Dietetyk 321[11] o1.01_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Mąkosa
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
321[11].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Katarzyna Zarębska
lekarz dentysta Alicja Jędrzejczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Mąkosa
Konsultacja:
dr hab. inż. Henryk Budzeń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[11].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu dietetyk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1.Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
8
8
10
10
12
4.2. Higiena pracy
4.2.3. Ćwiczenia
13
13
17
17
19
4.3. Klasyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy
4.3.3. Ćwiczenia
20
20
21
22
23
4.4. Zagrożenia życia i zdrowia pracowników
4.4.1 Materiał nauczania
4.4.3 Ćwiczenia
4.4.4 Sprawdzian postępów
25
25
32
32
39
4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym
4.5.1 Materiał nauczania
4.5.2 Pytania sprawdzające
4.5.3 Ćwiczenia
4.5.4 Sprawdzian postępów
40
40
43
43
45
4.6. Środki ochrony osobistej
4.6.3. Ćwiczenia
46
46
46
47
47
4.7. Pierwsza pomoc
4.7.3. Ćwiczenia
48
48
58
58
60

3
4.8. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w placówkach ochrony zdrowia i
placówkach żywienia
4.8.3. Ćwiczenia
61
61
70
71
74
5. Sprawdzian osiągnięć 75
6. Literatura 78

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w stosowaniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracy dietetyka.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.
W podrozdziałach Materiału nauczania treści kształcenia zostały zaprezentowane
w sposób ogólny. Podany zakres wiadomości powinien być wystarczający do osiągnięcia
celów kształcenia niniejszej jednostki modułowej, ale możesz poszerzyć wiadomości
wykorzystując wskazaną literaturę.

5
Schemat układu jednostek modułowych w module
321[11].O1
Podstawy działalności zawodowej
321[11].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska
321[11].O1.02
Przestrzeganie przepisów prawa
i zasad ekonomiki
w ochronie zdrowia
321[11].O1.03
Nawiązywanie
i utrzymywanie kontaktów
międzyludzkich
321[11].O1.04
Charakteryzowanie działalności placówek
żywieniowych

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− korzystać z technologii informacyjnej,
− identyfikować stanowiska pracy,
− wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp,
− obsługiwać urządzenia techniczne,
− obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
− pracować w grupie i indywidualnie.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posłużyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
− określić wymagania nadzoru państwowego nad warunkami pracy w Polsce,
− zastosować podstawowe zasady higieny i fizjologii oraz wymagania ergonomii,
− określić skutki negatywne czynników w środowisku pracy,
− zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,
− rozpoznać źródła i czynniki niebezpieczne w środowisku pracy,
− dobrać środki ochrony osobistej,
− zabezpieczyć się przed czynnikami szkodliwymi w pracy,
− zinterpretować przepisy, regulaminy, zasady i procedury związane z bezpieczeństwem
poza pracą,
− rozpoznać przyczyny i okoliczności wypadków poza pracą,
− zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
− zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia
i życia,
− zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy
jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa
w stosunku do obywatela. Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy.
Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa i higieny
pracy jest Kodeks Pracy. Instytucjami powołanymi do nadzoru
i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy
są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna
(PIS). Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie
Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP. W zakresie działań Państwowej Inspekcji
Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy.
W miejscu pracy należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów
przeciwpożarowych. Obowiązek przestrzegania przepisów bhp spoczywa tak na pracodawcy
jak i na pracowniku.
Rozpoczynając działalność pracodawca jest obowiązany zawiadomić w terminie 30 dni od
dnia rozpoczęcia działalności właściwego państwowego inspektora sanitarnego
i właściwego inspektora pracy o następujących zdarzeniach:
– o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności,
– zmianie miejsca, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności, zwłaszcza zmianie
technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może spowodować zwiększenie
zagrożenia dla zdrowia pracowników.
Naruszenie powyższych obowiązków stanowi wykroczenie przeciwko prawom
pracownika i zagrożone jest karą grzywny.
Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [11, rozdz. X],
a w szczególności dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.
Podstawowe obowiązki pracodawcy
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy.
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonywanie tych poleceń,
c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

9
4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy
zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracownicy ci mają obowiązek:
a) współpracować ze sobą,
b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Prawa i obowiązki pracownika
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.
2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie spowoduje usunięcia zagrożenia
przez pracodawcę, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając
o tym niezwłocznie przełożonego.
3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.
5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
– znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,
– wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,
– dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
– stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
– poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
– niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
– współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

10
Obowiązki kierującego pracą w zakładzie pracy:
– organizować stanowiska pracy podległych pracowników zgodnie z przepisami
i zasadami bhp,
– dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
– organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniające zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,
– dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenie techniczne,
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
– egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
– zapewnić wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie instytucje nadzorują bhp?
2. Jaki akt prawny reguluje kwestię bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakich czynności i zachowań niezgodnych z przepisami bhp należy unikać w miejscu
pracy?
4. Czego należy przestrzegać w miejscu pracy?
5. Jakie są zadania pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
6. Na kim spoczywa obowiązek przestrzegania przepisów bhp?
7. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie bhp i ppoż?
8. Do czego jest zobowiązany pracodawca rozpoczynający działalność?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskaż obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Tabela do ćwiczenia 1
Obowiązki pracodawcy Obowiązki pracownika
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić obowiązki pracownika i pracodawcy,
2) przeanalizować obowiązki pracownika i pracodawcy,
3) wypełnić tabelę,
4) zaprezentować obowiązki pracownika i pracodawcy na forum grupy.

11
Wyposażenie stanowiska pracy:
– tabela do uzupełnienia ,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przeczytaj uważnie poniższe zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami:
P – prawda lub F – fałsz
Karta pracy do ćwiczenia 2
Jeżeli pracodawca nie stwarza warunków na stanowisku pracy zgodnych z przepisami bhp
i ppoż. pracownik ma prawo do:
− ucieczki z pracy__,
− oddalenia się z miejsca zagrożenia (zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego),
jeżeli pomimo powstrzymania się od wykonywania pracy zagrożenie nadal występuje __,
− powstrzymania się od wykonywania pracy – niezwłocznie zawiadamiając przełożonego) –
jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwom innym osobom __,
− pracy bez względu na brak bezpieczeństwa pracy __.
1) przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika w miejscu pracy stosując przepisy
bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) wypełnić kartę pracy – do ćwiczenia 2,
3) przedyskutować na forum grupy swoją opinię.
– karta pracy do ćwiczenia 2,
Ćwiczenie 3
Określ obowiązki pracownika i pracodawcy stawiając X w odpowiednim kwadracie.
Uzasadnij wybraną odpowiedź.
Tak Nie
1. Czy pracodawca ma obowiązki w zakresie bhp w stosunku do
pracownika?
Jakie?.......................................................................................................
...  
2. Czy pracownik rozpoczynając pracę musi być zapoznany z przepisami
bhp?
Dlaczego?................................................................................................
...  

12
3. Czy istnieją instytucje bezpieczeństwa i higieny pracy?
Jeśli tak, to w jakim
celu?...........................................................................  
1) wyszukać w Kodeksie pracy dział dotyczący bhp,
2) przeanalizować powyższe pytania,
3) znaleźć w Kodeksie pracy odpowiedzi na podane pytania,
4) wskazać dział, rozdział i artykuł w Kodeksie pracy, gdzie znajdują się odpowiedzi na
powyższe pytania,
5) wypełnić kartę pracy do ćwiczenia,
6) omówić swoje propozycje na forum grupy.
– karta pracy do ćwiczenia ,
– Komputer z dostępem do Internetu,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa
pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy?  
2) określić obowiązki pracodawcy?  
3) określić prawa pracownika?  
4) scharakteryzować jak należy wykonywać pracę zgodnie z przepisami bhp?  
5) wskazać akty prawne dotyczące bhp?  

13
Higiena pracy
4.2. Higiena pracy
Słowo higiena pochodzi z języka greckiego. Oznacza zapobieganie chorobom oraz
ochronę zdrowia. W procesie pracy oznacza ono tworzenie takich warunków, które
zapewniają otrzymanie produktu, procesu pracy zdrowego i bezpiecznego dla konsumenta.
Celem zabiegów higienicznych jest usunięcie wszelkich zanieczyszczeń, drobnoustrojów,
owadów i gryzoni oraz zabieg powodujące zapobieganie powstawaniu wszelkich
zanieczyszczeń.
Nieprzestrzeganie zasad higieny jest niebezpieczne dla zdrowia konsumentów i personelu.
Zgodnie z międzynarodowym prawem higiena to wszystkie warunki i pomiary niezbędne do
zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiednich cech produkcji na wszystkich etapach procesu jej
działania.[2, s. 15–16]
Od pracowników wymaga się więc znajomości przepisów sanitarno – higienicznych oraz ich
przestrzegania w codziennej pracy. Wynika to również z zasad etyki zawodowej. [2, s. 16]
Postanowienia kodeksu pracy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia pracownikom
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy to działalność
zmierzająca do ochrony pracownika przed wypadkiem. Natomiast higiena pracy obejmuje
działania chroniące pracownika przed utratą zdrowia, zwłaszcza w następstwie chorób
zawodowych. [6, s. 9]
Higienę można podzielić na kilka etapów (rys. 1.)
Rys. 1. Higiena pracy [opracowanie własne na podstawie informacji 2, s. 16]
Higiena
w zakładzie
pracy
Higiena
personelu
Higiena
produktów
Przykłady:
– sprzątanie,
mycie,
dezynfekcja
pomieszczeń,
naczyń
urządzeń,
– zwalczanie
szkodników.
Przykłady:
– higieniczna
obróbka
nieuszkodzonych
surowców bez
oznak zepsucia,
– dodatki
i opakowania
spełniające normy
chemiczne
i mikrobiologiczne
.
Przykłady:
– higiena
osobista,
– zapobieganie
chorobom,
– dobór
i pielęgnacja
odzieży
ochronnej,
badania
lekarskie
personelu.
Higiena
produkcji
Przykłady:
– zachowanie
zasad higieny
pracy w
procesie pracy.

