Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Pyszczek
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
827[01].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Andrzej Kulka
mgr inż. Małgorzata Pucek
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Renata Kacperska
Konsultacja:
mgr Radosław Kacperczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 827[01].O1.01
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa, higieny i prawa pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu operator maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawo pracy, przepisy prawne w zakresie BHP. Nadzór i kontrola
warunków pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy 13
4.3. Środki ochrony indywidualnej. Instrukcje obsługi maszyn i instrukcje
bezpiecznej pracy 17
4.4. Choroby zawodowe. Zasady ochrony środowiska 26
4.5. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej 31
4.6. Organizacja pierwszej pomocy podczas wypadków przy pracy. Zasady
postępowania w razie wypadku, awarii lub zagrożenia pożarem 37
5. Sprawdzian osiągnięć 47
6. Literatura 52

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach oraz zasadach
bezpieczeństwa i higieny pracy, czynnikach środowiska pracy, mogących powodować
zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia oraz postępowaniu w sytuacjach awaryjnych, a także
udzielaniu pomocy osobie, która uległa wypadkowi.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
– literaturę uzupełniającą.

4
Schemat układu jednostek modułowych
827[01].O1
Techniczne podstawy zawodu
827[01].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska
827[01].O1.03
Stosowanie materiałów konstrukcyjnych
w przemyśle spożywczym
827[01].O1.06
Stosowanie podstawowych technik wytwarzanie
części maszyn
827[01].O1.02
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
827[01].O1.05
Analizowanie układów elektrycznych
i sterowania w maszynach i urządzeniach
827[01].O1.04
Rozpoznawanie elementów maszyn, urządzeń
i mechanizmów

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− przestrzegać ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
− wyjaśniać rolę higieny w życiu codziennym i w pracy,
− rozróżniać czynniki szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka,
− stosować zasady zachowania się w różnych sytuacjach zagrożenia,
− stosować zasady udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,
− wskazywać odpowiednie instytucje w zależności od zaistniałego zagrożenia,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− korzystać z komputera i jego oprogramowania.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− przeanalizować podstawowe akty prawne prawa pracy w zakresie praw i obowiązków
pracownika,
− przeanalizować podstawowe akty prawne w zakresie praw i obowiązków pracodawcy,
− przeanalizować podstawowe akty prawne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
− przeanalizować podstawowe akty prawne w zakresie ochrony przeciwpożarowej,
− przeanalizować podstawowe akty prawne w zakresie ochrony środowiska,
− wskazać instytucje nadzoru i kontroli warunków pracy,
− zidentyfikować zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka występujące w procesie pracy,
− ustalić sposoby zapobiegania i likwidacji zagrożeń występujących w procesie pracy,
− zidentyfikować zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka występujące ze strony
środowiska pracy,
− określić zasady przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży roboczej,
− określić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń
stosowanych w przetwórstwie spożywczym,
− przeanalizować przyczyny wypadków przy pracy,
− przeanalizować przyczyny chorób zawodowych oraz związaną z nimi profilaktykę,
− ustalić sposób postępowania, zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpożarowej,
w przypadku zagrożenia pożarem,
− zastosować sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej,
– udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia lub życia.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawo pracy, przepisy prawne w zakresie BHP. Nadzór
i kontrola warunków pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Prawna ochrona pracy
Powszechnie obowiązujące źródła prawa pracy, można uszeregować w hierarchicznym
systemie, w którym najważniejszą pozycję zajmuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483), która jest ustawą zasadniczą i gwarantuje m. in. nadzór
państwa nad warunkami wykonywania pracy. Kolejnymi są: kodeks pracy i inne ustawy ,
ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty wykonawcze (np. rozporządzenia),
ponadzakładowe i zakładowe układy zbiorowe pracy oraz regulaminy pracy. Wiele rozwiązań
dotyczących prawa pracy ma swoje źródło w Konwencjach Międzynarodowej Organizacji
Pracy lub w Dyrektywach Unii Europejskiej. Proces dostosowywania naszego prawa do
wymogów dyrektyw unijnych trwa od kilku lat. Dyrektywy dotyczące bezpieczeństwa pracy
stanowią obowiązujące prawo w Unii Europejskiej.
Podstawowym polskim aktem prawnym w dziedzinie prawa pracy, regulującym m.in.
kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
(Dz. U. z 1974 r. Nr 24, poz.141 z późn. zm.).
Jako uzupełnienie kodeksu pracy należy traktować rozporządzenia i zarządzenia Rady
Ministrów oraz naczelnych i centralnych organów administracji państwowej,
m.in. rozporządzenia i zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej oraz rozporządzenia
i zarządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rozporządzenia i zarządzenia stanowią
przepisy wykonawcze do kodeksu pracy, zawierają normy szczegółowo regulujące pewne
zagadnienia, np. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie
wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac (DZ. U. z 2004 r. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).
Układy zbiorowe pracy są porozumieniem między pracodawcą, a związkami
zawodowymi i dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawcę.
Kodeks pracy wymaga od pracodawców stworzenia regulaminów pracy określających
godziny pracy, przerwy w pracy, wymogi bezpieczeństwa. Regulaminu pracy nie wprowadza
się, jeżeli w zakładzie pracy obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy lub, gdy
pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników.
Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy
Kodeks pracy określa obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy.
Obowiązki pracodawcy:
Ustawowym obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie pracownikom
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy chroniących ich życie i zdrowie. Zakład pracy,
odpowiednio wykorzystując najnowsze zdobycze nauki i techniki, powinien właściwie
organizować pracę, usuwać ewentualne uchybienia, stosować się do nakazów organów
nadzoru nad warunkami pracy, wykonywać polecenia społecznego inspektora pracy.
Na pracodawcy spoczywa również obowiązek:
− informowania pracowników o ryzyku zawodowym, związanym z wykonywaniem
określonej pracy,
− stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym oraz innym chorobom,
które związane są z wykonywaną pracą,

8
− zapoznawanie pracowników z przepisami i zasadami bhp związanymi z wykonywaną
przez nich pracą,
− zaopatrywania pracowników nieodpłatnie w środki ochrony zbiorowej i indywidualnej.
Obowiązki osoby kierującej
Osoby kierujące w jednostce gospodarczej zespołem pracowników, tzn. kierownicy
wydziałów, oddziałów, mistrzowie, brygadziści i inni obowiązani są:
− organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,
− dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
− organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,
− dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
− egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
− zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Obowiązki pracownika:
− poznawanie przepisów i zasad bhp oraz uczestniczenie w szkoleniach,
− wykonywanie pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
− dbanie o właściwy stan maszyn i urządzeń oraz utrzymywanie porządku w miejscu pracy,
− stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także odzieży i obuwia
roboczego zgodnie z przeznaczeniem,
− poddawanie się wstępnym, okresowym oraz kontrolnym badaniom lekarskim
i wykonywanie zaleceń lekarskich,
− niezwłoczne powiadamianie przełożonych oraz ostrzeganie współpracowników i innych
osób o zaistniałej sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia,
− współdziałanie z pracodawcą i bezpośrednimi przełożonymi w wypełnianiu obowiązków
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Znajomość zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy, jest jednym z elementów
kwalifikacji zawodowych, nie wolno bowiem, dopuścić pracownika do wykonywania pracy,
jeżeli nie zna on przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przed dopuszczeniem do
pracy należy więc przeszkolić pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest to
szkolenie wstępne, obejmujące, oprócz wykładu zapoznającego z przepisami i zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy, również instruktaż wstępny na stanowisku pracy. Ponadto
zakład pracy obowiązany jest prowadzić okresowe szkolenia z zakresu bhp, którego celem
jest ugruntowanie, rozszerzenie i aktualizacja znajomości tych przepisów i zasad.
Podstawowe prawa pracownika:
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.
2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa
w pkt1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

9
3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w przypadkach, o których mowa w pkt1 i 2, pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia.
4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.
5. Przepisy pkt 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest
ratowanie życia ludzkiego lub mienia.
6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki
Społecznej określa, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej.
Ochrona pracy kobiet i młodocianych
Grupami pracowniczymi, chronionymi w sposób szczególny są kobiety i młodociani.
Pracodawca zatrudniający kobiety i pracowników młodocianych powinien sporządzić
zakładowy wykaz prac wzbronionych kobietom i młodocianym. Kodeks pracy zakazuje
zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje
tych prac określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996r. w sprawie wykazu
prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545
z późn. zm.).
Młodocianym w rozumieniu kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie
przekroczyła 18 roku życia. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat.
Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:
– ukończyli co najmniej gimnazjum,
– przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich
– zdrowiu.
Minister pracy i polityki socjalnej w porozumieniu z ministrem edukacji narodowej może
w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne:
− zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum,
− zwolnienie młodocianych nie posiadających kwalifikacji zawodowych od odbycia
przygotowania zawodowego,
− zatrudnianie osób nie mających 16 lat, które ukończyły gimnazjum,
− zatrudnianie osób nie mających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum
Biorąc powyższe pod uwagę:
– młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej,
– przerwa w pracy młodocianego powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin
(łącznie z porą nocną),
– czas pracy osoby w wieku do 16 lat nie może przekroczyć 6 godzin na dobę,
– czas pracy osoby w wieku powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godzin na dobę.
Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.
Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, które są zawarte
w rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U.
nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). Dyrektywy unijne 92/85/EWG i 94/33/EWG dotyczą ochrony
pracy kobiet i młodocianych. Szczególnie dotyczy to gospodarstw rolnych, w których dzieci
nie powinny wykonywać prac związanych z:
− opakowaniami po środkach trujących,
− odchodami zwierzęcymi,
− pozostałościami po uboju zwierząt,

10
− maszynami i urządzeniami rolniczymi.
Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy
W celu zapewnienia zatrudnionym należytych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy
powołane zostały określone organy nadzoru. Najważniejszym ich zadaniem jest działalność
kontrolna dotycząca przestrzegania zasad bhp, działalność profilaktyczna, wyrażająca się na
przykład wydawaniem nakazów dla zapewnienia właściwych warunków bhp w przyszłości
i usunięcia stwierdzonych zagrożeń oraz działalność polegająca na stosowaniu środków
represyjnych w razie stwierdzenia uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad
i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.
Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi Rzeczpospolitej Polskiej organem
nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa Ustawa z 6 marca
1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362).
Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy należy między innymi:
– nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku
pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy,
urlopów, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych,
– kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu
budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie
maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii,
– uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych
zakładów pracy lub ich części,
– nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny
pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy,
– analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania
środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu
okoliczności i przyczyn wypadków ciężkich, zbiorowych i śmiertelnych,
– ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych
sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego,
– wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy
w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,
– udzielanie porad technicznych i prawnych,
– opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie
prawa pracy,
– inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym
Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania zasad,
przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy. Instytucja ta została powołana w celu
ochrony zdrowia przed wpływem czynników szkodliwych i uciążliwych, a w szczególności
w celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych. Oprócz wymienionych
instytucji ważną rolę odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd
Dozoru Technicznego czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący
wpływ na stan bezpieczeństwa w zakładach pracy.

