1. Przestrzeganie przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
0
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Józef Chmiel
Beata śurek
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska
825[01].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Krystyna Nowak-Wawszczak
mgr inŜ. Maria Widawska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Beata śurek
mgr ElŜbieta Gonciarz
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].O1.01,
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska” zawartego w programie nauczania dla zawodu drukarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawna ochrona pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. ZagroŜenia występujące w procesach pracy w zawodzie drukarza 16
4.3. Środki ochrony indywidualnej 24
4.4. Wypadki przy pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy 27
4.5. ZagroŜenia poŜarowe i zasady ochrony przeciwpoŜarowej 33
4.6. Zasady ochrony środowiska naturalnego na stanowisku pracy oraz
selekcja i utylizacja odpadów 39
5. Sprawdzian osiągnięć 44
6. Literatura 49

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska.
W poradniku zamieszczono:
−−−− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−−−− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
– literaturę uzupełniającą.

4
Schemat układu jednostek modułowych
825[01].O1
Podstawy poligrafii
825[01].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony
środowiska
825[01].O1.02
Charakteryzowanie procesów poligraficznych i technik
drukowania
825[01].O1.03
Stosowanie materiałów poligraficznych
825[01].O1.04
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
i technologiczną
825[01].O1.05
Zastosowanie maszyn i urządzeń

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska”,
powinieneś umieć:
−−−− korzystać z róŜnych źródeł informacji,
−−−− dokumentować, notować i selekcjonować informacje,
−−−− obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
−−−− dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,
−−−− oceniać własne moŜliwości w zakresie wymagań stanowiska pracy i wybranego zawodu,
−−−− współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań,
−−−− korzystać z róŜnych źródeł informacji.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej,
− określić podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika dotyczące zapewnienia
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
− określić konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
podczas wykonywania zadań zawodowych,
− posłuŜyć się wewnętrznymi zaleceniami i regulaminami dotyczącymi pracy na
określonych stanowiskach,
− zidentyfikować czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w pracy oraz określić
sposoby ich ograniczenia i eliminacji,
− ocenić zagroŜenia wynikające z niewłaściwego uŜytkowania urządzeń elektrycznych,
− zastosować procedury postępowania w przypadku zaistnienia poŜaru, zgodnie z instrukcją
przeciwpoŜarową,
− powiadomić słuŜby ratownicze zgodnie z przyjętymi procedurami postępowania,
− udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
− zastosować przepisy ochrony środowiska,
− określić rodzaj materiałów przeznaczonych do ponownego przetwarzania.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Zgodnie z Kodeksem pracy, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy
o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Natomiast
pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a takŜe
osoba fizyczna, jeŜeli zatrudniają one pracowników.
W rozdziale II Kodeksu pracy zostały m.in. wymienione podstawowe zasady prawa
pracy (art. 10):
§ 1. KaŜdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków
określonych w ustawie, nie moŜna zabronić wykonywania zawodu.
§ 2. Państwo określa minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę.
§ 3. Państwo prowadzi politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia.
Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy (Art. 18 Kodeksu pracy):
− Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy.
− Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów, higieny pracy i warunków środowiska
pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna.
− Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy.
Z ogólnymi obowiązkami pracodawcy i pracownika zapoznaje nas dział 4 Kodeksu
pracy, w którym czytamy, Ŝe:
Pracodawca jest obowiązany w szczególności (art. 94):
1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem
wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi
uprawnieniami,
2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak równieŜ
osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej
wydajności i naleŜytej jakości pracy,
2a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciąŜliwości pracy, zwłaszcza
pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie,
2b) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek,
niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynaleŜność
związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a takŜe ze względu na
zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym
wymiarze czasu pracy,
3) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne
szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,
5) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
6) stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej
kształcenie zawodowe lub szkoły wyŜszej warunki sprzyjające przystosowaniu się do
naleŜytego wykonywania pracy,

8
7) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,
8) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich
pracy,
8a) prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe
pracowników,
9) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współŜycia społecznego.
Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do
poleceń przełoŜonych, które dotyczą pracy, jeŜeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub
umową o pracę, a w szczególności (art. 100):
1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a takŜe przepisów
przeciwpoŜarowych,
4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
7) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współŜycia społecznego.
Prawna ochrona pracy obejmuje przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które mają
chronić pracowników przed zagroŜeniami w procesie pracy.
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią zbiór norm ochrony pracy ustawowo
określonych w Kodeksie pracy w dziale dziewiątym „Bezpieczeństwo i higiena pracy” oraz
innych aktach prawnych niŜszego rzędu.
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W szczególności pracodawca jest obowiązany
(Art. 207 Kodeksu pracy):
− organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
− zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
ich wykonanie,
− zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
− zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Konsekwencje nieprzestrzegania przepisów bhp
1) prawo pracownika do powstrzymania się od wykonywania pracy (po uprzednim
zawiadomieniu o tym przełoŜonego (art. 210 § 1 Kodeks pracy)):
− w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie
zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo
− gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom;
2) prawo pracownika oddalenia się z miejsca zagroŜenia (po uprzednim zawiadomieniu
przełoŜonego (art. 210 § 2 Kodeks pracy)):
− jeŜeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagroŜenia;
3) odpowiedzialność pracodawcy:
− wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy),
− wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy),

9
− cywilna (np. art. 415 Kodeks cywilny).
Rodzaje odpowiedzialności pracodawcy:
1) odpowiedzialność wykroczeniowa (art. 283 Kodeks pracy), rodzaj kary: grzywna,
podlega odpowiedzialności:
− kto będąc odpowiedzialnym za stan bhp w zakładzie pracy albo kierując
pracownikami, nie przestrzega przepisów lub zasad bhp,
− kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego inspektora
pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie
prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeŜeli zmiana technologii moŜe
powodować zwiększenie zagroŜenia dla zdrowia pracowników,
− kto wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu
budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była
wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp, pozytywnie
zaopiniowane przez uprawnionych rzeczoznawców),
− kto wbrew obowiązkowi wyposaŜa stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia
techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
− kto wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej , które
nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności
− kto wbrew obowiązkowi stosuje: materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego
ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych, substancje i preparaty chemiczne nie
oznakowane w sposób widoczny i umoŜliwiający ich identyfikację, niebezpieczne
substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nie posiadające kart charakterystyki
tych substancji, a takŜe opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym
działaniem, poŜarem lub wybuchem,
− kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego inspektora pracy, prokuratora lub
innego właściwego organu o śmiertelnym, cięŜkim lub zbiorowym wypadku przy
pracy oraz o kaŜdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym
związek z pracą, jeŜeli moŜe być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby
zawodowej albo podejrzenia o taka chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub
choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub
dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób,
− kto nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu
inspektora pracy,
− kto utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności
uniemoŜliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji
niezbędnych do wykonywania jej zadań.
2) odpowiedzialność karna (art. 220 i 221 Kodeks karny)
2.1) podlega odpowiedzialności kto będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę
pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraŜa pracownika na
bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty Ŝycia albo cięŜkiego uszczerbku na zdrowiu
(art. 220 k.k.):
− rodzaj kary:
jeśli sprawca działał umyślnie: kara pozbawienia wolności do lat 3,
jeśli sprawca działał nieumyślnie: – grzywna, kara ograniczenia wolności – kara
pozbawienia wolności do roku,

10
nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił groŜące niebezpieczeństwo;
2.2) podlega odpowiedzialności: kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie
właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie
sporządza lub nie przedstawia wymaganej dokumentacji (art. 221 Kodeks karny):
rodzaj kary: grzywna do 180 stawek dziennych albo – kara ograniczenia wolności,
3) odpowiedzialność cywilna (art. 415, art. 429, art. 430, art. 435 Kodeks cywilny).
W sytuacji, gdy otrzymane na podstawie „ustawy wypadkowej” świadczenia nie
wyrównują w pełni szkody będącej następstwem wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej – poszkodowany pracownik lub w przypadku śmierci pracownika – jego
rodzina – mogą dochodzić od pracodawcy odszkodowania wyrównawczego na drodze
powództwa cywilnego.
− Rodzaje cywilnej odpowiedzialności pracodawcy:
odpowiedzialność za własne czyny (art. 415 Kodeks cywilny),
odpowiedzialność za cudze czyny (art. 429 Kodeks cywilny),
odpowiedzialność za podwładnego (art.430 Kodeks cywilny),
odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem przedsiębiorstwa
i uŜyciem elementarnych sił przyrody (art. 435 Kodeks cywilny),
− Rodzaje świadczeń odszkodowawczych (art. 444, art. 445 § 1, art. 446, art. 447 Kodeks
cywilny):
zwrot kosztów leczenia,
wypłacenie sumy potrzebnej do przygotowania się poszkodowanego do wykonywania
innego zawodu,
renta,
renta „rodzinna”,
zadośćuczynienie pienięŜne za doznaną krzywdę,
zwrot kosztów pogrzebu,
jednorazowe odszkodowanie.
W przypadku zaistnienia kwestii spornych w zakresie przestrzegania przez pracodawcę
nałoŜonych na niego prawem obowiązków z prawa pracy zgodnie z Kodeksem pracy (Dział
12. Rozpatrywanie sporów i roszczeń ze stosunku pracy):
1) pracownik i pracodawca powinni dąŜyć do polubownego załatwienia sporu, powołując np.
w tym celu komisję pojednawczą;
2) jeŜeli postępowanie przed komisją pojednawczą nie doprowadziło do zawarcia ugody,
komisja na Ŝądanie pracownika, zgłoszone w terminie 14 dni od dnia zakończenia
postępowania pojednawczego, przekazuje niezwłocznie sprawę sądowi pracy. Wniosek
pracownika o polubowne załatwienie sprawy przez komisję pojednawczą zastępuje pozew.
Pracownik zamiast zgłoszenia tego Ŝądania moŜe wnieść pozew do sądu pracy na zasadach
ogólnych;
3) po poradę prawną lub ze skargą pracownik moŜe takŜe się zwrócić do Państwowej
Inspekcji Pracy, reprezentowanej przez najbliŜszy Okręgowy Inspektorat Pracy.
W pierwszej kolejności naleŜy złoŜyć podanie w formie pisemnej, ze wskazaniem osoby,
od której pochodzi, jej adresem i treścią Ŝądania. Wnosząc skargę w imieniu innej osoby,
zgłaszający ma obowiązek dosłać pisemną zgodę osoby, na rzecz której wnoszona jest
skarga. Zgoda powinna być wyraŜona w sposób wyraźny, np. w formie pełnomocnictwa.
W przypadku nieuzupełnienia wyŜej wymienionych danych, sprawa nie będzie
rozpatrzona. Podczas kontroli pracownicy Inspekcji pracy nie ujawniają nazwisk
wnioskodawców.