14
Zasady higieny dotyczą:
– pomieszczeń produkcyjnych,
– innych pomieszczeń w zakładzie,
– sprzętu, maszyn i urządzeń,
– procesów produkcji,
– produktów,
– odpadów,
– zatrudnionego personelu,
– zaopatrzenia w wodę.
Organizm człowieka odgrywa dużą rolę w rozprzestrzenianiu drobnoustrojów
chorobotwórczych, dlatego ludzie powinni utrzymywać wysoki standard higieny osobistej.
Pracownicy zobowiązani są do przestrzegania następujących zasad:
1. Posiadania aktualnej książeczki zdrowia i zgłaszania się na badania okresowe.
2. Osoby chore lub podejrzane o chorobę powinny być odsunięte od pracy.
3. Włosy powinny być czyste, związane, zabezpieczone nakryciem głowy.
4. Nie powinno się dotykać podczas pracy nosa, ust i uszu – jeśli to zrobimy, powinniśmy
umyć ręce w środku myjąco-dezynfekującym.
5. Jedzenie, picie, żucie gumy i palenie tytoniu podczas pracy jest zabronione.
6. Odzież ochronna powinna być czysta – nie powinno się używać agrafek czy szpilek.
7. Przed wyjściem do toalety, poza teren zakładu lub miejsce sprzedaży należy zdjąć odzież
i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, np. rękawiczki jednorazowe.
8. Noszenie biżuterii jest zakazane.
9. Uczestnictwo w szkoleniach z zakresu higieny jest obowiązkowe.
Natomiast w higienie produkcji obowiązują następujące zasady:
1. Poszczególne czynności powinny być wykonywane na wydzielonych stanowiskach pracy
przy użyciu wydzielonego sprzętu.
2. Procesy produkcyjne brudne muszą być prowadzone w wydzielonych pomieszczeniach
z zachowaniem izolacji od procesów czystych.
3. Nie wolno używać tego samego sprzętu wielokrotnie do różnych działań.
4. Odpadki organiczne i śmieci należy segregować zgodnie z ich rodzajem. Jak najszybciej
należy je usuwać poza teren zakładu. [7, s. 24]
Pomieszczenia, związane z produkcją, powinny spełniać wymagania sanitarno-higieniczne,
które dotyczą:
– właściwego rozplanowania pomieszczeń – bardzo ważne jest, aby drogi „brudne” nie
krzyżowały się z „czystymi”,
– materiałów konstrukcyjnych, stosowanych w zakładzie,
– wysokości pomieszczeń,
– rodzaju powierzchni ścian i posadzek,
– konstrukcji okien,
– instalacji elektrycznej,
– wentylacji,
– oświetlenia,
– rodzaju i temperatury wody ciepłej i zimnej,
– pomieszczeń do usuwania odpadów,
– ochrony środowiska,
– dróg transportu,
– dojazdu do lokalu,
– utrzymania czystości.

15
Sprzątanie to podstawowy zabieg, w czasie którego usuwa się mechanicznie
z powierzchni różne zanieczyszczenia, wśród nich drobnoustroje.
Duże znaczenie w higienie pomieszczeń ma sprzątanie codzienne, obejmujące czynności
porządkowe wykonane pod koniec dnia pracy i po każdej zmianie. Są to:
– mycie powierzchni stołów, blatów,
– mycie maszyn, urządzeń, drobnego sprzętu,
– porządkowanie pomieszczeń i stanowisk pracy,
– usuwanie z pomieszczeń resztek produkcyjnych,
– mycie i dezynfekcja pojemników na odpadki,
– mycie urządzeń sanitarnych,
– wietrzenie pomieszczeń produkcyjnych,
– sprzątanie pomieszczeń konsumenckich,
– sprzątanie całego otoczenia zakładu.
Wyposażenie techniczne każdego zakładu powinno być tak zaprojektowane, aby
zapewniało:
– wysoką jakość powierzchni procesu pracy,
– dobór odpowiednich połączeń i uszczelnień,
– odpowiedni sposób ustawienia i mocowania do podłoża,
– łatwość mycia.
Proces mycia i dezynfekcji ma decydujące znaczenie w higienie produkcji. Zapewnia
przyjemne i bezpieczne warunki pracy, mogące przyciągać gryzonie i inne szkodniki,
zapobiega awariom, korzystnie działa na klientów [2, s. 28].
Skuteczne przeciwdziałanie zagrożeniom zdrowia i życia ludności, charakterystycznym dla
współczesnej cywilizacji jest możliwe jedynie przy szerokim zaangażowaniu społecznym.
Przeciwdziałanie obecnym zagrożeniom zdrowotnym wymaga bowiem zbiorowego wysiłku,
np. w celu ochrony środowiska. Niezwykle ważne jest także, kształtowanie pożądanych
nawyków zdrowotnych w społeczeństwie. Postęp cywilizacji i wzrost dobrobytu mogą bowiem
stać się czynnikiem działającym destruktywnie na nasze zdrowie, o czym świadczą przykłady z
wielu krajów wysoko rozwiniętych, w których pojawiają się niekorzystne zmiany w sposobie
życia mieszkańców, sprzyjające upowszechnienie się, tzw. chorób cywilizacyjnych. Do zmian
takich należy np. zmniejszona aktywność ruchowa, nieprawidłowe odżywianie,
rozpowszechnienie palenia tytoniu czy nadmierne obciążenie neuropsychiczne.
Działanie prowadzące do zapobiegania chorobom i wzmacniania zdrowia można podzielić
na trzy grupy:
– kształtowanie optymalnych dla życia i rozwoju człowieka warunków środowiska
materialnego i społecznego,
– rozwijanie kultury zdrowotnej społeczeństwa,
– rozwijanie profilaktycznej działalności służby zdrowia.
W ogólnym zarysie zapobiegania zakażeniom bardzo duże znaczenie ma higiena trybu
życia.
Na pojęcie higienicznego trybu życia składają się różnorodne uświadomione
i nieuświadomione zachowania człowieka, które mają wpływ na zapobieganie chorobom
i polepszanie zdrowia. Prowadzenie higienicznego trybu życia to nie tylko przestrzeganie
zbioru ścisłych reguł. Musi iść z nim w parze daleko idąca indywidualizacja, ponieważ nie ma
jednego wzoru na sposób życia. Istnieją wszakże pewne wspólne zasady postępowania
zgodnie z potrzebami zdrowia. Higieniczny tryb życia nie może być czymś uciążliwym.
Pojęcie higieny osobistej określa się całość zachowań sprzyjających utrzymaniu
i umacnianiu zdrowia, w tym także działań związanych z utrzymaniem czystości ciała, odzieży i

16
najbliższego otoczenia, z doborem odzieży i obuwia pod kątem ich właściwości zdrowotnych,
z higienicznym przyrządzaniem posiłków.
Zachowanie czystości było i jest jednym z podstawowych wymagań higienicznych,
ponieważ uchybienia w tym zakresie stanowiły i jeszcze stanowią bardzo istotną przyczynę
szerzenia się chorób zakaźnych. Istnieje np. pojęcie chorób „brudnych rąk”, do których zalicza
się dur brzuszny, czerwonkę i inne choroby przewodu pokarmowego o podłożu zakaźnym.
Obok względów estetycznych utrzymanie czystości skóry ma istotne znaczenie
higieniczne, przyczyniające się do prawidłowego jej funkcjonowania jako powłoki ochronnej.
Źle utrzymana skóra, zwłaszcza rąk, zaniedbane włosy czy paznokcie mogą stanowić
doskonałe podłoże dla rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych. Wyrobienie nawyku mycia
rąk już od wczesnych lat stanowi ważny sprawdzian kultury zdrowotnej i ogólnej. Troska o
skórę rąk nakazuje stosowanie ochronnych rękawic przy wykonywaniu prac szczególnie
brudzących, wymagających moczenia rąk lub stwarzających możliwości powstawania
mikrourazów. Do ochrony rąk oraz ich pielęgnacji wskazane jest stosowanie kremów
ochronnych i odżywczych. Uchybienia w pielęgnacji rąk i stóp oraz mikrourazy, na które
narażone są stopy i ręce, stosunkowo często przyczyniają się do rozwoju zakażeń.
Powstawaniu grzybicy naskórkowej i drożdży, zwłaszcza w przestrzeniach międzypalcowych,
sprzyja maceracja naskórka pod wpływem wilgoci, np. pocenia się.
Źródłem zakażenia mogą być:
– ludzie zakaźnie chorzy i chore zwierzęta,
– ludzie i zwierzęta będące nosicielami zarazków,
– zwłoki ludzki lub zwierząt krótko po śmierci.
Okres zaraźliwości jest to czas, w którym zakażenie może być przenoszone na ludzi
zdrowych. W różnych chorobach zakaźnych okres ten ma różną długość.
Do grupy dróg bezpośredniego szerzenia się zakażeń należą:
– bezpośrednia styczność z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, podczas pielęgnacji
i leczenia chorych,
– bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem (np. ukąszenia, zadrapania),
– droga łożyskowa (wrodzone postacie chorób, np. różyczka, toksoplazmoza),
– zakażenie własnymi pasożytami (np. jajami owsika przenoszonymi na własnych rękach do
ust).
Do chorób pośredniego szerzenia zakażeń należą:
– droga powietrzna, najczęściej kropelkowa, gdy zarazki dostają się do dróg oddechowych
wraz z kropelkami wydzielin od chorych podczas kaszlu, kichania, głośnego mówienia,
– droga pokarmowa i wodna, przez zakażone pokarmy, przez zakażoną wodę, przy czym
dochodzi czasem do dużych epidemii o szczególnej dynamice,
– zakażenie poprzez glebę, w której znajdują się zarazki, zwykle w postaci przetrwalnikowej
(np. tężca, jaja pasożytów wielokomórkowych),
– przenoszenie przez stawonogi, głównie owady, ale także przez kleszcze i rzadziej
roztocze,
– przenoszenie przez przedmioty w otoczeniu człowieka (zakażona bielizna osobista,
pościelowa, środki toaletowe, książki, zabawki dziecięce).
Czynniki obronne zakażeniom są ukierunkowane na przeciwdziałanie szkodliwej
działalności poszczególnych zarazków. Organizm może je uzyskać w sposób bierny –
w okresie niemowlęcym przeciwciała z mleka matki, później swoiste przeciwciała we
wstrzyknięciach surowicy odpornościowej oraz w sposób czynny naturalny – przechorowanie i
zakażenie bezobjawowe albo sztuczne – wytworzenie w organizmie odporności swoistej
poprzez szczepionki.

17
W epidemiologii ogromne znaczenie ma wiedza o różnych aspektach życia społecznego,
o rozwoju ekonomicznym, demograficznym, stanie higieny społeczeństwa, o służbie zdrowia.
Czynniki te wpływają na poszczególne ogniwa procesu epidemicznego działają hamująco na
szerzenie się chorób zakaźnych lub ułatwiają ich rozpowszechnianie. Urbanizacja, np.
i związane z nią warunki bytowania ludności ułatwiają szerzenie się niektórych zakażeń,
zwłaszcza wśród dzieci, natomiast lepsze warunki mieszkaniowe, odpowiedni stan higieny
komunalnej, higieny żywienia przyczyniają się w znacznym stopniu do ograniczenia
występowania wielu chorób głównie szerzących się w drogą pokarmową i wodną.
Zasięg chorób zakaźnych może być różny. Zachorowania pojedyncze, odosobnione,
nazywa się sporadycznymi. Jeśli choroba utrzymuje się na pewnym obszarze stale, dając
podobną liczbę zachorowań, mówi się o epidemii.
Sprawne działanie w zwalczaniu chorób zakaźnych polega na:
– możliwie wczesnym prawidłowym rozpoznaniu choroby, wykryciu źródła lub źródeł
zakażenia i unieszkodliwianiu ich,
– przerwaniu, a gdy to jest niemożliwe ograniczeniu dróg szerzenia się choroby,
– ochronie ludzi z otoczenia, a niekiedy większej populacji, przed zachorowaniami.
Unieszkodliwienie źródeł zakażenia to przede wszystkim izolacja chorych oraz ich
leczenie, które obok innych pozytywnych wyników może skrócić okres zaraźliwości i w ten
sposób ograniczyć rozwój procesu epidemicznego.
1. Co rozumiesz pod pojęciem higieny?
2. Co grozi w przypadku nieprzestrzegania zasad higieny?
3. Jakie czynniki warunkują bezpieczeństwo higieny pracy?
4. Jak możemy podzielić higienę pracy?
5. Czego dotyczą zasady higieny?
6. Do czego zobowiązani są pracownicy w zakresie higieny?
7. Jakie zasady higieny obowiązują w pracy?
8. Jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy?
9. Jakie znaczenie w higienie pracy ma codzienna higiena pomieszczeń produkcyjnych?
10. Jakie są źródła zakażenia?
11. Co zaliczamy do grupy dróg bezpośredniego szerzenia się zakażenia?
12. Jakie są czynniki obronne zakażeniom?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij zasady zorganizowania pracy pod względem higieny pracy.
1) wskazać elementy przygotowania się do pracy,
2) rozróżnić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy na forum grupy,
3) scharakteryzować czynniki bhp.

18
– arkusz papieru,
Ćwiczenie 2
Określ znaczenie:
− higieny w zakładzie pracy,
− higieny personelu,
− higieny produktów,
− higieny produkcji. Opisz jakie warunki higieny powinny być przestrzegane w zakładzie
pracy.
1) scharakteryzować poszczególne rodzaje higieny,
2) określić jakie znaczenie ma przestrzeganie higieny w miejscu pracy,
3) wskazać czym grozi nieprzestrzeganie zasad higieny,
4) zaprezentować swoje propozycje na forum grupy.
– arkusz papieru,
Ćwiczenie 3
Wskaż, jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy. Dokonaj analizy
zagrożeń, jeżeli urządzenia techniczne nie spełniają wymogów bhp.
1) wskazać wymogi, jakie powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy,
2) wskazać warunki, których nie powinny spełniać urządzenia,
3) wyjaśnić jakie niebezpieczeństwa grożą pracownikowi gdy pomieszczenia nie spełniają
warunków bhp,
4) scharakteryzować wymogi bhp, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia,
5) dokonać analizy dlaczego brak higieny w pomieszczeniach grozi niebezpieczeństwu nie
tylko dla pracownika,
6) zaprezentować efekty wykonanej pracy.
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia
– kolorowe kartki – czerwone i niebieskie.

19
Ćwiczenie 4
Zaznacz poprawną odpowiedź spośród trzech możliwości:
1. Postanowienia Kodeksu pracy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia pracownikom:
a) bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
b) dobrego i dużego wynagrodzenia,
c) dobrych warunków pracy.
2. Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie są kształtowane przez czynniki:
a) sanitarno-higieniczne,
b) materialne i społeczne,
c) bytowe.
3. Proces mycia i dezynfekcji w higienie produkcji ma:
a) decydujące znaczenie,
b) nie ma wpływu na proces produkcji,
c) zależy od procesu produkcji.
1) przeanalizować pytania,
2) znaleźć w Kodeksie pracy przepisy dotyczące zagadnień podanych w pytaniach,
3) wskazać poprawne odpowiedzi,
4) scharakteryzować poszczególne zagadnienia na forum grupy.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie higieny?  
2) wskazać czynniki warunkujące bezpieczeństwo higieny pracy?  
3) określić czego dotyczą zasady higieny?  
4) wskazać wymogi higieny pomieszczeń w miejscu pracy?  
5) określić jakie znaczenie ma higiena pracy?  
6) określić źródła zakażeń?  

20
4.3. Klasyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy
Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy są kształtowane przez czynniki
materialne i społeczne.
Czynniki materialne obejmują między innymi:
– budynki i pomieszczenia zakładu pracy,
– wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i urządzenia produkcyjne,
– czynniki szkodliwe i uciążliwości występujące na stanowiskach pracy,
– zagrożenia wypadkowe,
– ogólne zabezpieczenia techniczne: wentylacja, klimatyzacja, itp.,
– zabezpieczenia poszczególnych stanowisk pracy lub maszyn,
– zaopatrzenie pracowników w sprzęt ochrony osobistej, np. rękawice ochronne i fartuchy
oraz potrzebne środki.
Uwarunkowania społeczne obejmują sferę organizacji pracy, płac, motywacji do
wykonywania zadań, stosunków międzyludzkich i wiele innych [6, s. 9].
Bezpieczeństwo w zakresie pracy gwarantowane jest przede wszystkim przez odpowiedni
stan obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy, maszyn i innych urządzeń technicznych oraz
stosowanie materiałów i procesów technologicznych które są bezpieczne dla zdrowia
pracownika.
Środowisko pracy jest swego rodzaju środowiskiem nienaturalnym, wytworzonym przez
człowieka. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika, więc z narażenia
pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących
na stanowisku pracy.
Czynnik niebezpieczny to czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub
innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
śmiertelnego.
Czynnik szkodliwy oznacza czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do
pogorszenia stanu zdrowia człowieka.
Czynnik uciążliwy nie stanowi wprawdzie zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka,
lecz utrudnia pracę lub przyczynia się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do
wykonywania pracy lub innej działalności bądź wpływa na zmniejszenie wydajności.
W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać się
szkodliwym, a szkodliwy – niebezpiecznym.
W procesie pracy człowiek oddziałuje bezpośrednio lub pośrednio na szeroko rozumiane
przedmioty pracy (narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie stanowisk pracy,
surowce, materiały i półfabrykaty stałe lub płynne, wyroby gotowe, itp.), które w strefach
swojego naturalnego oddziaływania stanowią potencjalne źródła niebezpiecznych czynników
mechanicznych, mogących powodować zagrożenia, głównie urazami. Zagrożenie urazami
powstaje wówczas, gdy na człowieka oddziałuje lub może oddziaływać czynnik niebezpieczny,
którego źródłem mogą być wymienione wyżej przedmioty pracy lub podmioty otoczenia.
Oddziaływania te mogą prowadzić do bezpośredniego uderzenia, przecięcia, zmiażdżenia,
przebicia lub innego urazu ciała człowieka. Urazy mechaniczne ciała człowieka mogą być
również następstwem takich zdarzeń, jak poślizgnięcie się na posadzce czy upadek
z wysokości.
Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy
rozpoznanie zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków

21
pracy. Do elementów procesu rozpoznawania zagrożeń można zaliczyć: właściwe
odczytywanie sygnałów, zrozumienie przebiegu procesów pracy, postrzeganie środowiska
pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa, postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn)
zagrożeń. Zagrożenia są klasyfikowane na kilka sposobów w zależności od zastosowanego
kryterium klasyfikacji. Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium
podziału rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się:
– zagrożenia fizyczne,
– zagrożenia chemiczne,
– zagrożenia biologiczne,
– zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).
Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich
wczesne rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka a ich
identyfikacja możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami –
miernikami (obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacze cyfrowe). Zagrożenia fizyczne to
wszystkie obce substancje i materiały, które mogą spowodować fizyczne uszkodzenia
człowieka.
Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę ze względu na powszechność występowania
możemy wymienić:
– mikroklimat zimny i gorący,
– hałas,
– wibracje.
Zagrożenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje chemiczne w postaci par
dymów, gazów płynów oraz aerozolu.
Natomiast zagrożenia biologiczne to bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty związane z pracą
wykonywaną w działalności medycznej, gospodarce hodowlanej, zakładach mięsnych.
Poza czynnikami szkodliwymi w zakładzie pracy występują różne uciążliwości, czyli
niemierzalne negatywne uwarunkowania wynikające z charakteru wykonywanej pracy.
W zakładach pracy są to najczęściej: nadmierny wysiłek przy dźwiganiu ciężarów, praca
stojąca, długotrwałe moczenie rąk i wiele innych. Szczególnym rodzajem uciążliwości jest
praca nocna [6, s. 10].
W Polsce dla wielu chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych obowiązują
normatywy higieniczne. Są to:
– najwyższe dopuszczalne stężenia chemicznych czynników szkodliwych, mierzonych
laboratoryjnie,
– najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznych czynników szkodliwych mierzone sprzętem i
aparaturą kontrolno pomiarową.
Obowiązujące w Polsce najwyższe stężenia i natężenia czynników szkodliwych ustalają
rozporządzenia ministra właściwego do spraw pracy wydane w porozumieniu z ministrem
zdrowia. Pracodawcy powinni znać stężenia i natężenia czynników szkodliwych na
stanowiskach pracy oraz dbać, aby nie przekroczyły obowiązujących normatywów, a także
informować pracowników o zagrożeniach. Badania i pomiary stężeń czynników szkodliwych
wykonują odpowiednie stacje sanitarno-epidemiologicznych i inne laboratoria świadczące tego
typu usługi.
Następstwem niekorzystnych warunków lub charakteru wykonywanej pracy są choroby
zawodowe. Są to schorzenia, które mają związek z wykonywaną pracą [6, s. 10–11].

22
1. Co rozumiesz pod pojęciem czynnik niebezpieczny?
2. Czym są czynniki szkodliwe?
3. Co rozumiesz pod pojęciem czynnik uciążliwy?
4. Jakie zagrożenia zaliczamy do fizycznych?
5. Co wchodzi w skład zagrożeń chemicznych?
6. Co wchodzi w skład zagrożeń biologicznych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownika w zakresie bhp?
1) wskazać czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) wskazać i omówić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawcy na forum grupy,
3) scharakteryzować czynniki bhp pracy w miejscu pracy.
– arkusz papieru,
Ćwiczenie 2
W poniższym tekście wstaw brakujące słowa, tak aby zdania były prawidłowo
sformułowane.
Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia pracownika na
działanie czynników niebezpiecznych,................................................, występujących na
stanowisku pracy.
Zagrożenie..................................., to wszystkie obce substancje i materiały, które mogą
spowodować fizyczne uszkodzenie człowieka.
Do grupy zagrożeń fizycznych zaliczamy: mikroklimat zimny i gorący ..........................,
...................... .
Zagrożenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje .................................... w
postaci par dymów, .................................. oraz aerozolu.
Do grupy czynników uciążliwych należą:......................................., praca stojąca,
........................................................ .
1) przeanalizować test do uzupełnienia,
2) wstawić poprawne odpowiedzi w brakujące miejsca w tekście,

23
3) uzasadnić odpowiedzi,
4) zaprezentować swoje propozycje na forum grupy.
– Karta pracy do ćwiczenia 2,
Ćwiczenie 3
Wskaż czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe w miejscu pracy. Dokonaj analizy
czynników.
1) wskazać czynniki szkodliwe, niebezpieczne, uciążliwe,
2) określić jakie zagrożenia niosą ze sobą poszczególne czynniki w miejscu pracy,
3) dokonać analizy poszczególnych czynników,
4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.
– kartki papieru,
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij do czego pracodawca jest zobowiązany gdy prowadzi działalność gospodarczą
i zatrudnia pracowników, oraz co mu grozi gdy stwarza zagrożenie wystąpienia
niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracownika.
1) wskazać obowiązki pracodawcy rozpoczynającego działalność gospodarczą
i zatrudniającego pracowników,
2) określ konsekwencje dla pracodawcy, który nie przestrzega i zarazem stwarza zagrożenie
wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracowników,
3) scharakteryzować efekty pracy na forum grupy.
– arkusz papieru,

24
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownikom
w miejscu pracy?  
2) scharakteryzować czynniki niebezpieczne?  
3) określić czynniki uciążliwe?  
4) określić zagrożenia chemiczne?  
5) zdefiniować czynniki szkodliwe?  

25
4.4. Zagrożenia życia i zdrowia pracownika
Bardzo ważnym elementem w procesie pracy jest dopasowywanie warunków pracy do
pracownika – co jest jednym z kluczowych celów ergonomii. Ważnym dla wszystkich
pracowników wykonujących pracę na stanowiskach pracy, jest zapoznanie się
z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca powodowała możliwie najmniejsze szkody i
negatywne komplikacje zdrowotne.
Praca to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia określonych
wartości materialnych bądź kulturalnych.
Stanowisko robocze to przestrzeń, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje
pracę. W przestrzeni tej znajdują się sprzęty i materiały niezbędne do produkcji, gotowe
wyroby oraz odpady. Stanowiska pracy muszą być dostosowane do rodzaju i wielkości
produkcji. Pracownik musi mieć zapewnioną swobodę ruchów i przestrzeń komunikacyjną.
Zaopatrzenie w materiały nie powinno być większe niż przewidziane na jedną zmianę. Odpady
poprodukcyjne należy sukcesywnie usuwać, zwłaszcza jeżeli zagrażają bezpieczeństwu
pracowników i jakości produkcji.
Maszyny i urządzenia muszą być sprawne technicznie i czyste, zwłaszcza w gastronomii
i przy produkcji żywności. Sprzęt należy wykorzystywać zgodnie z przeznaczeniem w sposób
zapewniający bezpieczeństwo obsługi. O uszkodzeniach i niesprawności sprzętu trzeba
informować przełożonych. Maszyny w ruchu muszą być pod stałym nadzorem, z wyjątkiem
automatów. Wirujące części maszyn muszą mieć stałe osłony, a odzież obsługujących takie
maszyny ze względów bezpieczeństwa nie może mieć luźno zwisających części, jak np. poły
fartuchów [6, s. 43–44].
Pracownicy wykonujący pracę na stojąco powinni mieć możliwość odpoczynku w pozycji
siedzącej w pobliżu miejsca pracy.
W miejscu pracy czyha wiele zagrożeń związanych z wykonywaną pracą, jednak do
typowych zagrożeń w miejscu pracy zaliczmy:
– pożar,
– pasożyty,
– zakażenie grypą,
– przeciążenie układu ruchu,
– czynniki chemiczne drażniące,
– czynniki chemiczne alergeny – uczulenie na środki czyszczące i myjące,
– skaleczenia, zakłucia,
– wymuszona pozycja ciała,
– poparzenia,
– hałas,
– porażenie prądem elektrycznym,
– upadek,
– niekorzystny mikroklimat,
– tlenek węgla,
– stres,
– uderzenie człowieka o nieruchomy czynnik materialny.
Jednak nie zawsze da się uniknąć wypadku w pracy. Gdy wypadek nastąpi to pracownik
jak pracodawca moją pewne obowiązki i zadania do spełnienia.

26
Pojęcie wypadku przy pracy, jakiemu uległ pracownik, definiuje ustawa z dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych ( Dz. U. Nr 199, poz. 1673).
Wypadkiem przy pracy jest zdarzenie:
– nagłe,
– wywołane przyczyną zewnętrzną,
– powodujące uraz lub śmierć,
– które nastąpiło w związku z pracą.
Wszystkie cztery powyżej wymienione elementy muszą wystąpić łącznie. Brak któregoś
z nich powoduje, iż dany wypadek nie może być zakwalifikowany jako wypadek przy pracy.
Nagłość zdarzenia ma miejsce wówczas, gdy występuje w ciągu jednej dniówki roboczej
(obowiązującego czasu pracy, godzin nadliczbowych) włączając w to drogę do pracy
i z pracy.
Przyczyną zewnętrzną będą wszelkie urazy mechaniczne, chemiczne, cieplne, siły przyrody
oraz działanie osób trzecich.
Związek zdarzenia z pracą ma miejsce wówczas, gdy zdarzenie nastąpiło:
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez poleceń. Czynnością taką będzie, np. próba usunięcia awarii przez
pracownika, jeżeli w jej trakcie uległ wypadkowi,
– w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze pomiędzy siedzibą
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Ustalając związek zdarzenia z pracą trzeba pamiętać, iż nie musi być on bezpośredni, tzn.
nie musi obejmować tylko czynności bezpośrednio dotyczących świadczenia pracy. Może on
dotyczyć również dojścia pracownika do zakładu pracy, udanie się do przełożonego, spożycia
posiłku, itp. Związek z pracą występuje również wówczas, gdy w czasie godzin pracy
pracownik zostanie zwolniony przez przełożonego w celu załatwienia spraw osobistych lub
wizyty u lekarza. [5, s. 28–29]
Z wypadkiem przy pracy został również zrównany wypadek, jakiemu uległ pracownik:
– w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem
pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
Okres delegowania pracownika poza miejsce jego stałego zamieszkania podlega
szczególnej ochronie. Wypadek przy pracy będzie więc również wypadek, jakiemu uległ
pracownik podczas czynności przygotowujących do pracy w następnym dniu, tj. w trakcie
mycia, przygotowania posiłku, snu, itp. Jednakże, jeżeli w czasie swojego czasu wolnego
pracownik odwiedzi znajomych i ulegnie u nich wypadkowi, to wówczas związek z pracą
zostanie zerwany i nie będzie to wówczas wypadek przy pracy,
– w związku z udziałem w szkoleniu w zakresie powszechnej samoobrony,
– przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Wypadki przy pracy ustawa dzieli na:
1. Wypadki śmiertelne – jeżeli śmierć w wyniku wypadku nastąpiła w okresie
nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
2. Wypadki ciężkie – jeżeli w wyniku wypadku nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała:
– utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej,
– inne uszkodzenia ciała albo rozstrój zdrowia naruszające podstawowe funkcje organizmu,
– choroba nieuleczalna zagrażająca życiu,
– trwała choroba psychiczna,

27
– trwała, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie,
– trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
3. Pozostałe wypadki (w tym zbiorowe) [5 s. 29].
Pracownik może również ulec wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy. Wypadkiem
tym jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło w drodze do lub
z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia
rentowego, a droga do pracy lub z pracy była najkrótsza i nie została przerwana.
Za drogę do pracy lub z pracy uważa się drogę:
– z domu do pracy lub z pracy do domu,
– do miejsca lub z miejsca innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł
ubezpieczenia rentowego, do zwykłego miejsca wykonywania funkcji lub zadań
zawodowych albo społecznych lub z tego miejsca,
– do miejsca albo z miejsca odbywania nauki lub studiów,
– do miejsca lub z miejsca zwykłego spożywania posiłków [5, s. 30].
Obowiązek udzielenia pierwszej pomocy pracownikowi, który uległ wypadkowi wynika
z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 1992 r. w sprawie ustalania okoliczności
i przyczyn wypadków przy pracy. Forma i zakres pierwszej pomocy zależne są od okoliczności
oraz urazowych następstw wypadku. Przełożony pracownika, który uległ wypadkowi,
obowiązany jest dopilnować, by poszkodowany znalazł się pod opieką lekarza
i powiadomić rodzinę o zaistniałym wydarzeniu [3, s.15].
W razie zaistnienia w zakładzie wypadku bezpośredni przełożony (pracownika, który uległ
wypadkowi) obowiązany jest niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia
jego okoliczności i przyczyn. W szczególności nie należy dopuszczać do miejsca wypadku
osób niepowołanych, uruchamiać wstrzymanych maszyn i urządzeń, dokonywać zmiany
położenia urządzeń i przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć
jego okoliczności.
Pracodawca obowiązany jest sporządzić następującą dokumentację związana
z wypadkiem:
– protokół powypadkowy,
– statystyczną kartę wypadkową,
– wpisać wypadek do rejestru wypadków,
– kartę wypadku w drodze do lub z pracy [5 s. 39].
Protokół powypadkowy sporządza zespół powypadkowy wyznaczony przez pracodawcę,
w którym stwierdza, czy dany wypadek był wypadkiem przy pracy.
Protokół powinien być sporządzony nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania
zawiadomienia o wypadku. Jeżeli zespół przekroczy ten termin, wówczas ma obowiązek
wskazać w protokole uzasadnioną przyczyną opóźnienia. Do protokołu dołącza się wszystkie
dokumenty, na podstawie których zespół dokonał ustaleń. Członek zespołu może umieścić
w protokole zdanie odrębne. Z treścią protokołu zespół zapoznaje poszkodowanego lub
członków rodziny pracownika zmarłego na skutek wypadku. Poszkodowany lub członek
rodziny zmarłego pracownika ma prawo zgłaszać uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych
w protokole.

28
Wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy przedstawia tabela 1 [9]
Tabela 1. Protokół powypadkowy [9]

29

30

31

32
1. Co nazywamy miejscem pracy?
2. Jakie wyróżniamy zagrożenia w miejscu pracy?
3. Co rozumiemy po pojęciem wypadku przy pracy?
4. Jak dzielimy wypadki w pracy?
5. Do czego jest zobowiązany pracodawca gdy nastąpi wypadek?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeczytaj uważnie poniższe stwierdzeniaa i oceń ich prawdziwość oznaczając literami
P –prawda lub F – fałsz.
− wypadkiem nazywamy zdarzenie śmiertelne i nagłe__,
− pracodawca powinien zapewnić odpowiednie warunki pracy zgodne z przepisami bhp__,
− pracownik ma obowiązek spać w ciągu pracy ok. 1 godziny__,
− protokół powypadkowy musi sporządzić pracownik__,
− pracownik może palić tytoń w czasie pracy__,
− pracownik w czasie pracy musi nosić ubranie ochronne__,
− pracownik nie musi powiadamiać o wypadku przy pracy__,
− pracodawca jest zobowiązany do zapobiegania wypadkom w pracy__.
1) scharakteryzować obowiązki pracodawcy i pracownika,
2) wypełnić kartę pracy,
3) wymienić poszczególne zdania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy.
Ćwiczenie 2
Wskaż zasady i kierunki kształtowania poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy
w miejscu pracy pracowników.
1) wskazać zasady poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników,

33
2) scharakteryzować poszczególne zasady poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy
pracowników,
3) wyjaśnić w jakim celu należy dobrze organizować środowisko pracy, aby było ono
bezpieczne dla pracownika,
4) określić jakie elementy wskazują na to, że miejsce pracy nie jest bezpieczne,
5) zaprezentować swoje zdanie na forum grupy.
– dwie kartki, jedna koloru czerwonego druga niebieskiego (dla każdego ucznia),
Ćwiczenie 3
Zdefiniuj i wyjaśnij poszczególne pojęcia dotyczące wypadku przy pracy.
Zagadnienia Wyjaśnienie zagadnień
Definicja wypadku przy
pracy
Podział wypadku przy
pracy
Obowiązki pracodawcy
w przypadku zaistnieni
a wypadku przy pracy
Dokumentacja
powypadkowa
1) zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy,
2) określić, kiedy zaistnieje wypadek przy pracy,
3) określić, jakie są obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,
4) określić, jaki jest podział wypadku przy pracy,
5) wypisać obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,
6) wypisać dokumentację powypadkową.
– tabela do uzupełnienia ,

34
Ćwiczenie 4
Pracownik w miejscu pracy skaleczył się urządzeniem technicznym. Wypełnij protokół
powypadkowy dla pracownika, który uległ wypadkowi w czasie pracy.
1) wskazać rodzaj wypadku przy pracy,
2) sporządzić protokół powypadkowy,
3) dokonać analizy poprawności sporządzenia protokołu na forum grupy.
– Karta pracy do ćwiczenia 4,

35

36

37

38

39
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować stanowisko robocze?  
2) określić zagrożenia w miejscu pracy?  
3) wyjaśnić pojęcie wypadku w pracy?  
4) określić jak dzielimy wypadki?  
5) wyjaśnić do czego jest zobowiązany pracodawca, gdy nastąpi wypadek?  

40
4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym
Na pracowników mogą działać różne czynniki szkodliwe oraz uciążliwości związane ze
stanowiskiem pracy i niekorzystnie wpływać na stan ich zdrowia. Czynniki szkodliwe –
chemiczne, fizyczne i biologiczne – są zawsze związane ze środowiskiem pracy. Natomiast
uciążliwości wynikają z charakteru wykonywanej pracy.
Czynniki szkodliwe chemiczne stanowią największą grupę szkodliwości. Najczęściej
występują w postaci pyłów, par, gazów i dymów, które przedostają się do organizmu głównie
przez drogi oddechowe, w znacznie mniejszym stopniu przez przewód pokarmowy. Nieliczne
z nich są wchłaniane przez skórę. Wchłonięte w nadmiarze mogą powodować zatrucia
[6, s. 52].
Bardzo ważnym elementem w każdej pracy jest unieszkodliwianie, czyli całkowite lub
częściowe eliminowanie szkodliwego oddziaływania środków toksycznych poprzez ich
utylizację (gospodarcze wykorzystanie odpadów) lub izolację od środowiska:
Unieszkodliwianie toksyn obejmuje:
– selektywne gromadzenie w miejscu powstania z rozdzieleniem na te składniki, które mogą
być zagospodarowane jako surowce wtórne oraz pozostałe, wymagające izolacji oraz
dokładne ich oznaczenie i zabezpieczenie w miejscu ich przechowywania,
– składowanie na wysypiskach specjalnie zbudowanych i odpowiednio zlokalizowanych
z dala od ujęć wody pitnej, w podłożu o małej przepuszczalności, zabezpieczających
środowisko przed rozprzestrzenianiem się toksyn,
– spalanie – najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania wszelkich substancji i odpadów
jest zalecana zwłaszcza dla odpadów stanowiących zagrożenie epidemiologiczne, gazowe
produkty spalania zawierające szkodliwe dla środowiska składniki muszą być przed
odprowadzeniem do atmosfery oczyszczone.
Ostre zatrucia powstają wskutek krótkotrwałego działania czynnika szkodliwego o dużym
stężeniu w powietrzu. Na przykład zatrucia tlenkiem węgla powstają w czasie od kilkunastu
minut do kilku godzin jego oddziaływania, zależnie od stężenia. Natomiast zatrucia przewlekłe
to wynik narażenia osoby na czynniki szkodliwe przez dłuższy czas, liczony
w miesiącach, a nawet latach. Wiele czynników chemicznych działa na skórę drażniąco lub
uczulająco, np. żywice epoksydowe lub składniki smarów [6, s. 52].
Do czynników szkodliwych fizycznych zalicza się niekorzystny mikroklimat – zimny
i gorący – oraz hałas i wibracje.
Hałas to zjawisko akustyczne, które w danej chwili i miejscu działa negatywnie na
organizm człowieka. Jest najczęściej występującym fizycznym czynnikiem szkodliwym, a jego
źródłem są maszyny i urządzenia, w tym wentylacyjne. Praca w nadmiernym hałasie ogranicza
zdolność myślenia, pobudza nerwowo i powoduje szybkie zmęczenie. Hałas o natężeniu
powyżej 90 dB (decybeli) może spowodować uszkodzenie słuchu. Dla porównania samochód
osobowy jadący z prędkością 100 km/h wytwarza hałas o natężeniu około 76 dB, a głośno
nastawione radio lub telewizor – 70 dB [8, s. 52].
Do szkodliwych czynników biologicznych należą bakterie, wirusy i pasożyty, które
wywołują choroby zakaźne lub zakażenia.
Całkowite wyeliminowanie chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych z miejsca pracy
jest najczęściej nieosiągalne. Zwykle wymaga dużych nakładów finansowych
i radykalnej zmiany technologii. Na przykład benzen o silnym działaniu rakotwórczym

41
zastąpiono innymi, mniej toksycznymi rozpuszczalnikami. Kilka lat temu wycofano azbest
z przemysłu z powodu zagrożenia pylicą i rakiem płuc [6, s. 53].
Każdy zakład pracy musi zadbać o to, aby występujące tam czynniki chemiczne nie
przekraczały najwyższych dopuszczalnych stężeń, a szkodliwe czynniki fizyczne, jak hałas
i wibracje, najwyższych dopuszczalnych natężeń. W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenia
czynników chemicznych oraz najwyższe dopuszczalne natężenia czynników fizycznych
określają rozporządzenia ministra pracy. Badania stężeń i pomiary natężeń tych czynników
wykonują odpłatnie usługowe laboratoria higieny pracy oraz stacji sanitarno-epidemiologiczne.
Utrzymanie stężeń i natężeń czynników szkodliwych w bezpiecznych granicach
umożliwiają między innymi ogólne środki techniczne: wentylacja, klimatyzacja, hermetyzacja
urządzeń, wyciszanie hałaśliwych maszyn. W razie konieczności stosuje się indywidualne
środki ochrony, jak ochronniki słuchu ( wkładki do przewodu słuchowego, nauszniki)
zabezpieczające przed hałasem, okulary chroniące przed promieniowaniem ultrafioletowym [6,
s. 53].
Do uciążliwości wynikających z charakteru wykonywanej pracy należy między innymi
nadmierny wysiłek mięśni podczas dźwigania ciężarów, praca w pozycji stojącej, praca
z długotrwałym zaangażowaniem ograniczonych grup mięśni i monotonią ruchów. Innym,
bardzo specyficznym rodzajem uciążliwości jest praca nocna. W odróżnieniu od czynników
szkodliwych uciążliwości są niemierzalne [6, s. 53].
Do najczęściej występujących czynników szkodliwych w miejscu pracy należą:
– niekorzystny mikroklimat,
– znaczna wilgotność (następstwo intensywnego parowania),
– obecność dymu i spalin z palenisk (z tlenkiem węgla),
– ciągłe moczenie rąk w wodzie z roztworami środków myjących,
– praca w pozycji stojącej (przy stołach produkcyjnych, zlewozmywakach i bufetach),
– praca nocna (w lokalach rozrywkowych) [6, s. 54].
Wskazówki, jak należy unikać i likwidować zagrożenia awarte są w tabeli 2.
Tabela 2. Identyfikacja i charakterystyka zagrożeń [opracowanie własne]
Zagrożenia Charakterystyka zagrożeń Środki zaradcze
Pożar, wybuch Obsługa trzonu gazowego Przestrzeganie: instrukcji bhp
i ppoż.
Pasożyty (np.glista ludzka) Kontakt z zanieczyszczonymi
glebą warzywami i ziemniakami
Przestrzeganie: instrukcji bhp
i reżimu sanitarnego
Zagrożenie grypą Kontakt z pracownikami
zatrudnionymi w oddziałach lub
pacjętami
Szczepienie ochronne,
przestrzeganie: instrukcji bhp
i reżimu sanitarnego
Przeciążenie układu ruchu Przenoszenie dużych garnków
z posiłkami przy sporządzaniu
i wydawaniu posiłków,
produktów spożywczych:
warzyw, owoców w skrzynkach
i pojemnikach
Przestrzeganie: norm dźwigania
dla kobiet, rotacji pracowników,
instrukcji bhp, badań lekarskich,
przeciwwskazań zdrowotnych
pracowników, szkoleń bhp,
odpowiednia organizacja pracy
w zespole
Czynniki chemicznie drażniące Stosowane środki do dezynfekcji Stosowanie środków ochrony
osobistej (maski, rękawice)
Przestrzeganie: instrukcji bhp,
procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych pracowników
Czynniki chemiczne alergeny –
uczulenie na środki czyszczące
Praca ze środkami czystości Przestrzeganie: instrukcji bhp,
procedur, przeciwwskazań

42
i myjące zdrowotnych, przeniesienie na
inne stanowisko pracy
Skaleczenie, zakłucie Obsługa naszyn i urządzeń o
ostrych krawędziach
Przestrzeganie instrukcji
bezpiecznej pracy,
zachowanie ostrożności,
stosowanie osłon na tarcze tnące
urządzeń
Wymuszona pozycja ciała Praca powyżej 3 godzin w ciągu
zmiany roboczej w pozycji stojącej
przy trzonie kuchennym
Przestrzeganie rotacji
pracowników i przeciwwskazań
zdrowotnych
Poparzenia Obsługa: kotłów warzelnych
parowych, trzonu gazowego
kuchennego, patelni
elektrycznej, piekarników,
wyparzacza do jaj itp.
Pośpiech, nieuwaga pracownika
Przestrzeganie instrukcji bhp
na stanowisku pracy,
zachowanie ostrożności podczas
pracy
Hałas Obsługa: maszyny i urządzeń Przeprowadzanie okresowych
badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, używanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcją
obsługi
Oświetlenie (niedoświetlenie,
olśnienie, kontrast)
Awaria źródeł oświetlenia, zużycie,
zabrudzenie punktów świetlnych
Przeprowadzenie okresowych
pomiarów natężenia
oświetlenia światłem
elektrycznym, stosowanie
źródeł światła zgodnie
z obowiązującymi normami
Upadek na tym samym poziomie
(potknięcie się poślizgnięcie się)
Poślizgnięcie się na śliskiej
powierzchni, brak
odpowiedniego obuwia, nieuwaga,
pośpiech
Zachowanie ostrożności przy
poruszaniu się po śliskich
i mokrych powierzchniach,
stosowanie obuwia zgodnie
z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zużycia
Upadek na różnych poziomach
(schody)
Poślizgnięcie się na śliskiej
powierzchni, brak
odpowiedniego obuwia, nieuwaga,
pośpiech
poruszaniu się po schodach,
stosowanie obuwia zgodnie
z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zużycia
Uderzenie człowieka
o nieruchomy czynnik materialny
Nieuwaga, pośpiech,
zatarasowanie sprzętem dróg
komunikacyjnych
wykonywaniu pracy
i poruszaniu się, przestrzeganie
instrukcji bhp
Mikroklimat Praca w miejscu złej klimatyzacji Przeprowadzenie okresowych
pomiarów mikroklimatu,
stosowanie bawełnianej odzieży
ochronnej
Tlenek węgla Obsługa trzonu gazowego
kuchennego
Przeprowadzanie okresowych
pomiarów stężenia tlenku węgla
Stres Związany z odpowiednim i dobrym
wykonywaniem danego zawodu
oraz z odpowiednim zadowoleniem
klientów itp.
Dobór osób o odpowiednich
cechach psychofizycznych
odpornych na stres
Porażenie prądem elektrycznym Obsługa urządzeń i sprzętu
zasilanych energią elektryczną
Przeprowadzenie okresowych
badań instalacji elektrycznej,

43
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, używanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcją
obsługi
1. Jakie czynniki są związane ze środowiskiem pracy?
2. Co należy do szkodliwych czynników biologicznych?
3. Jakie najczęściej występują czynniki szkodliwe?
4. W jaki sposób można unikać czynników szkodliwych?
5. Co może spowodować hałas powyżej 90dB (decybeli)?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zagrożenia występujące najczęściej w miejscu pracy.
1) zidentyfikować zagrożenia występujące w miejscu pracy,
2) określić co grozi pracownikowi w miejscu pracy, jeśli dane zagrożenie wystąpi,
3) scharkteryzować poszczególne zagrożenia.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj zagrożenia w miejscu pracy. Określ środki zaradcze. Uzupełnij poniższą
tabelę.
Zagrożenia Charakterystyka zagrożeń Środki zaradcze
Mikroklimat
Porażenie prądem
elektrycznym
Upadek na tym samym
poziomie (potknięcie się
poślizgnięcie się)
Skaleczenie, zakłucie
Pożar, wybuch
Pasożyty (np.glista ludzka)
Zagrożenie grypą
Przeciążenie układu ruchu
Uderzenie człowieka

44
o nieruchomy czynnik
materialny
Wymuszona pozycja ciała
1) przeanalizować zagrożenia zawarte w tabeli,
2) scharakteryzować zagrożenia w miejscu pracy,
3) określić środki zaradcze,
4) wypełnić tabelę,
5) dokonać oceny poprawności wykonania zadania,
6) zaprezentować efekt pracy.
– tabela do uzupełnienia,
Ćwiczenie 3
Rozwiąż krzyżówkę dotyczącą metod i środków zapobiegania czynnikom szkodliwym.
Karta pracy do ćwiczenia
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1. Do tego czynnika szkodliwego należy gaz.
2. Jeśli powyżej 90dB (decybeli) jest niebezpieczny dla zdrowia pracownika.
3. Jeden z trzech czynników szkodliwych.
4. Gdzie obsługuje się trzon gazowy może nastąpić…
5. Jeden z czynników fizycznych.
6. Określone normy mierzalne czynnika chemicznego.
7. Zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną mogącą powodować uraz lub śmierć
oraz, które nastąpiło w związku z pracą.
8. Mikroklimat to czynnik…

45
9. BHP w zakładzie pracy jest kształtowane przez czynniki społeczne…
10. Zapobieganie chorobom oraz ochrona zdrowia to inaczej.
1) przeczytać uważnie poszczególne zdania,
2) udzielić na nie poprawnej odpowiedzi,
3) rozwiązać hasło krzyżówki,
4) przeanalizować hasło czym jest ono dla pracownika,
5) przedyskutować odpowiedź na forum grupy.
– karta pracy do ćwiczenia,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jakie czynniki są związane ze środowiskiem pracy?  
2) określić, co należy do szkodliwych czynników biologicznych?  
3) określić najczęściej występujące czynniki szkodliwe?  
4) scharakteryzować sposoby unikania czynników szkodliwych?  

46
4.6. Środki ochrony osobistej
Higiena osobista zapewnia człowiekowi zdrowie, estetyczny wygląd i świadczy o jego
kulturze. W zakładach pracy przestrzeganie higieny osobistej wpływa również na
bezpieczeństwo konsumentów i standard obsługi.
Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracodawca musi zapewnić pracownikom odzież
i ubranie robocze, jeżeli:
– podczas pracy odzież pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
– jest to niezbędne ze względów technologicznych bądź sanitarnych.
W praktyce odzież roboczą stosuje się podczas czynności bardzo brudzących oraz takich,
które wymagają zabezpieczenia wyrobów przed zanieczyszczeniem. W zakładach
podstawową odzieżą roboczą są białe fartuchy płócienne gastronomicznych.
Przede wszystkim stosuje się ją ze względów sanitarnych, gdyż chroni przed
zanieczyszczeniem pochodzącym z osobistego ubrania pracownika. Musi być swobodna
i dostosowana do temperatury typowej dla pomieszczeń pracy. Wskazane jest również
noszenie nakryć głowy – białe chustki, opaski na włosy lub płócienne czapki.
Poza odzieżą roboczą, na stanowiskach, gdzie występują niekorzystne czynniki, stosuje się
odzież ochronną.
Przydzielana pracownikom odzież robocza i ochronna jest własnością zakładu pracy
i powinna być używana zgodnie z przeznaczeniem. Bez niej pracownik nie może podejmować
pracy. W razie przedwczesnego zużycia odzieży z winy pracownika może on być obciążony jej
kosztami. Pranie i naprawa odzieży roboczej to obowiązek zakładu, ale mogą być również
zlecane pracownikowi w zamian za ekwiwalent pieniężny.
Przykładowy strój powinien zawierać:
– biały fartuch,
– zapaskę,
– nakrycie głowy (czepek),
– odpowiednie obuwie,
– rękawice ochronne – gumowe.
Pracownik powinien wyglądać ładnie, czysto i elegancko niezależnie od kategorii zakładu,
bo atrakcyjny wygląd sprawia, że nie tylko lepiej wykonuje on swoją pracę, ale przede
wszystkim bardziej higienicznie.
1. Co składa się na strój pracownika?
2. Na co należy zwrócić uwagę w pracy?
3. Czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzież ochronną w pracy?
4. Jaki wpływ na pracę ma odzież ochronna?
5. Jak należy być ubranym w czasie pracy ?
6. Co grozi pracownikowi jeśli nie nosi odpowiedniej odzieży w czasie pracy?

47
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj odzież ochronną pracownika.
1) scharakteryzować odzież ochronną pracownika,
2) wskazać jakie znaczenie ma odzież ochronna w pracy,
3) wskazać co grozi pracownikowi jeśli nie będzie wykonywał swojej pracy w odpowiedniej
odzieży,
4) zaprezentować swoją propozycję na forum grupy.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj zasady obowiązujące w miejscu pracy dotyczące odzieży ochronnej.
1) wskazać elementy jakie mają znaczenie w pracy,
2) wskazać elementy mało istotne w pracy,
3) określić zasady jakich należy przestrzegać w pracy,
4) wskazać dlaczego należy przestrzegać zasad higieny w pracy,
5) określić najważniejsze zasady higieny pracy,
6) wskazać znaczenie odzieży ochronnej w pracy,
7) zaprezentować i dokonać analizy efektów pracy.
– arkusz papieru,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać elementy odzieży w miejscu pracy?  
2) wskazać elementy dobrze zorganizowanego środowiska pracy?  
3) wskazać jaki wpływ na pracę ma odpowiednią odzież?  
4) określić czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzież
ochronną w pracy?  

48
4.7. Pierwsza pomoc
Pierwszą pomocą nazywamy wszystkie czynności wykonywane przez osobę (osoby)
udzielające tej pomocy do chwili przybycia pogotowia lub przetransportowania chorego do
placówki służby zdrowia. Czynności te mogą dotyczyć zabiegów wykonywanych bezpośrednio
na osobie poszkodowanej. W zakres udzielanej pierwszej pomocy wchodzi również wezwanie
pogotowia, jak i ewentualne zorganizowanie transportu chorego, o ile nie ma możliwości lub
czasu na transport osoby poszkodowanej karetką. Bardzo ważnym czynnikiem udzielania
pierwszej pomocy jest zachowanie spokoju. Spokój ten jest potrzebny zarówno ofierze
wypadku, jak i ratownikowi oraz otoczeniu. Z poszkodowanym należy rozmawiać spokojnie i
rzeczowo. Pozwala to ofierze wypadku lub zachorowania czuć się bezpiecznie. W trakcie
rozmowy należy ustalić, co chory pamięta z wypadku, co go boli, czy chorował uprzednio na
choroby przewlekłe, np. cukrzycę. Należy również ustalić, jak i kogo
z najbliższej rodziny powiadomić o zaistniałej sytuacji [4 s.16].
Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek zorganizowania i udzielania pierwszej
pomocy.
Ponadto zakład pracy ma obowiązek w chwili powstania wypadku w miejscu pracy:
– zapewnić zabezpieczenie miejsca wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności
i przyczyn,
– niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie
środki zapobiegawcze,
– niezwłocznie powiadomić inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy i prokuratora oraz
jednostkę nadrzędną o każdym śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy.
Przed przystąpieniem do udzielania pierwszej pomocy ofierze lub ofiarom wypadku
należy szybko ocenić sytuację czyli należy:
– ustalić przyczynę wypadku oraz ilość rannych,
– stwierdzić, czy osobie (osobom) poszkodowanej nadal zagraża niebezpieczeństwo,
– stwierdzić, czy ratownikowi (osobie udzielającej pierwszej pomocy) również nie grozi
niebezpieczeństwo,
– ustalić, czy są inne osoby mogące w razie potrzeby pomóc w ratowaniu ofiary wypadku,
– ocenić, czy istnieje możliwość wezwania fachowej pomocy medycznej (pogotowie)
i pomocy technicznej (straż pożarna, policja, pogotowie gazowe, pogotowie
energetyczne),
– ustalić, czy dostępne są środki do udzielenia tej pomocy, np. materiały opatrunkowe,
nosze, itp [4 s. 18–19].
Czynności podejmowane przez ratownika muszą być szybkie i zdecydowane, ale
rozważne. Pochopne działania mogą narazić ratownika na uraz i opóźnić udzielenie pomocy.
Równolegle z oceną sytuacji i okoliczności wypadku należy ocenić stan zdrowia
poszkodowanego (poszkodowanych):
− czy jest przytomny,
– czy oddycha,
– w niektórych przypadkach sprawdza się czy jest wyczuwalne tętno.
Jeżeli ofiara wypadku lub nagłego zachorowania, jest nieprzytomna, nie oddycha i /lub
tętno nie jest wyczuwalne, należy podjąć akcję reanimacyjną.
W dalszej kolejności należy ocenić, czy:
– są jakieś zranienia będące powodem krwotoku,
– są lub mogą być jakieś złamania wymagające unieruchomienia.

49
Następnie, jeżeli znajdą się inne osoby mogące włączyć się w udzielanie pomocy
poszkodowanych, należy rozdzielić poszczególne czynności ratownicze:
– zabezpieczenie miejsca wypadku,
– wezwanie fachowej pomocy medycznej, i ewentualnej policji, straży pożarnej,
– dostarczenie apteczki pierwszej pomocy i/lub noszy,
– przeniesienie poszkodowanego w bezpieczne miejsce [4, s. 19–20].
Podstawowym zadaniem ratownika jest ocena stanu zdrowia osoby poszkodowanej
w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania. Najważniejszym zadaniem jest ustalenie, czy
zachowane są procesy decydujące bezpośrednio o życiu ofiary:
1. Przytomność.
2. Oddech.
3. Drożność dróg oddechowych.
4. Czasami również wyczuwalne tętno.
Rys. 2. Badania tętna na tętnicy szyjnej [4, s. 20]
Rys. 3. Badanie tętna na tętnicy promieniowej – będąc należy używać
opuszków trzech kolejnych palców[4, s. 21]

50
Rys. 4. Sprawdzanie słuchem, czy ratowany oddycha. Równocześnie wzrokiem
obserwujemy ewentualne pojawienie się ruchów oddechowych klatki
piersiowej [4, s. 21]
Ustalenie, czy ofiara wypadku lub zachorowania jest przytomna, polega na głośnym,
wyraźnym wydaniu polecenie typu: otwórz oczy, poruszaj stopą. Równocześnie można
potrząsnąć chorą osobą, uszczypnąć ją. Brak reakcji na polecenie słowne, dotyk lub
potrząsanie pozwala stwierdzić, że chory jest nieprzytomny.
Po dokonaniu oceny przytomności układu oddechowego i ewentualnie układu krążenia
w dalszej kolejności należy zwrócić uwagę na:
– zranienia będące źródłem krwotoku,
– możliwość złamań kości (w tym złamania kręgosłupa),
– inne okoliczności mogące mieć wpływ na stan zdrowia ofiary (np. zapach z ust – alkohol,
aceton).
Pełną ocenę stanu zdrowia umożliwi badanie chorego.
Badanie przeprowadzamy oburącz, badając równocześnie osobę poszkodowaną z obu jej
stron. Rozpoczynamy od głowy i szyi ofiary, przechodząc następnie do klatki piersiowej, jamy
brzusznej, kończyn górnych i dolnych.
Głowa:
– należy dokładnie obejrzeć głowę, czy nie ma zranień,
– delikatnie obmacując, poszukiwać miejsc obrzękniętych, bolesnych lub wgłębionych –
możliwe złamanie kości czaszki.
Twarz:
– zwróć uwagę na kolor skóry – bladość lub zasinienie,
– rysy twarzy u chorych we wstrząsie są wyostrzone,
– pot – we wstrząsie skóry jest pokryta zimnym potem.
Oczy:
– zwróć uwagę na szerokość źrenic, czy są również w obu oczach,
– można sprawdzić, czy źrenice reagują na światło kierując na nie np. zapaloną latarkę –
źrenice powinny się zwęzić. Inna reakcja źrenic może świadczyć o uszkodzeniu mózgu,
– sprawdź, czy nie ma zranień lub oparzeń spojówek [4, s. 22–23].
Szyja:
– należy obmacać delikatnie szyję, przejechać palcami wzdłuż kręgosłupa od góry – od
czaszki do palców, szukając miejsc bolesnych lub ewentualnych zniekształceń mogących
być objawem złamania kręgosłupa,
– sprawdź tętno na tętnicy szyjnej.

51
Tułów:
– obserwuj ruchy klatki piersiowej przy oddychaniu, czy klatka porusza się równo po obu
stronach,
– upewnij się, czy nie ma zranień klatki piersiowej i jamy brzusznej,
– delikatnie obmacując klatkę piersiową i jamę brzuszną poszukuj miejsc bolesnych,
wrażliwych na dotyk,
– obmacaj kości miednicy, ściśnij oburącz miednicę z dwóch stron i sprawdź, czy nie
powoduje to bólu,
– czy ofiara wypadku nie oddała bezwiednie moczu lub stolca, czy nie ma krwawienia,
– sprawdź, delikatnie przesuwając ręką wzdłuż kręgosłupa, czy nie ma miejsca szczególnie
bolesnych lub zniekształceń mogących być objawem złamania kręgosłupa.
Kończyny:
– dotykiem sprawdź, czy nie ma miejsc szczególnie bolesnych lub zniekształceń kończyn,
świadczących o ewentualnym złamaniu,
– poproś, aby chory poruszał palcami rąk, dłonią, stopą – niemożność wykonania ruchu
może świadczyć o uszkodzeniu kręgosłupa i rdzenia kręgowego,
– obejrzyj kończyny, czy ma zranień, czy ocieplenie (temperatura) kończyn jest
prawidłowe,
– zwróć uwagę, czy kończyny są ułożone naturalnie, czy nie ma nieprawidłowych zgięć
w stawach kończyn [4, s. 24].
Równolegle z czynnościami ratowniczymi wykonywanymi przy udzielaniu pierwszej
pomocy należy myśleć o wezwaniu fachowej pomocy. Odszukanie telefonu i zgłoszenie
wypadku nagłego zachorowania najlepiej zlecić osobie postronnej. Poprosić ją, aby
potwierdziła fakt wezwania pogotowia. Jeżeli nie ma innych osób, mogących wezwać
pogotowie, w pierwszej kolejności należy zabezpieczyć podstawowe czynności życiowe osoby
poszkodowanej. Dopiero wtedy można wezwać pogotowie.
Wzywając telefonicznie pogotowie należy podać istotne informacje:
– co się stało, opis wypadku, czy istnieje nadal zagrożenie,
– ile jest osób poszkodowanych,
– gdzie nastąpił wypadek – w miarę dokładnie określić adres lub miejsce, gdzie osoba
wzywająca będzie czekała na karetkę,
– w miarę możliwości podać rodzaj uszkodzeń ciała ofiar wypadku,
– określić, kto wzywa pogotowie oraz podać numer telefonu z którego dzwoni [4, s.25].
Bardzo ważnym elementem jest reanimacja poszkodowanej w czasie wypadku.
Reanimacją nazywamy wszystkie czynności wykonywane między innymi w ramach pierwszej
pomocy, celem przywrócenia życia przy nagłym zatrzymaniu krążenia i/lub oddychania.
Czynnikami bezpośrednio decydującymi o życiu są:
– powietrze zawierające tlen – czynnik niezbędny do życia komórek i tkanek,
– oddychanie – dopływ powietrza do płuc, gdzie następuje wymiana gazowa – utlenowanie
krwi,
– krążenie – transport utlenowanej krwi do komórek i tkanek organizmu [4, s. 34].
Bardzo ważnym elementem w ożywianiu jest sztuczne oddychanie.
Rozpoczynając sztuczne oddychanie metodą usta-usta należy:
– ułożyć chorego na plecach na twardym podłożu (ziemia, podłoga),
– uklęknąć koło chorego,
– odchylić głowę chorego do tyłu i unieść brodę, aby udrożnić drogi oddechowe,
– zacisnąć palcami płatki nosa ratowanego, aby wdmuchiwać powietrze dostawało się do
płuc i nie uciekało nosem,

52
– wdmuchiwać powietrze w usta ratowanego z częstotliwością około 10–12 wdechów na
minutę i obserwować, czy w czasie wdmuchiwania klatka piersiowa ratowanego unosi się
do góry, co świadczy o skuteczność prowadzonego sztucznego oddychania.
Dokładnie obrazują to rysunki 5, 6, 7, 8.
Rys. 5. Odchylenie głowy i uniesienie brody udrażnia drogi oddechowe [4, s. 36]
Rys. 6. Odchylenie głowy ku tyłowi, otwarcie ust, wysunięcie żuchwy ku przodowi [4, s. 36]
Rys. 7. Sztuczne oddychanie metodą usta-usta. Należy zwrócić uwagę na odgięcie
głowy, uniesienie brody oraz zaciśnięcie płatków nosa [4, s. 37]

53
Rys. 8. Oddychanie usta-nos: uniesiona broda i zaciśnięte usta – powietrze
wdmuchujemy przez nos poszkodowanego [4, s. 38]
Kolejnym elementem jest badanie tętna – przeprowadza się na tętnicach obwodowych –
najprostsze badanie polega na uciskaniu trzema palcami rowka między ścianami około
nadgarstka. Tętno na tętnicy szyjnej badamy dwoma palcami pomiędzy wyczuwalną chrząstką
krtani, tzw. jabłkiem Adama, a wyczuwalnym na szyi mięśniem przebiegającym ukośnie od
okolicy ucha do okolicy mostka.
Brak tętna oznacza zatrzymanie akcji serca i konieczność przystąpienia do pośredniego,
zewnętrznego masażu serca, polegającego na rytmicznym uciskaniu serca przez ścianę klatki
piersiowej w celu podtrzymania krążenia i pompowania krwi do ważnych życiowo organów.
Przedstawia to rysunek 9, 10, 11.
Rys. 9. Ucisk mostka należy wykonywać wyprostowanymi rękami, ułożonymi
jedna na drugiej z dłońmi mocno zagiętymi w stawie nadgarstkowym [4, s.
40 ]

54
Rys. 10. Masaż serca: ucisk wyprostowanymi rękami na mostek (kłębem dłoni) powoduje jego ugięcie na
głębokość 4-5 cm (u dorosłych) w stronę kręgosłupa, częstotliwość ucisków około 100 razy na
minutę, po każdym piątym ucisku wykonać jeden oddech (rytm 30:2) [4, s. 42]
Rys. 11. Jeżeli akcję reanimacyjną prowadzi jeden ratownik, co 30 ucisków
mostka musi wykonać dwa wdechy (rytm 30:2) [4, s. 42]
Bardzo częstym urazem występującym w miejscu pracy są złamania. Złamanie jest to
przerwanie ciągłości tkanki kostnej w wyniku znacznej siły działającej na kość. Złamanie może
być: – zupełne – kość przerwana jest na całej szerokości (proste – prosta linia złamania lub
wieloodłamowe – złamanie w wielu miejscach z kilkoma fragmentami kostnymi).
W przypadku podejrzewania uszkodzenia kręgosłupa bardzo ważnym elementem jest
odpowiednie transportowanie poszkodowanego przedstawiają to rysunki 12, 13.
Rys. 12. Trzy osoby transportujące poszkodowanego [4, s. 68]

55
Rys. 13. Tymczasowe unieruchomienie szyi za pomocą pliku gazet: zwinąć plik gazet, zagiąć rogi, nałożyć
gazety jak kołnierz na szyję, umocnić bandażem, taśmą lub chustką [4, s. 69]
W przypadku podejrzewania złamania kręgosłupa szyjnego należy założyć prowizoryczny
kołnierz.
W przypadku, gdy pracownik uległ wypadkowi, głównym celem podjętego postępowania
jest ustalenie, czy wypadek ten jest wypadkiem przy pracy, w drodze do lub
z pracy i jakie były jego przyczyny. Obowiązki pracodawcy z tym związane określone są
w art. 234 Kodeksu pracy oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.
w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich
dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy
pracy.
Do podstawowych obowiązków pracodawcy w chwili wypadku należy:
– podjęcie niezbędnych działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie,
– zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanemu pracownikowi,
– zabezpieczenie miejsca wypadku,
– zbadanie przyczyn i okoliczności wypadku,
– sporządzenie dokumentacji wypadkowej,
– niezwłoczne powiadomienie właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym,
ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który
wywołał wyżej wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za
wypadek przy pracy [4, s. 38].
Jeżeli pracodawca nie powiadomi właściwego inspektora pracy i prokuratora
o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy, wówczas będzie to stanowiło
wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art.283 § 1 pkt 6 Kodeksu pracy) i będzie
zagrożone karą grzywny.
W przypadku stwierdzenia, iż pracownik uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na
chorobę zawodową, zgodnie z ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. 199, poz. 1673),
pracownikowi przysługują zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek
wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta
szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej, dodatek pielęgnacyjny, pokrycie
kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenie
w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą, odszkodowanie za podmioty
utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy.
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w dwóch przypadkach:
– doznanego stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

56
– śmierci pracownika lub rencisty wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Uszczerbek na zdrowiu określany jest procentowo przez lekarza orzecznika. Za każdy procent
uszczerbku na zdrowiu przysługuje określona kwota ogłaszana w ostatnim miesiącu każdego
kwartału w Monitorze Polskim przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
W przypadku śmierci pracownika lub rencisty, której bezpośrednią przyczyną był wypadek
przy pracy lub choroba zawodowa, jednorazowe odszkodowanie przysługuje członkom
rodziny. Ma ono formę zadośćuczynienia za szkodę jaką poniosła rodzina na skutek śmierci
pracownika.
W miejscu pracy występuje wiele zagrożeń wypadkowych, których następstwem mogą
być urazy, oparzenia, porażenia prądem, itp. mające konsekwencje dla zdrowia pracownika lub
pracowników.
Niebezpieczeństwo stwarzają:
– urządzenia elektryczne,
– maszyny gastronomiczne z wirującymi lub obracającymi się elementami, np. krajalnice,
wilki do mielenia mięsa,
– urządzenia parowe, jak kotły warzelne,
– naczynia z gorącą wodą i potrawami.
Wszystkie urządzenia elektryczne muszą być użytkowane w bezpieczny sposób. Izolacja,
zerowanie i uziemienie chronią pracowników przed działaniem napięcia dotykowego.
Ruchome części maszyn i urządzeń gastronomicznych muszą być zabezpieczone osłonami,
a rozdrabniane produkty należy do nich dopychać specjalnymi popychaczami.
Urządzenia parowe muszą być eksploatowane zgodnie z instrukcjami obsługi, zwłaszcza
podczas napełniania, kontroli zaworów bezpieczeństwa i ciśnienia pary oraz otwierania
pokryw.
Duży wpływ na bezpieczeństwo pracy ma stan techniczny urządzeń. Wymagają one
regularnych przeglądów i remontów, zwłaszcza urządzenia pracujące pod ciśnieniem.
Naprawiać je mogą tylko osoby z odpowiednimi kwalifikacjami [6, s. 101].
Częstymi urazami są również rany cięte. Rany cięte są zawsze spowodowane przez ostre i
tnące przedmioty: nóż lub szkło. Mają szczelinowy kształt i krwawią obficie na skutek
przecięcia naczyń krwionośnych. Są mniej narażone na zakażenie i szybko się goją,
pozostawiając blizny.
Rany szarpane powstają po urazach zadanych tępymi przedmiotami o nierównych
brzegach. Ze względu na zmiażdżenie naczyń krwionośnych krwawienie może być nieznaczne
mimo dużego uszkodzenia tkanek. Obumarłe tkanki są podatne na zakażenie, dlatego rany
szarpane trudniej się goją i łatwiej ropieją.
Rany należy jak najszybciej przemyć wodą utlenioną i założyć opatrunek. Małe
skaleczenia, zadrapania i otarcia naskórka zabezpiecza się opatrunkami z przylepcem. Na rany
umiarkowanym krwawieniem nakłada się standardowy opatrunek z jałowej gazy zakrywający
całą ranę. Na jałową gazę kładzie się warstwę gazy i całość umocowuje bandażem. Przed
przystąpieniem do zakładania opatrunku należy umyć ręce.
Podczas krwotoku zasadnicze znaczenie ma szybkie zatamowanie krwi, gdyż utrata od 1,5
do 2 litrów krwi stwarza poważne zagrożenie zdrowia i życia. Krwotok tętniczy sygnalizuje
jasnoczerwony kolor krwi i strumień pulsujący z rytmem serca. Natomiast w krwotokach
żylnych krew ma barwę ciemnoczerwoną oraz wypływa spokojnym i nieprzerwanym
strumieniem.
Tamowanie krwotoków polega na uniesieniu krwawiącej kończyny do góry i ręcznym
uciskaniu w miejscu wypływu krwi, najlepiej przez jałowy opatrunek osłaniający lub warstwę
gazy opatrunkowej. Później na opatrunek osłaniający kładzie się wałek ze zwiniętego bandaża

Dietetyk 321[11] o1.01_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (17)

Viewers also liked

Viewers also liked (19)

Similar to Dietetyk 321[11] o1.01_u

Similar to Dietetyk 321[11] o1.01_u (20)

More from gemix gemix

More from gemix gemix (20)

Dietetyk 321[11] o1.01_u