11
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co jest podstawowym źródłem prawa pracy w Polsce?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
4. Kogo można nazwać pracownikiem młodocianym?
5. Jakie są główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?
6. Jakie są najważniejsze zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj w odpowiednich aktach prawnych, obowiązki pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy. Zredaguj na tej podstawie kodeks postępowania pracownika
w zakładzie pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyszukać w Internecie odpowiedni akt prawny,
3) wyszukać w ustawie i rozporządzeniach obowiązków pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) sporządzić wykaz obowiązków, jakie nakładają przepisy prawa na pracownika,
5) zredagować kodeks postępowania pracownika,
6) wyciągnąć wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy::
− komputer z dostępem do Internetu,
− Kodeks Pracy,
− przybory do pisania,
− wybrana literatura z rozdziału 6 Poradnika.
Ćwiczenie 2
Na podstawie odpowiednich aktów prawnych sporządź wykaz prac niedozwolonych do
wykonywania przez młodocianych.
1) przeczytać materiał nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyszukać np. w Internecie odpowiedni akt prawny,
4) wyszukać w rozporządzeniu rodzaj prac zabronionych dla młodocianych,
5) sporządzić wykaz prac,
6) wyciągnąć i zapisać wnioski.

12
− kodeks pracy,
− wybrana literatura z rozdziału 6 Poradnika,
− notatnik.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) korzystać ze źródeł prawa pracy obowiązujących w Polsce?  
2) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?  
3) określić podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp?  
4) określić główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?  
5) określić instytucje nadzoru państwowego nad warunkami pracy
w Polsce?  
6) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Pracy?  
7) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej?  

13
4.2. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy
Ergonomia jest nauką zajmującą się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy
człowieka do jego właściwości fizycznych i psychicznych.
Często określa się cel ergonomii jako zapewnienie człowiekowi dobrego życia,
zadowolenia, poczucia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego, jakie może on doznawać
z chwilą stworzenia mu optymalnych warunków do pracy i wypoczynku. Pracodawcy
powinni kierować się osiągnięciami ergonomii, aby zapewnić optymalne warunki
wykonywania pracy. Należy uwzględnić następujące wskazania ergonomii:
− projektowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania
wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy, przestrzeń
pracy powinna być dostosowana do pracownika,
− praca powinna być tak zaprojektowana, aby można było uniknąć niepotrzebnego lub
nadmiernego obciążenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz układów oddechowego
i krążenia,
− postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego
napięcia mięśni,
− wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym możliwościom pracownika,
− należy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest bowiem ruch niż
długotrwały bezruch,
− elementy sygnalizacyjne i urządzenia informacyjne powinny być zaprojektowane
i usytuowane w sposób zgodny z możliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi
pracownika,
− środowisko pracy winno być zaprojektowane i utrzymywane w taki sposób, aby warunki
fizyczne, chemiczne i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale służyły
zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy,
− proces pracy powinien być tak zaprojektowany, aby chronił zdrowie i zapewniał
bezpieczeństwo pracowników, przyczyniał się do ich dobrego samopoczucia i ułatwiał
realizację celu pracy.
Ergonomia w swoim podstawowym ujęciu zajmuje się optymalizacją pracy, rozumianej
jako układ lub system współdziałania człowieka ze środkami pracy w określonym środowisku
materialnym i społecznym, zmierzający do wytworzenia tak zwanego produktu. Ergonomia
określana jest też bardzo często jako: interdyscyplinarna nauka, zajmująca się
przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do anatomicznych
i psychofizycznych cech człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne
wykonywanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym. Zadaniem
ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno poszczególnych jego
elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie wydajności pracy
wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających na
wszechstronny rozwój pracownika – intelektualny, psychiczny i społeczny. Te optymalne
warunki pracy stwarzają możliwości i motywację u pracownika do zwiększania wydajności.
Podstawowym warunkiem przy projektowaniu pracy jest jej bezpieczeństwo. Kształtowanie
takich warunków pracy wymaga wiedzy o niezawodności działania nie tylko układów
technicznych, ale i człowieka – jego możliwości fizycznych i psychicznych, a także wiedzy
o różnicach między możliwościami poszczególnych osób. Bowiem nie każda osoba może
pracować na dowolnym stanowisku pracy. Istnieją przecież takie stanowiska, na których

14
potrzebna jest na przykład ponadprzeciętna siła fizyczna, albo zdolność do logicznego
rozumowania. Trzeba pamiętać także o tym, że optymalizacja warunków pracy to nie tylko
dobre projektowanie, ale także nieustanne korygowanie i uwzględnianie zmian zachodzących
w organizacji, czy wyposażeniu stanowiska. Powinien być to proces ustawicznej analizy
i oceny warunków pracy, dokonywanej w oparciu o kryteria systemowe. Tylko wówczas,
kiedy ten proces ma charakter ciągły, będzie można stworzyć ergonomiczne miejsce pracy.
Wszystkie trzy elementy występujące w układzie człowiek – środki pracy – środowisko są
ważne dla prawidłowego kształtowania warunków pracy, ze względu na wzajemne
oddziaływanie. Kluczowym zagadnieniem jest jednak wiedza o człowieku. Podstawą
tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków pracy jest znajomość możliwości
psychofizycznych człowieka. Ważna jest zwłaszcza znajomość ograniczeń tych możliwości.
Gdy praca przekracza możliwości adaptacji, pojawia się zmęczenie umysłowe i fizyczne,
rozwijają się dolegliwości i choroby zawodowe. Traci na tym wydajność pracy. I kiedy nie
jest to zjawisko dotyczące jednej osoby, oznacza to, że dane miejsce pracy zostało źle
zaprojektowane i wymaga natychmiastowej reorganizacji. Konieczna jest znajomość cech
człowieka istotnych dla wykonywania pracy wydolności fizycznej, umysłowej, cech
psychicznych oraz obciążenia fizycznego (dynamicznego i statycznego) i psychicznego
wynikającego z danej pracy. Zakres prac w działaniach ergonomicznych na tych wszystkich
polach aktywności człowieka obejmuje zawsze relacje między aktywnością człowieka,
środkami służącymi do uprawiania tej aktywności a środowiskiem. Rolą ergonomii jako nauki
jest tworzenie wiedzy kompleksowej oraz opracowywanie metod i narzędzi integrujących te
dziedziny.
W zakresIE działań stosowanych, wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:
− ergonomię koncepcyjną, projektową,
− ergonomię korekcyjną.
Ergonomia koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek–technika–
środowisko na etapie projektowania. Projekty te dotyczą przede wszystkim środków
i środowiska pracy, natomiast możliwości psychofizyczne człowieka są tu punktem
odniesienia. Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badań podstawowych
i stosowanych oraz metody: diagnoza i modelowanie. Ergonomia korekcyjna jest realizowana
w miejscu pracy. Zajmuje się analizą istniejących warunków na stanowiskach pracy, oceną
pod katem zgodności tych warunków z wymaganiami, jakie dyktują psychofizyczne,
antropologiczne, biomechaniczne cechy człowieka oraz wymaganiami społecznymi
i organizacyjnymi cechami pracy, następnie
opracowaniem projektu optymalizacji. W analizie i ocenie konieczne jest systemowe
ujęcie wielu elementów systemu pracy na stanowisku takich jak:
– sposób i efektywność systemu komunikacji między pracownikami, (przekaz informacji
wzrokowej i słuchowej),
– podział zadań między pracownika a maszynę (komputer), (analiza wysiłku i pozycji przy
pracy),
– ocena dostosowania narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania (oświetlenia,
hałasu, mikroklimatu),
− ocena organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji
pracowników.
Wynikiem analizy i oceny ergonomicznej stanowiska pracy powinno być opracowanie
planu korekty warunków pracy w zakresie, jaki jest możliwy w danej sytuacji. Tym
zagadnieniem zajmuje się ergonomia korekcyjna. Obydwa kierunki prac ergonomicznych są
ze sobą ściśle powiązane. Ergonomia koncepcyjna opiera się o bazy danych dotyczące
psychofizjologicznych możliwości człowieka i dane techniczne do projektowania, ale również

15
o wyniki badań prowadzonych w zakresie ergonomii korekcyjnej. Natomiast weryfikacja
przyjętych podczas projektowania rozwiązań układu człowiek – technika – środowisko,
następuje przez jego analizę w warunkach produkcyjnych. Oczywiście, najbardziej racjonalne
jest podejmowanie odpowiednich działań w zakresie ergonomii koncepcyjnej, łatwiej
i ekonomiczniej jest, bowiem wprowadzać wymogi ergonomiczne dla nowej koncepcji
projektu niż później go korygować.
1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Jakie są wskazania ergonomii?
3. Jakie są kierunki ergonomii?
4. Co to jest optymalizacja warunków pracy?
5. Jakie jest kluczowe zagadnienie ergonomii?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj wskazane przez nauczyciela stanowisko pracy pod względem
ergonomicznym.
1) przeanalizować zasady kształtowania bezpiecznych warunków pracy,
2) określić czynniki szkodliwe i niebezpieczne, które występują na wybranym stanowisku
pracy,
3) dokonać klasyfikacji wyodrębnionych czynników,
4) sporządzić w formie tabeli wykaz czynników szkodliwych, uciążliwych
i niebezpiecznych pod względem ergonomicznym na stanowisku pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− literatura z rozdziału 6, dotycząca energii.
Ćwiczenie 2
Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w wyniku źle zorganizowanego stanowiska
pracy we wskazanym zakładzie przetwórstwa spożywczego.
1) odnaleźć informacje o bezpiecznym wykonywaniu pracy,
2) przeanalizować, jakie zagrożenia mogą wystąpić w zakładzie przetwórstwa
spożywczego,
3) zapisać jakie mogą występować zagrożenia w wyniku źle zorganizowanych warunków
pracy,
4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

16
− materiały piśmienne,
− przykładowe schematy urządzeń,
− wybrana literatura z rozdziału 6.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zadania ergonomii?  
2) wymienić kierunki ergonomii?  
3) scharakteryzować ergonomię korekcyjną?  
4) scharakteryzować ergonomię projektową?  
5) scharakteryzować wskazania ergonomii?  

17
4.3. Środki ochrony indywidualnej. Instrukcje obsługi maszyn
i instrukcje bezpiecznej pracy
Zgodnie z przepisami art. 237 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany dostarczyć
pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy
oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Pracodawca jest
obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, spełniające
wymagania określone w Polskich Normach:
− jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
− ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których
stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne, oraz przewidywane okresy
użytkowania odzieży i obuwia roboczego pracodawca ustala w porozumieniu z zakładową
organizacją związkową. Jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja
związkowa, pracodawca dokonuje takich ustaleń w porozumieniu z pracownikami wybranymi
w tym celu przez załogę, w trybie przyjętym w zakładzie pracy.
Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia
bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń,
które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.
Z wymagań prawa Unii Europejskiej dotyczących, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
jednolitego rynku wewnętrznego wynika, że środki ochrony indywidualnej stosowane
w środowisku pracy i życia powinny zapewniać możliwie największe bezpieczeństwo
w przewidywanych warunkach używania oraz być dostosowane do cech i potrzeb
użytkowników.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie
zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005
r.), środki ochrony indywidualnej powinny: Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub
wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony
przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego
zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.
Do środków ochrony indywidualnej zalicza się również:
– zespoły składające się z kilku urządzeń lub rodzajów wyposażenia, które zostały ze sobą
połączone w celu ochrony człowieka przed jednym lub wieloma jednocześnie
występującymi zagrożeniami,
– urządzenia lub wyposażenie ochronne, połączone z nie ochronnym środkiem
wyposażenia indywidualnego noszonym lub też trzymanym przez osobę, w celu
wykonania określonych czynności,
– wymienne składniki środków ochrony indywidualnej, które są istotne dla ich właściwego
funkcjonowania, używane wyłącznie do takich środków.
Warunkiem podstawowym prawidłowego funkcjonowania środków ochrony
indywidualnej w ramach zakładowego systemu ochrony pracy są:
− właściwy dobór,
− przeszkolenie pracowników w zakresie użytkowania tych środków oraz ich parametrów
ochronnych,
− właściwe rozpoznanie czynników szkodliwych oraz ich stężenia i natężenia,
− system monitoringu zagrożeń.

18
Środki ochrony indywidualnej stanowią jeden z elementów systemu bezpieczeństwa
pracy. Ich funkcjonowanie w zakładzie pracy powinno być poprzedzone:
− analizą zagrożeń oraz oceną ryzyka,
− szkoleniem pracowników na temat zagrożeń występujących na stanowiskach pracy oraz
ich skutków dla zdrowia lub życia.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, pracodawca ma obowiązek zapewnić
pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.
W ramach swej odpowiedzialności pracodawca powinien m.in. stosować środki, według
następujących zasad:
− unikanie ryzyka,
− ocena ryzyka, którego nie można uniknąć,
− zapobieganie ryzyku u źródła (np. przez zastąpienie niebezpiecznych procesów
produkcyjnych bezpiecznymi lub zmianę organizacji pracy),
− prowadzenie spójnej polityki zapobiegania ryzyku w zakładzie pracy,
− dostosowanie stanowisk pracy do pojedynczego człowieka,
− nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony
indywidualnej,
− właściwe informowanie pracowników na temat zagrożeń na stanowiskach pracy
– spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (oznakowane znakiem bezpieczeństwa
"B", a od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa UE – znakiem "CE"),
– nie powodować same z siebie dodatkowego zagrożenia,
– być udostępnione w odpowiedniej ilości,
– być wybrane (typ) z uwzględnieniem stanu zdrowia pracownika i warunków istniejących
w miejscu pracy,
– być użytkowane zgodnie z instrukcją podaną przez producenta.
Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej
Według Polskiej Normy PN-Z-08053:1998 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod
względem ich ogólnego przeznaczenia, na 9 grup oznaczonych odpowiednimi symbolami.
Tabela 1. Podział środków ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia [12]
Nazwa grupy Symbol oznaczenia
Odzież ochronna U
Środki ochrony kończyn dolnych N
Sprzęt ochrony głowy G
Sprzęt ochrony twarzy i oczu T
Sprzęt ochrony układu oddechowego D
Sprzęt ochrony słuchu S
Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości W
Środki izolujące cały organizm I
Środki ochrony kończyn górnych R

19
Odzież ochronna – odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni
pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami. Do odzieży ochronnej nie zalicza się
odzieży przeznaczonej do wykonywania prac, przy których występuje tylko intensywne
brudzenie substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, działają czynniki powodujące
przyśpieszone niszczenie odzieży lub wymagana jest specjalna czystość wytwarzanego
produktu. Ten rodzaj odzieży, zaliczany jest do odzieży roboczej, która nie podlega
obowiązkowej certyfikacji.
Do odzieży ochronnej zalicza się: płaszcze, peleryny, kurtki, kombinezony, fartuchy
przednie, bluzy, ubrania, spodnie, kamizelki,ochraniacze klatki piersiowej, ochraniacze
brzucha i części tułowia, kaptury, kapelusze, czapki, berety, stożki, chustki.
Środki ochrony kończyn dolnych – obuwie ochronne – produkowane jest w szerokim
asortymencie i jest przeznaczone zwykle do ochrony przed kilkoma rodzajami zagrożeń
jednocześnie. Jego parametry ochronne zależą głównie od materiałów użytych do ich
produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy (np.
podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki).
Środki ochrony kończyn górnych to: rękawice ochronne, ochraniacze: palców, dłoni,
nadgarstka, przedramienia, łokcia, dermatologiczne środki ochrony skóry. Dobór rękawic
ochronnych zależy od rodzaju zagrożeń występujących na stanowisku pracy, rodzaju
wykonywanej pracy, warunków otoczenia, materiału z jakiego są wykonane rękawice oraz ich
konstrukcja. Dermatologiczne środki ochrony skóry tzw. „rękawice biologiczne” to specjalne
kremy, żele, maści ochronne. Mogą być hydrofilowe – rozpuszczalne w wodzie, a chroniące
przed olejami, smarami, rozpuszczalnikami i hydrofobowe – nierozpuszczalne w wodzie,
a chroniące przed wodnymi roztworami soli, kwasów, zasad. Stosowane są jeżeli warunki
pracy wykluczają używanie rękawic ochronnych:
− podczas prac z urządzeniami wirującymi ze względu na możliwość pochwycenia
rękawicy,
− gdy praca wymaga stałej dużej precyzji – podczas naprawy maszyn i ich podzespołów.
Środki ochrony kończyn górnych muszą być stosowane przy pracach stwarzających
ryzyko urazów rąk, związanych z działaniem wysokiej temperatury, wibracji, substancji
chemicznych, w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi, z materiałami
gnijącymi, mogącymi być źródłem infekcji, w tym w szczególności:
− prace z użyciem przedmiotów ostrych, tnących, kłujących, parzących,
− czyszczenie, piaskowanie, śrutowanie przedmiotów,
− przenoszenie ładunków o wysokiej lub niskiej temperaturze
Sprzęt ochrony głowy – przemysłowy hełm ochronny stanowi podstawowe
zabezpieczenie głowy pracownika przed uderzeniem na stanowisku pracy. Głównym
zadaniem hełmów jest ochrona przed uderzeniami spadających przedmiotów oraz
uderzeniami głową o wystające elementy konstrukcji stanowiska pracy.
Sprzęt ochrony twarzy i oczu – dowolna postać środka ochrony indywidualnej
osłaniającego, oczy wraz z ich najbliższym otoczeniem oraz twarz lub jej część (czasami
łączonej z ochroną szyi, uszu, karku i głowy). Ze względu na konstrukcję, można wyróżnić:
– okulary ochronne,
– gogle ochronne,
– osłony twarzy,
– przyłbice spawalnicze,
– tarcze ochronne ( np. tarcze spawalnicze).
Sprzęt ochrony układu oddechowego – sprzęt zapewniający dopływ czystego powietrza
do strefy oddychania. Należy wyróżnić dwie podstawowe grupy zagrożeń dla układu
oddechowego:

20
– zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),
– niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%).
Wymienione wyżej grupy czynników determinują sposób ochrony oraz podział sprzętu
ochrony układu oddechowego. Sprzęt ten można podzielić na dwie grupy:
– sprzęt oczyszczający (działający przez oczyszczenie powietrza) np. maski, półmaski,
hełmy powietrzne itp.,
– sprzęt izolujący (działający przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego
od zanieczyszczeń).
Dodatkowo można wyróżnić sprzęt ucieczkowy – przeznaczony do ewakuacji.
Maski Półmaski
Rys. 1. Maski i półmaski [12]
Sprzęt ochrony słuchu – ochronniki słuchu są najprostszym i najszybszym sposobem
ochrony narządu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu.
Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości – pracownicy pracujący na stanowiskach
zagrożonych upadkiem z wysokości, na których nie mogą być stosowane ochrony grupowe
np. pomosty, siatki ochronne, powinni być wyposażani w indywidualne systemy chroniące
przed upadkiem z wysokości.
Pracodawca ma obowiązek wydać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy. (art. 237(4) k.p. oraz rozporządzenie
MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp). Instrukcję należy
umieścić przy maszynach i urządzeniach tak, aby była dostępna i czytelna. Pracownik
powinien się zapoznać z jej treścią, a pisemne potwierdzenie przechowywane jest w jego
aktach osobowych.
Instrukcja BHP na stanowisku pracy powinna zawierać:
1. Uwagi ogólne.
Do samodzielnej pracy na stanowisku przy urządzeniu może przystąpić pracownik:
– który uzyskał zezwolenie na pracę na stanowisku przy urządzeniu od bezpośredniego
przełożonego,
– pełnoletni,
– legitymujący się:
a) odpowiednim wykształceniem,
b) przeszkoleniem zawodowym,
c) przeszkoleniem wstępnym,
d) przeszkoleniem ogólnym,
e) instruktażem stanowiskowym bhp,
f) przeszkoleniem w zakresie ochrony p.poż.,
g) dobrym stanem zdrowia, potwierdzonym zaświadczeniem lekarskim lekarza
medycyny pracy,
h) inne wymagania.
– wypoczęty,
– trzeźwy,
– inne wymagania.

21
2. Przed rozpoczęciem pracy pracownik powinien:
– szczegółowo zapoznać się ze stanowiskową instrukcją bhp znajdującą się na
stanowisku pracy,
– ubrać się w odzież roboczą ochronną przewidzianą do użycia na danym stanowisku
pracy,
– zdjąć z rąk wszystkie zbędne przedmioty takie jak biżuteria itp.,
– sprawdzić stan wyposażenia technicznego stanowiska w tym stan techniczny maszyn
i urządzeń, narzędzi, osłon i zabezpieczeń,
– sprawdzić stan i ciągłość przewodów elektrycznych zasilających (zewnętrznych),
– sprawdzić stan wtyczek i gniazd z bolcem zerowym,
– sprawdzić czy oświetlenie jest odpowiednie,
– włączyć wentylację lub inne urządzenie gwarantujące bezpieczną pracę,
– zapewnić odpowiednią ilość materiałów potrzebnych do wykonania zadania,
– usunąć wszystkie zbędne przedmioty znajdujące się w miejscu pracy,
– upewnić się czy podłoga wokół stanowiska pracy jest czysta,
– upewnić się czy rozpoczęcie pracy nie spowoduje zagrożenia dla osób
przebywających na tym stanowisku pracy lub w jego bezpośrednim otoczeniu,
– inne wymagania,
Uwaga: w razie stwierdzenia jakichkolwiek uszkodzeń czy usterek nie wolno
podejmować pracy. Należy niezwłocznie powiadomić o tym swojego bezpośredniego
przełożonego w celu szybkiej ich likwidacji. Dopiero po upewnieniu się, że zostały one
usunięte pracownik może przystąpić do wykonywania zadania.
3. W czasie pracy należy:
– ściśle stosować się do zaleceń,
– stanowiskowej instrukcji bhp,
– poleceń i wskazówek przełożonych,
– dokumentacji techniczno ruchowej,
– sprawdzić czy uruchomienie maszyny nie stworzy zagrożenia wypadkowego,
– koncentrować całą swoją uwagę wyłącznie na czynnościach wykonywanych,
– pracować z szybkością odpowiadającą naturalnemu rytmowi pracy,
– odkładać narzędzia na wyznaczone miejsca,
– w razie konieczności opuszczenia swojego stanowiska pracy pracownik
zobowiązany jest zatrzymać obsługiwane urządzenie lub maszyny, które mogą
spowodować zagrożenie,
– w przypadku przerwy w dostawie prądu należy wyłączyć obsługiwane maszyny
i urządzenia.
4. Pracownikowi nie wolno:
– stosować niebezpieczne metody pracy,
– korzystać z niesprawnej maszyny,
– pracować bez nakazanych ochron osobistych,
– usuwać osłon i urządzeń czy znaków zabezpieczających,
– naprawiać samodzielnie maszyny,
– dotykać części maszyn będących w ruchu (pasów, lin, kół),
– czyścić i smarować maszynę będącą w ruchu,
– naprawiać urządzeń elektrycznych będących pod napięciem,
– dotykać przewodów elektrycznych będących pod napięciem,
– przeszkadzać innym w pracy,
– tarasować przejścia i dojścia do stanowiska pracy, sprzętu zabezpieczających p.poż.,
– inne wymagania.
5. Po zakończeniu pracy należy:

22
– zatrzymać obsługiwane maszyny i inne urządzenia,
– wyłączyć dopływ energii je zasilające,
– dokładnie oczyścić stanowisko pracy,
– ułożyć narzędzia i przyrządy pomocnicze w miejscach na to przeznaczonych,
– oczyścić używane ochrony osobiste i odłożyć je na stałe miejsce ich przechowywania,
– upewnić się czy pozostawione stanowisko i urządzenia nie stwarzają żadnych zagrożeń
dla środowiska,
– przekazać informacje o wykonanych pracach swojemu przełożonemu.
Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dla obsługi pieca piekarniczego
Warunki dopuszczenia pracownika do pracy:
– ukończone 18 lat,
– ukończona co najmniej szkoła zawodowa w danej specjalności lub inne uprawnienia do
wykonywania zawodu,
– przejście odpowiedniego instruktażu zawodowego, zapoznanie się z instrukcją obsługi,
przeszkolenie bhp,
– stan zdrowia odpowiedni do wykonywanej pracy potwierdzony świadectwem wydanym
przez uprawnionego lekarza,
– ubrany w odzież roboczą przewidzianą dla danego stanowiska w zakładowej tabeli norm
odzieży roboczej,
– przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie można pracować w odzieży
z luźnymi (zwisającymi) częściami jak np. luźno zakończone rękawy, krawaty, szaliki,
poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy
Czynności przed rozpoczęciem pracy:
– przygotować urządzenia pomocnicze do składowania i transportu towarów,
– zaplanować kolejność wykonywania poszczególnych czynności,
– sprawdzić stan techniczny pieca, oświetlenia stanowiska i stan instalacji elektrycznej,
– przygotować niezbędne pomoce warsztatowe, przyrządy pomiarowe, narzędzia pracy,
zmiotki, haczyki oraz konieczne ochrony osobiste, np. okulary, maski itp.
Zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy nie wolno:
– na stanowisku pracy przechowywać surowców, gotowych wyrobów, materiałów
pomocniczych i odpadów w ilościach większych od wynikających z potrzeb
technologicznych, umożliwiających utrzymanie ciągłości pracy na zmianie,
– maszyn będących w ruchu: naprawiać, czyścić, smarować (z wyjątkiem przewidzianych
w DTR - dokumentacja techniczno ruchowa),
– pieca podczas pracy pozostawiać bez obsługi lub nadzoru (chyba, że dopuszcza to DTR),
– ręcznie zakładać i zrzucać pasy pędne, liny i taśmy,
– wznawiać pracę pieca bez usunięcia uszkodzenia,
– zdejmować osłony i zabezpieczenia z obsługiwanych maszyn i narzędzi,
– wytwarzać parę wodną w komorach wypiekowych w sposób inny niż przewidziany
instrukcją pieca,
– podczas obsługi paleniska dotykać narzędziami końcówek rur i nośnej ścianki paleniska,
– czyścić rury grzejne bez użycia właściwego sprzętu ochrony osobistej,
– składować w pomieszczeniu paleniskowym sprzętu nie przeznaczonego do obsługi
paleniska,
– składować sprzęt przeznaczony do obsługi paleniska w sposób utrudniający obsługę
pieca,
– zastawiać wylotu paleniska żadnymi przedmiotami
Nakazuje się:
– przyłączenie pieca do źródła energii nie powinno stanowić zagrożenia dla obsługi,

23
– pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane łączone, skracane
i smarowane po unieruchomieniu przenośnika,
– ręczne przemieszczanie i przewożenie ciężarów o masie przekraczającej ustalone normy
jest niedopuszczalne,
– używać tylko sprawnych narzędzi i pomocy warsztatowych, nieuszkodzonych,
prawidłowo oprawionych,
– podczas wykonywania pracy zwracać uwagę tylko na wykonywane czynności,
uwzględniając warunki bezpiecznej pracy dla siebie i otoczenia,
– przy przyjmowaniu pieczywa z form należy posługiwać się rękawicami ochronnymi,
– do oświetlania komór wypiekowych w piecach piekarskich należy używać lamp
elektrycznych o napięciu do 24 V,
– naparowanie ciasta należy wykonać przy zamkniętych drzwiach paleniska,
– przy czyszczeniu kanałów dymowych i zbiorników wodnych (bojlerów) należy
posługiwać się przenośnymi schodkami z pomostem,
Czynności po zakończeniu pracy:
– uporządkować stanowisko pracy oraz narzędzia i sprzęt ochronny,
– wyłączyć piec ( odłączyć zasilanie energią),
Zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych:
– o wadach i / lub uszkodzeniach maszyny należy niezwłocznie zawiadomić przełożonego,
– piec, którego uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinien być niezwłocznie
odłączony od zasilania,
– bezwzględnie należy udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym,
– w razie awarii maszyny stwarzającej zagrożenie dla otoczenia należy zastosować
zrozumiałą i dostrzegalną sygnalizację ostrzegawczą i alarmową,
– każdy zaistniały wypadek przy pracy zgłaszać swojemu przełożonemu, a stanowisko
pracy pozostawić w takim stanie, w jakim nastąpił wypadek,
Uwagi:
– narzędzia i urządzenia o napędzie mechanicznym podlegają okresowym przeglądom
i badaniom na skuteczność zerowania,
– czyszczenie żarówek i kloszy znajdujących się w pomieszczeniach może odbywać się
tylko po wyłączeniu prądu.
Na podstawie art. 210 K.P. pracownik ma prawo- w razie gdy warunki pracy nie
odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika lub gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom powstrzymać się od wykonywanej pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.
1. Co to są środki ochrony indywidualnej?
2. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
3. Na jakie grupy dzieli się środki ochrony indywidualnej?
4. Co to jest odzież ochronna?
5. Jakie są zadania sprzętu ochrony głowy?
6. Co zalicza się do sprzętu ochrony twarzy i oczu?
7. Kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne?
8. Co powinna zawierać instrukcja bezpiecznej pracy stanowisku?
9. Co powinna zawierać instrukcja obsługi maszyn i urządzeń?

24
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz odzież roboczą i/lub środki ochrony indywidualnej dla pracownika przemysłu
spożywczego na określonym stanowisku pracy (piekarz, rzeźnik). Opisz stanowisko, na
którym pracuje.
1) sporządzić opisy stanowisk pracy w przemyśle spożywczym (pracownik piekarni,
rzeźni),
2) dobrać pracownikowi na określonym stanowisku pracy środki ochrony indywidualnej
i odzież roboczą,
3) omówić wykonane ćwiczenie,
4) zapisać wnioski.
– komputer z dostępem do Internetu,
– wykaz środków ochrony indywidualnej i ochronnej,
– różna odzież robocza i ochronna,
– literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząca środków ochrony indywidualnej.
Ćwiczenie 2
Określ zasady przydzielania odzieży ochronnej pracownikom.
1) sporządzić 3 opisy stanowisk pracy wymagające odzieży ochronnej,
2) przeanalizować sposoby przydzielania odzieży ochronnej,
3) omówić wykonane ćwiczenie,
4) zapisać wnioski,
5) przedstawić pozostałym kolegom proponowane zasady.
– komputer z dostępem do Internetu,
– wykaz środków ochrony indywidualnej,
– materiały piśmienne,
– notatnik,
– literatura z rozdziału 6, dotycząc odzieży ochronnej.

25
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować środki ochrony indywidualnej?  
2) określić wymagania, jakie powinny spełniać środki ochrony
indywidualnej?  
3) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej na grupy?  
4) dobrać odzież ochronną?  
5) dobrać sprzęt ochrony głowy?  
6) dobrać sprzęt ochrony twarzy i oczu?  
7) określić, kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania
ochronne?  
8) określić zasady przydzielania odzieży roboczej?  
9) określić zasady przydzielania środków ochrony indywidualnej?  

26
4.4. Choroby zawodowe. Zasady ochrony środowiska
Definicja choroby zawodowej zawiera art. 4 Ustawy z dnia 30 października 2002 roku
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.
nr 199, poz. 1673 ze zm.), tzw. wypadkowej. Za chorobę zawodową uważa się chorobę
określoną w wykazie chorób zawodowych, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt. 2 Kodeksu
pracy, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia,
występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Przy ocenie działania
szkodliwych czynników należy uwzględnić rodzaj, stopień i okres narażenia zawodowego,
sposób wykonywania pracy, bezpośredni kontakt z chorymi zakaźnie lub materiałem
pochodzącym od tych chorych oraz z czynnikami powodującymi choroby inwazyjne,
uczuleniowe i nowotworowe. Wykaz chorób zawodowych zawiera Załącznik do
Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób
zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia,
rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych
sprawach (Dz. U. nr 132, poz. 1115). Przy każdej z chorób uznawanych za choroby
zawodowe wskazano tam okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów
chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego
zakończenia narażenia zawodowego. Za choroby zawodowe uważa się wyłącznie choroby
wymienione w wykazie chorób zawodowych. W celu stwierdzenia choroby zawodowej
należy przede wszystkim dokonać oceny narażenia zawodowego, którą przeprowadza:
– w związku z podejrzeniem choroby zawodowej – lekarz zgłaszający podejrzenie,
– w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej – lekarz zatrudniony w jednostce
orzeczniczej I i II stopnia,
– w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku
podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej – państwowy powiatowy inspektor
sanitarny, którego dalej określamy właściwym państwowym inspektorem sanitarnym.
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić
u pracownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w warunkach narażenia
zawodowego lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później jednak niż w okresie,
który został określony w wykazie chorób zawodowych. Pierwszym etapem postępowania
w sprawie choroby zawodowej jest jej zgłoszenie. Zgłoszenia podejrzenia choroby
zawodowej u pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową, dokonuje:
– pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową,
– lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie choroby zawodowej
u pracownika.
Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać:
– pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką
chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za
pośrednictwem lekarza sprawujące go nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną,
– lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystąpienia
u pacjenta choroby zawodowej,
– lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwierdził u pracownika,
mającego kontakt z chorymi zwierzętami, objawy, mogące nasuwać podejrzenie choroby
zawodowej.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi
sanitarnemu i właściwemu inspektorowi pracy.

27
Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są m.in.:
– poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,
– katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych,
– przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego w zakresie chorób
zawodowych, zakaźnych i inwazyjnych.
Jedną z wielu chorób zawodowych, które występują u pracowników przetwórstwa
spożywczego jest alergiczny nieżyt nosa. Narażeni na tę chorobę są przede wszystkim
pracownicy zbożowi oraz piekarze. Zawodowy nieżyt nosa można podzielić na nieżyt
o podłożu immunologicznym (alergiczny) i nieżyt nosa z podrażnienia. U pracowników
zbożowych i piekarzy narażenie na wystąpienie choroby zawodowej występuję ze strony
roztoczy, mąki zbożowej i ryżowej. Pracownicy przemysłu spożywczego narażeni są również
na alergeny ziarna kasztanowca, ziarna zielonej kawy, czarnego pieprzu, nasion kopru,
papryki, jaj, grzybów. Głównymi czynnikami ryzyka rozwoju uczulenia i wystąpienia
objawów choroby zawodowej nieżytu nosa są wielkości przebywania w środowisku
zanieczyszczonym tymi alergenami oraz palenie papierosów..
Konieczność ochrony środowiska jest wynikiem rozwoju cywilizacji. Zasady ochrony
środowiska reguluje Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.
Środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,
łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku
działalności człowieka. Często również jako element środowiska traktowane są dobra
materialne, zabytki architektury i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć
przynajmniej część środowiska pracy. Działalność, głównie gospodarcza powoduje
uciążliwości dla środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla
środowiska są zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla
otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza,
zanieczyszczenie odpadami. Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości
szkodliwe dla środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie także, gdy są
dokuczliwe w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie
środowiska. Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki
organizacyjne, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one
stosować technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla
środowiska oraz stosować urządzenia ochronne.
Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)
substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim
składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę, glebę, wodę
lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Przez
zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska lub
dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń. Do najgroźniejszych rodzajów
zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO2), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO2),
dwutlenek azotu (NO2), fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb), ropa naftowa, DDT i inne pestycydy,
promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące. Również hałas jest
elementem destrukcyjnie działającym na środowisko. W technice rolniczej należy dbać
o unikanie wprowadzania do gleby substancji olejowych: wycieki oleju napędowego, wycieki
oleju przekładniowego, nadmiernych ilości smarów z mechanizmów. Ważne jest również nie
przekraczanie dopuszczalnych stężeń substancji chemicznych podczas nawożenia i ochrony
roślin.
Przedsiębiorstwo korzystające ze środowiska jest obowiązane zapewnić przestrzeganie
wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:
1) odpowiednią organizację pracy,

28
2) powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom
posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe,
3) zapoznanie pracowników, których zakres czynności bezpośrednio wpływa na ochronę
środowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie
przygotowanie zawodowe w tym zakresie,
4) podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód w środowisku
wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska przez pracowników,
a także podejmowania środków w celu wyeliminowania takich przypadków
w przyszłości,
5) obowiązkowe postępowanie pracowników w sposób zapewniający ochronę środowiska.
Człowiek jest jednym z elementów środowiska ale często oddziałuje na miejsce,
w którym żyje – destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań możemy jednak
wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku.
Bardzo często nie mamy bezpośredniego wpływu na zanieczyszczenie środowiska
wynikające, z działalności gospodarczej. Możemy jednak, zmieniając własne zachowania,
wykształcić nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia
zanieczyszczenia środowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania,
niewymagające dodatkowych nakładów finansowych, dodatkowego czasu.
Pierwszym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich
segregacja. Przyczyna jest prosta: rozdzielanie śmieci umożliwia często ich ponowne
wykorzystanie, czyli recykling. Dotyczy to, na przykład szkła, wyrobów metalowych
(puszek), makulatury. Segregowanie śmieci, zamiast – co się często zdarza – wyrzucanie je
w jednym worku do wspólnego kontenera. Na osiedlach mieszkaniowych są często
rozstawione specjalne, osobne pojemniki na szkło, plastik, metal i papier. Nie należy wrzucać
śmieci do jednego worka, lecz podzielić je, a następnie wrzucić do pojemników. Umożliwi to
ich ponowne przetworzenie i wykorzystanie. Szczególnie ważna jest utylizacja opakowań po
substancjach chemicznych i resztek tych substancji (rozpuszczalniki, farby, środki ochrony
roślin).
Kolejnym elementem jest poszanowanie energii i wody. Ważne jest, abyśmy
maksymalnie korzystali ze światłą dziennego. Sprzyja temu odpowiednie oświetlenie miejsca
pracy (do prac montażowych wystarczy intensywne oświetlenie punktowe wystarczy
włączona lampka. Oszczędność energii elektrycznej może też wynikać z wykorzystania
energii cieplnej. Podczas sezonu grzewczego ważne jest, by drzwi i okna były szczelne.
Trzeba zwracać uwagę na odpady elektryczne i elektroniczne. Odpady zużytego sprzętu
elektrycznego i elektronicznego powstają najczęściej w miejscach ich użytkowania, dlatego
powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku
sprzętu elektronicznego, powierzając odbiór zużytego sprzętu wyspecjalizowanym firmom.
Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne należą do produktów, które po zużyciu
stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm
i rtęć. Gospodarka odpadowymi akumulatorami i bateriami jest szczególnie trudna
ze względu na fakt występowania ich jako różnorodnych źródeł prądu w bardzo szerokim
asortymencie urządzeń, używanych w bardzo wielu dziedzinach życia. Nie należy wyrzucać
baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych pojemników. Baterie
poddane procesom odzysku stanowią znaczne zasoby ochraniające naturalne złoża
surowcowe.
Również rozwój nowych rozwiązań produkcyjnych wprowadza powszechne stosowanie
do procesów technologicznych folii jako materiału opakowaniowego, zabezpieczającego,
która wymaga recyklingu, a nie spalania, ze względu na wysoką emisję substancji
rakotwórczych do atmosfery.

29
1. Co to jest choroba zawodowa?
2. Jaka jest zasada uznania choroby zawodowej?
3. Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?
4. W jaki sposób przedsiębiorstwo może zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony
środowiska?
5. Jak można oszczędzać energię elektryczną?
6. Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?
3. Na czym polega zewnętrzny masaż serca?
4. Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku złamania?
11. Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku zranienia?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj sposób segregacji odpadów we wskazanym zakładzie przetwórstwa mięsnego.
1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska wynikają z działalności zakładu
przetwórstwa mięsnego, zapisać wszystkie pomysły na kartce,
3) uporządkować zapisane pomysły, ustalić, co można zrobić ze zużytymi elementami
urządzeń elektrycznych, opakowaniami, środkami chemicznymi i jakie metody
wypracować na stanowiskach pracy, by doprowadzić do zmniejszenia zużycia energii
elektrycznej,
4) zaprezentować efekty pracy zespołów na forum całej grupy.
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząc ochrony środowiska,
– ustawa o ochronie środowiska.
Ćwiczenie 2
Na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu
chorób zawodowych wypisz choroby zawodowe występujące w przetwórstwie spożywczym.
1) przeanalizować się z materiałem nauczania znajdującym się w poradniku,
2) odnaleźć rozporządzenie Rady Ministrów,
3) odnaleźć załącznik do rozporządzenia z wykazem chorób zawodowych,
4) wynotować choroby zawodowe występujące w przetwórstwie spożywczym.
− Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu chorób zawodowych,
− literatura z rozdziału 6 poradnika,

30
− notatnik.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić co to jest choroba zawodowa?  
2) okreslić akt prawny dotyczący o chorob zawodowych?  
3) wymienić zasady ochrony środowiska?  
4) określić zadania ochrony środowiska?  
5) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń?  
6) określić zadania przedsiębiorstwa korzystającego z środowiska?  

31
4.5. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony
przeciwpożarowej
Ochrona przeciwpożarowa polega na przedsięwzięciach mających na celu ochronę życia,
zdrowia i mienia przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem
przez:
− zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej, lub innego
miejscowego zagrożenia,
− zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia,
− prowadzenie działań ratowniczych.
Przyczyny powstawania pożarów
Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, która objawia
się drastycznym lekceważeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa oraz świadomym
łamaniem przepisów przeciwpożarowych. Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie
zakazu palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac
określanych jako niebezpieczne pożarowo oraz lekceważenie zagrożeń związanych
z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem częstotliwości przyczyną występowania
pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrycznych. Objawia się to
głównie nadmiernym obciążaniem obwodów zasilających, eksploatowaniem urządzeń
niesprawnych technicznie oraz użytkowaniem przenośnych urządzeń grzewczych w sposób
niezgodny z przeznaczeniem i określonymi zasadami użytkowania.
Podstawowe przepisy prawne
Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym zagadnienia związane z ochroną
przeciwpożarową jest Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U.
z 2002r. Nr 147, poz. 1229, z późn. zm.). Przepisy wykonawcze do Ustawy znajdują się
w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
(Dz. U. z dnia 11 maja 2006 r.). Rozporządzenie określa między innymi warunki
zabezpieczenie przeciwpożarowego zbioru, transportu i składowania palnych płodów rolnych.
Obowiązki właściciela (kierownika zakładu pracy) w zakresie ochrony
przeciwpożarowej.
Właściciel lub kierownik zakładu pracy jest zobowiązany zapewnić jego ochronę
przeciwpożarową, która polega głównie na:
− przestrzeganiu przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych,
− wyposażeniu budynków, obiektów i terenu w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz środki
gaśnicze,
− zapewnieniu osobom przebywającym w zakładzie pracy bezpieczeństwa i możliwości
ewakuacji,
− przygotowaniu zakładu pracy do prowadzenia akcji ratowniczej,
− ustalaniu sposobów postępowania w razie powstania pożaru, klęski żywiołowej lub
innego miejscowego zagrożenia.

32
Obowiązki pracownika w zakresie ochrony przeciwpożarowej
Na pracownikach ciąży również wiele obowiązków związanych z ochroną
przeciwpożarową, gdyż są oni zobowiązani:
− znać przepisy przeciwpożarowe, instrukcje o alarmowaniu straży pożarnej i ich
przestrzegać,
− znać miejsce rozmieszczenia i sposobu użycia podręcznego sprzętu pożarniczego oraz
urządzeń przeciwpożarowych,
− wykonywać wszystkie czynności związane z pracą w sposób gwarantujący pełne
bezpieczeństwo pożarowe,
− utrzymać stale w należytym porządku swoje stanowisko pracy oraz czuwać nad
prawidłowym działaniem powierzonej sobie maszyny, urządzenia lub aparatury, aby nie
spowodowały one pożaru,
− nie zastawiać i nie blokować dojścia do sprzętu pożarniczego i urządzeń
przeciwpożarowych oraz przejść między stanowiskami pracy oraz maszynami
i urządzeniami, a także wyjść z pomieszczeń,
− usuwać bezzwłocznie stwierdzone przyczyny mogące spowodować pożar,
niedociągnięcia zaś, których nie można usunąć we własnym zakresie, zgłaszać
natychmiast przełożonemu lub pracodawcy,
− brać udział w szkoleniach w zakresie ochrony przeciwpożarowej,
− w razie pożaru uczestniczyć w akcji ratowniczej i wykonywać wszelkie polecenia
kierującego działaniami ratowniczymi,
− uprzątnąć swoje stanowisko pracy, z chwilą zakończenia pracy, wyłączyć dopływ prądu
lub gazu do maszyn i urządzeń oraz sprawdzić, czy nie ma niebezpieczeństwa powstania
pożaru.
Zasady ochrony przeciwpożarowej
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie
czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji.
Właściciele, budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków
mieszkalnych jednorodzinnych, oznakowują drogi ewakuacyjne znakami zgodnymi
z Polskimi Normami. Oznakowania wymagają pomieszczenia, w których w myśl przepisów
techniczno-budowlanych konieczne są, co najmniej 2 wyjścia ewakuacyjne. Z każdego
miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie powinny być zapewnione odpowiednie
warunki ewakuacji, zapewniające możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy
zagrożonej lub objętej pożarem. Warunki ewakuacji powinny być dostosowane do liczby
i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie, funkcji obiektu oraz jego konstrukcji
i wymiarów.
Przy wytyczaniu dróg ewakuacyjnych należy uwzględnić wymogi w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, liczbę osób
przewidywanych do ewakuacji nie tylko z poszczególnych kondygnacji obiektu, ale również
z ich części. Istotne jest również właściwe oznakowanie dróg ewakuacyjnych. Generalną
regułą jest stosowanie poszczególnych wymienionych w Polskiej Normie PN-92 N-01256/02
pt. „Znaki Bezpieczeństwa. Ewakuacja” znaków ściśle z ich przeznaczeniem oraz takie ich
rozmieszczanie, aby z każdego miejsca drogi widoczny był co najmniej kolejny jeden znak.
Szczegóły dotyczące prawidłowego rozmieszczania znaków ewakuacyjnych określa
natomiast Polska Norma PN-N-01256-5.

33
Kierunek drogi ewakuacyjnej
Ciągnąć, aby otworzyć Pchać, aby otworzyć
Przesunąć w celu otwarcia Stłuc, aby uzyskać dostęp
Kierunek wyjścia schodami w górę Kierunek do wyjścia schodami w dół
Rys. 2. Znaki ewakuacyjne [13]
Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze
Podręczny sprzęt gaśniczy stanowią: gaśnice, hydranty wewnętrzne, koce gaśnicze
i tłumnice. Podręczny sprzęt gaśniczy jest przeznaczony wyłącznie do gaszenia pożarów
w zarodku. Przy doborze sprzętu gaśniczego należy brać pod uwagę następujące wskazania.
Tabela 2 Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego do palącego się materiału [12]
Grupa
pożarów
Rodzaj palącego się materiału Rodzaj środka gaśniczego
A
Ciała stałe pochodzenia organicznego,
przy spalaniu, których występuje
zjawisko żarzenia (drewno, papier itp.
materiały)
woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla
B
Ciecze palne i substancje stałe topniejące
wskutek ciepła (rozpuszczalniki, pasty do
podłogi, topiące się tworzywa sztuczne)
piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon
C
Gazy palne (gaz miejski, metan, propan-
butan)
proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon
E
Pożary ABC występujące w obrębie
urządzeń pod napięciem
proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon
Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednio do gaszenia pożarów danej
grupy.
Gaśnice są to przenośne urządzenia o masie brutto do 20 kg i masie środka gaśniczego do
12 kg. Napełnione są substancjami gaśniczymi, które są wyrzucane z gaśnicy pod ciśnieniem,
z zasady w postaci strumienia. Na każdej gaśnicy znajduje się instrukcja jej użycia,
oznaczenie rodzaju gaśnicy (np. GS – gaśnica śniegowa), masa środka gaśniczego podawana
najczęściej w kilogramach oraz oznaczenie literowe wskazujące, do jakich grup pożarów

34
może być zastosowana (np. B,C, E). Polska Norma wyróżnia następujące typy gaśnic
(w zależności od zawartego w gaśnicy środka gaśniczego): gaśnice wodne, gaśnice pianowe,
gaśnice proszkowe, gaśnice śniegowe CO2, gaśnice halonowe.
Hydrant wewnętrzny to zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej
obudowany szafką i wyposażony w wąż pożarniczy i prądownice. Może być o średnicy 25
lub 52 mm. Ma on zastosowanie do gaszenia pożarów w zarodku wszędzie tam gdzie jako
środek gaśniczy stosuje się wodę.
Koc gaśniczy jest to płachta z tkaniny całkowicie niepalnej (np. z włókna szklanego)
o powierzchni około 2 m2
. Przechowuje się go w specjalnym futerale. Służy do tłumienia
pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu. Koc
gaśniczy może być używany wielokrotnie.
Tłumice są to płaskie miotły wiklinowe, obszyte wsiąkliwą tkaniną i osadzone na długich
drążkach. Służą do gaszenia (tłumienia) iskier i żagwi przenoszonych przez wiatr na obejścia
i dachy. Zamoczoną w wodzie tłumicą uderza się w miejsca, na które padły iskry lub,
z których wydostaje się płomień.
Pomocną rolę w gaszeniu pożaru odgrywają bosaki, topory, siekiery, kilofy, łomy, łopaty
i szufle.
Do powszechnie stosowanych środków gaśniczych zalicza się:
– wodę,
– piasek,
– pianę gaśniczą,
– proszki gaśnicze,
– gazy gaśnicze.
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego jest specjalnym, opracowywanym indywidualnie
na potrzeby konkretnego obiektu dokumentem, w którym właściciel zarządca lub użytkownik
obiektu, zobowiązany jest szczegółowo określić obowiązujące w nim zasady ochrony
przeciwpożarowej. Opracowanie tego dokumentu najlepiej powierzyć jest doświadczonemu
specjaliście i po zatwierdzeniu go przez właściciela (administratora) wprowadzić w życie
stosownym zarządzeniem wewnętrznym.
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów użyteczności publicznej lub
zamieszkania zbiorowego powinna zawierać:
– potencjalne źródła powstania pożaru i drogi jego rozprzestrzeniania,
– zasady zapobiegania możliwości powstania pożaru,
– zasady zabezpieczania prac niebezpiecznych pożarowo,
– rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego,
– obecność stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-
alarmowej w obiekcie oraz związany z tym wymagany sposób zachowania się ludzi na
wypadek ich uruchomienia,
– organizację i warunki ewakuacji z uwzględnieniem,
– środków i sposobów ogłaszania alarmu o niebezpieczeństwie,
– warunków ewakuacji przy wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, w tym korytarzy
i klatek schodowych oraz drabin i zewnętrznych schodów ewakuacyjnych, sąsiednich
tarasów, pomieszczeń, okien (parter),
– sposobów prowadzenia ewakuacji,
– zasady postępowania na wypadek pożaru, w tym zasady postępowania pracowników
w przypadku powstania pożaru do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz
współdziałania z kierującym akcją ratowniczą.
Należy pamiętać, że o wiele łatwiej jest zapobiegać pożarom niż je gasić. Toteż ważnym
elementem ochrony przeciwpożarowej powinna być profilaktyka, czyli takie ostrożne
i rozsądne postępowanie ludzi, które wyklucza możliwość powstania pożaru.

35
1. Jakie są zasady ochrony przeciwpożarowej?
2. Co to są podręczne środki gaśnicze?
3. Co zaliczamy do sprzętu gaśniczego?
4. Co to jest instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?
5. Jakie są grupy pożarów?
6. Co powinna zawierać instrukcja bezpieczeństwa pożarowego?
7. Co zaliczamy do powszechnie stosowanych środków gaśniczych?
8. Jakie są przyczyny powstawania pożarów?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź wykaz podręcznego sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych, znajdujących się
w zakładzie przetwórstwa spożywczego.
1) przygotować tabelę roboczą z wykazem podręcznego sprzętu gaśniczego i środków
gaśniczych w zakładzie przetwórstwa spożywczego,
2) sporządzić wykaz znajdującego się w zakładzie przetwórstwa spożywczego podręcznego
sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych,
3) sporządzić wykaz brakującego podręcznego sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych,
4) wyciągnąć wnioski.
− podręczny sprzęt gaśniczy,
− wybrana literatura z rozdziału 6 Poradnika, dotycząc sprzętu gaśniczego.
Ćwiczenie 2
Wskaż obowiązki pracownika w zakresie ochrony przeciwpożarowej
1) odczytać informacje w poradniku o obowiązkach pracowników w zakresie ochrony
przeciwpożarowej,
2) sporządzić wykaz obowiązków pracownika,
3) wykonać ćwiczenie zgodnie z instrukcją,
4) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.
− literatura z rozdziału 6 Poradnika , dotycząca ochrony przeciwpożarowej.

36
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zasady ochrony przeciwpożarowej?  
2) określić zadania ochrony przeciwpożarowej?  
3) wskazać elementy planu ewakuacji?  
4) rozpoznać znaki ewakuacyjne?  
5) rozpoznać środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy?  
6) rozpoznać grupy pożarów?  
7) określić obowiązki pracodawcy?  
8) określić obowiązki pracownika?  
9) wymienić podstawowe przepisy prawne?  

37
4.6. Organizacja pierwszej pomocy podczas wypadków przy
pracy. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii lub
zagrożenia pożarem
Wypadek, to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące śmierć lub
uszczerbek na zdrowiu
Wypadki pozazawodowe
Urazy przy czynnościach nie pozostających w związku z pracą zawodową, np. podczas
wypoczynku, przy pracach domowych.
Do wypadków zawodowych zalicza się:
− wypadek przy pracy,
− wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy,
− wypadek przy innych czynnościach, w tym wypadek przy pracy świadczonej na innej
podstawie niż umowa o pracę, np. umowa zlecenie, umowa agencyjna, umowa o dzieło,
− wypadek w drodze do pracy i z pracy,
− wypadek przy pracy rolniczej.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną
powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,
– w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą
pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych
w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
– w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wykonywanie pracy, chyba że
wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje
w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
– podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
– przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane
przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia
lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była
najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do
pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona
i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą
najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza.
Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do
domu również drogę do miejsca lub z miejsca:
– innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
– zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
– zwykłego spożywania posiłków,
– odbywania nauki lub studiów.

38
Procedura postępowania powypadkowego
Jeżeli miał miejsce wypadek przy pracy wymagane jest:
– zgłoszenie wypadku,
– zabezpieczenie miejsca wypadku,
– zawiadomienie o wypadku,
– powołanie zespołu powypadkowego,
– postępowanie zespołu powypadkowego,
– sporządzenie dokumentacji powypadkowej,
– zatwierdzenie protokołu powypadkowego,
– zarejestrowanie wypadku,
– sporządzenie karty statystycznej GUS.
Wypadek w drodze do pracy wymaga podjęcia następujących czynności:
– zgłoszenie wypadku,
– sporządzenie dokumentacji powypadkowej.
Pierwsza pomoc
Prawny obowiązek udzielania pomocy jest określony w artykule 162 Kodeksu karnego,
którego zapis brzmi:
§.1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,
mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia
albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne
poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna
pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.
Reanimacja a resuscytacja
Terminów reanimacja i resuscytacja używa się często w języku potocznym zamiennie,
jako równoznacznych określeń zabiegów ratunkowych mających na celu przywrócenie
funkcji życiowych. Tymczasem czynnikiem różnicującym te pojęcia jest stan świadomości
chorego.
Jeżeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz przywrócenia krążenia, oddychania
i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość, to jest to stan reanimacji.
Jeżeli uzyskamy tylko przywrócenie podstawowych funkcji życiowych bez powrotu
świadomości, to jest to stan resuscytacji. Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze
zostały podjęte po upływie dłuższego okresu czasu od momentu zaniknięcia objawów życia.
Pierwsza pomoc na miejscu wypadku ratuje życie, gdy u poszkodowanego wystąpią:
zaburzenia w oddychaniu (bezdech), zatrzymanie krążenia, krwotok, wstrząs pourazowy.
W zależności od wyniku tej oceny należy przystąpić do udzielenia pierwszej pomocy
w zakresie:
– podjęcia sztucznego oddychania,
– zewnętrznego masażu serca,
– zatamowania krwotoku,
– ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,
– zabezpieczenia poszkodowanego przed pogłębieniem wstrząsu,
– wezwania pogotowia ratunkowego,
– wezwania policji.
Instrukcja udzielania pierwszej pomocy
Podstawowym zadaniem ratownika (osoby udzielającej pierwszej pomocy) jest ocena
stanu zdrowia osoby poszkodowanej w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania.
Pierwsza pomoc na miejscu wypadku ratuje życie, gdy u poszkodowanego wystąpią:
– zaburzenia w oddychaniu (bezdech),

39
– zatrzymanie krążenia,
– krwotok.
Podstawowym zadaniem jest ustalenie, czy zachowane są procesy decydujące
bezpośrednio o życiu ofiary: wyczuwalne tętno, oddech, drożne drogi oddechowe,
przytomność.
Rys 3. Badanie tętna [8, str. 264]
Schemat postępowania podczas akcji ratunkowej:
1. Ocenić przytomność poszkodowanego (próba kontaktu słownego i jego orientacji
w otoczeniu).
2. Udrożnić drogi oddechowe.
3. Ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej.
4. W razie bezdechu lub oddechu niewydolnego podjąć sztuczne oddychanie metodą "usta-
usta", a w razie zatrzymania krążenia przystąpić do zewnętrznego masażu serca.
5. W razie krwotoku, zatamować krwotok, płasko ułożyć poszkodowanego z uniesieniem
nóg powyżej tułowia (celem zwiększenia dopływu krwi do mózgu i serca).
6. Zabezpieczyć chorego przed wilgocią i utratą ciepła, (okryć kocem lub nieprzemakalnym
tworzywem).
7. Zabezpieczyć prawidłowe oddychanie.
8. Akcję ratowniczą prowadzić do czasu przybycia fachowego personelu medycznego.
Rys. 4. Pozycja boczna ustalona [8, s. 264]
Zaburzenia w oddychaniu
Zaburzenia w oddychaniu ściśle wiążą się z zaburzeniami czynności krążenia. Aby
uratować życie poszkodowanego należy przywrócić czynność obu układów.
Jeśli jako pierwszy wystąpi zanik czynności oddechowej, krążenie może trwać jeszcze
przez krótki czas, ale jest ono wtedy coraz mniej wydolne i dochodzi do jego zatrzymania.
Najczęstszą i bezpośrednią przyczyną zgonu po wypadkach jest bezdech. Do zgonu dochodzi
po kilku minutach od jego wystąpienia. Bezdech przeważnie spowodowany jest
uszkodzeniem mózgu, uszkodzeniem dróg oddechowych lub ich niedrożnością.
W przeważającej części wypadków oddech, można przywrócić za pomocą prostych
czynności, ratując życie poszkodowanemu, pod warunkiem, że przystąpi się natychmiast do
udzielenia pierwszej pomocy.
Brak ruchów oddechowych klatki piersiowej oraz niemożność wyczucia na własnym
policzku, wydychanego przez poszkodowanego powietrza, świadczą o bezdechu. Wówczas
przystępujemy do udrożnienia dróg oddechowych i sztucznego oddychania.

40
Udrożnienie dróg oddechowych
U osób nieprzytomnych, leżących na plecach, najczęstszą przyczyną niedrożności dróg
oddechowych jest zapadnięty język lub ciało obce tkwiące i zatykające drogi oddechowe.
Ciałami obcymi mogą być: krew, wymiociny, szczątki ubrania, złamana proteza zębowa, itp.
Z zapadniętym językiem radzimy sobie w prosty sposób, odchylając głowę poszkodowanego
do tyłu. Wówczas język przesuwa się do góry i drogi oddechowe udrażniają się. Czynność tą
wykonujemy następująco: podkładamy jedną rękę pod szyję ratowanego i unosimy ją do
góry, jednocześnie drugą rękę układając na czole, po czym odchylamy głowę do tyłu.
Staramy się głowę odchylić maksymalnie, wykonując tę czynność ostrożnie.
W przypadkach podejrzanych o złamanie kręgosłupa szyjnego, zatkane językiem drogi
oddechowe udrażniamy poprzez uniesienie żuchwy lub wyciągnięcie języka.
Uniesienie żuchwy polega na wysunięciu jej w kierunku pionowym u poszkodowanego,
leżącego na wznak. Można to uzyskać, naciskając do przodu obu kciukami kąty żuchwy, lub
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się one przed zęby górne. W przypadku,
gdy nie osiągniemy udrożnienia dróg oddechowych za pomocą wyżej wymienionych metod,
należy dokonać tego poprzez wyciągnięcie języka. Po wymuszonym otwarciu ust chwytamy
język między kciuk i palec wskazujący, po czym wyciągamy go na brodę.
Ciała obce usuwamy z ust i gardzieli po odwróceniu poszkodowanego na bok
i otworzeniu jego ust. Podczas usuwania ciał obcych z jamy ustnej wkładamy między zęby
poszkodowanego przedmiot, który zabezpiecza nasz palec przed odgryzieniem na wypadek
szczękościsku.
Sztuczne oddychanie
Przy przywracaniu czynności oddechowych najskuteczniejszą metodą jest sztuczne
oddychanie "usta-usta", przy której ratujący wdmuchuje swoje powietrze wydechowe
bezpośrednio do ust ratowanego.
Rys.5. Sztuczne oddychanie usta-usta [8, s.265]
Przed przystąpieniem do sztucznego oddychania należy głowę poszkodowanego odchylić
do tyłu, zatkać palcami jego nos i po wykonaniu głębokiego wdechu własnymi ustami
wdmuchiwać powietrze do ust poszkodowanego (rys. 5). Unoszenie się ściany klatki
piersiowej ratowanego świadczy o skuteczności sztucznego oddechu. Odjęcie ust od
ratowanego umożliwia bierny wydech. Ratujący musi mieć pewność, że w czasie wydechu
powietrze wydostaje się na, zewnątrz, bowiem inaczej oddech nie jest skuteczny.
Czynność wdmuchiwania powietrza do płuc wykonujemy z częstotliwością od 16 do 20
razy na minutę, do czasu powrotu samoistnego wydolnego oddechu lub przejęcia
poszkodowanego przez personel karetki reanimacyjnej.
Jeśli pod ręką mamy maseczkę, wówczas powietrze wdmuchujemy przez nią. Zapobiega
ona bezpośredniemu kontaktowi ratownika z ustami poszkodowanego. Maseczka taka
znajduje się w Ratunkowym Zestawie Opatrunkowym PCK oraz w innych zestawach
ratunkowych. Nie należy jednak tracić czasu na jej szukanie, gdyż zwłoka w przystąpieniu do
sztucznego oddychania zmniejsza szansę uratowania poszkodowanego.

41
W przypadku wystąpienia trudności w przeprowadzeniu oddychania metodą "usta-usta"
(spowodowanych np. szczękościskiem), równie skuteczne jest zastosowanie oddychania
metodą "usta-nos". Przy tej metodzie ratownik ręką zatyka szczelnie usta, a powietrze
wdmuchuje przez nos z większą siłą niż w metodzie "usta-usta", ze względu na większy opór
podczas wdmuchiwania i przepływu powietrza. Podczas wydechu usta ratowanego odsłania
się.
U dzieci i niemowląt oddech, można prowadzić metodą "usta-usta, nos". Wówczas
ratujący obejmuje swoim ustami, zarówno usta, jak i nos ratowanego dziecka.
Gdy poszkodowany odzyska własny oddech, należy ułożyć go w pozycji bocznej
ustalonej.
Zatrzymanie czynności serca
Zatrzymanie czynności serca powoduje zatrzymanie krążenia krwi w ustroju. Objawia się
ono nagłą utratą przytomności, bezdechem pojawiającym się po kilku sekundach od
zatrzymania krążenia krwi, brakiem tętna na dużych tętnicach w okolicy szyi i pachwin (brak
tętna na tętnicach promieniowych nie świadczy o zatrzymaniu krążenia), poszerzonymi
i niereagującymi na światło źrenicami oraz bladosinym wyglądem chorego.
Zatrzymanie krążenia krwi wymaga natychmiastowego przystąpienia do masażu
zewnętrznego serca (nazywanego często masażem pośrednim serca) i równocześnie
sztucznego oddychania.
Zewnętrzny masaż serca
Zewnętrzny masaż serca polega na rytmicznym uciskaniu mostka w kierunku kręgosłupa
tak, aby wymiar "mostek-kręgosłup" ulegał, zmniejszeniu o 3–5 cm (rys.6. Serce leżące
między mostkiem a kręgosłupem zostaje uciśnięte, co powoduje wyciśnięcie krwi z komór do
małego i dużego krążenia.
Po zaprzestaniu ucisku na mostek następuje powtórne odkształcenie się ściany klatki
piersiowej, co pozwala na napełnienie się krwią komór serca. Sytuacja powtarza się przy
następnym ucisku mostka i jego zwolnieniu. Dostateczne krążenie krwi i ciśnienie tętnicze
uzyskuje się wykonując masaż z szybkością 80 uciśnięć na minutę.
Rys.6. Masaż serca [8, s. 265]
Technika masażu
Chorego układa się na plecach na twardym podłożu. Ucisk mostka powinien być silny,
szybki i krótki. Dokonywany jest nadgarstkami ratownika ułożonymi jeden na drugim (rys 6).
Rys. 7. Technika masażu serca [14]

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Similar to Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska (20)

More from Michał Siwiec

More from Michał Siwiec (15)

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska