klimatycznych w ciągu roku:
− przedwiośnie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC),
− wiosna (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC),
− lato (średnia dobowa temperatura od 15ºC),
− jesień (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC),
− przedzimie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC),
− zima (średnia dobowa temperatura poniŜej 0ºC).
Rejonizacja rolniczo-klimatyczna
Najlepsze plony uzyskuje się wówczas, gdy istnieje zgodność między wymaganiami
roślin uprawnych a warunkami klimatycznymi. Rejonizacja rolniczo-klimatyczna jest próbą
wyodrębnienia na terenie kraju obszarów róŜniących się między sobą warunkami
klimatycznymi.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest środowisko Ŝycia roślin?
2. Jakie czynniki i w jaki sposób decydują o wzroście i rozwoju roślin?
3. Co to jest fotoperiodyzm i jak wpływa na rośliny?
4. Jakie przyrządy znajdują się w klatce meteorologicznej?
5. Jak temperatura powietrza i gleby wpływa na wzrost i rozwój roślin?
6. Co to jest ciśnienie atmosferyczne i jakimi przyrządami się je mierzy?
7. Co to jest wiatr?
8. Do czego słuŜy wiatromierz Wilda?
9. Co to są opady i osady atmosferyczne?
10. Jakie są róŜnice między pogodą i klimatem?
11. Co to jest rejonizacja rolniczo-klimatyczna?

14
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj wyposaŜenie stacji meteorologicznej – nazwij i scharakteryzuj poszczególne
urządzenia i przyrządy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić podstawowe wyposaŜenie stacji meteorologicznej,
2) rozpoznać poszczególne przyrządy meteorologiczne,
3) nazwać poszczególne przyrządy meteorologiczne,
4) określić przeznaczenie kaŜdego urządzenia i przyrządu,
5) sformułować wnioski.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– stacja meteorologiczna wraz z wyposaŜeniem,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Dokonaj pomiaru temperatury powietrza przez okres trzech dni i oblicz średnią dobową
temperaturę. Wyniki pomiarów wpisz do tabeli.
Godziny
pomiaru
Daty pomiaru Średnia dobowa
00
06
12
18
1) ustalić terminy i pory mierzenia temperatury powietrza,
2) zmierzyć temperaturę powietrza w określonych terminach i porach,
3) obliczyć średnie dobowe temperatury powietrza,
4) zapisać wyniki w tabeli,
5) przeanalizować występowanie róŜnych temperatur,
6) sformułować wnioski dla potrzeb produkcji rolniczej.
– termometr,
– zegarek,
– przybory do pisania,

15
Ćwiczenie 3
Zainstaluj deszczomierz i dokonaj pomiarów opadów atmosferycznych o godzinie 700
przez 10 dni. Oblicz wielkość opadu na powierzchnię 1ha.
Dzień 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Suma
Opad
w mm
1) zainstalować deszczomierz,
2) mierzyć przez 10 kolejnych dni opad w milimetrach,
3) obliczyć wielkość opadu na 1ha,
4) dokonać analizy i sformułować wnioski.
– deszczomierz,
– menzurka do pomiaru opadów,
– zegarek,
Ćwiczenie 4
Przeanalizuj, przez 5 dni, telewizyjne lub radiowe prognozy pogody, wyjaśnij
rozbieŜności.
Lp. Temperatura
w nocy
Temperatura
w dzień
Ciśnienie
atmosferyczne
Opady Wiatry:
kierunek
i prędkość
1
2
3
4
5
1) oglądać lub słuchać przez 5 dni prognoz pogody,
2) notować w tabeli podawane wielkości czynników meteorologicznych,
3) porównać zapowiadaną pogodę z tą, która wystąpiła w rzeczywistości,
4) wyjaśnić rozbieŜności,
5) dokonać analizy i sformułować wnioski.
– odbiornik telewizyjny lub radiowy,

16
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić czynniki środowiska?
2) określić wpływ poszczególnych czynników na wzrost i rozwój
roślin?
3) opisać wyposaŜenie klatki meteorologicznej?
4) zmierzyć temperatury powietrza i gleby?
5) zmierzyć ciśnienie atmosferyczne?
6) dokonać pomiaru ilości opadów?
7) wyjaśnić, co to jest klimat?
8) wyjaśnić, co to jest pogoda?
9) wyjaśnić wpływ pogody i klimatu na wzrost i rozwój roślin?

17
4.2. Glebowe czynniki środowiska
Gleba – naturalny twór zewnętrznej warstwy skorupy ziemskiej powstały ze zwietrzeliny
skalnej w wyniku działania na nią czynników glebotwórczych, takich jak:
− klimat – wpływa na intensywność i rodzaj procesów wietrzenia,
− rodzaj materiału wyjściowego i jego cechy fizyczne – wpływa na skład minerałów
pierwotnych gleb i wielkość ziaren,
− właściwości chemiczne i budowa minerałów,
− rzeźba terenu i warunki wodne – wpływa na warunki mikroklimatyczne i ilość wody
w profilu glebowym,
− organizmy Ŝywe – wpływają na ilość i dystrybucję substancji organicznej,
− działalność człowieka – wpływa na rodzaj i kierunek przekształceń profilu glebowego,
− czas (wiek gleby) – wpływa na dojrzałość i miąŜszość gleby.
Gleba jest układem wielofazowym, w skład jej wchodzą następujące elementy:
− cząstki mineralne z duŜą zawartością krzemianów, glinokrzemianów i węglanów,
− koloidy glebowe w duŜej mierze organiczne (humus),
− roztwór glebowy wypełniający przestrzenie kapilarne między cząstkami mineralnymi,
oraz tworzący warstwę uwodnioną wokół cząstek i koloidów,
− powietrze glebowe wypełniające większe przestrzenie pomiędzy cząstkami,
− organizmy Ŝywe gleby – korzenie roślin, stawonogi i ich larwy, pierwotniaki, grzyby,
glony, bakterie, drobne ssaki.
WODA
25%
POWIETRZE
25%
SKŁADNIKI ORGANICZNE – 5%
SKŁADNIKI MINERALNE
45%
Rys. 10. Skład gleby [opracowanie własne]

18
Ilościowy stosunek grup cząstek mineralnych o róŜnej średnicy w danej glebie nazywamy
składem granulometrycznym gleby. WyróŜnia się następujące grupy granulometryczne:
1. Utwory kamieniste – zawierają powyŜej 25% frakcji kamieni. Dzielone są na:
− utwory silnie kamieniste > 75% frakcji kamienistych,
− utwory średnio kamieniste – 75 do 50% frakcji kamienistych,
− utwory słabo kamieniste – 50 do 25% frakcji kamienistych.
2. świry – utwory zawierające ponad 50% frakcji Ŝwirowych. Dzielone są na:
− Ŝwiry piaszczyste, w których części ziemiste wykazują skład granulometryczny
piasku (tj. ilość części spławialnych nie przekracza w nich 20%),
− Ŝwiry gliniaste, w których części ziemiste wykazują skład granulometryczny glin
(tj. ilość części spławialnych przekracza w nich 20%).
3. Piaski – są to utwory, w których przewaŜa frakcja piasku, a ilość części spławialnych
w częściach ziemistych wynosi od 0 do 20%. Piaski dzielone są na:
− piaski luźne, zawierające od 0 do 5% części spławialnych,
− piaski słabogliniaste, zawierające od 5 do 10% części spławialnych,
− piaski gliniaste lekkie, zawierające od 10 do 15% części spławialnych,
− piaski gliniaste mocne, zawierające od 15 do 20% części spławialnych.
Piaski zawierające 25–40% frakcji pyłowych określane są dodatkowo jako „pylaste”, np.
piasek gliniasty lekki pylasty.
4. Pyły – są to utwory, które zawierają w częściach ziemistych ponad 40% frakcji pyłowych
i do 50% części spławialnych. Pyły dzielone są na:
− pyły zwykłe zawierające do 35% części spławialnych,
− pyły ilaste zawierające od 35 do 50% części spławialnych.
5. Iły – są to utwory zawierające ponad 50% części spławialnych. Nie zawierają one prawie
wcale części szkieletowych i mogą zawierać tylko niewielką domieszkę piasku (do 9%).
WyróŜnia się:
− iły właściwe, zawierające poniŜej 25% frakcji pyłowych,
− iły pylaste – zawierające od 25% frakcji pyłowych,
− gleby średnie zawierające 21-35% części spławialnych,
− gleby cięŜkie zawierające > 36% części spławialnych.
6. Gliny – są to utwory róŜnoziarniste, zawierające w częściach ziemistych ponad 20%
części spławialnych (i do 40% części pyłowych). Gliny dzielone są na:
− gliny lekkie – zawierające 20 do 35% frakcji spławialnych,
− gliny średnie – zawierające od 36 do 50% frakcji spławialnych,
− gliny cięŜkie – zawierające ponad 50% części spławialnych.
Gliny zawierające 25 – 40% frakcji pyłowych określane są dodatkowo jako „pylaste”, np.
glina lekka pylasta. Skład granulometryczny decyduje o trudności uprawy gleby. Pod tym
kątem utwory mineralne dzielone są na następujące kategorie cięŜkości:
− gleby bardzo lekkie zawierające do 10% części spławialnych,
− gleby lekkie zawierające 11 – 20% części spławialnych.

19
Tabela 1. Tabela pomocnicza do określania składu granulometrycznego gleb [7, s. 407]
Zachowanie się w stanieSkład
granulome-
tryczny
WraŜenie przy
rozcieraniu na dłoni
Obserwacja po
roztarciu suchym wilgotnym Przy
wałkowaniu
Ilasty trudno rozetrzeć, tłusty
w dotyku, nie wyczuwa
się ziarnistości
cząstki bardzo
drobne, nie
widać ziaren
zbita masa
tworząca twarde
grudki (jakby
kamyczki), daje
rysę polerowaną
powoli chłonie
wodę, zwięzły,
bardzo
plastyczny,
mocno przywiera
do przedmiotów
łatwo
formować
cienkie
(średnica
0,5mm)
wałeczki nie
łamiące się
przy zginaniu
Pyłowy łatwo się rozciera,
sypki jak sucha mąka,
nie wyczuwa się
grubszych części
widoczne tylko
cząstki pylaste,
nie widać
piasku ani
gruzełków
miękki, kruchy i
sypki, słabo
przywiera do
ręki, łatwo się
rozpyla
brak zwięzłości
i plastyczności, w
wodzie rozpływa
się
nie daje się
wałkować,
kruszy się,
łamie
i rozgniata
Gliniasty rozetrzeć niezbyt
trudno (poza glinami
cięŜkimi), wyczuwa się
róŜnoziarnistość,
szorstki w dotyku
widać sporo
ziaren piasku,
mogą być
równieŜ
kamyczki, duŜo
cząstek
drobnych
gliny cięŜkie
dość twarde,
lŜejsze bardziej
kruche, przełom
szorstki,
ziarnisty
mocno chłonie
wodę, słabo
pęcznieje, dość
zwięzły
cięŜkich plastyczn
y, przy cięŜkich
glinach lepki
tworzy
wałeczki, ale
niezbyt
cienkie,
wałeczki
łamią się przy
zginaniu
Piaskowy kruszy się bardzo
łatwo, szorstki w
dotyku, wyczuwalny
tylko piasek
widać przewagę
piasku
nie tworzy
trwałych
agregatów,
cementacja
bardzo słaba,
rozsypuje się
przy dotknięciu
nieplastyczny,
sypki, łatwo
przesiąka wodę,
nasycony tworzy
płynną masę
nie daje się
wałkować
Szkieletowy przewaga kamyczków,
cząstki luźne, nie
spojone
poza cząstkami
szkieletowymi
moŜe być piasek
oraz nieco
drobniejszych
cząstek
rozpada się
bardzo
– –
Morfologia gleby – cechy zewnętrzne profilu glebowego. ZaleŜy od właściwości skał
macierzystych i przebiegu procesów glebotwórczych.
Cechy morfologiczne:
− budowa profilu glebowego,
− miąŜszość,
− barwa,
− struktura,
− układ,
− nowotwory glebowe.
Budowa profilu glebowego
Proces glebotwórczy prowadzi do zróŜnicowania profilu glebowego. W momencie
rozpoczęcia procesu profil jest jeszcze słabo wykształcony. Z czasem zaczyna nabierać cech
konkretnego typu gleby. W wyniku działania rozmaitych czynników glebotwórczych
powstaje wielka róŜnorodność profili. W kaŜdym profilu glebowym znajdują się poziomy
glebowe – warstwy zróŜnicowane między innymi pod względem właściwości fizycznych
i chemicznych oraz barwy. Poziomy glebowe mają specyficzne nazwy i oznaczenia literowe.

20
Według najnowszej systematyki gleb Polski (zmodyfikowanej w 1989 roku) poziomy
w profilach glebowych w uproszczeniu opisuje się następująco:
O – poziom organiczny (ściółka),
A – poziom próchniczy (humusowy),
E – poziom wymywania,
B – poziom wzbogacania,
C – poziom skały macierzystej,
K – podłoŜe skalne (lita skała).
Poziom organiczny, czyli ściółka, zawiera mniej lub bardziej rozłoŜone szczątki
organiczne. W glebach uprawnych poziom ten zasadniczo nie występuje. Poziom próchniczy
składa się ze szkieletu mineralnego, wzbogaconego rozłoŜonymi substancjami organicznymi.
Przesiąkające w głąb gleby roztwory substancji próchnicznych, posiadając kwaśny odczyn,
mogą rozpuszczać i wymywać substancje mineralne. Powstaje wtedy poziom wymywania.
Poziom ten występuje nie we wszystkich glebach, lecz tylko w takich, które rozwijają się na
przepuszczalnym podłoŜu (np. piaskach). Substancje wymyte na tym poziomie,
przemieszczają się dalej w głąb i wytrącają się na poziomie wzbogacania. Głębiej znajduje się
skała macierzysta, nie przekształcona przez proces glebotwórczy.
Rodzaj i układ poziomów genetycznych w glebie są podstawą do określenia jej
przynaleŜności systematycznej. Poziomy genetyczne róŜnią się jednorodną barwą,
uziarnieniem, konsystencją oraz składem chemicznym, a takŜe ilością i jakością zawartej
w nim materii organicznej.
MiąŜszość gleby
MiąŜszością gleby nazywa się łączną głębokość wszystkich jednolitych genetycznie
poziomów zróŜnicowania profilu glebowego od powierzchni do skały macierzystej. Za dolną
granicę gleby uwaŜa się tę część skały macierzystej, która nie wykazuje śladów procesu
glebotwórczego. Gleby wytworzone ze skał masywnych (np. gleby górskie i rędziny), a takŜe
gleby z utworów organicznych, odznaczają się zwykle mniejszą miąŜszością od gleb
wytworzonych ze skał niemasywnych (np. z materiału pochodzenia lodowcowego).
Struktura gleb
Strukturą gleby nazywa się stan zagregowania elementarnych cząstek stałej fazy gleby.
To określenie struktury dotyczy przede wszystkim glebowych utworów mineralnych
i mineralno-organicznych. W strukturze glebowych utworów organicznych często
spotykanym elementem są nierozłoŜone lub w róŜnym stopniu rozłoŜone szczątki, głównie
roślinne, nadające opisywanej masie glebowej specyficzny charakter.
Rys. 11. Struktura gleby [opracowanie własne]
Układ gleby
Układ gleby odzwierciedla sposób ułoŜenia względem siebie poszczególnych części
elementarnych (ziaren) i agregatów oraz charakter porowatości, która powstaje w tych
warunkach. WyróŜnia się 4 rodzaje układów w glebach: luźny, pulchny, zwięzły, zbity.
Właściwości fizyczne gleb:
− gęstość: właściwa, objętościowa,
− porowatość,

21
− zwięzłość,
− plastyczność,
− lepkość,
− pęcznienie i kurczenie się gleb.
Właściwości chemiczne gleb
Właściwości sorpcyjne – gleba odznacza się zdolnością zatrzymywania i pochłaniania
róŜnych składników. Zdolność tą nazywa się sorpcją. Dzięki sorpcyjnym właściwościom jest
moŜliwa regulacja w nich odczynu oraz magazynowanie dostarczanych w nawozach
składników pokarmowych roślin. Sorpcja zaleŜy od zawartości w niej cząstek koloidalnych,
ilastych oraz próchnicy. Im cząstki koloidalne mają mniejszą średnicę, tym kompleks
sorpcyjny ma silniejsze właściwości wchłaniania.
Odczyn i kwasowość gleby
Odczyn gleby, czyli stęŜenie jonów wodorowych w roztworze glebowym wyraŜa się
symbolem pH. JeŜeli pH kształtuje się w granicach 6,8–7,2 to odczyn jest obojętny,
pH poniŜej 6,8 oznacza odczyn kwaśny, a powyŜej 7,2 – zasadowy. Z odczynem gleby ściśle
związana jest kwasowość gleby. Kwasowość gleby oznacza ilość jonów wodorowych
i glinowych związanych wymiennie lub niewymiennie z fazą stałą gleby.
Tabela 2. Optymalny przedział pH dla wybranych roślin [opracowanie własne]
PHRoślina
4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0
Ŝyto, owies, seradela,
ziemniaki, kukurydza
pszenica, jęczmień, buraki
pastewne, rzepik
rzepak, lucerna, buraki
cukrowe
gryka, łubin gorzki
koniczyna, esparceta
uŜytki zielone, Ŝyto pastewne,
słonecznik, len, kukurydza na
zielono
gorczyca biała, rzepa
ścierniskowa, mak siewny,
tytoń, winorośl
chmiel, kapusta pastewna,
Ŝycica
konopie siewne
Typy gleb
Inicjalne i słabo wykształcone – płytkie, z duŜą zawartością odłamków skalnych i małą
zawartością próchnicy, występują na terenach górskich, gdzie lita skała odsłonięta została
przez erozję.
Rędziny – wytworzone ze skał wapiennych lub z gipsów, ze znaczną ilością odłamków
skalnych w warstwie ornej, w których powstawaniu dominującym czynnikiem jest skała
macierzysta, obejmują 0,75% powierzchni Polski.
Czarnoziemy – zajmują stosunkowo niewielkie obszary w południowo-wschodniej
i południowej części Polski, wytworzyły się prawie wyłącznie z lessów, mają bardzo dobre
właściwości fizyczne i chemiczne oraz wysoką wartość uŜytkowo-rolniczą.
Brunatne właściwe – powstałe w warunkach klimatu umiarkowanego pod roślinnością lasów
liściastych, gleby bogate w glinokrzemiany, o intensywnym wietrzeniu fizycznym

22
i biochemicznym, ze znaczną ilością próchnicy i odczynie słabo kwaśnym do obojętnego,
o dobrych właściwościach fizycznych i z duŜą zawartością mikroorganizmów glebowych.
Brunatne kwaśne – powstałe ze skał ubogich w zasady, odczyn w całym profilu kwaśny lub
bardzo kwaśny, występują najczęściej pod lasami na terenach podgórskich i górskich.
Płowe – wytworzyły się pod lasami liściastymi i mieszanymi z utworów róŜnego pochodzenia
geologicznego, głównie z glin zwałowych, piasków i pyłów, w warunkach klimatu
umiarkowanego wilgotnego. Charakterystyczny dla tych gleb jest proces przemieszczania iłu
koloidalnego z warstw wierzchnich w głąb profilu.
Rdzawe – tworzą się z piasków, mają kwaśny odczyn, główną cechą procesu rdzawienia jest
tworzenie się nieruchliwych związków kompleksowych substancji organicznej
z półtoratlenkami.
Bielicowe i bielice – powstawały w warunkach klimatu chłodnego i wilgotnego pod
roślinnością borową ze skał ubogich w składniki zasadowe. Są to gleby silnie zakwaszone,
o małej pojemności sorpcyjnej i niskich zdolnościach buforowych.
Czarne ziemie – są glebami powstałymi z zasobnych w substancję organiczną utworów
mineralnych przy długotrwałym oddziaływaniu wysokiego zwierciadła wód gruntowych.
Kształtowały się w większości pod wpływem roślinności darniowo-łąkowej i bagiennej, mają
dobrze wykształcony poziom próchniczny.
Opadowo-glejowe – związane z występowaniem duŜej ilości opadów i z nieprzepuszczalnym
podłoŜem, na którym woda opadowa okresowo stagnuje. Ich cechą charakterystyczną jest
występowanie okresowego nadmiernego uwilgotnienia oraz nadmiernego okresowego
przesychania.
Mułowe i mułowo-glejowe – zajmują w dolinach rzecznych stanowiska uwilgotnione,
sprzyjające anaerobiozie. Muły powstają w wyniku silnie zaawansowanego procesu
humifikacji masy roślinnej. Porastają je rośliny hydrofilne, turzyce, trawy i mchy.
Torfowe i murszowe – powstałe w warunkach trwałej anaerobiozy, w warunki bagienne
sprzyjają rozwojowi roślinności hydrofilowej, która corocznie obumiera, ale rozkład jej jest
niezupełny. Ten proces zachodzący w warunkach beztlenowych przy czynnym współudziale
mikroflory jest procesem torfotwórczym. Torf narasta stopniowo w wyniku odkładania się
częściowo rozłoŜonych szczątków roślin torfotwórczych. Większość gleb torfowych
występuje w północnej części Polski – wzdłuŜ wybrzeŜa Bałtyku oraz w pasie pojezierzy.
Mady rzeczne – powstają z namułów osadzonych przez wody powodziowe w warunkach
duŜego wahania poziomu wód gruntowych. Zmienne warunki tlenowe sprzyjają rozkładowi
materii organicznej. Grubość i skład mechaniczny mad zaleŜy od warunków ich powstawania,
a stały dopływ substancji organicznych i mineralnych powoduje duŜą Ŝyzność tych gleb.
Antropogeniczne – kształtują się pod wpływem intensywnej działalności człowieka.
Działalność ta moŜe zmierzać w kierunku wzbogacenia w próchnicę i znacznego podnoszenia
się Ŝyzności gleb, albo w kierunku ujemnym, dając gleby ze zniekształconym profilem
glebowym i zdeformowaną powierzchnią.
Odkrywka glebowa
Aby określić typ gleby, najlepiej zrobić tzw. odkrywkę. W tym celu wykopujemy dół
głębokości 0,8–1,5 m, z jedną ścianą prostą, wyrównaną szpadlem (odkrywkę robimy po
kilku dniach bez deszczu).
Na przekroju, zwanym profilem glebowym, dokładnie widać poszczególne warstwy
podłoŜa. Pierwsza z nich to poziom próchniczy, od którego grubości zaleŜy Ŝyzność gleby.
Właśnie tutaj znajduje się większość korzeni roślin. NiŜej zalega tzw. podglebie,
o zróŜnicowanym składzie, a jeszcze niŜej – skała macierzysta. Po wykonaniu odkrywki łatwo
sprawdzić wilgotność poszczególnych warstw. Wystarczy wziąć do ręki garść ziemi
z kaŜdego poziomu i mocno ścisnąć. Jeśli próbka się rozsypie, znaczy to, Ŝe gleba jest sucha,
gdy zlepi się w bryłkę – wilgotna. Na niektórych profilach glebowych moŜna teŜ zobaczyć
poziom wody gruntowej (najwyŜszy jest zawsze wiosną).

23
Kompleksy glebowo-rolnicze – zespoły róŜnych gleb o zbliŜonych właściwościach
rolniczych i podobnym uŜytkowaniu. WyróŜnia się 14 kompleksów glebowo-rolniczych gleb
ornych i 3 kompleksy glebowo-rolnicze uŜytków zielonych, biorąc pod uwagę charakter
samej gleby, warunki klimatyczne, stosunki wodne i rzeźbę terenu. Nazewnictwo pochodzi
od roślin zboŜowych jako wskaźników jakości kompleksu.
Kompleksy gleb ornych: 1 – pszenny bardzo dobry, 2 – pszenny dobry, 3 – pszenny
wadliwy, 4 – Ŝytni bardzo dobry, 5 – Ŝytni dobry, 6 – Ŝytni słaby, 7 – Ŝytni bardzo słaby, 8 –
zboŜowo-pastewny mocny, 9 – zboŜowo-pastewny słaby, 10 – pszenny górski, 11 – zboŜowy
górski, 12 – owsiano-ziemniaczany górski, 13 – owsiano-pastewny górski, 14 – gleby orne
przeznaczone pod uŜytki zielone.
Kompleksy uŜytków zielonych: 1z – uŜytki zielone bardzo dobre i dobre, 2z – uŜytki
zielone średnie, 3z – uŜytki zielone słabe i bardzo słabe.
Degradacja gleby, to ogół procesów i zjawisk, które poprzez pogorszenie właściwości
fizycznych (zniszczenie struktury), biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy)
ilub chemicznych (np. zakwaszenie przez wymywania kationów zasadowych wapnia,
magnezu, potasu) gleby istotnych dla roślin, wpływają ujemnie na jej Ŝyzność, a więc i na
zasobność.
Degradacja gleby obejmuje te zmiany zachodzące w glebie, które znacznie obniŜają jej
moŜliwości produkcyjne, uniemoŜliwiając uzyskanie maksymalnych, stabilnych
i pełnowartościowych plonów nie tylko w rolnictwie, ale takŜe np. w leśnictwie. Najbardziej
naraŜone na degradację są lekkie gleby piaszczyste, o cienkiej warstwie próchnicznej.
Degradację gleby powoduje głównie człowiek w sposób bezpośredni, zniekształcając procesy
glebotwórcze czy likwidując wierzchnią pokrywę glebową, czyli warstwę próchniczną.
Działania pośrednie takie, jak wielkopowierzchniowe wycinki lasów (prowadzące do
stepowienia), nadmierna intensyfikacja produkcji rolnej, emisja zanieczyszczeń pyłowych
i gazowych przez przemysł, transport, gospodarkę komunalną, czy teŜ obniŜenie poziomu
wód gruntowych wskutek nadmiernego ich eksploatowania równieŜ powodują degradację
gleb. Za degradację gleby odpowiedzialne mogą być takŜe naturalne czynniki, głównie erozja
gleby, takŜe zmiany klimatyczne. Gleby zdewastowane na skutek działalności człowieka
naleŜy rekultywować – przywrócić im dawną funkcję biologiczną i wartość uŜytkową.
Degradacja gleb moŜe zostać ograniczona w wyniku przeprowadzenia odpowiednich
zabiegów agrotechnicznych. Aby przywrócić glebie jej pierwotną zawartość składników
mineralnych w naturalnych proporcjach, naleŜy uzupełniać niedobory waŜnych dla Ŝycia
pierwiastków. W celu niedopuszczenia do nadmiernego zakwaszania gleb, naleŜy
odpowiednio korygować odczyn pH gleby, np. poprzez wapnowanie. Obecnie w Polsce około
80% gleb wymaga stałego wapnowania.
Gleby całkowicie zniszczone przez przemysł, mogą zostać odtworzone poprzez pokrycie
ich powierzchni grubą warstwą próchnicy lub warstwą nietoksycznych odpadów. Jednak
w przypadku gleb silnie zanieczyszczonych substancjami toksycznymi nie wystarczy juŜ
tylko pokrycie ich powierzchni nową warstwą. Takim glebom moŜna przywrócić ich dawną
wartość uŜytkową jedynie w wyniku dość kosztownej neutralizacji za pomocą odpowiednich
środków chemicznych. Formą ochrony gleb moŜe być równieŜ właściwa lokalizacja dróg
i innych szlaków komunikacyjnych względem Ŝyznych, urodzajnych gleb. Od roku 1995
wszystkie grunty rolne i leśne chronione są specjalną ustawą mającą na celu zapobieganie
negatywnym wpływom miast i działalności przemysłowej.
W celu polepszenia zdolności produkcyjnych gleb stosowane są zabiegi techniczne –
melioracje. RozróŜnia się: melioracje rolne (najszerzej stosowane) oraz melioracje miejskie
i melioracje leśne. Melioracje rolne dzielą się na:

24
− wodne (podstawowe – regulacja rzek, budowa kanałów, wałów ochronnych, zapór
i zbiorników wodnych, oraz szczegółowe – odwadnianie gleb podmokłych za pomocą
kanałów, drenowania lub kretowania oraz nawadnianie gleb suchych za pośrednictwem
rowów, ciągów drenarskich itp.),
− agrotechniczne (agromelioracje),
− fitotechniczne (fitomelioracje).
W warunkach klimatycznych Polski, ze względu na zmienny stan wilgotności gleby
w ciągu roku, stosuje się zarówno odwadnianie, jak i nawadnianie gleb. W klimatologii
melioracja oznacza polepszanie warunków klimatu lokalnego poprzez właściwe
zagospodarowanie terenu, uwzględniające wzajemny wpływ środowiska naturalnego
i działalności ludzkiej. Przykładem są leśne pasy wiatrochronne, które osłabiając wiatry
równocześnie zmniejszają wielkość parowania terenowego, wywiewania i wysuszania gleby,
czynią dany teren przydatniejszym np. dla rolnictwa i budownictwa.
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest gleba?
2. Jakie czynniki wpływają na powstanie gleby?
3. Jakie elementy wchodzą w skład gleby?
4. Co to jest skład granulometryczny gleby?
5. W jaki sposób moŜna określić skład granulometryczny gleby?
6. Co to są cechy morfologiczne gleby?
7. Jak zbudowany jest profil glebowy?
8. Co decyduje o właściwościach chemicznych gleby?
9. W jaki sposób odczyn gleby wpływa na wzrost i rozwój roślin?
10. Jakie są typy gleb i czym się one charakteryzują?
11. Jakie są kompleksy glebowo-rolnicze?
12. Co to jest degradacja gleby i jak moŜna jej zapobiegać?
13. Jakie są zadania melioracji rolnych?

25
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj odkrywkę glebową i opisz profil gleby.
1) wyznaczyć łopatą, w wybranym miejscu, prostokątny zarys odkrywki o wymiarach
70–100 x 150–200 cm,
2) usytuować odkrywkę tak, aby ścianka z odkrytym profilem była dobrze oświetlona,
3) odłoŜyć powierzchniową, próchniczną warstwę gleby na prawą stronę odkrywki, a dalsze
na lewą,
4) wykonać schodki na ściance naprzeciw czoła odkrywki,
5) wykopać odkrywkę na głębokość co najmniej 100 cm,
6) odsłonięty profil wyrównać noŜem, zaczynając od góry,
7) przymocować metrówkę do ścianki profilu za pomocą zaczepów tak, aby punkt „0”
znajdował się przy powierzchni,
8) narysować i opisać profil glebowy.
− łopata,
− duŜy nóŜ,
− metrówka z podziałką centymetrową,
− zaczepy do mocowania metrówki,
− notatnik i przybory do pisania: ołówek, kredki,
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Korzystając z literatury i Internetu rozpoznaj profile glebowe i nazwij przedstawione
niŜej typy gleb.
A B C D
……………………………………… ……………… ….……………….

26
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć typy gleb,
2) zakwalifikować podane profile do określonych typów gleb,
3) wpisać nazwę typu gleby,
4) dokonać oceny ćwiczenia.
– Internet,
– profile glebowe róŜnych typów gleb,
Ćwiczenie 3
Określ skład granulometryczny gleby metodą organoleptyczną.
1) przygotować kilka próbek gleby,
2) obejrzeć dokładnie próbki i kolejno porównywać:
− wraŜenie przy rozcieraniu palcami na dłoni,
− zachowanie się próbki po roztarciu,
− zachowanie się próbki w stanie suchym, wilgotnym (po dodaniu wody) oraz przy
wałkowaniu,
3) porównać zaobserwowane cechy z tabelą pomocniczą zamieszczoną w Materiale
nauczania,
4) zapisać obserwacje i wyniki w zeszycie.
– kilka próbek gleb,
– woda,
– wałek,
Ćwiczenie 4
Określ odczyn kilku próbek gleb.
1) przygotować kilka próbek gleby,
2) wsypać, przy pomocy plastikowej łyŜeczki niewielką ilość gleby w okrągłe wgłębienie
porcelanowej płytki kwasomierza i lekko ugnieść glebę,
3) dodać kroplami płyn wskaźnikowy aŜ do całkowitego zwilŜenia gleby i utworzenia
cienkiej warstwy płynu nad glebą,
4) przechylić płytkę, po około 2–3 minutach tak, aby płyn wskaźnikowy znad gleby
przepłynął do podłuŜnego kanalika,
5) porównać barwę płynu z barwą skali i odczytać pH gleby,
6) umyć płytkę starannie wodą i wytrzeć do sucha,
7) wykonać kolejne pomiary pH gleby,

27
8) zapisać obserwacje i wyniki w zeszycie.
– kilka próbek gleb,
– kwasomierz,
– płyn wskaźnikowy,
– plastikowa łyŜeczka,
– wałek,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jakie czynniki wpływają na powstanie gleby?
2) określić skład granulometryczny gleby?
3) wykonać odkrywkę glebową?
4) określić cechy morfologiczne gleby?
5) ocenić profil glebowy i rozpoznać typ gleby?
6) określić pH gleby i dobrać rośliny?
7) określić cechy charakterystyczne poszczególnych typów gleb?
8) wymienić i scharakteryzować kompleksy glebowo-rolnicze?
9) wyjaśnić, na czym polega ochrona gleby?

28
4.3. Zoohigiena i dobrostan zwierząt
Zoohigiena – nauka zajmująca się higieną zwierząt; na podstawie badań wzajemnych relacji
organizmu zwierzęcia ze środowiskiem zewnętrznym. Ustala zasady prawidłowego chowu,
pielęgnowania i uŜytkowania zwierząt hodowlanych; opiera się na weterynarii i zootechnice,
takŜe na fizjologii, bakteriologii, biochemii, parazytologii zwierząt; określa optymalne
sposoby utrzymania, Ŝywienia i karmienia zwierząt oraz przechowywania pasz; obejmuje
takŜe higienę rozrodu i pracy zwierząt. Zoohigiena zajmuje się zwierzętami zdrowymi,
a weterynaria chorymi.
Środowisko hodowlane – zespół czynników glebowych i klimatycznych dozowanych przez
człowieka, oddziaływujących na zwierzęta gospodarskie.
Czynniki klimatyczne:
− promieniowanie słoneczne,
− temperatura powietrza,
− wilgotność powietrza,
− ruch powietrz,
− opady.
Wejście Polski do UE spowodowało potrzebę dostosowywania szeroko pojętej technologii
chowu zwierząt do obowiązujących i dających się przewidzieć wymagań i przepisów.
Dotyczy to norm określających dokładnie warunki chowu, które obejmują następujące
zakresy:
− dobrostan zwierząt,
− bezpieczeństwo pracy,
− ochronę środowiska przed emisją szkodliwych substancji płynnych i gazowych oraz
hałasem i innymi niedogodnościami związanymi z sąsiedztwem obiektów chowu.
Dobrostan zwierząt jest jednym z elementów Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Określa
stan, w którym zaspokojone są fizjologiczne i behawioralne potrzeby zwierząt, zapewniony
jest komfort bytowy i odpowiedni poziom opieki. Zwierzętom gospodarskim naleŜy
zapewnić:
− moŜliwość ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i zwierzętami
drapieŜnymi,
− opiekę i właściwe warunki utrzymania, uwzględniające minimalne normy
powierzchniowe w zaleŜności od systemów utrzymania,
− warunki utrzymania nieszkodliwe dla ich zdrowia (nie powodujące urazów),
zapewniających swobodę ruchu i wygodne leŜenie oraz moŜliwość kontaktu wzrokowego
z innymi zwierzętami,
− wolność od głodu, pragnienia, niedoŜywienia, stresu oraz strachu i cierpienia,
− odpowiedni mikroklimat w budynkach z dobrą wentylacją i oświetleniem dostosowanym
do potrzeb poszczególnych gatunków i grup technologicznych.
Ogólne wymagania dotyczące dobrostanu zwierząt
Dozór zwierząt
Zwierzęta gospodarskie powinny być kontrolowane minimum raz dziennie. Wyjątek
stanowią cielęta utrzymywane w pomieszczeniach inwentarskich, które „sprawdzać” naleŜy
minimum dwa razy dziennie. Praktycznie przegląd stada dokonywany jest przy wypełnianiu
podstawowych obowiązków, jakimi są: karmienie i pojenie. Zwierzęta gospodarskie
utrzymywane w systemie otwartym powinny być doglądane tak często jak to jest moŜliwe.

29
Karmienie i pojenie zwierzat
Właściciel ma obowiązek zapewnienia zwierzętom odpowiedniej dawki pokarmowej
i dostępu do wody oraz obowiązek utrzymywania sprzętu do pojenia i karmienia
w odpowiednim stanie technicznym i sanitarno-higienicznym.
Nowonarodzone zwierzęta powinny mieć jak najszybciej zapewniony dostęp do siary.
Znaczenie siary jest tak wielkie i waŜne dla dalszego rozwoju, Ŝe praktycznie nikogo
utrzymującego zwierzęta nie naleŜy do tego przekonywać. Skarmianie pozostałych pasz
powinno być dostosowane do ich masy ciała, wieku, uŜytkowania i potrzeb
psychologicznych. Zwierzęta naleŜy karmić minimum raz dziennie. Cielęta utrzymywane
w pomieszczeniach inwentarskich, naleŜy karmić minimum 2 razy dziennie.
W gospodarstwach, w których zwierzęta utrzymywane grupowo nie są karmione do woli bądź
przy zastosowaniu automatycznych systemów karmienia naleŜy, wszystkim przebywającym
w grupie zapewnić jednoczesny dostęp do zadawanej paszy objętościowej i treściwej.
Wszystkie zwierzęta powyŜej 2 tygodnia Ŝycia (szczególnie prosięta i cielęta) powinny mieć
dostęp do wystarczającej ilości wody lub mieć moŜliwość zaspokajania pragnienia przez
dostęp do innych płynów. W upalne dni dostęp do wody musi być stały.
Sprzęt i urządzenia do karmienia oraz pojenia
Dla zapewnienia dobrego stanu zdrowia zwierzat naleŜy bezwzględnie przestrzegać by
sprzęt uŜywany do karmienia i pojenia oraz kaŜdy element wyposaŜenia pomieszczeń
inwentarskich znajdowały się w naleŜytym stanie technicznym i sanitarnohigienicznym oraz
były wykonane z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia. Niedopuszczalne jest by
urządzenia te były zanieczyszczone kałem, moczem lub zalegały w nich resztki pasz.
Urządzenia do zadawania pasz muszą być regularnie sprawdzane i czyszczone. Zwierzęta nie
mogą być karmione i pojone przy uŜyciu sprzętu znajdującego w złym stanie technicznym
(korozja, uszkodzenia mechaniczne, chemiczne).
Podłoga w kojcach, klatkach, budkach i na stanowiskach
NaleŜy zapewnić podłogi w kojcach, klatkach, budkach i na stanowiskach zapobiegające
cierpieniom, kontuzjom i zranieniom Podłoga, na której przebywają zwierzęta powinna być
gładka i nieśliska. Uniknie się w ten sposób kontuzji i zranień oraz zapobiegnie ewentualnym
cierpieniom. Podłoga musi być stabilna, twarda i równa. Dla cieląt do 2 tygodnia Ŝycia oraz
prosiąt naleŜy podłogę wyściełać ściółką. Ściółka, ma takŜe korzystny wpływ na zdrowie,
poza tym zapewnia suche, czyste stanowisko. Gdzie jest to moŜliwe powinna być stosowana,
zwłaszcza w miejscach, w których zwierzęta chętnie odpoczywają. W przypadku loszek
i macior moŜe równieŜ zaspokoić naturalną dla nich potrzebę rycia.
Właściwe warunki mikroklimatu
NaleŜy zapewnić właściwe warunki mikroklimatu w pomieszczeniach, w których
przebywają zwierzęta W budynkach inwentarskich, w których utrzymywane są zwierzęta
trzeba zadbać o ich komfort świetlny i prawidłową wentylację gwarantującą utrzymanie
stęŜenia szkodliwych gazów na nieszkodliwym poziomie, temperaturę i wilgotność.
Prawidłowe postępowanie ze zwierzętami chorymi
W przypadku zauwaŜenia u zwierzat jakichkolwiek objawów chorobowych czy zranień,
naleŜy je natychmiast otoczyć właściwą opieką, a jeśli opieka właściciela nie pomaga,
zasięgnąć pomocy lekarza weterynarii. W kaŜdym gospodarstwie naleŜy zapewnić moŜliwość
izolacji zwierzat, jeśli wymaga tego ich stan zdrowia. Jakiekolwiek zabiegi wykonywane na
zwierzętach związane z ingerencją w ich organizm mogą być wykonywane tylko i wyłącznie
przez osobę uprawnioną w tym zakresie.

30
Zapewnienie swobody ruchu zwierzętom
Generalną zasadą jest by kaŜde zwierzę, bez względu na system utrzymania (uwięziowy,
bezuwięziowy), miało zapewnioną swobodę ruchów. Swoboda ruchów oznacza zwłaszcza:
moŜliwość swobodnego wstania, połoŜenia się, dostępu do paszy i załatwiania potrzeb
fizjologicznych. W przypadku zwierząt utrzymywanych w kojcach, czy klatkach muszą mieć
one moŜliwość swobodnego obracania się. W przypadku cieląt i świń obowiązują określone
minimalne normy powierzchni. Pozostałe gatunki zwierząt gospodarskich mają w prawie
polskim równieŜ określone minimalne normy powierzchni, w zaleŜności od systemów
utrzymania i naleŜy pamiętać o tym, Ŝe jest to kontrolowane przez Inspekcję Weterynaryjną.
Wymagania dotyczące dobrostanu i ochrony zwierząt gospodarskich
Akt prawny: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września
2003 r. (Dz. U. Nr 167, poz.1629) w sprawie minimalnych warunków utrzymania
poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich.
Lokalizacja budynków inwentarskich powinna uwzględniać:
− najdogodniejsze powiązania komunikacyjne z polami, pastwiskami i innymi
pomieszczeniami gospodarskimi oraz drogami,
− właściwości terenu: przepuszczalność, niski poziom wody zaskórnej (poniŜej 1,5 m),
osłonięcie od wiatrów,
− odpowiednie nasłonecznienie z lekkim spadem, umoŜliwiającym odprowadzenie wody
opadowej,
− właściwe usytuowanie w stosunku do stron świata – osią podłuŜną w kierunku północ-
południe (dopuszczalne odchylenie 300), z wyjątkiem budynków wymagających
oświetlenia jednostronnego otwartych pomieszczeń wolnowybiegowych, które stawia się
osia podłuŜną w kierunku wschód–zachód),
− odpowiednie oddalenie od:
− budynku mieszkalnego – chlewnia 80 m, pozostałe – 30 m,
− dróg publicznych – 20–25 m,
− otwartych zbiorników na gnojowicę – 20 m,
− studni – 15 m,
− magazynów środków chemicznych – 50 m,
− magazynów zboŜowych – 30 m.
Budynek inwentarski powinien spełniać następujące wymagania:
1. W budynkach, w których utrzymywane są zwierzęta, przy ich wejściu powinny
znajdować się tablice z napisem: „Osobom nieupowaŜnionym wstęp wzbroniony”.
2. W gospodarstwie, z którego zwierzęta lub środki spoŜywcze pochodzenia zwierzęcego są
wprowadzane na rynek, powinny znajdować się: maty dezynfekcyjne w liczbie
zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów do gospodarstwa w przypadku zagroŜenia
epizootycznego. Epizootiologia – nauka badająca przyczyny i warunki szerzenia się
chorób zakaźnych wśród zwierząt, która ma na celu określenie metod profilaktyki
chorób zwalczania chorób zakaźnych.
3. Budynek(i) powinien chronić zwierzęta przed niekorzystnymi warunkami
atmosferycznymi.
4. Obiekty adaptowane typu stodoły, magazyny i inne naleŜy ocenić pod względem
poprawności rozwiązań fukcjonalno-technicznych i bezpieczeństwa zdrowotnego
zwierząt.
5. Budynek inwentarski powinien spełniać następujące wymagania ewakuacyjne:
− wrota i drzwi budynku powinny zawsze otwierać się na zewnątrz,

31
− odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie
powinna przekraczać: – 50 m przy utrzymaniu ściółkowym zwierząt i 75 m przy
utrzymaniu bezściółkowym,
− przy obsadzie zwierząt powyŜej 15 sztuk naleŜy stosować co najmniej dwa wyjścia
ewakuacyjne, a z pomieszczeń podzielonych na sekcje – co najmniej jedno takie
wyjście z kaŜdej sekcji.
6. Podłogi w pomieszczeniach inwentarskich powinny być gładkie, mieć stabilną, twardą
i równą powierzchnię, która umoŜliwi utrzymywanie czystości i porządku, w tym
równieŜ regularne usuwanie odchodów (stosownie do systemu utrzymania zwierząt).
Kanały odprowadzające ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone.
7. Ściany i sufit powinny być czyste, pozbawione pajęczyn i zagrzybień.
8. Oświetlenie (sztuczne lub naturalne) w budynkach inwentarskich powinno umoŜliwiać
doglądanie zwierząt oraz kontrolę pomieszczeń (wyposaŜenie w oświetlenia stałe lub
przenośne). W pomieszczeniach inwentarskich oświetlenie naturalne określa się
stosunkiem oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi. Oświetlenie sztuczne
winno odpowiadać oświetleniu naturalnemu w godzinach od 9.00 do 17.00.
9. Zwierzęta nie powinny mieć dostępu do instalacji elektrycznej (włączników, kabli).
Instalację elektryczną w pomieszczeniach dla zwierząt gospodarskich wykonuje się
w sposób określony w przepisach Prawa budowlanego.
10. Sprawnie funkcjonująca wentylacja naturalna (grawitacyjna) powinna zapewnić
swobodny przepływ powietrza w budynku. Kanały wentylacyjne wlotowe (nawiewne)
i wylotowe (wyciągowe) powinny być droŜne, rozmieszczone w budynku równomiernie
tak, aby powietrze napływające zimą, nie trafiało bezpośrednio na zwierzęta i nie
powodowało przeciągów. Kanały wentylacyjne muszą mieć moŜliwość regulacji
i zamykania w okresie zimy. Przy sprawnie funkcjonującej wentylacji suma powierzchni
przekroju otworów nawiewnych powinna równać się sumie powierzchni przekroju
otworów wyciągowych. Przy źle funkcjonującej wentylacji w budynku panuje zaduch,
znaczna wilgotność, a w powietrzu unosi się zapach amoniaku. Sprawnie działająca
wentylacja zapobiega obniŜaniu kondycji zdrowotnej zwierząt, a szczególnie zapadalność
cieląt na schorzenia dróg oddechowych, które źle lub późno rozpoznane stają się
powodem licznych powikłań i śmiertelności wśród zwierząt. Optymalna wilgotność
względna powietrza to 60–80%. Oceny wilgotności moŜna dokonać przy uŜyciu
higrometru.
Tabela 3. Optymalna temperatura i wilgotność w pomieszczeniach inwentarskich [6, s 276]
Grupa zwierząt Temperatura
(o
C)
Wilgotność względna
(%)
bydło dorosłe 8–16 60–80
krowy w porodówce 16–20 60–80
owce 6–18 60–80
maciorki kocące się 14–20 60–80
świnie dorosłe 12–18 60–70
prosięta w pierwszym tygodniu Ŝycia 32–28 60–70
drób 12–18 60–70
kurczęta w pierwszym tygodniu Ŝycia 32–30 60–70
11. W pomieszczeniach inwentarskich obieg powietrza, stopień zapylenia, temperatura,
wilgotność względna powietrza i stęŜenie gazów powinny być na poziomie
nieszkodliwym dla zwierząt.

32
12. Obsada zwierząt ponad ustalone normy powierzchni dla danego gatunku, wieku i stanu
fizjologicznego jest zabroniona. Utrzymujący zaś zwierzęta gospodarskie powinien
zapewnić im opiekę i właściwe warunki bytowania, uwzględniając minimalne normy
powierzchni, w zaleŜności od systemów utrzymania.
13. Warunki utrzymania zwierząt nie mogą powodować urazów i uszkodzeń ciała lub
cierpień. Pomieszczenia powinny być tak utrzymane, aby nie powodować zranień u
inwentarza Ŝywego. WyposaŜenie i sprzęt w pomieszczeniach inwentarskich dla zwierząt
gospodarskich sprawdza się co najmniej raz dziennie, a wykryte usterki niezwłocznie
usuwa.
14. W budynku powinno znajdować stanowisko umoŜliwiające przeprowadzanie niektórych
zabiegów zoohigienicznych i weterynaryjnych.
1. Co to jest zoohigiena?
2. Jakie czynniki tworzą środowisk hodowlane Ŝycia zwierząt?
3. Co to jest dobrostan zwierząt?
4. Jakie są ogólne wymagania dotyczące dobrostanu zwierząt?
5. Jakie warunki powinna spełniać dobra lokalizacja budynków inwentarskich?
6. Jakie warunki powinny być spełnione w budynku inwentarskim?
7. Jak jest optymalna temperatura w pomieszczeniach inwentarskich?
8. Jak jest optymalna wilgotność w pomieszczeniach inwentarskich?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oceń, pod względem zoohigienicznym, budynek/budynki i pomieszczenia inwentarskie
w wybranym gospodarstwie rolnym.
OdpowiedziL.p. Pytanie
TAK NIE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Czy przed wejściem do budynku inwentarskiego znajduje się tablica
ostrzegawcza zabraniająca wstępu osobom nieupowaŜnionym?
Czy gospodarstwo posiada maty dezynfekcyjne?
Czy stan budynku jest dobry: konstrukcja dachu cała, a wrota
budynku łatwo się domykają?
Czy obiekty zaadaptowane na pomieszczenia inwentarskie posiadają
minimalne wymagania w zakresie utrzymania, zdrowia i
bezpieczeństwa zwierząt?
Czy budynek inwentarski spełnia odpowiednie wymagania
ewakuacyjne?
Czy podłoga w budynku jest: czysta, łatwo zmywalna, pozbawiona
pęknięć i wyposaŜona w odpowiednie, sprawnie działające kanały
ściekowe?
Czy ściany i sufit są czyste i nieuszkodzone?
Czy budynek inwentarski posiada odpowiednie oświetlenie?
Czy instalacja elektryczna jest kontrolowana i odpowiednio
zabezpieczona przed dostępem zwierząt?
Czy w budynku inwentarskim zapewniona jest sprawna wentylacja,
aby uniknąć gromadzenia się nadmiernej wilgotności i ciepła?
Czy w budynku inwentarskim znajduje się odpowiednie stanowisko
zabiegowe?

33
1) wybrać gospodarstwo rolne,
2) przeprowadzić obserwacje dotyczące wymagań dla budynków inwentarskich,
3) wpisać spostrzeŜenia do tabeli i sformułować wnioski,
4) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
– budynki inwentarskie,
– kartka, długopis,
Ćwiczenie 2
Oceń dobrostan zwierząt w wybranym gospodarstwie rolnym.
OdpowiedziLp. Pytanie
TAK NIE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Czy osoby opiekujące się zwierzętami posiadają odpowiednie
predyspozycje i wiedzę do zajmowania się stadem?
Czy zapewnionych jest pięć podstawowych potrzeb zwierząt?
Czy koryta paszowe i poidła na wodę utrzymywane są w
naleŜytej czystości?
Czy inwentarz utrzymywany jest w czystości?
Czy wydzielone są odpowiednie pomieszczenia dla młodych
zwierząt?
Czy zwierzętom zapewnia się dogodne warunki na czas porodu?
Czy zwierzęta mają zapewnioną swobodę ruchu,
a w szczególności moŜliwość kładzenia się, wstawania oraz
leŜenia?
2) przeprowadzić wywiad dotyczący predyspozycji i wiedzy do zajmowania się
zwierzętami,
3) przeprowadzić obserwacje dotyczące pozostałych wymagań,
4) wpisać spostrzeŜenia do tabeli i sformułować wnioski,

34
Ćwiczenie 3
Wykonaj szkic działki siedliskowej wybranego gospodarstwa rolnego i oceń lokalizację
budynku/budynków inwentarskich.
2) dokonać potrzebnych pomiarów,
3) ocenić lokalizację budynków inwentarskich, uwzględniając ich połoŜenie w stosunku do:
− stron świata i nasłonecznienia,
− dróg publicznych,
− głębokości wód zaskórnych,
− budynku mieszkalnego,
− ujęcia wody,
4) nanieść odległości na szkic,
5) sformułować wnioski,
– miarka,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić czynniki środowiska hodowlanego?
2) wyjaśnić wpływ czynników środowiska na wzrost i rozwój zwierząt?
3) ocenić lokalizację budynku inwentarskiego?
4) ocenić budynek inwentarski pod względem wymagań
zoohigienicznych?
5) ocenić dobrostan zwierząt w wybranym gospodarstwie?
6) określić warunki, jakie powinna spełniać dobra lokalizacja budynków
inwentarskich?
7) określić optymalną temperaturę w budynku inwentarskim?

35
4.4. Choroby zwierząt gospodarskich
Choroba jest to zmieniony stan organizmu, wyraŜający się występowaniem wielu objawów,
które swoim natęŜeniem odbiegają od normy fizjologicznej.
Przyczyny chorób
1) Czynniki wewnątrzpochodne – ujemne właściwości przekazywane dziedzicznie.
2) Czynniki zewnątrzpochodne:
− czynniki fizyczne – zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura, urazy mechaniczne,
poraŜenie prądem,
− czynniki chemiczne – nadmiar lub niedobór pewnych substancji mineralnych i witamin,
zatrucie zasadami, kwasami itp.,
− czynniki biologiczne – wirusy, bakterie, pierwotniaki, grzyby oraz pasoŜyty zewnętrzne
chorób wewnętrzne.
Klasyfikacja chorób
Tabela 4. Podział chorób [6, s. 318, 319]
Choroby
niezaraźliwe
nie przenoszą się ze
zwierzęcia chorego
na zdrowe
wzdęcie Ŝwacza, poraŜenie porodowe,
złamania, rany, krwotoki, ochwat i kolka u
koni,
zakaźne
/infekcyjne/
wywołane przez
wirusy, bakterie,
pierwotniaki
gruźlica, róŜyca, pomór,
pasoŜytnicze
/inwazyjne/
wywołane przez:
pasoŜyty
zewnętrzne
pasoŜyty
wewnętrzne
pchły, wszy, świerzb,
glistnica, motylica, tasiemczyca,
trychinoza,
Choroby zaraźliwe
bezpośrednio lub
pośrednio przenoszą
się ze zwierzat
chorych na zdrowe
i zaraŜają je
grzybicze wywołane przez
grzyby
chorobotwórcze
choroby skóry,
Objawy chorób
Najczęstszymi objawami chorób u zwierząt są:
− brak apetytu,
− osowiałość,
− ocięŜałość,
− osłabione reagowanie na czynniki zewnętrzne,
− podwyŜszona temperatura ciała,
− przyspieszone tętno,
− zwiększenie częstotliwości oddechów.
Temperaturę mierzymy termometrem maksymalnym w odbytnicy /5 minut/. Tętno
badamy za pomocą fonendoskopu lub przez ucisk palcami tętnicy od leŜących pod nią kości
lub mięśni i liczymy uderzenia tętna w ciągu minuty. Badanie liczby oddechów polega na
obserwowaniu ruchów klatki piersiowej, nozdrzy i brzucha w czasie wdechu i wydechu oraz
ustaleniu liczby oddechów w ciągu minuty:
jeden oddech =j eden wdech + jeden wydech

36
Tabela 5. Temperatura, tętno i oddechy u zwierząt gospodarskich [4, s. 309]
Gatunek zwierząt Temperatura ciała
o
C
Liczba uderzeń tętna na
minutę
Liczba oddechów na
minutę
bydło
owce
trzoda chlewna
konie
drób
38,0–39,5
38,0–40,0
38,0–40,0
37,5–39,0
40,0–42,5
60–70
70–80
60–80
26–44
200–400
10–30
12–30
8–18
8–16
16–30
Tabela 6. Zachowanie się chorych zwierząt zaleŜnie od gatunku [6, s. 322]
Gatunek
zwierzęcia
Objawy ogólne chorób
bydło wstaje bardzo niechętnie, wstrzymywane jest przeŜuwanie, wydzielenie mleka zmniejsza
się, śluzowica jest sucha i ciepła,
trzoda chlewna nie chce przyjmować pokarmu, zagrzebuje się w ściółkę i nie wstaje lub porusza się
chwiejnym krokiem, a ogon ma opuszczony,
drób niechętnie opuszcza kurnik, odłącza się od stada, niechętnie porusza się, jest osowiały
z nastroszonymi piórami,
owce ospałe, odłączają się od stada, leŜą na pastwisku,
Zasady postępowania ze zwierzętami
1. Zwierzęta nie powinny wykazywać oznak kulawizny bądź innych dolegliwości
fizycznych, jak: zranienia, opuchnięcia czy zła kondycja. W razie konieczności naleŜy
udzielić pomocy.
2. Szczepienia zwierząt prowadzi Inspekcja Weterynaryjna lub wyznaczone osoby
o odpowiednich kwalifikacjach, które muszą posiadać oznakę identyfikacyjną.
3. NaleŜy stosować rutynowy program odrobaczeń i szczepień.
4. Leki i preparaty lecznicze (produkty lecznicze weterynaryjne) naleŜy przechowywać
w odpowiednich warunkach zgodnie z zaleceniem producenta, odpowiednio
zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych np.: szafka „pod kluczem”,
wydzielone osobno zamykane pomieszczenie.
5. Szczególne znaczenie w profilaktyce zakaŜeń zwierzat ma czystość utrzymywanych
pomieszczeń w porodówce, cielętniku czy izolatce oraz ich okresowa dezynfekcja. Dwa
razy w roku powinno się gruntownie dezynfekować pomieszczenia, w których trzymane
są młode zwierzęta.
6. W gospodarstwie powinna być moŜliwość izolowania zwierząt chorych od zdrowych.
Chore lub ranne zwierzę gospodarskie niezwłocznie otacza się opieką, a w razie potrzeby
izoluje.
7. W gospodarstwie, z którego zwierzęta lub środki spoŜywcze pochodzenia zwierzęcego są
wprowadzane na rynek, powinny znajdować się środki dezynfekcyjne w ilości niezbędnej
do przeprowadzenia doraźnej dezynfekcji i wydzielone miejsce do ich składowania,
zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych.
8. Zwierzęta gospodarskie powinno doglądać się co najmniej raz dziennie. W przypadku
podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt oraz znacznej liczby nagłych
padnięć, posiadacz zwierzęcia jest zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia o tym:
powiatowego lekarza weterynarii, lekarza weterynarii lub wójta (burmistrza, prezydenta).
W zaistniałej sytuacji zwierzęta naleŜy pozostawić w miejscu ich przebywania, nie
wprowadzać i nie wyprowadzać ich z gospodarstwa.
Choroby zwierząt podlegają obowiązkowi zwalczania z urzędu i obowiązkowi rejestracji.
U bydła np. obowiązkowi zwalczania z urzędu podlega 27 chorób, w tym:
− pryszczyca,
− wścieklizna,

37
− gruźlica bydła,
− bruceloza bydła,
− enzootyczna białaczka bydła,
− gąbczasta encefalopatia bydła, inaczej BSE,
a obowiązkowi rejestracji podlega 41 chorób, w tym:
− paratuberkuloza,
− listerioza,
− toksoplazmoza,
− zakaźne zapalenie nosa i tchawicy (IBR/IPV),
− gorączka Q, Coxiella burnetii,
− salmonelloza bydła,
− choroba maedi–visna.
System identyfikacji i rejestracji zwierząt
System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ) zapewnia przejrzystość informacji
dotyczących pochodzenia zwierzęcia, jego historii sięgającej wstecz do daty i miejsca jego
urodzenia, co ma słuŜyć następującym celom:
− śledzeniu przemieszczeń zwierząt wspomagającym zwalczanie chorób zakaźnych
zwierząt,
− umoŜliwieniu dostępu zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego do rynków Unii
Europejskiej,
− zapewnieniu bezpieczeństwa Ŝywności – moŜliwości identyfikacji mięsa (etykietowanie).
System IRZ składa się z następujących elementów:
− komputerowej bazy danych prowadzonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa,
− znaków identyfikacyjnych zwierząt: kolczyków lub tatuaŜu,
− dokumentu identyfikacyjnego zwierzęcia – paszportu (tylko dla bydła),
− księgi rejestracji stada prowadzonej przez posiadacza zwierząt w gospodarstwie.
Do podstawowych obowiązków nałoŜonych na posiadaczy zwierząt naleŜą:
− oznakowanie i rejestracja w Biurach Powiatowych Agencji znajdującego się
w gospodarstwie bydła, owiec, kóz, świń,
− posiadanie paszportu dla kaŜdej sztuki bydła znajdującej się w siedzibie stada,
− zgłaszanie do Agencji na formularzach dostępnych w Biurach Powiatowych i Oddziałach
Regionalnych Agencji wszystkich przemieszczeń (sprzedaŜ, kupno, wywóz, przywóz),
padnięcia, uboju i utylizacji zwłok zwierzęcia,
− prowadzenie w gospodarstwie księgi rejestracji odrębnie dla kaŜdego stada bydła owiec,
kóz i świń.

38
Rys. 12. Kolczyki dla bydła [11]
Rys. 13. Kolczyki dla świń [11]
Rys. 14. Kolczyki dla owiec i kóz [11]
Działalność Inspekcji Weterynaryjnej
Do zadań Inspekcji weterynaryjnej naleŜy zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt,
badanie zwierząt rzeźnych i mięsa oraz wykonywanie zadań wynikających z odrębnych
przepisów, a w szczególności wykonywanie nadzoru nad:
− jakością zdrowotną środków spoŜywczych pochodzenia zwierzęcego, w tym warunkami
sanitarnymi ich pozyskiwania, produkcji i przechowywania,
− jakością zdrowotną niektórych środków Ŝywienia zwierząt,

39
– obrotem środkami farmaceutycznymi i materiałami medycznymi przeznaczonymi
wyłącznie dla zwierząt,
− zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz nad jakością materiału
biologicznego.
Zadania Inspekcji Weterynaryjnej wykonują następujące organy: Główny Lekarz
Weterynarii, Wojewódzki Lekarz Weterynarii jako kierownik wojewódzkiej inspekcji
weterynaryjnej wchodzącej w skład niezespolonej administracji rządowej i graniczni lekarze
weterynarii. Funkcję organów Inspekcji Weterynaryjnej mogą pełnić wyłącznie osoby będące
lekarzami weterynarii, posiadające prawo wykonywania zawodu z odpowiednim staŜem
pracy w administracji weterynaryjnej.
1. Co to jest choroba?
2. Jakie są przyczyny chorób zwierząt gospodarskich?
3. Na jakie grupy moŜna podzielić choroby zwierząt gospodarskich?
4. Jakie są najczęstsze objawy chorób u zwierząt?
5. Jakie są zasady postępowania ze zwierzętami?
6. Jakie są cele system identyfikacji i rejestracji zwierząt?
7. Jakie są podstawowe obowiązki nałoŜone na posiadaczy zwierząt?
8. Co naleŜy do zadań Inspekcji Weterynaryjnej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadź obserwację porównawczą wyglądu i zachowania zwierzęcia zdrowego
i chorego.
Wyniki obserwacjiCechy zwierząt
Zwierzę zdrowe Zwierzę chore Wnioski
wygląd ogólny (kondycja, sierść,
stan oczu
reakcja na bodźce zewnętrzne
apetyt
wygląd odchodów i wydzielin z
naturalnych otworów i gruczołu
mlekowego
1) porównać wygląd ogólny zwierzęcia zdrowego i chorego,
2) porównać reakcje na bodźce zwierzęcia zdrowego i chorego,
3) porównać apetyt zwierzęcia zdrowego i chorego,
4) porównać wygląd odchodów i wydzielin z naturalnych otworów i gruczołu mlekowego,
5) zapisać wyniki obserwacji w tabeli,
6) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia i sformułować wnioski.

40
– budynek inwentarski,
– zwierzęta gospodarskie,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Dokonaj pomiaru temperatury ciała zwierząt, tętna i liczby oddechów i oceń stan
zdrowotny badanych zwierząt.
Badane zwierzę
/gatunek/
Temperatura ciała
o
C
Liczba uderzeń tętna na
minutę
Liczba oddechów na
minutę
1
2
3
4
5
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać pomiaru temperatury,
3) zmierzyć liczbę uderzeń tętna na minutę,
4) zmierzyć liczbę oddechów na minutę,
5) zapisać wyniki obserwacji w tabeli,
6) ocenić stan zdrowotny badanych zwierząt,
7) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia i sformułować wnioski.
– budynek inwentarski,
– zwierzęta gospodarskie,
– termometr maksymalny,
– fonendoskop,
– zegarek lub stoper,
Ćwiczenie 3
Przeprowadź wywiad z rolnikiem i określ najczęściej spotykane schorzenia zwierząt
gospodarskich oraz podręczne środki, które stosuje hodowca w trakcie udzielania pomocy
chorym zwierzętom.
Najczęściej stosowane podręczne środkiGatunek zwierząt Najczęściej
występujące
schorzenia
leki Materiały
opatrunkowe
Narzędzia
i sprzęt
weterynaryjny

41
1) przeprowadzić wywiad z rolnikiem i zapytać o:
− gatunki zwierząt występujące w gospodarstwie,
− najczęściej spotykane schorzenia zwierząt,
− stosowane leki, materiały opatrunkowe, narzędzia i sprzęt weterynaryjny,
2) zapisać wyniki i spostrzeŜenia w tabeli,
3) zaprezentować efekty swojej pracy,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić przyczyny chorób zwierząt gospodarskich?
2) rozpoznać najczęściej występujące objawy u zwierząt gospodarskich?
3) wskazać zasady postępowania ze zwierzętami?
4) odróŜnić zwierzę zdrowe od chorego?
5) zmierzyć temperaturę zwierzęciu?
6) określić tętno?
7) zmierzyć liczbę oddechów?

42
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
−−−− instrukcja,
−−−− zestaw zadań testowych,
−−−− karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Rośliny długiego dnia
a) nie kwitną w lecie.
b) kwitną wczesną wiosną lub późnym latem.
c) kwitną niezaleŜnie od długości dnia i nocy.
d) kwitną w lecie.
2. O intensywności nagrzewania i ochładzania się gleby decydują przede wszystkim
a) warunki wodno-powietrzne gleby.
b) warunki powietrzne gleby.
c) struktura gleb.
d) pH gleby.
3. NajniŜsze temperatury, w których zaczyna się kiełkowanie zbóŜ to
a) 8–11°C.
b) 1–3°C.
c) 3–4°C.
d) 5–6°C.

43
4. Termometr suchy słuŜy do pomiaru
a) wilgotności powietrza.
b) chwilowej temperatury powietrza.
c) najniŜszej temperatury po poprzedniej obserwacji.
d) najwyŜszej temperatury po poprzedniej obserwacji.
5. Wartość ciśnienia nie zaleŜy od
a) wysokości słupa atmosfery znajdującego się nad powierzchnią pomiaru.
b) gęstości powietrza znajdującego się w słupie atmosfery nad powierzchnią pomiaru.
c) wartości przyspieszenia ziemskiego (siły cięŜkości).
d) temperatury w czasie pomiaru.
6. Psychrometr to przyrząd słuŜący do pomiaru
a) wilgotności powietrza.
b) ciśnienia atmosferycznego.
c) temperatury maksymalnej.
d) temperatury minimalnej.
7. O przejściowości klimatu nie świadczy
a) podobny udział mas powietrza polarnego morskiego i kontynentalnego
w kształtowaniu pogody w ciągu roku.
b) mała zmienność typów pogody w ciągu roku.
c) roczny przebieg zachmurzenia typowy dla klimatu morskiego przy rocznym
rozkładzie opadów charakterystycznym dla klimatu kontynentalnego.
d) wzrost rocznych amplitud temperatury w miarę przesuwania się ku wschodowi.
8. Zawartość składników organicznych w glebie wynosi
a) 25%.
b) 40%.
c) 5%.
d) 10%.
9. Gliny lekkie, są to gleby zawierające frakcji spławialnych
a) 36–50%.
b) powyŜej 50%.
c) poniŜej 20%.
d) od 20 do 35%.
10. JeŜeli przy rozcieraniu na dłoni glebę trudno rozetrzeć, jest tłusta w dotyku oraz nie
wyczuwa się ziarnistości to ma skład granulometryczny
a) ilasty.
b) gliniasty.
c) piaszczysty.
d) szkieletowy.
11. Optymalny przedział pH gleby dla pszenicy to
a) 4,5–6,0.
b) 6,0–7,5.
c) 7,5–9,0.
d) poniŜej 4,5.

44
12. Gleby bielicowe i bielice najczęściej powstawały
a) z zasobnych w substancję organiczną utworów mineralnych.
b) w warunkach klimatu chłodnego i wilgotnego pod roślinnością borową.
c) pod lasami liściastymi i mieszanymi.
d) ze skał wapiennych lub z gipsów.
13. W kompleksie gleb ornych 9 oznacza kompleks
a) Ŝytni bardzo słaby.
b) owsiano-ziemniaczany górski.
c) pszenny górski.
d) zboŜowo-pastewny słaby.
14. Budynki inwentarskie powinny być usytuowane w kierunku do stron świata
a) osią podłuŜną w kierunku północ-południe.
b) osią podłuŜną w kierunku wschód-zachód.
c) osią krótszą w kierunku wschód-zachód.
d) osią krótszą w kierunku północ-południe.
15. Co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne powinny znajdować się w budynku inwentarskim
przy obsadzie
a) powyŜej 10 sztuk zwierząt.
b) powyŜej 30 zwierząt.
c) powyŜej 15 sztuk.
d) powyŜej 25 sztuk.
16. Optymalna temperatura i wilgotność w pomieszczeniach dla bydła powinna wynosić:
a) 16–20°C, 60–80% wilgotności względnej.
b) 6–10°C, 60–70% wilgotności względnej.
c) 8–16°C, 60–80% wilgotności względnej.
d) 12–18°C, 60–70% wilgotności względnej.
17. RóŜyca naleŜy do chorób
a) grzybiczych.
b) niezakaźnych.
c) zakaźnych /infekcyjnych/.
d) pasoŜytniczych /inwazyjnych/.
18. Pomiary temperatury i liczby oddechów u zdrowego drobiu wykazują
a) 38,0 – 39,5°C, 10–30 oddechów na minutę.
b) 40,0 – 42,5°C, 16–30 oddechów na minutę.
c) 37,0 – 38,5°C, 10–15 oddechów na minutę.
d) 35,0 – 37,5°C, 10–20 oddechów na minutę.
19. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt nadzorowany jest przez
a) Agencję Rynku Rolnego.
b) Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
c) Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
d) urzędy gminne.

45
20. Obowiązkowi zwalczania z urzędu podlega u bydła
a) salmonelloza bydła.
b) toksoplazmoza.
c) listerioza.
d) bruceloza bydła.

46
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Kształtowanie środowiska uprawy roślin i chowu zwierząt gospodarskich
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

47
6. LITERATURA
1. Dzień A. (red.): Produkcja i pozyskiwanie surowców rolniczych. Format–AB, Warszawa 1998
2. Gawrońska A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 1 i 2 Hortpress, Warszawa 1996
3. Gawrońskiej A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 2 Hortpress, Warszawa 1997
4. Hodowla zwierząt – tom 1 i 2 PWRiL, Warszawa 1996
5. Kowalak Z.: Produkcja rolnicza. Cz. 2. Wydawnictwo eMPi2
, Poznań 2003
6. Lewandowski S (red.): Podstawy produkcji zwierzęcej. Hortpress. Warszawa 1997
7. Podstawy produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999
8. Podstawy produkcji zwierzęcej. WSiP, Warszawa 1997
9. Rekiel A. (red.): Produkcja zwierzęca. Cz. 1 Wiadomości podstawowe. Hortpress.
Warszawa 2006
10. Suwara I.: Podstawy produkcji roślinnej. WSiP, Warszawa 1998
11. www.arimr.gov.pl
12. http://test-therm.com.pl/meteo/

Technik.rolnik 321[05] o2.03_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.rolnik 321[05] o2.03_u

Similar to Technik.rolnik 321[05] o2.03_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.rolnik 321[05] o2.03_u