11
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany (Art. 211 Kodeks
pracy):
− znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełoŜonych,
− dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
− stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
− niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŜe inne
osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im niebezpieczeństwie,
− współdziałać z pracodawcą i przełoŜonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Odpowiedzialność porządkowa pracowników (Art. 108 Kodeks pracy)
Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpoŜarowych, opuszczanie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spoŜywanie alkoholu
w czasie pracy – pracodawca moŜe stosować: karę upomnienia, nagany lub karę pienięŜną.
Profilaktyczna ochrona zdrowia (Art. 226 i 227 Kodeks pracy)
Pracodawca jest obowiązany:
− informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąŜe się z wykonywaną pracą oraz
o zasadach ochrony przed zagroŜeniami,
− stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym
z wykonywaną pracą.
Jednym z elementów działalności profilaktycznej dotyczącej ochrony zdrowia
pracownika są profilaktyczne badania lekarskie (Art. 229 Kodeksu pracy).
− Profilaktyczne badania lekarskie wstępne obowiązani są wykonać: osoby przyjmowane
do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska, pracownicy przenoszeni
na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub uciąŜliwe
warunki pracy.
− Profilaktyczne badania lekarskie kontrolne dotyczą pracowników, których niezdolność
do pracy z powodu choroby trwała ponad 30 dni.
− Profilaktyczne badania lekarskie okresowe wykonywane są przez kaŜdego pracownika
niezaleŜnie od rodzaju wykonywanej pracy (częstotliwość jest uzaleŜniona od rodzaju
czynnika szkodliwego lub uciąŜliwego).
Szkolenia pracowników (Art. 237 Kodeksu pracy):
− pracownika nie wolno dopuścić do pracy, do której wykonywania nie ma wymaganych
kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a takŜe dostatecznej znajomości przepisów oraz
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
− pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie.

12
Szkolenia odbywają się w czasie pracy oraz na koszt pracodawcy i powinny zapewnić
uczestnikom:
− zaznajomienie się z zagroŜeniami wypadkowymi i chorobowymi zawodowymi związanymi
z wykonywaną pracą,
− poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym
do wykonywania pracy na określonym stanowisku oraz związanych z tym stanowiskiem
obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,
− nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób
oraz postępowania w sytuacjach awaryjnych, a takŜe umiejętności udzielania pomocy
osobom, które uległy wypadkom.
Szkolenie z bezpieczeństwa i higieny pracy jest prowadzone jako:
− szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktaŜem ogólnym, prowadzone przez pracowników
słuŜby bhp lub pracodawcę albo osobę wyznaczoną i dotyczący zaznajomienia
z przepisami – dla wszystkich nowo zatrudnionych pracowników oraz studentów
odbywających praktyki i uczniów szkół zawodowych – w wymiarze 3 godzin,
− szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktaŜem stanowiskowym, prowadzone
przez osobę kierującą pracownikami, wyznaczoną przez pracodawcę, posiadającą
odpowiednie kwalifikacje oraz przeszkolenie w zakresie metod prowadzenia instruktaŜu
i dotyczące zagroŜeń na konkretnych stanowiskach pracy oraz sposobów ochrony przed
zagroŜeniami i metodami bezpieczeństwa na tym stanowisku dla pracowników
zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, pracowników przenoszonych na te
stanowiska, uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu i studentów odbywających
praktyki – w wymiarze minimum 8 godzin,
− szkolenie podstawowe odbywające się w okresie nie dłuŜszym niŜ 6 miesięcy
od rozpoczęcia pracy na stanowisku: pracodawcy, osoby kierującej pracownikami
(brygadziści, mistrzowie, kierownicy), projektantów i konstruktorów, pracowników słuŜby
bhp, robotników oraz innych osób, których praca wiąŜe się z naraŜeniem na czynniki
szkodliwe dla zdrowia – w wymiarze minimum 30 godzin,
− szkolenie okresowe (doskonalenie) obejmujące aktualizację i ugruntowanie wiadomości
i umiejętności w dziedzinie bhp, dla osób objętych szkoleniem podstawowym bhp,
zatrudnionych na stanowiskach robotniczych nie rzadziej niŜ raz na 3 lata (przy pracach
niebezpiecznych – co 1 rok) oraz dla pozostałych osób – nie rzadziej niŜ raz na 6 lat.
Szkolenia te mogą być prowadzone w formie: instruktaŜu, seminarium, kursu lub
samokształcenia kierowanego. Szkolenie wstępne przeprowadza się według programów
opracowanych dla poszczególnych stanowisk (zawodów).
Szczegółowe wymagania higieniczno-sanitarne jakie powinien zapewnić pracodawca
przedstawia Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 1997 nr 129 poz. 844
z późniejszymi zmianami).
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia
higieniczno-sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby
zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków
w jakich ta praca jest wykonywana.
Przez pomieszczenia higieniczno-sanitarne rozumie się szatnie, umywalnie,
pomieszczenia z natryskami, ustępy, palarnie, jadalnie z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia
do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczenia
do prania, odkaŜania, suszenia i odpylania odzieŜy i obuwia roboczego oraz środków ochrony
indywidualnej.

13
Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić co najmniej
ustępy i umywalki, a takŜe warunki do higienicznego przechowywania odzieŜy własnej,
roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spoŜywania posiłków.
Odpowiednie barwy i znaki bezpieczeństwa stosowane są w celu uniknięcia
niebezpieczeństwa oraz zapobiegania wypadkom lub utraty zdrowia. Podstawowe
oznakowania – znaki bezpieczeństwa: zakazujące (kształt koła i dominujący kolor czerwony),
ostrzegające (kształt trójkąta i dominujący kolor Ŝółty), nakazujące (kształt koła i dominujący
kolor niebieski), informujące (kształt prostokąta i dominujący kolor niebieski), informujące
o miejscach bezpiecznych (kształt kwadratu lub prostokąta i dominujący kolor zielony).
Rys. 1. Podstawowe znaki bezpieczeństwa [3, s. 126]
KaŜdy pracownik pracujący na danym stanowisku pracy powinien otrzymać
od pracodawcy tzw. instrukcję stanowiskową. Jest to instrukcja bezpiecznej pracy na danym
stanowisku pracy, uwzględniająca specyficzne zagroŜenia oraz sposoby zabezpieczania się
przed nimi przez pracownika.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich aktach prawnych znajdują się przepisy w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy?
2. Kto ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy i ma chronić zdrowie
oraz Ŝycie pracowników?
3. Jakie obowiązki i prawa ma pracownik według ustaleń Kodeksu pracy?
4. Jakie mogą być konsekwencje nieprzestrzegania przepisów bhp?
5. Co moŜe zrobić pracownik, w przypadku gdy pracodawca narusza przepisy z zakresu
prawa pracy?
6. Jakie są rodzaje profilaktycznych badań lekarskich?
7. Kto zapewnia przeszkolenie pracownika w zakresie bhp?
8. Jakiego rodzaju mogą być szkolenia bhp?
9. Jakie warunki naleŜy zapewnić w pomieszczeniach pracy z punktu widzenia bhp?
10. Jak dzielą się znaki bezpieczeństwa?

14
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
UłóŜ „akrostych” (pierwsze litery czytane pionowo stanowią hasło), w którym hasło
główne brzmi: DRUKARZ. Wyrazy pomocnicze muszą kojarzyć się z zawodem
wykonywanym przez drukarza, z tym, kim jest, co robi, co moŜemy o nim powiedzieć, jakich
musi przestrzegać przepisów, zasad i reguł bezpieczeństwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować art. 100, 207, 210, 211, 212 Kodeksu pracy;
2) zapoznać się z przykładem „akrostychu”, w którym hasło główne brzmi PRACA. Przykład
podano poniŜej:
Przepisy
Ryzyko
Awans
Człowiek
Awaria
3) ułoŜyć akrostych, w którym hasło główne brzmi: DRUKARZ;
4) sprawdzić poprawność wykonanej pracy;
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− kartka papieru formatu A4,
− marker, długopis,
− karta charakterystyki stanowiska pracy,
− Kodeks pracy,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca prawnej ochrony pracy.
Ćwiczenie 2
Właściciel firmy, w której jesteś zatrudniony narusza przepisy prawa pracy. Jak
powinieneś zareagować?
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się w grupie, jakie naleŜy podjąć działania, aby wyeliminować naruszenia
prawa,
3) uporządkować zapisane pomysły zgłoszone przez grupę według kryterium rodzaju
zagroŜenia (odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
− duŜe arkusze papieru,
− mazaki,
− tablica flip–chart.

15
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy?
2) określić, jakie podstawowe obowiązki ma pracodawca w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy?
3) określić, jakie są rodzaje szkoleń bhp dla pracownika?
4) posługiwać się Kodeksem pracy?
5) poszukiwać informacji nt. prawnej ochrony pracy w róŜnych źródłach?
6) rozróŜnić podstawowe znaki bezpieczeństwa?

16
4.2. ZagroŜenia występujące w procesach pracy w zawodzie
drukarza
Zgodnie z artykułem 226 Kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany do informowania
o ryzyku zawodowym, które jest związane z wykonywana pracą.
W pracy jesteśmy naraŜeni na oddziaływanie róŜnych czynników stwarzających
zagroŜenia. Czynniki te moŜemy podzielić na:
1) szkodliwe, w wyniku oddziaływania których moŜe stopniowo pogarszać się zdrowie
człowieka,
2) niebezpieczne, mogące powodować powstawanie urazów,
3) uciąŜliwe, których działanie moŜe przyczynić się do powstawania utrudnień w pracy, lecz
nie powoduje trwałego pogorszenia stanu zdrowia.
W zaleŜności od stopnia oddziaływania czynnik uciąŜliwy moŜe stać się szkodliwym,
a czynnik szkodliwy niebezpiecznym, np. zapylenie powietrza na hali produkcyjnej moŜe być
dla pracownika:
−−−− uciąŜliwe – będzie on odczuwał niedogodności w postaci łzawienia oczu, ale jego
organizm przystosuje się do takich warunków i uruchomi fizjologiczne procesy
adaptacyjne;
−−−− szkodliwe – zbyt wysokie stęŜenie pyłu w powietrzu moŜe stać się przyczyną choroby
zawodowej;
−−−− niebezpieczne – wytworzą się warunki do samozapłonu, wtedy czynnik niebezpieczny
moŜe spowodować wypadek, a w konsekwencji uraz ciała lub śmierć.
Ogólnie klasyfikację zagroŜeń i ich wpływ na poszczególne części ciała człowieka
przedstawiono w tab. 1. Na podstawie tej klasyfikacji moŜna ocenić jakie zagroŜenia
występują w kaŜdym z zawodów.
Zgodnie z Międzynarodową Kartą Charakterystyki, opracowaną w Centralnym Instytucie
Ochrony Pracy, osoby pracujące w zawodzie drukarza naraŜone są na:
– urazy, takie jak: przecięcia, amputacje, zmiaŜdŜenia, stłuczenia spowodowane przez
ruchome części maszyn drukujących, zwłaszcza gilotyny, prasy drukarskie;
– oddziaływanie związków chemicznych zawartych w: farbach drukarskich, tonerach,
barwnikach, rozpuszczalnikach organicznych, środkach czyszczących, takich jak: ksylen,
benzyna, nafta, toluen, cykloheksan, oleje oraz kwasy i inne środki stosowane do mycia
maszyn i wytrawiania form drukarskich;
– oddziaływanie wibracji przenoszonych z podłoŜa np. podłogi, platform, drgających
podestów lub innych urządzeń i maszyn poligraficznych niewłaściwie posadowionych.
Drgania te wpływają na kończyny dolne, kręgosłup i narządy jamy brzusznej, klatki
piersiowej;
– zagroŜenie poŜarowe;
– nadmierny wysiłek fizyczny towarzyszący pracy, który moŜe być przyczyną urazów,
a takŜe bólów pleców, ramion i rąk (szczególnie w małych drukarniach);
– hałas spowodowany pracą automatów w szczególności, w duŜych drukarniach;
– promieniowanie ultrafioletowe i ozon, jeŜeli praca jest wykonywana w pobliŜu automatów
utwardzających farby promieniami UV.

17
Tabela 1. ZagroŜenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej [Obwieszczenie
Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie jednolitego tekstu
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy]
PoniŜej przedstawiono czynniki środowiska pracy związane z wykonywaniem zawodu
drukarz oraz ich moŜliwe skutki dla zdrowia wraz z działaniami profilaktycznymi:
1. Czynniki mogące powodować wypadki:
– śliskie nawierzchnie, nieuporządkowane przejścia – moŜliwość urazów w wyniku
poślizgnięcia, potknięcia i upadku. Działania profilaktyczne: naleŜy stosować obuwie
ochronne ze spodami przeciwpoślizgowymi;
– spadające przedmioty, zwłaszcza z podnośników widłowych, suwnic – moŜliwość urazów
w wyniku uderzenia. Działania profilaktyczne: naleŜy stosować hełm ochronny;
– maszyny drukujące będące w ruchu – moŜliwość urazów;
– cylindry, wałki, łapki i inne ruchome części maszyn drukujących – moŜliwość urazów rąk
w razie pochwycenia odzieŜy. Działania profilaktyczne: naleŜy zainstalować osłony
maszyn zapobiegające wciągnięciu i amputacji kończyn;

18
– ostre krawędzie maszyn i urządzeń – moŜliwość urazów w wyniku ukłucia, przecięcia,
przekłucia, przeszycia palców rąk. Działania profilaktyczne: naleŜy zainstalować osłony
maszyn zapobiegające wciągnięciu i amputacji kończyn;
– zgromadzenie duŜej ilości łatwopalnych materiałów, zwłaszcza papieru, kartonu,
rozpuszczalników organicznych – moŜliwość cięŜkich poparzeń ciała w wyniku poŜaru.
Działania profilaktyczne: naleŜy przestrzegać wszystkich instrukcji bezpieczeństwa
obowiązujących na danym wydziale, dotyczących przechowywania papieru
i łatwopalnych materiałów;
– prąd elektryczny – moŜliwość poraŜenia w przypadku wadliwie działającego sprzętu
elektrycznego. Działania profilaktyczne: naleŜy sprawdzić stan techniczny urządzeń
elektrycznych przed pracą oraz zlecać uprawnionemu pracownikowi naprawę
ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd urządzeń.
2. Czynniki fizyczne:
– promieniowanie laserowe, ultrafioletowe UV – moŜliwość uszkodzenia wzroku;
– nadmierny hałas (hałas pracujących automatów moŜe przekraczać 100 dB) – moŜliwość
uszkodzenia słuchu. Działania profilaktyczne: naleŜy stosować ochronniki słuchu;
– promieniowanie ultrafioletowe stosowane do naświetlania płyt offsetowych, utrwalania
farb – moŜliwość podraŜnienia skóry, oczu;
– wibracje ogólne, których źródłem są prasy drukarskie – moŜliwość zaburzeń
w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych klatki piersiowej i jamy brzusznej oraz
dolegliwości bólowych wynikających z przeciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego.
3. Czynniki chemiczne (w zaleŜności od stosowanej techniki drukarskiej) obejmują:
– substancje chemiczne wchodzące w skład farb drukarskich, ich rozpuszczalniki
i zmywacze. Najbardziej na ich działania naraŜone są drogi oddechowe i skóra, głównie
rąk – efekt działania: moŜliwość zapalenia skóry, spojówek oczu i górnych dróg
oddechowych, reakcji uczuleniowych. W mniejszym stopniu – przewód pokarmowy,
oczy i skóra na innych partiach ciała.
Przykładowo: farby offsetowe i typograficzne zawierają około 10% rozpuszczalników,
a wklęsłodrukowe i fleksograficzne juŜ od 50 do 70% rozpuszczalników przeznaczonych
do wyparowania.
Farby wklęsłodrukowe, w zaleŜności od zawartości rozpuszczalników, dzielimy na: farby
tzw. tradycyjne (zawierają ciekłe węglowodory aromatyczne – toluen, ksylen), farby
wodne (zawierają od 10 do 20% rozpuszczalników: alkohol etylowy lub alkohol
propylowy) i farby zawierające w swoim składzie alkohol etylowy i octan etylu.
Do zmywania walców farbowych w dalszym ciągu stosuje się benzynę ekstrakcyjną
(substancja rakotwórcza) i naftę.
Działania profilaktyczne: naleŜy zainstalować skuteczną wentylację, która zapewni taką
wymianę powietrza, aby zapewnić czystość powietrza co najmniej w granicach wartości
najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń par występujących tam rozpuszczalników,
określonych odpowiednimi przepisami. Maszyny drukujące, a w szczególności ich
aparaty farbowe oraz urządzenia suszące, powinny być wyposaŜone w obudowy
zaopatrzone w urządzenia wentylacji mechanicznej, wydalające opary farb,
rozpuszczalników z hal maszyn drukujących. Pracownicy powinni takŜe stosować środki
ochrony oczu i odzieŜ ochronną chroniące przed szkodliwym działaniem czynników
chemicznych. Pojemniki z benzyną i naftą powinny być zawsze szczelnie zamknięte.
RównieŜ pojemniki na zuŜyte czyściwo powinny być zamykane i często opróŜniane.

19
4. Czynniki biologiczne:
– gryzonie i owady w drukarniach zlokalizowanych w piwnicach lub starych budynkach –
moŜliwość przenoszonych przez nie chorób zakaźnych;
– przechowywane w złych warunkach materiały (papier, kartony) – moŜliwość chorób
w wyniku naraŜenia na pleśnie i inne mikroorganizmy.
5. Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy:
– nadmierny wysiłek fizyczny podczas podnoszenia i przenoszenia cięŜkich ładunków,
wykonywanie czynności powtarzalnych – moŜliwość dolegliwości bólowych
wynikających z przeciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego, przepukliny. Działania
profilaktyczne: naleŜy stosować bezpieczne metody podnoszenia i przenoszenia cięŜkich
lub nieporęcznych ładunków oraz stosować urządzenia mechaniczne ułatwiające
podnoszenie i przenoszenie,
– złe warunki oświetleniowe – moŜliwość przemęczenia wzroku;
– praca pod presją czasu, praca zmianowa i nocna, zwłaszcza w drukarniach gazet
codziennych – moŜliwość problemów osobistych i rodzinnych oraz stresu psychicznego.
Zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 215 Kodeksu pracy, maszyny i inne
urządzenia techniczne oraz narzędzia pracy powinny być tak konstruowane i budowane, aby:
zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały
pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, poraŜeniem
prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji
i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników
środowiska pracy, uwzględniały zasady ergonomii.
Podstawowe zasady bezpiecznej pracy na wszystkich stanowiskach:
− uŜytkowanie i posługiwanie się zmechanizowanymi narzędziami powinno być zgodne
z instrukcją producenta,
− stanowisko pracy naleŜy utrzymywać w czystości i porządku,
− do pracy uŜywać tylko narzędzi sprawnych,
− wszystkich pracowników naleŜy wyposaŜyć w odzieŜ i obuwie robocze,
− do wykonywania prac dopuszczać pracowników po szkoleniach bhp, a w przypadkach
szczególnych – z uprawnieniami,
− prace związane z podłączeniem, konserwacją i naprawą urządzeń elektrycznych powinni
wykonywać uprawnieni pracownicy,
− połączenia przewodów elektrycznych powinny być wykonane w sposób zapewniający
bezpieczeństwo obsługującym oraz zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi,
− naleŜy zapewnić pełną ochronę przeciwpoŜarową.
Urządzenia elektryczne powinny być oznaczone poprzez: numer fabryczny oraz trwale
przymocowaną czytelną tabliczkę znamionową zawierającą: nazwę producenta, typ
urządzenia, napięcie znamionowe (V), moc (W lub kW), znak bezpieczeństwa
CE i podstawowe parametry techniczne np. obr/min.
Reguły uŜytkowania urządzeń elektrycznych:
1) przed kaŜdym uŜyciem skontrolować stan obudowy, wyłącznika i przewodu zasilającego;
w razie jakiegokolwiek uszkodzenia urządzenie naleŜy oddać do naprawy,
2) włączając i wyłączając narzędzie z sieci, zawsze naleŜy chwytać za wtyczkę, nigdy
za przewód,

20
3) uŜywać urządzenie zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami,
4) chronić urządzenie przed wodą i wilgocią,
5) uwaŜać na niebezpieczeństwo potknięcia się o luźno leŜący przewód zasilający
(w przypadku gdy przewód jest długi, konieczne jest odpowiednie jego podwieszenie na
bezpieczną wysokość lub teŜ zabezpieczenie przewodu leŜącego na ziemi w miejscach
przejścia bądź przejazdu),
6) w przypadku wystąpienia zakłóceń urządzenia elektrycznego naleŜy natychmiast odłączyć
je od prądu i zawiadomić przełoŜonego,
7) napraw urządzenia moŜe dokonać tylko uprawniona osoba.
Instrukcja bezpiecznej obsługi – dokument, w który powinna być wyposaŜona kaŜda
maszyna czy inne urządzenie techniczne, podający bezpieczny sposób uruchamiania, obsługi
i zatrzymywania oraz konserwacji danej maszyny czy urządzenia technicznego. Najczęściej
dostarczany przez producenta lub dostawcę sprzętu.
PoniŜej zaprezentowano przykładową instrukcję stanowiskowa bezpieczeństwa
i higieny pracy dla pracowników obsługujących maszyny offsetowe arkuszowe:
1. Uruchamianie oraz praca na maszynach offsetowych arkuszowych dozwolona jest
wyłącznie pracownikom posiadającym wymagane kwalifikacje zawodowe:
− operator, maszynista maszyn offsetowych,
− uczeń – przyuczenie do wykonywanej pracy.
2. KaŜdy maszynista odpowiedzialny jest za przestrzeganie zasad i przepisów bhp przez
przydzielanych mu uczniów.
3. Kategorycznie zabrania się obsługi maszyn osobom do tego nieupowaŜnionym.
4. Do pracy przy obsłudze maszyn nie wolno przystąpić pracownikom znajdującym się
w niedyspozycji lub pod działaniem alkoholu.
5. Osoby zatrudnione przy obsłudze maszyny muszą posiadać odpowiedni stan zdrowia,
potwierdzony przez lekarza zezwalającego na ten rodzaj pracy.
6. Personel obsługujący maszynę zobowiązany jest do noszenia w czasie pracy
odpowiednich ubrań roboczych bez odstających i zwisających części, które mogą być
pochwycone przez znajdujące się w ruchu części maszyny. BiŜuterię typu: łańcuszki,
bransoletki, obrączki, zegarki naleŜy przed przystąpieniem do pracy zdjąć.
7. KaŜdy maszynista musi być zapoznany z dokumentacją techniczno-ruchową, instrukcja
smarowania i obsługi oraz niniejszą instrukcją.
8. Pracownik przystępujący do pracy na maszynach po raz pierwszy przechodzi instruktaŜ
bhp na stanowisku, którego czas trwania uzaleŜniony jest od przygotowania zawodowego
pracownika.
9. Nie wolno uŜywać w pracy uszkodzonych i nieodpowiednich narzędzi oraz sprzętu
pomocniczego i transportowego.
10. Zabrania się pracy na maszynie niepełnosprawnej oraz wykonywania jakichkolwiek
napraw bez wiedzy konserwatora. Wszystkie uszkodzenia instalacji elektrycznej oraz
silników naleŜy natychmiast zgłaszać przełoŜonemu lub dyŜurnemu elektrykowi po
uprzednim wyłączeniu maszyny.
11. Przed rozpoczęciem pracy naleŜy:
− usunąć z maszyny i jej otoczenia wszystkie zbędne przedmioty i narzędzia mogące
utrudnić jej obsługę lub dostać się między części będące w ruchu,
− sprawdzić, czy wszystkie osłony zabezpieczające części ruchome maszyn są załoŜone,
− sprawdzić, czy wszystkie blokady działają sprawnie,
− naoliwić i nasmarować maszynę zgodnie z instrukcja smarowania,

21
− sprawdzić stan techniczny maszyny,
− o stwierdzonych usterkach meldować przełoŜonym.
12. Przemywanie i czyszczenie gum, płyt i cylindrów moŜe być wykonywane przez jedną
osobę, z zachowaniem następujących zasad i kolejności czynności:
− Włączenie maszyny na ruch przerywany z zachowaniem zasady rozbieŜnego obrotu
cylindrów – SORM, a w przypadku maszyny offsetowej GTO – przełączenie maszyny
na ręczne obracanie cylindrów przy pomocy bocznej dźwigni,
− Wykonanie zamierzonej czynności mycia (czyszczenia). Uwaga! UŜywane czyściwo
musi być zwinięte w ścisły kłębek całkowicie mieszczący się w dłoni (bez wystających
końcówek i nitek).
13. W czasie roboczego biegu maszyny zabrania się dokonywania napraw, smarowania,
czyszczenia maszyny. Czynności te łącznie z wyjmowaniem i zakładaniem wałków
farbowych i wodnych mogą odbywać się jedynie przy wyłączonych urządzeniach
uruchamiających maszynę i zablokowaniem przyciski „Stop”.
14. Wszystkie prace przygotowawcze (zakładanie płyty, wymiana obciągu gumowego) winny
odbywać się przy ruchu przerywanym maszyny SORM, a maszyny offsetowej GTO –
przełączenia na ręczne obracanie cylindrów za pomocą bocznej dźwigni.
15. W przypadku przerwy w dopływie prądu maszynę naleŜy natychmiast unieruchomić. Nie
wolno zostawić maszyny w ruchu bez dozoru.
16. W przypadku rozlania oliwy, smaru, nafty lub farby naleŜy natychmiast zmyć i wytrzeć
miejsca zanieczyszczone.
17. Zaoliwione szmaty winny być przechowywane w zamkniętych pojemnikach
i kaŜdorazowo po zakończeniu pracy opróŜniane w śmietniku zakładowym.
18. Zobowiązuje się pracowników do stałego utrzymania czystości maszyny i porządku na
stanowisku pracy.
19. Po zakończeniu pracy naleŜy:
− unieruchomić maszynę i odłączyć ją od napięcia,
− uporządkować narzędzia, przyrządy pomocnicze oraz materiały,
− dokładnie oczyścić maszynę i przygotować ją do przekazania następnej zmianie lub do
rozpoczęcia pracy w dniu następnym.
20. Papier, półprodukty oraz gotową produkcję naleŜy układać w stosy nieprzekraczające
wysokości 1,5 m na specjalnie wyznaczonej do tego celu powierzchni.
21. Zabrania się przewoŜenia i przenoszenia cięŜarów powyŜej dopuszczanej normy.
22. Zabrania się:
− przystępowania do pracy w stanie nietrzeźwym,
− palenia tytoniu na hali maszyn oraz posługiwania się ogniem otwartym,
− pozostawiania w pomieszczeniach produkcyjnych odzieŜy i przedmiotów osobistych,
− pozostawania w pomieszczeniach produkcyjnych po zakończeniu pracy bez
zezwolenia pracodawcy.
23. W stosunku do pracowników nie przestrzegających postanowień niniejszej instrukcji,
stosowane będą kary regulaminowe.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Jak dzielimy zagroŜenia występujące w procesie pracy na dowolnym stanowisku pracy?
2. Na jakie zagroŜenia w miejscu pracy naraŜony jest drukarz?
3. Jakie działania profilaktyczne naleŜy podjąć, aby uniknąć zagroŜeń powodujących
wypadki w pracy drukarza?

22
4. Co moŜe powodować wypadki w pracy w zawodzie drukarz?
5. Na jakie czynniki chemiczne jest naraŜony w pracy drukarz?
6. Jakie są zasady bezpiecznej pracy na wszystkich stanowiskach?
7. Jak bezpiecznie uŜytkować urządzenia elektryczne?
8. Jak naleŜy postąpić w przypadku stwierdzenia uszkodzenia maszyny drukującej w czasie
pracy?
9. Jakie informacje zawarte są w instrukcji stanowiskowej bezpieczeństwa i higieny pracy
dla pracowników obsługujących maszyny drukarskie?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj przykładowe stanowisko pracy ucznia na zajęciach praktycznych
(warsztaty szkolne, zakład rzemieślniczy) i sporządź wykaz czynników szkodliwych,
uciąŜliwych
i niebezpiecznych, które mogą wystąpić podczas pracy w zawodzie drukarz.
1) przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych,
2) wskazać czynniki, które występują na wybranym stanowisku pracy typowym dla zawodu
drukarz,
3) sporządzić wykaz czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych na stanowisku
pracy,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy.
− przepisy dotyczące występowania czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych dla
zdrowia i Ŝycia człowieka,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca czynników szkodliwych, uciąŜliwych i niebezpiecznych
występujących w procesach pracy.
Ćwiczenie 2
Wybierz jedno z urządzeń elektrycznych znajdujących się w pracowni przedmiotowej
i wypisz następujące informacje:
1) dane z tabliczki znamionowej;
2) zasady bezpiecznego uŜytkowania;
3) zastosowane urządzenia ochronne;
4) przeglądy okresowe oraz dokonywanie napraw, konserwacji – skorzystaj z dokumentacji
techniczno-rozruchowej (DTR) urządzenia lub instrukcji obsługi.
1) przeanalizować DTR dotyczącą urządzenia,
2) przeanalizować instrukcję obsługi,

23
− maszyny i urządzenia w pracowni przedmiotowej,
− instrukcje obsługi,
− dokumentacja techniczno-rozruchowa (DTR),
− przybory i materiały piśmiennicze,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa pracy podczas obsługiwania maszyn
i urządzeń technicznych.
Uczeń potrafi: Tak Nie
1) zidentyfikować czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w pracy
w zawodzie drukarz?
2) określić sposoby ograniczenia lub eliminacji czynników
niebezpiecznych i szkodliwych występujących w pracy w zawodzie
drukarz?
3) ocenić zagroŜenia wynikające z niewłaściwego uŜytkowania urządzeń?
4) posłuŜyć się wewnętrznymi zaleceniami i regulaminami dotyczącymi
pracy na określonych stanowiskach pracy w zawodzie drukarz?

24
4.3. Środki ochrony indywidualnej
Pracodawca zgodnie z art. 237 Kodeksu pracy (rozdz. IX) jest zobowiązany dostarczyć
nieodpłatnie pracownikowi i poinformować go o sposobie posługiwania się środkami ochrony
indywidualnej zabezpieczającej przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w miejscu pracy drukarza.
Środki ochrony indywidualnej stosujemy w warunkach, w których nie ma moŜliwości
zmniejszenia naraŜenia na czynniki niebezpieczne dla Ŝycia i zdrowia pracowników
do wartości akceptowalnej.
Pracodawca nie moŜe dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej
oraz odzieŜy i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.
Pracodawca jest obowiązany dopilnować, Ŝeby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz
odzieŜ i obuwie robocze miały właściwości ochronne i uŜytkowe, oraz zapewnić odpowiednie
ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkaŜanie.
Skuteczność środków ochrony indywidualnej zaleŜy m.in. od naleŜytego dopasowania ich
do pracownika, utrzymania ochrony w czystości i w stanie sprawności technicznej oraz
przeszkolenia pracowników w zakresie posługiwania się środkami.
W razie utraty lub zniszczenia środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia
roboczego zakład pracy jest obowiązany wydać pracownikowi niezwłocznie inne środki
ochrony indywidualnej, odzieŜ i obuwie robocze przewidziane na danym stanowisku. JeŜeli
utrata lub zniszczenie tych przedmiotów nastąpiły z winy pracownika, jest on zobowiązany
dokonać wpłaty kwoty równej niezamortyzowanej części wartości utrwalonych
lub zniszczonych środków ochrony indywidualnej, odzieŜy i obuwia roboczego.
Środki ochrony indywidualnej stanowią własność pracodawcy.
Do środków ochrony indywidualnej zalicza się:
U – odzieŜ ochronną (np. płaszcze, kurtki, fartuchy przednie, kamizelki, bluzy, czapki,
berety, chustki),
N – ochrony kończyn dolnych (np. buty, trzewiki, getry, saperki),
R – ochrony kończyn górnych (np. rękawice, ochraniacze palców, ochraniacze dłoni),
G – ochrony głowy (np. hełmy ochronne),
T – ochrony oczu i twarzy (np. okulary, gogle, tarcze ochronne, osłony twarzy),
S – ochrony słuchu (np. wkładki i nauszniki przeciwhałasowe, hełmy),
D – ochrony układu oddechowego (np. półmaski, maski),
W – sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości (np. szelki bezpieczeństwa, linki,
amortyzatory),
C lub I– sprzęt izolujący cały organizm.
W zakładach przemysłu poligraficznego stosuje się tylko niektóre z wymienionych
środków. Są to najczęściej: odzieŜ ochronna i środki ochrony rąk, rzadziej środki ochrony
oczu i twarzy oraz środki ochrony słuchu.
OdzieŜ ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami
środowiska zewnętrznego: mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi. Na przykład
w celu ochrony pracownika przed czynnikami chemicznymi najczęściej stosowane są
fartuchy ochronne, wykonane z materiałów odpornych na działanie czynników
chemicznych, z którymi styka się pracownik. Powinny być takŜe odporne na rozdzieranie
i nie zmienić swoich rozmiarów po praniu. Na stanowiskach pracy, gdzie dodatkowo

25
występuje niebezpieczeństwo występowania czynników mechanicznych, konieczne jest
stosowanie kombinezonów lub ubrań roboczych.
Środki ochrony rąk chronią przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych,
a takŜe przed zabrudzeniem. Najczęściej są to rękawice z gumy lub tworzyw sztucznych.
Czasami stosuje się kremy i Ŝele ochronne. Np. kremy hydrofobowe zabezpieczają skórę
przed działaniem wody i wodnych roztworów chemicznych, nie mogą być stosowane jako
zabezpieczenie przed rozpuszczalnikami organicznymi lub olejami. śele hydrofilowe chronią
przed substancjami nierozpuszczalnymi w wodzie, czyli smarami, olejami i niektórymi
rozpuszczalnikami.
Do ochrony narządu wzroku stosuje się sprzęt ochronny oczu i twarzy. Narząd wzroku
pracownik w zakładach poligraficznych moŜe ulec uszkodzeniu na skutek: promieniowania
optycznego nadfioletowego, promieniowania laserowego, awarii maszyny, nieuwaŜnego
posługiwania się czynnikami chemicznymi lub mechanicznie. Do ochrony oczu zastosować
moŜemy: okulary ochronne z osłonkami bocznymi lub bez, gogle ochronne, optyczne filtry
ochronne przed promieniowanie.
W celu zmniejszenia naraŜenia pracownika na hałas stosuje się sprzęt ochrony
słuchu – ochronniki słuchu, które dobierane są w zaleŜności poziomu hałasu. Ochronniki
słuchu to: nauszniki przeciwhałasowe, wkładki przeciwhałasowe oraz hełmy
przeciwhałasowe.
1. Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy względem pracowników w zakresie
wyposaŜenia w środki ochrony indywidualnej?
2. Po co stosuje się środki ochrony indywidualnej?
3. Jakie konsekwencje ponosi pracownik w przypadku utraty lub zniszczenia środków
ochrony indywidualnej?
4. Jakie środki ochrony indywidualnej stosują drukarze w zakładach poligraficznych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz środki ochrony osobistej dla pracownika zatrudnionego w zawodzie drukarz.
1) przeanalizować rodzaje prac wykonywanych w zawodzie drukarz i zidentyfikować
występujące zagroŜenia,
2) dobrać rodzaje środków ochrony indywidualnej pod kątem zidentyfikowanych zagroŜeń,
3) sporządzić wykaz środków ochrony indywidualnej koniecznych do pracy w zawodzie
drukarz,
− Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r.
w sprawie jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

26
− kategorie środków ochrony indywidualnej,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony indywidualnej i zbiorowej.
Ćwiczenie 2
Zapoznaj się z tekstem materiału nauczania przedstawionym w tym rozdziale oraz
obowiązującymi przepisami prawnymi dotyczącymi stosowania środków ochrony
indywidualnej i na tej podstawie wymień, jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy
w zakresie zapewnienia środków ochrony indywidualnej, uzasadnij konieczność ich
stosowanie.
1) przeanalizować materiał nauczania pod kątem obowiązków pracodawcy w zakresie
zapewnienia środków ochrony indywidualnej,
2) przeanalizować przepisy dotyczące zastosowania środków ochrony indywidualnej,
3) sporządzić wnioski z przeprowadzonych analiz,
− Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r.
w sprawie jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w prawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony indywidualnej i zbiorowej.
1) uzasadnić potrzebę stosowania środków ochrony indywidualnej w pracy
drukarza?
2) dobrać niezbędne w pracy drukarza środki ochrony indywidualnej?
3) wskazać, przed czym zabezpieczają drukarza środki ochrony
indywidualnej?
4) wyegzekwować obowiązki jakie spoczywają na pracodawcy w zakresie
zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej?

27
4.4. Wypadki przy pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy
Za wypadek przy pracy, zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673, z późn. zm.), uwaŜa
się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które
nastąpiło w związku z pracą:
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo
poleceń przełoŜonych,
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,
– w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się – w zakresie uprawnień do świadczeń
– wypadek, któremu pracownik uległ:
– w czasie podróŜy słuŜbowej, chyba Ŝe wypadek spowodowany został postępowaniem
pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
– podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
– przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Definicja wypadku w drodze do pracy lub z pracy znajduje się w ustawie z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353). Jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które
nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności
stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeŜeli droga ta była najkrótsza i nie została
przerwana. JednakŜe uwaŜa się, Ŝe wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo Ŝe
droga została przerwana, jeŜeli przerwa była Ŝyciowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał
granic potrzeby, a takŜe wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla
ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
Za drogę do pracy lub z pracy uwaŜa się, oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy
do domu, równieŜ drogę do miejsca lub z miejsca:
– innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
– zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
– zwykłego spoŜywania posiłków,
– odbywania nauki lub studiów.
Postępowanie w razie wypadku (art. 234 § 1 k.p.; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz
sposobu ich dokumentowania, a takŜe zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze
wypadków przy pracy, Dz.U. nr 115, poz. 744) ze zm. (Dz.U. z 2004 r. nr 14, poz. 117):
1) podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagroŜenie,
2) zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
3) zapewnić ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku,
4) zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Kogo zawiadomić: właściwego inspektora pracy i prokuratora – o śmiertelnym, cięŜkim lub
zbiorowym wypadku przy pracy oraz o kaŜdym innym wypadku, który wywołał wymienione

28
skutki, mającym związek z pracą, jeŜeli moŜe być uznany za wypadek przy pracy (art. 234 § 2
k.p.)
Wymagana dokumentacja:
1) protokół powypadkowy,
2) rejestr wypadków (art. 234 § 3 k.p.; rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.
w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich
dokumentowania, a takŜe zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy
pracy, Dz.U. nr 115, poz. 744 ze zm. (Dz.U. z 2004 r. nr 14, poz. 117)),
3) statystyczna karta wypadku (Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia
8 grudnia 2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy, (Dz.U. nr 269, poz.
2672),
4) karta wypadku przy pracy dla pracowników nie etatowych, zatrudnionych na umowę-
zlecenie (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r.
w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego
za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej
sporządzenia. Dz.U. Nr 236, poz. 1992),
5) Zaświadczenie o stanie zdrowia poszkodowanego – druk N9,
6) Wniosek do ZUS o odszkodowanie
Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy przysługują pracownikom, którzy doznali
uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej oraz członkom
rodzin pracowników zmarłych wskutek takiego wypadku lub choroby. Z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych przysługują następujące świadczenia:
– zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego,
– jednorazowe odszkodowanie:
– dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
– dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty,
– zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego
wynagrodzenie uległo obniŜeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku
na zdrowiu,
– rentę z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny
do pracy,
– rentę szkoleniową – dla pracownika, w stosunku do którego orzeczono celowość
przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym
zawodzie,
– rentę rodzinną – dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty,
– dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,
– dodatek pielęgnacyjny,
– pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz
zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.
Świadczenia określone powyŜej nie przysługują pracownikowi, gdy wyłączną przyczyną
wypadku przy pracy było udowodnione przez pracodawcę naruszenie przez pracownika
przepisów dotyczących ochrony Ŝycia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie
lub wskutek raŜącego niedbalstwa (w razie wypadku śmiertelnego rodzina otrzyma jednak
świadczenie nawet w tym przypadku). Nie przysługują one równieŜ wtedy, gdy pracownik
będąc w stanie nietrzeźwości przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku przy pracy.
Pracownikowi, który uległ wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy, przysługuje zasiłek
chorobowy i renta z tytułu niezdolności do pracy, zaś rodzinie pracownika, który zmarł
w wyniku takiego wypadku – renta rodzinna.

29
Świadczenia z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy przysługują od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych.
Udzielanie pierwszej pomocy
W sytuacji gdy zdarzy się wypadek, udzielenie pierwszej pomocy ofiarom wypadku jest
obowiązkiem kaŜdego znajdującego się na miejscu wydarzenia.
JeŜeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krąŜenie i oddychanie,
tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa – pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zaleŜności od sytuacji, liczby
rannych oraz charakteru obraŜeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę (nr tel.
999 lub 112 ratownictwo), zespół reanimacyjny, straŜ poŜarną (tel. 998), pogotowie
energetyczne lub gazowe. Czynności reanimacyjne naleŜy kontynuować aŜ do czasu przybycia
wezwanej ekipy pogotowia ratunkowego.
Pierwsza pomoc w stanach zagroŜenia Ŝycia, to w pierwszej kolejności sprawdzenie
podstawowych funkcji Ŝyciowych:
− przytomny – nieprzytomny (odpowiada – nie odpowiada na zadawane pytania),
− oddycha – nie oddycha (widoczne ruchy klatki piersiowej lub ich brak),
− krąŜenie obecne – brak krąŜenia (wyczuwalne tętno – brak tętna),
− śmierć – potwierdza lekarz.
Udzielanie pomocy przedlekarskiej osobom poraŜonym prądem elektrycznym.
Uwolnienia poraŜonego spod działania prądu elektrycznego naleŜy dokonać poprzez:
− odłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,
− odciągnięcie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem,
− odizolowanie poraŜonego, uniemoŜliwiające przepływ prądu przez jego ciało.
Bezpośrednio po uwolnieniu poraŜonego spod napięcia naleŜy udzielić mu pomocy
przedlekarskiej. Nie wolno odstępować osoby poszkodowanej oraz przerywać akcji
ratowniczej do chwili przybycia personelu lekarskiego. KaŜdy poraŜony prądem elektrycznym
winien być zbadany przez lekarza, chociaŜby oględziny zewnętrzne nie wskazywały na taką
potrzebę. Pomoc przedlekarska powinna polegać na wykonaniu następujących czynności:
− gdy poraŜony krwawi – zatrzymać krwawienie,
− sprawdzić, czy nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,
− w zaleŜności od stanu poraŜonego zdecydować o zakresie i sposobie udzielania pomocy
doraźnej.
W przypadku gdy poraŜony jest przytomny naleŜy rozluźnić ubranie w okolicy szyi,
klatki piersiowej i brzucha. UłoŜyć poszkodowanego w wygodnej pozycji. Do chwili
przybycia lekarza powinien on pozostawać w pozycji leŜącej.
Natomiast gdy poraŜony jest nieprzytomny lecz oddycha – nie moŜna go nawet na
bardzo krótko, pozostawać w pozycji „na wznak”. NaleŜy ułoŜyć go w tzw. pozycji bocznej
ustalonej. PoraŜonego naleŜy stale obserwować (oddech moŜe się zatrzymać). JeŜeli przybycie
lekarza przedłuŜa się, poszkodowanego naleŜy po upływie ok. 2 godz. obrócić na drugi bok.
PoraŜony nieprzytomny nie oddycha, nie ma oznak krąŜenia – natychmiast
zastosować reanimację oddychania i krąŜenia. Ratujący powinien swoim oddechem
doprowadzić tlen do płuc poszkodowanego, a przez uciskanie serca – krew z tlenem
do mózgu. Kolejne etapy:
1. UłoŜenie poraŜonego na wznak.
2. Zapewnienie droŜności dróg oddechowych.

30
3. Wykonanie sztucznego oddychania metodą usta-usta, lub usta-usta/nos; uŜycie w tym celu
środków ochrony osobistej.
4. Wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części w tempie 100 na minutę
na głębokość 4–5 cm (u osoby dorosłej).
Zabiegi wymienione powyŜej nazywa się podstawowym podtrzymywaniem Ŝycia (PPś)
i wykonuje je jeden ratownik; najpierw 2 wdechy, potem 30 uciśnięć klatki piersiowej.
W przypadku zatrucia oparami rozpuszczalników organicznych lub w przypadku
oblania pracownika zmywaczem zawierającym te rozpuszczalniki, naleŜy zastosować się do
następujących zaleceń dotyczących pierwszej pomocy:
− usunąć poszkodowanego ze środowiska zanieczyszczonego oparami,
− zdjąć z poszkodowanego skaŜoną odzieŜ (ostroŜnie, najlepiej przez rozcięcie),
− zapewnić dopływ świeŜego powietrza,
− zapewnić spokój i ciepło,
− skaŜone oczy przepłukać wodą,
− w przypadku polania, skórę zmyć letnia wodą z mydłem,
− wezwać lekarza.
Przy oparzeniach związkami chemicznymi (np. kwasami, ługami, niegaszonym
wapnem) miejsca oparzone trzeba natychmiast przemywać strumieniem bieŜącej wody przez
około 15 minut.
Tamowanie krwotoków i opatrywanie ran. Z krwawieniem mamy do czynienia przy
niewielkich uszkodzeniach naczyń krwionośnych. Krwawienie ustanie po nałoŜeniu
opatrunku uciskowego, mocowanego przylepcem lub bandaŜem. Uraz moŜe spowodować
uszkodzenie tętnic lub Ŝył, a takŜe silnie ukrwionych narządów wewnętrznych. Przy cięŜkich
wypadkach oba rodzaje krwotoków (zewnętrzny i wewnętrzny) mogą występować
równocześnie. Do zatrzymania krwotoku zewnętrznego stosuje się następujące sposoby
(naleŜy bezwzględnie pamiętać o ubraniu rękawiczek):
− ucisk krwawiącego naczynia (zwykle ręką),
− opatrunek z gazy, bandaŜa, czystej tkaniny,
− uniesienie kończyny lub części ciała powyŜej serca.
W przypadku najmniejszego podejrzenia krwotoku wewnętrznego lub tętniczego
(po udzieleniu pierwszej pomocy) naleŜy poszkodowanego przewieźć do szpitala.
Przy krwawieniu z nosa, chorego układa się z głową uniesioną, na kark kładzie się zimny
okład i przyciska skrzydełko nosa do przegrody.
1. Jak rozumiesz pojęcie „wypadek przy pracy”?
2. Jakie działania naleŜy podjąć, gdy się wydarzy w drukarni wypadek przy pracy?
3. Jakie świadczenia z tytułu wypadków przy pracy przysługują pracownikowi, który uległ
wypadkowi?
4. Pod jakie numery telefonu naleŜy zadzwonić aby powiadomić pogotowie ratunkowe,
policje, straŜ poŜarną?
5. Jak naleŜy postępować w przypadku, gdy inny pracownik uległ w miejscu pracy poraŜeniu
prądem elektrycznym?

31
6. Jak będziesz postępował, gdy zobaczysz, Ŝe kolega w pracy w drukarni uległ zatruciu
oparami rozpuszczalników organicznych?
7. W jaki sposób zatamujesz krwotok i opatrzysz drobne rany?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Według podanego scenariusza przedstawcie razem z kolegą scenkę udzielania pierwszej
pomocy osobie poraŜonej prądem elektrycznym, zgodnie z obowiązującymi przepisami.
I etap – przygotowanie inscenizacji.
Uporządkuj (przez wpisanie do kwadratów cyfry od 1 do 9) informacje podane
w poniŜszych punktach tak, by ich kolejność była zgodna z obowiązującymi zasadami
udzielania pierwszej pomocy osobie poraŜonej prądem w sytuacji, gdy poraŜony jest
nieprzytomny, nie oddycha, nie ma oznak krąŜenia:
− odizolowanie poraŜonego uniemoŜliwiające przepływ prądu przez jego ciało,
− sprawdzenie, czy poraŜony nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,
− wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,
− gdy poraŜony krwawi – zatrzymanie krwawienia,
− odciągnięcie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem,
− wykonanie na fantomie sztucznego oddychania metodą „usta-usta” lub „usta-usta/nos”,
uŜycie w tym celu środków ochrony osobistej,
− ułoŜenie poraŜonego na wznak,
− zapewnienie droŜności dróg oddechowych,
− wykonanie zewnętrznego uciskania mostka w jego dolnej części, w tempie 100 na minutę
na głębokość 4–5 cm (u osoby dorosłej).
II etap – inscenizacja zgodnie z ustalonymi punktami.
1) przygotować inscenizację według scenariusza ustalonego w I etapie wykonywania
ćwiczenia,
2) wykonać inscenizację.
− scenariusz inscenizacji,
− wytyczne udzielania pierwszej pomocy osobie poraŜonej prądem,
− fantom,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.
Ćwiczenie 2
Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie metodą Usta-Usta, zgodnie z obowiązującymi
zasadami oraz z uŜyciem środków ochrony osobistej.
1) przeanalizować zasady wykonywania sztucznego oddychania,

32
2) dobrać środki ochrony osobistej,
3) wykonać pokaz sztucznego oddychania na fantomie.
− wytyczne wykonywania sztucznego oddychania,
− fantom,
− środki ochrony osobistej.
− literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.
1) udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym podczas wypadku
przy pracy?
2) omówić świadczenia, jakie przysługują pracownikom z tytułu wypadków
przy pracy?
3) wskazać ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy w warunkach
zagroŜenia zdrowia i Ŝycia?
4) udzielić pierwszej pomocy w przypadku poraŜenia prądem?
5) udzielić pierwszej pomocy w przypadku zatruciu oparami
rozpuszczalników organicznych?
4) zatamować krwotok i opatrzyć drobne rany?

33
4.5. ZagroŜenia poŜarowe i zasady ochrony przeciwpoŜarowej
Najczęściej spotykanymi przyczynami poŜaru w zakładach pracy są:
− zły stan urządzeń elektrycznych, ogrzewczych i mechanicznych oraz nieprawidłowe ich
uŜywanie,
− wady procesu technologicznego (np. stosowanie technologii wymagającej wysokiej
temperatury, takich jak spawanie),
− brak porządku i czystości,
− nieostroŜność osób,
− samozapalenie,
− podpalenie umyślne.
Ochrona przeciwpoŜarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu
ochronę Ŝycia, zdrowia i mienia lub środowiska przed poŜarem.
Do obowiązków pracowników naleŜy:
1) udział w szkoleniach przeciwpoŜarowych,
2) znajomość rozmieszczenia i sposobu uŜytkowania zakładowego sprzętu ratowniczego
i środków gaśniczych,
3) przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przeciwpoŜarowego podczas eksploatacji
urządzeń technologicznych i socjalnych,
4) czynny udział w akcjach gaśniczych, ewakuacyjnych i ratowniczych w przypadku
powstania poŜaru,
5) powiadamianie przełoŜonych o wszelkich zauwaŜonych zagroŜeniach poŜarowych.
Środki ochrony przeciwpoŜarowej:
a) obrona bierna (profilaktyka):
− przestrzeganie zakazu uŜywania otwartego ognia i palenie tytoniu w pomieszczeniach
zagroŜonych,
− utrzymywanie instalacji i urządzeń elektrycznych w naleŜytym stanie,
− przechowywanie materiałów łatwopalnych i wybuchowych w odpowiednich warunkach,
− zapewnienie ochrony odgromowej (uziomy),
− przeszkolenie pracowników,
− opracowanie instrukcji ochrony przeciwpoŜarowej i zapoznanie z nimi
zainteresowanych osób,
− wyposaŜenie obiektów na placu budowy w sprzęt gaśniczy;
b) obrona czynna (stosowana w przypadku bezpośredniego zagroŜenia):
− wykorzystanie urządzeń i środków gaśniczych,
− skuteczne alarmowanie ludzi i zapewnienie dostępu do instalacji alarmowych i telefonu,
− ewakuacja ludzi w razie poŜaru,
− dojazd wozów straŜackich i dostęp do hydrantów.
Przy zwalczaniu poŜaru naleŜy:
− nacisnąć ręczny sygnalizator poŜaru,
− zaalarmować straŜ poŜarną,
− powiadomić uŜytkownika o poŜarze,
− w miarę moŜliwości odłączyć palące się urządzenia – wyłączyć napięcie,
UWAGA! Urządzenia wysokiego napięcia mogą odłączać tylko osoby upowaŜnione
− zamknąć klapy przeciwpoŜarowe instalacji wentylacyjnej,

34
− w miarę moŜliwości chronić przed środkami gaśniczymi te części urządzenia, których nie
objął poŜar,
− w czasie rozpoznawania sytuacji przed działaniami ratowniczo-gaśniczymi podczas
poŜaru urządzeń elektrycznych naleŜy zachować minimalne odstępy od części płonącej:
– 5 m – przy niskim napięciu,
– 10 m – przy wysokim napięciu.
Podczas gaszenia poŜaru sprzętem podręcznym naleŜy:
− uwzględnić jego przeznaczenie,
− zachować minimalny odstęp 1 m od płonących miejsc, jeŜeli uŜywa się środków
gaśniczych zawierających dwutlenek węgla, a napięcie nie przekracza 1000 V.
Instrukcja postępowania w przypadku powstania poŜaru:
I. Alarmowanie
1. W przypadku powstania poŜaru naleŜy zachować spokój, nie wywoływać paniki
i natychmiast zaalarmować okrzykiem „PALI SIĘ – POśAR!” innych pracowników,
uruchomić najbliŜszy ręczny ostrzegacz poŜarowy lub telefonicznie zawiadomić straŜ
poŜarną (998).
2. Alarmując straŜ poŜarną, naleŜy podać: gdzie i co się pali (adres, nazwa obiektu), czy
istnieje zagroŜenie ludzi, nazwisko i numer telefonu, z którego wzywa się straŜ poŜarną.
Uwaga: odłoŜyć słuchawkę dopiero po potwierdzeniu przyjęcia zgłoszenia i odczekać
chwilę przy telefonie na ewentualne sprawdzenie.
3. O powstałym poŜarze ponadto powiadomić: policję (997), dyrekcję (kierownika).
4. W razie potrzeby (nieszczęśliwy wypadek, awaria) alarmować: pogotowie ratunkowe
(999), pogotowie energetyczne, pogotowie gazowe, pogotowie wodno-kanalizacyjne.
II. Postępowanie w przypadku poŜaru
1. Równocześnie z alarmowaniem naleŜy natychmiast przystąpić do gaszenia ognia za
pomocą znajdującego się w pobliŜu sprzętu poŜarniczego (np. gaśnice, agregaty gaśnicze,
hydranty poŜarowe) i nieść pomoc zagroŜonym osobom.
2. Do czasu przybycia straŜy poŜarnej akcją kieruje Dyrektor/Kierownik zakładu lub
wyznaczona przez niego osoba.
3. Z chwilą przybycia straŜy poŜarnej naleŜy podporządkować się poleceniom dowódcy
przybyłej jednostki i udzielić niezbędnych informacji.
4. KaŜda osoba przystępująca do akcji, powinna pamiętać Ŝe:
− w pierwszej kolejności naleŜy ratować ludzi,
− odłączyć urządzenia odbiorcze elektryczności, zamknąć zawory gazowe, wyłączyć
instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne,
− nie wolno otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi, okien i innych otworów w budynkach
objętych poŜarem, gdyŜ sprzyja to rozprzestrzenianiu się ognia,
− nie wolno gasić woda instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem, cieczy palnych
i substancji chemicznych reagujących z wodą (karbidu, potasu i innych),
− naleŜy usuwać z zasięgu ognia materiały palne, a w szczególności butle z gazami
technicznymi, naczynia z cieczami palnymi, cenne maszyny i waŜne dokumenty,
− umiejętne stosowanie środków gaśniczych umoŜliwia szybkie ugaszenie poŜaru.
− gaśnice uruchamiać dopiero przy źródle poŜaru,
− ustawić się tyłem do kierunku wiatru (w miarę moŜliwości),
− zachować ostroŜność przy otwieraniu zamkniętych drzwi; najpierw ostroŜnie, tworząc
wąska szczelinę uchylić drzwi chowając się jednocześnie za ich ościeŜnicą lub wpuścić

35
przez szczelinę krótki strumień środka gaśniczego; następnie otworzyć drzwi i rozpocząć
gaszenie poŜaru,
− gaśnicę trzymać pionowo i gasić strumień skierowany od dołu do góry i od przodu do tyłu,
− w przypadku poŜaru silników pojazdów mechanicznych nie wolno kierować strumienia
środka gaśniczego na zamkniętą pokrywę silnika, lecz gasić ogień przez otwory chłodzące
lub od spodu silnika,
− nie rozpraszać płonących nieruchomych cieczy silnym strumieniem, lecz pokrywać
ognisko poŜaru gaszącym obłokiem (rozpylonym środkiem gaśniczym),
− gasić ogień wyłącznie za pomocą przeznaczonego do tego celu podręcznego sprzętu
gaśniczego, uwzględniając przydatność środków gaśniczych i warunki ich zastosowania:
− gaśnice wodne stosować wyłącznie do gaszenia poŜaru przy napięciu nie większym
niŜ 1000 V zachowując minimalny odstęp 3,0 m,
− jeŜeli środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla, to minimalny odstęp przy gaszeniu
poŜaru instalacji elektrycznej pod napięciem nie przekraczającym 1000 V wynosi
1 m.
Tabela 2. Symbole przeciwpoŜarowe [7, s. 1084]
Znak Opis Znak Opis
Znak ten jest stosowany na drzwiach
szafki hydrantowej.
Znak ten jest stosowany
do uniknięcia podawania zestawów
indywidualnych znaków
określających sprzęt poŜarniczy.
Znak wskazujący na usytuowanie
gaśnicy.
Stosowany do wskazania przycisku
poŜarowego lub ręcznego sterowania
urządzeń gaśniczych (stałego
urządzenia gaśniczego).
Znak wskazujący usytuowanie
dostępnego telefonu przeznaczonego
dla ostrzeŜenia w przypadku poŜaru.
MoŜe być stosowany samodzielnie lub
łącznie ze znakiem „uruchamianie
ręczne”, jeśli przycisk poŜarowy
uruchamia alarm dźwiękowy
odbierany bezpośrednio przez osoby
znajdujące się w obszarze zagroŜenia.
Do stosowania wyłącznie
ze znakami wskazującymi sprzęt
poŜarniczy lub urządzenia
sygnalizacji poŜarowej dla
wskazania kierunków do miejsca
rozmieszenia sprzętu poŜarniczego
lub urządzenia ostrzegającego.
Tabela 3. Symbole ewakuacyjne [7, s. 1085]
Znak Opis Znak Opis
Znak stosowany nad drzwiami
skrzydłowymi, które są wyjściami
ewakuacyjnymi (drzwi lewe).
Znak stosowany nad drzwiami
skrzydłowymi, które są wyjściami
ewakuacyjnymi (drzwi prawe).
Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia; moŜe
kierować w lewo lub w prawo.
kierować w dół lub w górę.
Strzałka długa do samodzielnego
stosowania.
Znak stosowany do oznakowania wyjść
uŜywanych w przypadku zagroŜenia.

36
ewakuacyjnej do wyjścia schodami
w górę (na prawo).
ewakuacyjnej do wyjścia schodami
w dół (na lewo).
ZagroŜenie powstające podczas poŜaru:
− brak tlenu,
− wysoka temperatura,
− gęsty dym utrudniający widoczność,
− Ŝrące, draŜniące i trujące gazy lub pary (dwutlenek węgla, tlenek węgla, gazy nitrozowe,
amoniak, wodorotlenek, Ŝrące lub powodujące korozję opary kwasów, powstające
w czasie spalania tworzyw sztucznych).
Podręcznym sprzętem gaśniczym nazywa się przenośny sprzęt gaśniczy uruchamiany
ręcznie, słuŜący do zwalczania poŜaru w zarodku. NaleŜą do niego gaśnice – przenośna:
wodna, pianowa, proszkowa i śniegowa, oraz agregaty: pianowy i proszkowy.
Oznaczenie, rodzaje gaśnic oraz ich moŜliwości wykorzystania:
1) „A” – gaśnice pianowe, gaśnice płynowe, gaśnice proszkowe ABC, wykorzystywane do
gaszenia ciał stałych pochodzenia organicznego (np. drewno, papier, węgiel) niebędących
pod napięciem;
2) „B” – gaśnice proszkowe ABC, gaśnice proszkowe BC, gaśnice śniegowe,
wykorzystywane do gaszenia cieczy palnych i substancji topiących się pod wpływem
ciepła (np. benzyna, oleje, smoła);
3) „C” – gaśnice proszkowe ABC, gaśnice proszkowe BC, wykorzystywane do gaszenia
gazów (np. acetylen, metan, wodór, propan)
4) „D” – gaśnice proszkowe, z proszkiem gaszącym metal, wykorzystywane do gaszenia
metali lekkich (np. aluminium, sód, potas, magnez);
5) „E” – gaśnice śniegowe, gaśnice proszkowe, wykorzystywane do gaszenia poŜarów grupy
ABC i pojazdów samochodowych, lecz w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.
Zasady gaszenia ognia za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego:
− ogień naleŜy gasić w kierunku wiatru (z wiatrem),
− palące się powierzchnie naleŜy gasić rozpoczynając od brzegu,
− poŜary substancji kapiących i płynących naleŜy gasić strumieniem skierowanym od dołu
do góry,
− poŜary ścian naleŜy gasić strumieniem skierowanym od dołu do góry,
− naleŜy stosować jednocześnie wystarczającą liczbę gaśnic, nigdy jedna po drugiej,
− naleŜy zwrócić uwagę na moŜliwość ponownego rozpalenia się ognia,
− nie wolno wieszać gaśnic po ich uŜyciu na stałe miejsce. Najpierw naleŜy ponownie
je napełnić.
Hydranty – słuŜą do poboru wody do celów gaśniczych. Instaluje się je w miejscach
łatwo dostępnych: w korytarzach, na klatkach schodowych, przy wyjściu z budynku.
Najczęściej są zasilane wodą o tak wysokim ciśnieniu, aby poŜar moŜna było gasić
bezpośrednio po podłączeniu węŜa do hydrantu.

37
1. Jakie są najczęstsze przyczyny poŜaru?
2. Na czym polega obrona bierna (profilaktyka) i czynna ochrona przeciwpoŜarowa?
3. Jakie czynności naleŜy wykonywać w czasie zwalczania poŜaru?
4. Co zaliczamy do podręcznego sprzętu gaśniczego?
5. Do czego słuŜy hydrant?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj plan ewakuacji osób z pracowni, w której się znajdujesz.
1) zapoznać się z drogą ewakuacyjną z pracowni do wyjścia ewakuacyjnego w szkole,
2) wykonać szkic drogi ewakuacyjnej i nanieść znaki ewakuacyjne,
3) podać oznaczenie najbliŜej znajdującej się gaśnicy i ustalić jej zakres zastosowania.
− przepisy dotyczące ochrony przeciwpoŜarowej,
− przybory rysunkowe,
− plan sytuacyjny szkoły,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca zagroŜenia poŜarowego i zasad ochrony
przeciwpoŜarowej.
Ćwiczenie 2
Przedstaw harmonogram gaszenia poŜaru w drukarni, w której na skutek spięcia instalacji
elektrycznej doszło do zapalenia się zgromadzonego papieru.
1) przeanalizować instrukcję przeciwpoŜarową,
2) przeanalizować zasady gaszenia poŜaru z uŜyciem róŜnego sprzętu,
3) opracować harmonogram działań,
− instrukcja przeciwpoŜarowa,
− ogólne przepisy ochrony przeciwpoŜarowej,
− róŜne środki gaśnicze,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca zagroŜenia poŜarowego i zasad ochrony
przeciwpoŜarowej.

38
1) podjąć działania w wypadku zagroŜenia poŜarowego, zgodnie z instrukcją
przeciwpoŜarową?
2) scharakteryzować najczęściej spotykane przyczyny poŜaru?
3) omówić obowiązki spoczywające na pracownikach w zakresie ochrony
przeciwpoŜarowej?
4) zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z przepisami
ochrony przeciwpoŜarowej?
5) identyfikować zagroŜenia powstające podczas poŜaru?
6) identyfikować symbole przeciwpoŜarowe i ewakuacyjne?

39
4.6. Zasady ochrony środowiska naturalnego na stanowisku
pracy oraz selekcja i utylizacja odpadów
Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające
na terenie zakładu przemysłowego i niepoŜądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe
lub uciąŜliwe dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, ŜuŜel i popiół, odpady
mineralne, odpady metaliczne.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001 nr 62, poz. 628 z późn. zm.)
określa m.in. zasady gospodarowania odpadami:
Art. 5.
Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów,
powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:
1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne
oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich
uŜytkowania,
2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeŜeli nie udało się zapobiec
powstawaniu odpadów,
3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których
powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.
Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form
usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają
utrzymać na moŜliwie najniŜszym poziomie ich ilość, a takŜe ograniczają negatywne
oddziaływanie na środowisko lub zagroŜenie Ŝycia lub zdrowia ludzi.
Art. 7.
1. Posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny
z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami
gospodarki odpadami.
2. Posiadacz odpadów jest obowiązany w pierwszej kolejności do poddania ich odzyskowi,
a jeŜeli z przyczyn technologicznych jest on niemoŜliwy lub nie jest uzasadniony
z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych, to odpady te naleŜy unieszkodliwiać
w sposób zgodny z wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami.
3. Odpady, których nie udało się poddać odzyskowi, powinny być tak unieszkodliwiane, aby
składowane były wyłącznie te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób było
niemoŜliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub
ekonomicznych.
Art. 10.
1. Odpady powinny być zbierane w sposób selektywny.
Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie
odpadów, jak równieŜ nadzór nad wyŜej wymienionymi działaniami oraz miejscami
unieszkodliwiania odpadów.
Utylizacja – jest to przetworzenie materiałów lub odpadów, które straciły wartość
uŜytkową.
Unieszkodliwianie – likwidacja lub ograniczenie uciąŜliwości odpadów dla środowiska
przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych
lub biologicznych.

40
System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych
elementów: gromadzenie (w miejscu powstawania), usuwanie i unieszkodliwiane.
Zasady prawidłowego gospodarowania odpadami. Gromadzenie to pierwsze ogniwo
systemu gospodarki odpadami. Do gromadzenia odpadów stosuje się specjalnie
przystosowane pojemniki. Pojemniki zostają oznaczone i ustawiane są w specjalnie do tego
celu przeznaczonych miejscach. Miejsca te muszą zapewnić łatwy dostęp. W przypadku
segregacji odpadów powinny być stosowane pojemniki oddzielne dla kaŜdego rodzaju
odpadu, uwzględniające specyficzne cechy odpadów.
Tabela 4. Segregacji odpadów – kolory pojemników [http://www.ekospotkania.republika.pl/segregacja.htm,
20.07.2007]
Pojemniki
niebieskie
PAPIER
Pojemniki Ŝółte
PLASTIK
METAL
Pojemniki
białe
SZKŁO
BEZBARWNE
Pojemniki
zielone
SZKŁO
KOLOROWE
Tu wrzucam:
– gazety i czasopisma,
– katalogi i prospekty,
– papier szkolny
i biurowy,
– ksiąŜki w miękkich
okładkach lub
z usuniętymi twardymi
okładkami,
– torebki papierowe,
– papier pakowy,
– pudełka kartonowe
i tekturowe,
– tekturę.
Tu wrzucam:
– butelki po napojach
(najlepiej zgniecione),
– butelki po płynach
do mycia,
– plastikowe zakrętki,
– plastikowe torebki,
worki, reklamówki,
– plastikowe koszyczki
po owocach,
– puszki po napojach,
– puszki po konserwach
– drobny złom Ŝelazny
i metale kolorowe,
– kapsle.
Tu wrzucam bezbarwne:
– butelki i szklane po
napojach i Ŝywności,
alkoholowych,
– szklane opakowania
po kosmetykach.
Tu wrzucam kolorowe:
– butelki i słoiki szklane
po napojach
i Ŝywności,
alkoholowych,
– szklane opakowania
po kosmetykach.
Recykling odpadów – jest to systemem wielokrotnego wykorzystywania tych samych
materiałów w kolejnych dobrach materialnych i uŜytkowych, czyli powtórne
zagospodarowanie raz wyprodukowanych i uŜytych wyrobów na przykład makulatury,
opakowań szklanych lub plastikowych. Chronione są w ten sposób nieodnawialne lub trudno
odnawialne źródła surowców, a jednocześnie ograniczana jest produkcja odpadów, które
musiałyby być gdzieś składowane lub utylizowane. Pośrednio środowisko naturalne jest
chronione równieŜ poprzez zmniejszenie zuŜycia surowców energetycznych, które musiałyby
być uŜyte w procesach pozyskania surowców z natury i późniejszego zagospodarowania ich
odpadów.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów określa katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych oraz sposób
klasyfikowania odpadów.
W przypadku odpadów z drukarni moŜemy w katalogu znaleźć poniŜsze pozycje:
1) odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb,
lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich – 08, do których
w szczególności zaliczymy:
08.03.07 Szlamy wodne zawierające farby drukarskie
08.03.08 Odpady ciekłe zawierające farby drukarskie
08.03.12* Odpady farb drukarskich zawierające substancje niebezpieczne
08.03.14* Szlamy farb drukarskich zawierające substancje niebezpieczne

41
08.03.15 Pozostałe szlamy farb drukarskich
08.03.16* ZuŜyte roztwory trawiące
08.03.17* Odpadowy toner drukarski zawierający substancje niebezpieczne
08.03.18 Odpadowy toner drukarski nie zawierający substancji niebezpiecznych
08.03.19* Zdyspergowany olej zawierający substancje niebezpieczne
08.03.80 Zdyspergowany olej nie zawierający substancji niebezpiecznych
08.03.99 Inne nie wymienione odpady
2) odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania
ochronne nieujęte w innych grupach – 15:
15.01.01 Opakowania z papieru i tektury
15.01.02 Opakowania z tworzyw sztucznych
15.01.10 Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi
zanieczyszczone
3) Odpady nieujęte w innych grupach – 16:
16.01.13 ZuŜyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy
Z powyŜszej listy odpady oznaczone indeksem górny „*” są uznane za odpady
niebezpieczne.
Poza tymi odpadami moŜna jeszcze w drukarnia spotkać następujące odpady:
− złom płyt offsetowych,
− odpady z naświetlania płyt offsetowych – CtP,
− wywoływacze do płyt offsetowych,
− opakowania z tekstyliów, czyściwa, sorbenty,
− oleje przepracowane,
− świetlówki itp.
Odbiorem (często na koszt własny) powyŜszych odpadów z poligrafii i przekazaniem ich
do utylizacji lub utylizacją, zajmują się wyspecjalizowane firmy (posiadające niezbędne
zezwolenia) rozlokowane na terenie kraju. Firmy te takŜe dostarczają specjalistyczne
pojemniki na gromadzenie odpadów ciekłych oraz wystawiają karty przekazania odpadu.
1. Co rozumiesz pod pojęciem „odpady przemysłowe”?
2. Co określa ustawa o odpadach?
3. Jakie są zasady prawidłowego gospodarowania odpadami?
4. Jakie odpady naleŜy umieszczać w pojemnikach do segregacji odpadów pomalowanych
na kolor: niebieski, Ŝółty, biały, zielony?
5. Co określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie
katalogu odpadów?
6. Jakie odpady powstają w drukarni?
7. Co robić z odpadami powstałymi w drukarni?

42
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj odpady przedstawione przez prowadzącego zajęcia i przyporządkuj je do
właściwego pojemnika, przeznaczonego do segregacji.
Kolor pojemnika do segregacji
odpadów lub inne oznakowanie
Odpady
1) wypisać wszystkie odpady,
2) rozpoznać materiał z którego są wykonane, np. korzystając z informacji na etykietkach
lub opakowaniu, katalogów i innych dostępnych źródeł,
3) przyporządkować odpady do odpowiedniego pojemnika,
4) porównać swoje rozwiązanie z innymi pracami w grupie,
− przepisy w zakresie gospodarki odpadami,
− instrukcja w sprawie gospodarki odpadami,
− pojemniki na odpady, specjalistyczne tuby itp.,
− rękawice i okulary ochronne,
− przykładowe odpady,
− środki do higieny osobistej (płynne mydło, pasta bhp, płyn do dezynfekcji rąk, papierowe
ręczniki),
− materiały i przybory piśmiennicze,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad ochrony środowiska naturalnego na stanowisku
pracy oraz selekcji i utylizacji odpadów.
Ćwiczenie 2
Zidentyfikuj rodzaje odpadów powstałych w drukarni i przy kaŜdym z nich określ jego
negatywny wpływ na środowisko naturalne oraz sposób jego składowania.
1) zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w pracy na typowym stanowisku pracy dla
zawodu drukarz,
2) określić negatywny wpływ odpadów na środowisko naturalne,
3) przedstawić sposób składowania wyszczególnionych odpadów,
− przepisy i wymagania w zakresie gospodarki odpadami produkcyjnymi,
− materiały i przybory piśmiennicze,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad ochrony środowiska naturalnego na stanowisku
pracy oraz selekcji i utylizacji odpadów.

43
1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska?
2) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych?
3) scharakteryzować zasady gospodarki odpadami?
4) wyjaśnić znaczenie utylizacji?
5) określić zagroŜenia wynikające z niewłaściwej gospodarki odpadami?
6) zastosować zasady ochrony środowiska?
7) zidentyfikować odpady powstające w drukarni?
8) określić sposób postępowania z odpadami przemysłowymi powstałymi
w drukarni?

1. Przestrzeganie przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

1. Przestrzeganie przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to 1. Przestrzeganie przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Similar to 1. Przestrzeganie przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska (20)

More from Patryk Patryk

More from Patryk Patryk (11)

1. Przestrzeganie przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska