Technik.rolnik 321[05] z2.02_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Będkowska-Ławniczak
Organizowanie produkcji roślin uprawnych 321[05].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Maria Jolanta Tołoczko
mgr inż. Justyna Zdunek
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jolanta Będkowska-Ławniczak
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].Z2.02,
„Organizowanie produkcji roślin uprawnych”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1.Technologie produkcji zbóż ozimych i jarych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 19
4.1.3. Ćwiczenia 20
4.1.4. Sprawdzian postępów 22
4.2.Technologie produkcji roślin okopowych 23
4.3.Technologie produkcji roślin przemysłowych 33
4.4.Technologie produkcji roślin motylkowych i pastewnych 40
4.5.Trwałe użytki zielone 54
5. Sprawdzian osiągnięć 64
6. Literatura 68

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z organizowaniem
produkcji roślin uprawnych. Poprzez studiowanie poradnika powinieneś poznać wymagania
klimatyczno-glebowe roślin uprawnych, procesy produkcji roślin uprawnych, zasady
przechowywania produktów roślinnych, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
środowiska.
W poradniku znajdziesz:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Schemat układu jednostek modułowych
321[05].Z2.01
Planowanie oraz prowadzenie
uprawy roli i roślin
321[05].Z2.02
Organizowanie produkcji roślin
uprawnych
321[05].Z2
Produkcja roślinna
321[05].Z2.03
Organizowanie produkcji roślinnej
metodami ekologicznymi

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,
− wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych
zrealizowanych wcześniej,
− dokonywać podziału roślin na grupy i gatunki,
− rozpoznawać rośliny uprawne w różnych fazach rozwojowych,
− rozpoznawać nasiona roślin uprawnych,
− określać gospodarcze znaczenie zbóż, okopowych, przemysłowych i roślin pastewnych,
− dobierać uprawki i zespoły uprawek do warunków glebowych i wymagań poszczególnych
gatunków i odmian roślin uprawnych,
− dobierać narzędzia i maszyny do zabiegów uprawowych,
− określać zasady stosowania nawozów mineralnych oraz ich wpływ na rośliny i glebę,
− wykonywać nawożenie organiczne i mineralne z zastosowaniem maszyn i narzędzi,
− uzasadniać potrzebę ochrony roślin uprawnych,
− rozpoznawać i scharakteryzować choroby, szkodniki i chwasty roślin uprawnych,
− stosować metody i środki ochrony roślin zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki
Rolniczej,
− planować i wykonywać zabiegi ochrony roślin,
− oceniać i przygotowywać materiał siewny roślin uprawnych,
− projektować płodozmiany dla określonego gospodarstwa rolnego,
− stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
− wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną,
− posługiwać się podstawowymi metodami planowania i analizy,
− zachowywać zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,
− oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska,
− prezentować swoje prace i osiągnięcia,
− oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych,
− podejmować decyzje,
− wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny rozwiązań technologicznych
w rolnictwie.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– określić cechy biologiczne oraz wymagania klimatyczno-glebowe roślin uprawnych,
– dobrać gatunki i odmiany roślin uprawnych do określonych warunków klimatyczno-
-glebowych,
– zaprojektować i zorganizować proces produkcji zbóż,
– zaprojektować i zorganizować proces produkcji roślin okopowych i przemysłowych,
– zaprojektować i zorganizować proces produkcji roślin pastewnych,
– określić znaczenie gospodarcze łąk i pastwisk,
– scharakteryzować roślinność użytków zielonych,
– zaprojektować i zorganizować produkcję pasz na użytkach zielonych,
– określić sposoby zagospodarowania, użytkowania oraz pielęgnacji łąk i pastwisk,
– określić zasady produkcji i przechowywania produktów roślinnych zgodnie ze
standardami jakościowymi,
– przestrzegać przepisów bezpieczeństwa zdrowotnego żywności,
– zaplanować organizację produkcji roślinnej w gospodarstwie,
– wykorzystać programy komputerowe do wspomagania organizacji technologii produkcji
roślin uprawnych,
– zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Technologie produkcji zbóż ozimych i jarych
4.1.1. Materiał nauczania
W Polsce uprawia się zboża ozime takie jak: pszenica, jęczmień, żyto i pszenżyto oraz
zboża jare: pszenica, jęczmień i owies. Ziarno zbóż stanowi podstawowy surowiec, który
w 75% pokrywa zapotrzebowanie ludności na artykuły spożywcze. W Polsce uprawa zbóż
stanowi 60% powierzchni gruntów ornych.
Pszenica
Pszenica jara odgrywa mniejszą rolę niż pszenica ozima ze względu na niższą plenność
zawodność plonów. Podstawą technologii produkcji mającej na celu uzyskanie ziarna
wysokiej jakości, jest wybór odmiany wysokiej jakości i najbardziej przystosowanej do
danych warunków klimatyczno-glebowych. Szczególnie dużą uwagę należy zwrócić na wybór
odmian zbóż produkowanych na cele piekarnicze. Dotyczy to zwłaszcza pszenicy, bo różnice
pod względem jakości w obrębie odmian tego gatunku są największe. Wartość technologiczna
odmian pszenicy jest ujęta w pięć grup: E – elitarna, A – jakościowa, B – chlebowa, K – na
ciastka i C – paszowa. Odmiany z grup E, A, B są przydatne do wypieku chleba, przy czym
formy z grupy E należy traktować jako poprawiacze.
Charakterystyka wybranych odmian roślin zbożowych
Pszenica ozima
Pszenice jakościowe (klasa A)
Fregata – na 8 parametrów jakościowych 7 spełnia wymogi klasy E, plenność dobra, ziarno
czerwone o dużej masie i bardzo dobrym wyrównaniu, średnio późna o średniej
zimotrwałości, rośliny średnio wysokie o bardzo dużej odporności na wyleganie, wysoka
odporność na porażenie przez: septoriozę liści i plew oraz fuzariozę kłosa, na choroby
podstawy źdźbła dobra, przystosowana do intensywnych warunków uprawy, tolerancyjna na
zakwaszenie gleby.
Sukces – kłos cylindryczny, ziarno czerwone o masie 1000 ziaren ok. 48–53 g i bardzo
dobrym wyrównaniu, odporna na porastanie i osypywanie, źdźbło długości 95–100 cm,
odporne na wyleganie, odmiana odporna na porażenie przez: rdzę brunatną i źdźbłową,
septoriozę liści i kłosa, choroby podstawy źdźbła, termin kłoszenia i dojrzewania średnio
późny, odporna na zakwaszenie gleby, średnia mrozoodporność.
Pszenice chlebowe (klasa B)
Tonacja – kłos cylindryczny średnio zbity, ziarno czerwone o dużej masie 1000 ziaren
ok. 50–55 g i bardzo dobrym wyrównaniu, odporna na porastanie i osypywanie, źdźbło
długości ok. 100 cm, odporne na wyleganie, bardzo dobra mrozoodporność (6 w skali 9°),
odporna na porażenie przez: rdzę brunatną i źdźbłową, septoriozę liści i kłosa, choroby
podstawy źdźbła, najbardziej tolerancyjna na zakwaszenie gleby.
Wymagania klimatyczne
Wymagania klimatyczne odmian pszenicy ozimej są zróżnicowane. Najkorzystniejsze
warunki uprawy pszenicy istnieją w części południowo-zachodniej i zachodniej Polski,
najgorsze zaś w północno wschodniej. Czynnikiem decydującym o wielkości wahań plonów
jest charakter i ostrość okresu zimowego. Pszenica ozima wytrzymuje spadki temperatury
do –20°C, a nawet –30°C pod okrywą śnieżną. Pomimo tego, występują przypadki

7
wymarzania roślin nawet podczas słabszych mrozów, kiedy jest wietrzna pogoda i brak
okrywy śnieżnej oraz występują większe wahania temperatury między dniem i nocą,
szczególnie w okresie przedwiośnia. Dobre przezimowanie pszenicy zależy w dużym stopniu
od przestrzegania wszystkich zasad agrotechniki i doboru odpowiednich odmian.
Większą wytrzymałość na wymarzanie uzyskuje pszenica przez tzw. hartowanie się
w okresie przedzimowym. Przebiega ono najlepiej podczas długo trwającej słonecznej
pogody, stopniowo opadającej temperatury, wahającej się między dniem i nocą od 8 do 10°C
w dzień do temperatur ujemnych nocą.
Przymrozki do – 5°C w początkowych fazach wzrostu nie wyrządzają większych szkód.
Duży wpływ na plonowanie pszenicy mają opady. Zarówno nadmiar jak i niedobór wody jest
niepożądany. Okres przypadający na fazy: krzewienie – strzelanie w źdźbło – kłoszenie jest
krytyczny. Brak w tym okresie dostatecznej ilości opadów powoduje silny spadek plonów.
Nadmiar opadów w fazie kłoszenia i dojrzewania przedłuża okres wegetacji i przy silniejszym
nawożeniu azotem zwiększa się porażenie przez rdzę źdźbłową. Susza i upalna pogoda skraca
czas dojrzewania ziarna i powoduje słabe jego wypełnienie.
Wymagania glebowe
Wymagania glebowe pszenicy są wyższe niż innych zbóż. Do uprawy pszenicy nadają się
gleby głębokie, o dobrej strukturze, odznaczające się dużą pojemnością wodną, zasobne
w składniki pokarmowe. Gleby te są ciepłe, przepuszczalne w stosunku do wody
i przewiewne. Optymalne pH dla pszenicy wynosi od pH 6 do 7. Do najlepszych gleb zalicza
się: czarnoziemy, mady średnie i ciężkie, czarne ziemie oraz gleby brunatne, a także rędziny.
Gleby te należą do I i II klasy bonitacyjnej, wchodzą w skład kompleksu pszennego bardzo
dobrego oraz pszennego dobrego (klasa IIIa i IIIb). Dzięki wzrostowi poziomu nawożenia
mineralnego i kultury gospodarowania pod uprawę pszenicy przyjmowane są gleby należące
do klasy IVa i IVb. Wchodzą one w skład dwóch kompleksów przydatności rolniczej:
pszennego wadliwego i żytniego bardzo dobrego zwanego również pszenno-żytnim. Są to
gleby brunatne i pseudobielicowe. Nie nadają się do uprawy pszenicy gleby ubogie, kwaśne,
podmokłe, zbyt suche gleby piaszczyste na wadliwym podłożu, ciężkie, bezstrukturalne iły,
a także torfy niskie, na których pszenica częściej wymarza.
Stanowisko w zmianowaniu
Jednym z podstawowych warunków co do przedplonu, jest jego udanie się (wysoki plon
i małe zachwaszczenie) oraz dostatecznie wczesny termin zbioru, umożliwiający terminową
uprawę przedsiewną i siew pszenicy w optymalnym terminie, a także przedplon ten nie
powinien nadmiernie i jednostronnie wyczerpywać składników pokarmowych z gleby.
Najodpowiedniejszymi przedplonami są rośliny uprawiane na oborniku: ziemniaki średnio
wczesne, a na zachodzie Polski, ziemniaki późne i buraki. Do bardzo dobrych przedplonów
należą rośliny oleiste, a przede wszystkim rzepak ozimym. Dobrymi przedplonami są rośliny
strączkowe: groch, bobik, wyka siewna, zbierane na zielona masę lub nasiona oraz mieszanki
zbóż strączkowych. Dyskusyjnymi przedplonami dla pszenicy ozimej są: lucerna, koniczyna
czerwona i ich mieszanki z trawami. Zastrzeżenia, co do tych przedplonów, dotyczą głównie
częstego zachwaszczenia tych plantacji, zwłaszcza perzem i intensywnego wyczerpania wody
z gleby. Z roślin zbożowych jako przedplon może wchodzić w rachubę owies, jeżeli był
uprawiany po okopowych i ewentualnie kukurydza na kiszonkę zebrana w drugiej dekadzie
września. Najgorszymi przedplonami dla pszenicy są rośliny zbożowe. Należy unikać
jęczmienia jako przedplonu pszenicy, ze względu na niebezpieczeństwo silnego wystąpienia
tzw. chorób podsuszkowych i szkodników. Z tych że powodów pszenica nie powinna
powracać na to samo pole częściej niż co 4 lata.

8
Uprawa roli
Podstawowym czynnikiem decydującym o rozwoju i plonowaniu roślin jest uprawa roli.
Liczba i kolejność zabiegów uprawowych zależą głównie od przedplonu i warunków
klimatyczno-glebowych. Po przedplonach wcześnie schodzących z pola wykonujemy
2 zespoły uprawek:
− zespół uprawek pożniwnych,
− zespół uprawek przedsiewnych.
Uprawki te rozpoczynamy zaraz po zbiorze przedplony podorywką, którą wykonujemy na
głębokość 10–12 cm wieloskibowym pługiem. Zaraz po podorywce wykonujemy bronowanie
w celu przerwania parowania wody. Poprzez bronowanie pobudzamy nasiona chwastów do
kiełkowania i po wzejściu tychże chwastów bronujemy kilkakrotnie pole w celu zniszczenia
wciąż wschodzących chwastów. Jeśli przedplon schodzi z pola późno i jest mało czasu na
wykonanie wszystkich uprawek, to zastępujemy podorywkę talerzowaniem, które również
ogranicza parowanie. Wadą talerzowania jest to, iż nie osiąga się przy tym równomiernego
odwrócenia gleby i przykrycia resztek pożniwnych, natomiast zaletą jest duża wydajność
robocza. Na 2–3 tygodnie przed siewem wykonujemy orkę przedsiewną. Głębokość tej orki
nie powinna przekraczać 20–22 cm, a na glebach cięższych, dłużej osiadających, należy ją
zmniejszyć. Zaraz po orce przedsiewnej rolę należy zbronować w celu uniknięcia zbrylenia
się powierzchni co utrudniałoby siew. Bezpośrednio przed siewem jeszcze raz wykonujemy
bronowanie, aby nasiona były wysiane w pulchną warstwę roli. Na glebach zwięźlejszych,
które pod wpływem opadów w okresie od wykonania orki przedsiewnej do siewu uległy
nadmiernemu zbiciu należy kultywatorować kultywatorem o sztywnych łapach i sprzężonym
z broną. Bardzo dobre wyniki daje zastosowanie po kultywatorze wału strunowego
sprzężonego z broną, który nie tylko ugniata wzruszona glebę, ale pozostawia po sobie
powierzchnię gleby pulchną. W ten sposób przygotowana rola umożliwia wysiew ziarna na
jednakową głębokość i zapewnia podsiąk kapilarny wody potrzebnej do skiełkowania ziarna.
Po przedplonach późno schodzących z pola, nie zachwaszczonych i pozostawiających
glebę w dobrej strukturze, może być stosowany uproszczony sposób uprawy, który polega na
pominięciu podorywki lub talerzowania, a wykonaniu od razu, po zejściu przedplonu orki
przedsiewnej na właściwą głębokość i bronowania. Dobrze jest taką orkę wykonać pługiem
z przedpłużkiem lub zwykłym pługiem, ale po uprzednim kultywatorowaniu pola. Rolę taką,
aż do siewu, kilkakrotnie bronujemy w celu zniszczenia wschodzących chwastów i roślin
przedplonowych. Przed samym siewem na glebach zwięzłych może zachodzić potrzeba
zastosowania kultywatora. Opisany wyżej uproszczony sposób uprawy możliwy jest po takich
przedplonach jak np. rośliny strączkowe.
Nawożenie mineralne
Potrzeby nawozowe pszenicy kształtują się różnie i zależą przede wszystkim od wielkości
wytworzonej biomasy oraz od zdolności roślin do wykorzystywania składników
pokarmowych. Pszenica w odróżnieniu od pozostałych zbóż, odznacza się słabszym
systemem korzeniowym i mniejszą zdolnością pobierania z gleby trudno przyswajalnych
składników pokarmowych i dlatego wymaga obfitego nawożenia mineralnego. Przy
określeniu wysokości dawek nawozów bierzemy pod uwagę przewidywaną wysokość plonu
oraz zawartość tychże składników pokarmowych w glebie. Wzajemny stosunek N : P : K
powinien układać się w nawożeniu pszenicy jak 1 : 0,8 : 1.

9
Zalecenia dotyczące nawożenia azotem
Przedsiewnie azot stosuje się tylko po przedplonach zbożowych. Dawka powinna
wówczas wynosić 30–40 kgN/ha. Po przedplonach niezbożowych azot w dawce do 50 kg/ha
stosujemy wczesną wiosną, przed ruszeniem wegetacji. Jeśli przekracza dawka 50 kgN/ha, to
dzielimy ją na dwie lub trzy części. Pierwszą część (60–70%) stosujemy przed ruszeniem
wegetacji, pozostałą (nie więcej niż 40 kg/ha) w pełni strzelania w źdźbło. Przy podziale
dawki na trzy części, tę ostatnią stosujemy na 2 tygodnie przed kłoszeniem. Optymalna dawka
pod pszenicę ozimą wynosi 100 kgN/ha. Pszenica należy do zbóż wrażliwych na niedobór
miedzi i manganu. W płodozmianach z regularnie stosowanym obornikiem i w warunkach
przyorywania słomy zbożowej niedobory mikroelementów praktycznie nie występują.
Nawozy fosforowe stosujemy jednorazowo pod podorywkę lub pod orkę przedsiewną.
Wielkość dawek zależy przede wszystkim od zasobności gleby, klasy gleby i przedplonu. Na
glebach o średniej zasobności w fosfor i potas trzeba zastosować ok. 80 kg P2O5 i 100 kg K2O
na 1ha. Nawożenie mineralne najlepiej jest wykorzystywane na glebach o odczynie
obojętnym, dlatego gleby kwaśne wymagają wapnowania, najlepiej pod przedplon dla
pszenicy lub w czasie uprawek pożniwnych po zbiorze przedplonu. w przypadku niskiej
zasobności gleby w magnez należy zastosować wapno magnezowe.
Siew
Zrejonizowane odmiany pszenicy ozimej należy wysiewać w terminie optymalnym tj. od
15 września do 10 października. Wcześniej wysiewamy w rejonie północno-wschodnim,
wschodnim, południowo – wschodnim (15–20 września), a w Polsce centralnej i Małopolsce
najkorzystniej jest siać w 3 dekadzie września. Późniejszy siew wykonujemy w rejonie
zachodnim, południowo-zachodnim i północno-zachodnim optymalnym terminem siewu jest
3 dekada września i 1 dekada października. Termin siewu ma ścisły związek z gęstością
siewu. w średnich warunkach gospodarowania na glebach pszennych optymalna ilość
wysiewu wynosi 4,5–5,0 mln kiełkujących ziaren na 1 ha (140–190 kg/ha), w gorszych
warunkach siedliskowych ilość wysiew wynosi 5,5–6,0 mln ziaren na 1ha (190–230 kg/ha).
Przy opóźnieniu siewu należy zwiększyć gęstość o 10–15%. Ilość wysiewu w kg/ha
określamy w oparciu o następujący wzór:
norma wysiewu (liczba ziarn/ha) x masa 1000 ziarn
ilość wysiewu w kg/ha = -------------------------------------------------------------------
10000 x zdolność kiełkowania (%)
Głębokość siewu zależy od rodzaju gleby i wilgotności. Na glebach zwięźlejszych
siejemy na głębokość 2–3 cm, na glebach lżejszych siejemy na głębokość 4 – 5 cm. Rozstawa
rzędów nie powinna przekraczać 10–15 cm.
Pielęgnacja i ochrona
Wczesną wiosną z chwilą ustąpienia przymrozków (przy optymalnej wilgotności gleby)
wykonujemy bronowanie i po raz drugi w końcowym okresie krzewienia (przed początkiem
strzelania w źdźbło). W przypadku, gdy zabiegi mechaniczne nie zniszczą chwastów, należy
zastosować odpowiednie herbicydy.
Pielęgnowanie pszenicy zarówno ozimej jak i jarej ma za zadanie zwalczanie chwastów
i niszczenie skorupy glebowej w celu przewietrzenia i przeciwdziałania nadmiernemu
parowaniu wody z gleby. Wczesną wiosną z chwilą ustąpienia przymrozków (przy optymalnej
wilgotności gleby) wykonujemy bronowanie i po raz drugi w końcowym okresie krzewienia
(przed początkiem strzelania w źdźbło). W przypadku, gdy zabiegi mechaniczne nie zniszczą

10
chwastów należy zastosować odpowiednie herbicydy. Ziarno przed siewem należy zaprawić
(podano przy pszenicy ozimej). W zasiewach pszenicy przeciwdziałamy wyleganiu stosując
Antywylegacz, szczególnie u odmian skłonnych do wylegania, a także nawożonych dawką
azotu przekraczającą 60 kg na 1ha. Środek ten przeciwdziała również porażeniu łamliwością
podstawy źdźbła. Stosujemy go w fazie strzelania w źdźbło w dawce 2 – 2,5 kg na 1ha.
Zwalczanie chorób
Mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną i żółtą, septoriozę liści i plew, które występują
w większym nasileniu należy zwalczać chemicznie w fazie strzelania w źdźbło do końca
kłoszenia. Dobór fungicydów i preparatów do zaprawiania ziarna pszenicy przedstawia
tabela 1 i 2.
Tabela 1. Dobór fungicydów [opracowanie własne na podstawie 11]
Preparat Dawka na ha
Mączniak prawdziwy i rdza brunatna
Bayleton 25 WP
Cerelux 510 SC
Impuls 500 EC
Tango 500 SC
Tilt Plus 400 SC
0,5 l
0,8 l
1,0 l
0,8–1,0 l
1,0l
Rdza żółta i rdza źdźbłowa
Bumper 250 EC
Corbel 750 EC
Tango 500 SC
Vista 228 SE
0,5 l
1,0 l
0,8–1,0 l
1,5–1,8 l
Septorioza liści i plew
Alert 375 SC
Granit 200 SC
Rex 500 SC
Tango 500 SC
Tilt Plus 400 SC
2 kg
1,0–1,25 l
0,6l
0,8–1,0 l
1,0l
Tabela 2. Preparaty do zaprawiania ziarna siewnego pszenicy [opracowanie własne na podstawie 11]
Zgorzel siewek
Dithane M-45 80 WP
Oksaben 300 FS
Vitavax 200 WS
Zaprawa Funaben T
200 g + 800 ml H2O
300 ml + 600 ml H2O
200 g + 800 ml H2O
200 g + 800 ml H2O
Śnieć cuchnąca
Baytan Universal 19,5 WS
Karbosar K 400FS
Oksaben 300 FS
Sarfun T 65 DS.
Zaprawa Funaben T
200 g + 900 ml H2O
300 ml + 600 ml H2O
300 ml + 600 ml H2O
200 ml + 600 ml H2O
200 g + 800 ml H2O
Zwalczanie szkodników. Do najgroźniejszych szkodników zaliczamy ploniarkę, niezmiarkę
paskowaną, rolnicę, skrzypionkę i mszyce. w przypadku masowego wystąpienia tych
szkodników należy opryskać lub opylić pszenicę jednym ze środków podanych w tabeli 3.

11
Tabela 3. Wykaz insektycydów [opracowanie własne na podstawie 11]
Mszyce, skrzypionka
Bi 58 Nowy
Decis 2,5 SC
Karate 025 EC
Fastac 100 EC
Talstar 100EC
0,5 l
0,25 l
0,2 l
0,1 l
0,075 l
Ploniarka zbożówka, niezmiarka paskowana
Owadofos 540 EC
Sumithion 500 EC
1 l
1
Rolnice
Alfamor 050 S.C.
Decis 2,5 SC
Karate 025 EC
Fastac 100 EC
0,3 l
0,3 l
0,3–0,4 l
0,15 l
Zbiór i przechowywanie zbóż
Zbiór jest najbardziej pracochłonną czynnością w uprawie roślin zbożowych i stanowi
z całości prac związanych z uprawą zbóż aż 85–90% czasu pracy. Sposoby zbioru
i przechowywania wszystkich zbóż są takie same. Różnica jest jedynie w terminie zbioru.
Zbiór jednoetapowy – kombajnem, powinien następować w fazie pełnej dojrzałości, przy
wilgotności ziarna poniżej 18%. Zboże jest koszone i młócone jednocześnie przez kombajn.
Słoma i plewy najczęściej wyrzucane są na ściernisko. Zbiór słomy przeprowadzamy za
pomocą pras (zwijających, zbierających), przyczep zbierających lub sieczkarni zbierających.
Zbiór dwuetapowy żniwiarką pokosową; kosimy zboże na pokosy i pozostawiamy do
obeschnięcia na 2–3 dni, następnie kombajn wyposażony w palcowy podbieracz, zbiera zboże
z pokosów i młóci. Omłot można przeprowadzić bezpośrednio po doschnięciu na polu lub po
zwiezieniu z pola, bądź w terminie późniejszym po uprzednim złożeniu w sterty lub
w stodole. Przy stosowaniu snopowiązałki zbiór wykonujemy w końcowym okresie fazy
dojrzałości woskowej (wilgotność ziarna od 20 do 28%). Ziarno młócone kombajnem jest
workowane lub wysypywane luzem na uszczelnione przyczepy. Z kombajnem możemy
zagregatować prasę, która prasuje słomę i pozostawia w balotach. Pozostawianie pszenicy
zbyt długo na polu powoduje osypywanie oraz porastanie ziarna. Zwykle konieczne jest
dosuszenie ziarna w suszarniach. Ziarno należy oczyścić i dosuszyć do wilgotności 13–14%.
Jeżeli gospodarstwa nie posiadają suszarni, to ziarno należy składować w dobrze
przewietrzonych pomieszczeniach, w warstwie nie grubszej niż 25 cm. Ziarno tak
przechowywane należy szuflować. Co jakiś czas ziarno powinniśmy przepuścić przez wialnię,
wpływa to silnie osuszająco na ziano. Stopniowo w miarę dosychania ziarna, zsypuje się je
w coraz grubszą warstwę.
Jęczmień
Jęczmień jest zbożem o wszechstronnym zastosowaniu. Ziarno jest wykorzystywane
głównie na cele paszowe, zarówno do sporządzania mieszanek treściwych bezpośrednio
w gospodarstwach, jak i w przemyśle paszowym. Drugim ważnym kierunkiem użytkowania
jęczmienia jest jego wykorzystanie w przemyśle spożywczym, browarniczym. Poza tym
jęczmień wykorzystuje się na cele konsumpcyjne.
Charakterystyka wybranych odmian jęczmienia jarego
Rodion – odmiana pastewna, dwurzędowa, wysoko plonująca we wszystkich rejonach kraju.
Rośliny średniej wysokości i średniej odporności na wyleganie. Dobra odporność na

12
mączniaka i inne choroby. Odmiana o przeciętnych wymaganiach glebowych, średnim
terminie kłoszenia i dojrzewania. Zaleca się jak najwcześniejszy siew. Ilość wysiewu 300–330
kiełkujących nasion/m2
,
Atol – średnio wczesna o dobrej zimotrwałości, bardzo dobrze plonuje na terenie całego kraju
na wszystkich typach gleb, ziarno dobrze wypełnione o dużej masie 1000 ziaren 45–50 g,
źdźbło średniej długości, dość odporne na wyleganie.
Charakterystyka wybranych odmian jęczmienia ozimego
Gil – Odmiana wielorzędowa pastewna o przeciętnej mrozoodporności. Odporność na
plamistość siatkową, rynchosporiozę i rdzę źdźbłową – średnia, na rdzę jęczmienia i czarną
plamistość – dość mała, na mączniaka – mała. Rośliny o przeciętnej wysokości i odporności
na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania dość wczesny. Masa 1000 ziaren mała,
wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna w stanie zsypnym przeciętna. Zawartość białka
w ziarnie dość duża. Tolerancja na niskie pH gleby średnia.
Bażant – Odmiana wielorzędowa pastewna o dużej mrozoodporności. Odporność na mączniaka
– średnia, na plamistość siatkową, rdzę źdźbłową i rynchosporiozę – dość mała, na rdzę
jęczmienia – mała, na czarną plamistość – mała do bardzo małej. Rośliny o przeciętnej
wysokości i dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia średni, dojrzewania dość
wczesny. Masa 1000 ziarn mała, wyrównanie ziarna dość słabe, gęstość ziarna w stanie zsypnym
dość mała. Zawartość białka w ziarnie dość duża. Tolerancja na niskie pH gleby średnia.
Bombay – Odmiana dwurzędowa pastewna o prawie średniej mrozoodporności. Odporność
na plamistość siatkową, rynchosporiozę i czarną plamistość – średnia, na rdzę jęczmienia
i rdzę źdźbłową – dość mała, na mączniaka – mała. Rośliny niskie, o dość dużej odporności
na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren bardzo
duża, wyrównanie ziarna dość dobre, gęstość ziarna w stanie zsypnym duża. Zawartość białka
w ziarnie dość duża. Tolerancja na niskie pH gleby średnia.
Jęczmień jary ma wymagania zróżnicowane zależnie od kierunku jego użytkowania.
Odmiany browarne powinny być uprawiane w rejonach o wczesnych wiosnach,
umiarkowanych i dobrze rozłożonych opadach, małej zmienności pogody między latami
i niezbyt upalnych latach. Jęczmień zaczyna kiełkować w temperaturze 3–4°C, szybciej
jednak i równomierniej wschodzi, gdy gleba jest dość dobrze ogrzana. Rozwojowi po
wschodach roślin sprzyja pogoda ciepła (18°C) i w początkowym okresie sucha. Lekki
niedobór opadów powoduje wykształcanie się większego i głębszego systemu korzeniowego.
Od krzewienia do kłoszenia jęczmień jary ma większe zapotrzebowanie na wodę. W fazie
wypełniania ziarna i dojrzewania lepsza jest dla odmian browarnych pogoda chłodniejsza
i umiarkowanie wilgotna. Dla odmian pastewnych natomiast przy dostatecznym zapasie wody
w glebie sprzyjają temperatury wyższe.
Wymagania glebowe
Jęczmień jary ma dość duże wymagania glebowe ze względu na słabo rozwinięty system
korzeniowy i krótki okres wegetacyjny. Jęczmień jary wymaga gleby pulchnej, sprawnej
i dostatecznie wilgotnej. Niezależnie od kierunku użytkowania, udaje się na glebach dobrych,
zaliczanych do kompleksów pszennych bardzo dobrych i dobrych z pewnymi ograniczeniami
na kompleksie żytnim bardzo dobrym. Największe i najpewniejsze plony jęczmienia uzyskuje
się na glebach gliniastych, pylastych i lessowych. Zadowalające plony można uzyskać na
glebach lżejszych, mających zwięźlejsze podłoże, jeżeli znajdują się w wysokiej kulturze.
Nieprzydatne dla uprawy jęczmienia są gleby bezstrukturalne, zimne, kwaśne, a więc ciężkie
iły, suche kwaśne piaski, gleby torfowe i nowiny. Odpowiednie do uprawy jęczmienia

13
browarnego są gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego o dobrej zdolności
magazynowania wody.
Najgorszymi przedplonami są zboża, pozostawiają bowiem po sobie glebę
w nienajlepszej strukturze, zwiększają zwykle zachwaszczenie, jednostronnie wyczerpują
glebę ze składników pokarmowych i zwiększają niebezpieczeństwo porażenia chorobami
podstawy źdźbła oraz zwiększają nasilenie patogenów. Najlepsze przedplony: okopowe,
motylkowe, oleiste, kukurydza. W uprawie jęczmienia browarnego najlepsze przedplony to:
okopowe na oborniku, oleiste i warzywa nawożone niezbyt dużymi dawkami azotowymi.
Rośliny strączkowe i motylkowe nie nadają się jako przedplon pod jęczmień browarny.
Uprawa roli
Jęczmień ma największe spośród zbóż wymagania co do sprawności roli, a szczególnie
stosunków wodno-powietrznych. Po wcześnie zebranych przedplonach należy wykonać
zespół uprawek pożniwnych (podorywka połączona z bronowaniem). Obowiązującym
zabiegiem uprawowym w przygotowaniu pola pod jęczmień jary jest orka przedzimowa
wykonana w październiku na głębokość 20–25 cm, a jedynie po roślinach okopowych można
ją spłycić do 15 cm. Na glebach ciężkich, zwłaszcza po zbiorze buraków, orkę można zastąpić
kultywatorowaniem wykonanym na głębokość 30–35 cm. Wiosenna uprawa rozpoczyna się
od włókowania lub bronowania. Następnie najkorzystniej jest zastosować agregat uprawowy
z kultywatora o wąskich łapach i wału strunowego lub brony i wału strunowego.
Wielkość dawek fosforu i potasu zależy od zawartości tych składników w glebie oraz
przewidywanego poziomu plonów. Nawożenie P, K na glebach cięższych korzystniej jest
zastosować jesienią przed orką przedzimowa, natomiast na lżejszych wczesną wiosną.
Wielkość dawek waha się w granicach 20–70 kg/ha fosforu i 25–80 kg/ha potasu.
Jęczmień zalicza się do roślin o największej wrażliwości na kwaśny odczyn gleby.
Optymalne dla tej rośliny pH to 6,5 do 7,5. Wapnowanie powinno być zastosowane pod
przedplon jęczmienia. Zalecane dawki wapna nawozowego w zależności od składu
mechanicznego gleby i pH wynoszą 2 do 4 ton CaO/ha.
Wielkość dawek nawozów azotowych zależy od potrzeb nawożenia ocenianych na
podstawie wielu czynników siedliskowych i agrotechnicznych. Zalecane dawki azotu wahają
się: 60–70 kg/ha przy dużych; 40–50 kg/ha przy średnich; 30–40 kg/ha przy małych
potrzebach nawozowych. Dawki azotu powyżej 50 kg/ha należy dzielić na dwie części:
przedsiewnie i w fazie strzelania w źdźbło. Przedsiewną dawkę azotu najlepiej zastosować
w formie mocznika lub saletrzaku, pogłówną zaś w formie saletry amonowej. Pod jęczmień
browarny nie należy stosować nawozów azotowych pogłównie, tylko wysiewać je przed
siewem jęczmienia w ilości 30–35 kgN/ha.
Siew
Zaleca się siew w optymalnym terminie do danego rejonu ziarnem kwalifikowanym.
Wczesny termin siewu obejmuje koniec marca do 5 kwietnia, a późny drugą połowę kwietnia.
Siew nasionami zaprawionymi, w rozstawie 12–15 cm, na głębokość ok. 3 cm, w ilości
150–160 kg/ha. Przy większej ilości wysiewu, powyżej 160 kg/ha, można rozstawę
zmniejszyć do 9–11 cm. Podczas siewu należy pamiętać o pozostawieniu ścieżek
przejazdowych, w celu ułatwienia pogłównego nawożenia azotem i innych zabiegów
pielęgnacyjnych.

14
Pielęgnacja i ochrona roślin
Zachwaszczenie, choroby i szkodniki zmniejszają wysokość plonów i pogarszają jakość
ziarna co ogranicza jego przydatność. Z tego powodu konieczne jest wykonywanie wszystkich
zabiegów likwidujących zagrożenia. Jako zasadę należy przyjąć, aby trzy górne liście do
stadium kłoszenia i dwa po kłoszeniu były jak najdłużej wolne od chorób.
Zabiegi pielęgnacyjne i ochrona roślin jest prawie taka sama jak w jęczmieniu ozimym.
Wszystkie zabiegi ochrony roślin należy wykonać zgodnie z zaleceniami Instytutu Ochrony
Roślin oraz informacjami umieszczonymi na opakowaniach preparatów.
Owies
Owies dostarcza cennego ziarna paszowego oraz posiada wysoką wartość odżywczą jako
pokarm dla ludzi i jest cenną rośliną płodozmienną, szczególnie w warunkach dużego udziału
zbóż w strukturze zasiewów. Ziarno pozbawione łuski odznacza się wysoką zawartością
białka, dużym udziałem aminokwasów egzogennych (lizyna, arginina). Brak w ziarnie glutenu
eliminuje je jako produkt do wypieku chleba.
Charakterystyka wybranych odmian roślin zbożowych – owies
Polar – odmiana nagoziarnista, plenniejsza od odmiany wzorcowej AKT, średnio późna,
równomiernie dojrzewająca, źdźbło średniej długości odporne na wyleganie, ziarno
o większej masie 1000 ziaren oraz większej zawartości białka (15,1%) i tłuszczu (8,5%) od
odmiany AKT, zalecana do uprawy na terenie całego kraju.
Akt – pierwsza w Polsce odmiana nieoplewiona (nagoziarnista), średnio późna, równomiernie
dojrzewająca, źdźbło średniej długości, odporne na wyleganie, ziarno o zwiększonej
zawartość białka (14%) i tłuszczu (9%), szczególnie przydatna w żywieniu drobiu i trzody
chlewnej, zalecana do uprawy na wszystkich rodzajach gleb.
Bajka – średnio wczesna, równomiernie dojrzewająca, bardzo wysokie i stabilne plonowanie
w skali całego kraju, ziarno żółte, o dobrym wyrównaniu, MTZ około 38g, duża odporność na
wyleganie, zalecana do uprawy na terenie całego kraju.
Stoper – odmiana bardzo wcześnie dojrzewająca, średnie wymagania glebowe, ziarno żółte
o niskiej zawartości łuski, zalecana do uprawy w górach (pow. 500 m n.p.m.) z uwagi na
wczesne dojrzewanie.
Warunki klimatyczne Polski umożliwiają uprawę owsa na terenie całego kraju.
Szczególnie dobrze udaje się w rejonach podgórskich i nadmorskich o wyższych opadach.
Charakterystyczną cechą owsa, wyróżniającą go spośród innych zbóż jarych, jest jego duże
zapotrzebowanie na wodę, zwłaszcza w okresie od strzelania w źdźbło do kłoszenia. Skutki
niedoboru wody w tym okresie tylko w niewielkim stopniu mogą być zniwelowane
dostatkiem wody w następnych fazach rozwojowych. Główną przyczyną dużego
zapotrzebowania owsa na wodę jest wysoki współczynnik transpiracji. Wymagania termiczne
owsa są niewielkie. Ziarno zaczyna kiełkować już w temperaturze 2–3°C. Niska temperatura
po wzejściu roślin jest korzystna dla uzyskania wysokich plonów. Z tego względu duże
znaczenie ma wczesny termin siewu. Niskie temperatury w późniejszym okresie wegetacji
roślin (kłoszenie, dojrzewanie) nie wpływają ujemnie na plonowanie owsa.
Wymagania glebowe
Owies może być uprawiany na glebach kompleksów żytnich od bardzo dobrego do
słabego oraz na glebach kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego i słabego. Najwyższe
plony owsa uzyskuje się na glebach lepszych, zaliczanych do kompleksów pszennych

15
i pszenno-żytnich, ale na tych glebach wysokie plony dają inne, cenniejsze zboża (pszenica,
jęczmień), dlatego uprawę owsa uważa się tu za uzasadnioną jedynie w gospodarstwach
o dużym (ponad 50%) udziale pszenicy i jęczmienia w strukturze zasiewów. Na glebach
kompleksów górskich owies plonuje słabiej niż na glebach kompleksu żytniego dobrego
i słabego. Owies ma duże wymagania wodne i nie powinien być uprawiany na tzw. glebach
suchych, zaliczanych do kompleksu żytniego bardzo słabego. W stosunku do odczynu gleby
owies jest bardziej tolerancyjny od innych zbóż jarych. Owies lepiej od innych zbóż znosi
kwaśny odczyn gleby, jednakże na glebach mniej zakwaszonych, o pH powyżej 5,0 wzrost
plonów jest wyraźny.
Owies ma stosunkowo małe wymagania przedplonowe, a równocześnie pozostawia po
sobie niezłe stanowisko dla pozostałych roślin zbożowych. Owies jako jedyna roślina
zbożowa nie jest porażany przez choroby podstawy źdźbła (choroby podsuszkowe zbóż). Nie
tylko nie jest atakowany przez te choroby, ale nie uczestniczy w łańcuchu żywicielskim
grzybów, czyli nie przenosi ich na rośliny następcze. Częsty powrót owsa lub owsa
i jęczmienia na to samo pole może natomiast spowodować namnażanie się w glebie
pasożytniczych nicieni, głównie mątwika zbożowego, co prowadzi do dużej obniżki plonów
tych zbóż. Dlatego w zmianowaniu nie można zbyt często uprawiać owsa lub stosować
następstwa: owies – jęczmień. W praktyce dobór przedplonu dla owsa trzeba uzależnić
głównie od rośliny następczej jaka będzie uprawiana po owsie.
Uprawa roli
Uprawa roli pod owies jest uzależniona od długości okresu od sprzętu przedplonu do
nadejścia zimy. Jeśli przedplon schodzi z pola w lipcu lub sierpniu to do wykonania orki
przedzimowej pozostaje okres 2–3 miesięcy. Okres ten należy wykorzystać na uprawę
poplonu lub na przeprowadzenie podorywki i mechaniczne zwalczanie chwastów. Przedplony
ścierniskowe należy przyorać przed zimą. W większości przypadków jesienna uprawa roli pod
owies ogranicza się do orki przedzimowej. Orkę przedzimową zaleca się wykonać w miarę
możliwości jak najwcześniej (październik) z pozostawieniem roli w ostrej skibie. Po roślinach
okopowych pod które wykonano głęboką orkę, a zbiór wykonano w optymalnych warunkach
wilgotnościowych, orka może być płytsza 15–22 cm. Po kukurydzy i roślinach wieloletnich,
powinna być wykonana na głębokość 25–30 cm.
Uprawy wiosenne na glebach zwięźlejszych należy zaczynać od włókowania, a na
lżejszych od bronowania, bądź agregatu uprawowego. Uprawa wiosenna nie powinna być
głębsza niż 4–6 cm, dlatego należy ograniczyć do minimum kultywatorowanie pola – jest ono
niezbędne tylko na zlewnych glebach.
Nawożenie mineralne zaliczane jest do zabiegów agrotechnicznych w największym
stopniu decydującym o wysokości plonów. Owies wprawdzie jest mało wrażliwy na
zakwaszenie gleby, ale ze wszystkich zbóż ma największe wymagania odnośnie magnezu.
Nawozy wapniowe w dawkach (zależnie od odczynu gleby) 1,5–2,5 t/ha CaO na glebach
bardzo lekkich i lekkich; 1,7–3,5 t/ha CaO na ciężkich glebach, powinny być rozsiane przed
uprawą pożniwną lub przed orką przedzimową. Na glebach ubogich w magnez zaleca się
stosowanie 30–50% dawki nawozu wapniowego w formie wapna magnezowego. Owies
odznacza się dużą zdolnością wykorzystania fosforu i potasu w glebie. Potas spełnia ważne
funkcje fizjologiczne w organizmie poprzez regulację gospodarki wodnej roślin. Niedobór
wilgoci utrudnia pobieranie potasu z gleby i wywiera szczególnie niekorzystny wpływ

16
w okresie krzewienia i strzelania w źdźbło, hamuje tworzenie się nowych pędów lub
obumieranie pędów już wytworzonych.
Dobre zaopatrzenie roślin w fosfor sprzyja silnemu wzrostowi systemu korzeniowego, co
ma korzystny wpływ na pobieranie składników pokarmowych, wzrost i kondycję roślin owsa.
Fosfor przyczynia się również do lepszego osadzania nasion w wiechach oraz do poprawy
jakości zbieranego ziarna. Dawki fosforu i potasu zależą od zawartości przyswajalnych form
tych składników w glebie (tabela 4), a także wielkości spodziewanych plonów. Na glebach
zwięźlejszych nawożenie tymi składnikami korzystniej jest zastosować przed orką
przedzimową, zaś na lekkich glebach podczas wiosennego przedsiewnego przygotowania
pola.
Tabela 4. Dawki fosforu (P2O5) i potasu (K2O) w kg/ha [2, s. 8]
Zawartość P2O5 i K2O w glebie
Składnik
b.niska Niska średnia wysoka b. wysoka
Fosfor 60–90* 50–70 30–50 20–30 0
Potas 80–120 60–100 40–80 20–50 0–30
* – górne zakresy dawek stosować na glebach lepszych, gdzie można spodziewać się wysokich plonów, a dolne
na glebach mniej urodzajnych.
Optymalna wielkość dawki azotu pod owies zależy od kompleksu glebowego (tabela 5),
opadów zimowych, przebiegu pogody w okresie wegetacji, przedplonu i spodziewanego
poziomu plonowania owsa.
Tabela 5. Dawki N w kg/ha [2, s. 9]
Potrzeby nawożenia azotem
Kompleks glebowo-rolniczy
b. duże duże średnie małe
pszenny b. dobry
pszenny dobry
pszenny górski
65–85 55–75 45–65 35–55
żytni b. dobry
zbożowo-pastewny mocny
zbożowy górski
70–90 60– 80 50–70 40–60
pszenny wadliwy
żytni dobry
owsiano-ziemniaczano górski
60–80 50–70 40–60 30–50
żytni słaby
zbożowo-pastewny słaby
owsiano-pastewny górski
60–70 50–60 40–50 30–40
Nawozy azotowe do poziomu 50 kg/ha N stosujemy jednorazowo przed siewem owsa.
Natomiast większe dawki należy dzielić na dwie części: 50–60% przed siewem, a resztę na
początku fazy strzelania w źdźbło.

17
Siew
Owies należy do roślin silnie reagujących spadkiem plonu ziarna na opóźnienie terminu
siewu. Zasiew owsa w terminie możliwie najwcześniejszym jest jednym z najważniejszych
czynników warunkujących uzyskanie wysokich plonów ziarna. Optymalny termin siewu owsa
w większości rejonów kraju przypada na drugą połowę marca. Jedynie w rejonach
północno-wschodnim i podgórskim można opóźnić go do 10 kwietnia. Większość aktualnie
zalecanych do uprawy odmian owsa reaguje dużym obniżeniem plonu ziarna na opóźnienie
siewu o 10 dni, wskutek spadku obsady wiech na jednostce powierzchni, a także zmniejszenie
się liczby i masy ziarna z wiechy. Dobór odpowiedniej ilości wysiewu dla określonej odmiany
uzależniony jest od warunków siedliska, a głównie od kompleksu przydatności rolniczej gleb,
co przedstawia tabela 6.
Tabela 6. Zalecana ilość wysiewu (w mln sztuk ziarna i w kg na 1ha) zrejonizowanych odmian owsa
w zależności od kompleksu przydatności rolniczej gleby [2, s. 10]
Dukat, Jawor, Skrzat, Bajka, Borowiak,
Hetman, Kasztan, Sam, Deresz, Chwat,
Deresz Grajcar, Bohun, Cwał, Bachmat,
Arab, Krezus
Góral, German, Sławko,
Cekin, Celer, Akt,
Flaemingsstem,
Flaemingsprofi, Sprinter,
Szakal, Polar, Stoper
zalecane ilości wysiewu
Kompleks glebowo rolniczy
mln ziarn na 1ha kg/ha*
mln ziarn
na 1ha
kg/ha*
Pszenny b. dobry i dobry 5,0 168 5,5 185
Żytni b. dobry
Zbożowo-pastewny mocny
Zbożowy górski
5,5 185 6,0 202
Pszenny wadliwy
Żytni dobry
Owsiano-ziemn. górski
5,8 195 6,3 212
Żytni słaby
Zbożowo-pastewny słaby
Owsiano-pastewny słaby
Owsiano-pastewny górski
6,0 202 6,5 212
* – wyliczono dla ziarna o MTZ = 31 g i zdolności kiełkowania =100%
W przypadku opóźnienia terminu siewu i po gorszych przedplonach normę wysiewu
należy zwiększyć o 10%. Owies wysiewa się w rzędach co 12–15 cm, na głębokość 2–5 cm
(w wilgotną glebę płycej, zaś w suchą głębiej). W uprawie owsa duże znaczenie ma
mechaniczna pielęgnacja, gdyż jest on wrażliwy na większość herbicydów. Mechaniczne
zabiegi pielęgnacyjne polegają na kilkakrotnym bronowaniu zasiewów. Pierwsze bronowanie
może być wykonane jeszcze przed wschodami lub w okresie tzw. szpilkowania roślin. Zabieg
ten przeciwdziała zaskorupieniu się gleby, szczególnie ciężkiej, a także skutecznie niszczy
większość młodych chwastów. Następne bronowanie przeprowadza się (zawsze w poprzek
lub ukos rzędów) dopiero w fazie krzewienia się roślin i w razie konieczności powtarza się go
po około 2 tygodniach. W okresie między szpilkowaniem a fazą krzewienia (4–5 liść) owies
jest bardzo wrażliwy na uszkodzenia mechaniczne, zatem nie należy bronować zasiewów
w tym czasie. W warunkach silnego zachwaszczenia upraw, jako zabieg uzupełniający poleca
się stosowanie herbicydów, a przy ich doborze należy uwzględnić gatunek chwastów
dominujących w łanie. Herbicydy w owsie stosuje się podobne jak w jęczmieniu.

18
Owies jest porażany przez choroby, w przypadku większego nasilenia chorób występują
znaczne straty w plonie. Niektóre z chorób przenoszone są za pośrednictwem materiału siewnego
albo poprzez glebę, inne natomiast porażają uprawy owsa w okresie wegetacji. Do najczęściej
występujących chorób owsa należą głownia pyłkowa, głownia zwarta, mączniak prawdziwy, rdza
koronowa, plamistość, rdza źdźbłowa, wirus żółtej karłowatości jęczmienia. Podstawowym
zabiegiem chemicznym, mającym na celu zwalczanie tych chorób jest zaprawianie materiału
siewnego zaprawami zalecanymi przez Instytut Ochrony Roślin (tabela 7).
Tabela 7. Wybrane preparaty do zaprawiania nasion owsa i zwalczania chorób w zasiewach
[opracowanie własne na podstawie 11]
Preparat Dawka na 100kg ziarna
Zaprawy zalecane do zwalczania mączniaka prawdziwego, głowni zwartej i pylącej owsa
Baytan Universal 19,5 WS*
Baytan Universal 094 FS
200 g + 900 ml wody
400 ml + 200 ml wody
Zaprawy zalecane do zwalczania głowni zwartej i pylącej owsa
Baytan Universal 094 FS 400 ml + 200 ml wody
Dithane M – 45 80 WP* 300 g + 700 ml wody
Dithane Neo Tec 75 WG* 300 g + 700 ml wody
* – zwalcza zgorzel siewek,
** – nie zwalcza głowni zwartej owsa.
Poza chorobami, bardzo silne szkody w uprawach owsa wyrządzają szkodniki,
a zwłaszcza ploniarka zbożówka, mszyce, a ostatnio coraz częściej skrzypionki. Ploniarka
zbożówka atakuje zasiewy owsa zarówno w fazie wschodów, jak również w czasie rozwoju
wiech. Uszkodzenia spowodowane przez ploniarkę są łatwe do rozpoznania, gdyż liść
środkowy młodych roślin żółknie i daje się łatwo wyciągnąć. Oprysk wykonujemy
w momencie nalotu much – w okresie od wschodów owsa do krzewienia i po jego
wykłoszeniu do pełni kwitnienia (tabela 8). Mszyce powodować mogą silne uszkodzenia
w przypadku masowego ich pojawienia się. Zasiedlają one wiechy i powodują straty w plonie
oraz w jakości ziarna. Preparaty zwalczające mszyce należy stosować od pełni kłoszenia do
dojrzałości mlecznej owsa, gdy znajdujemy powyżej 5 sztuk na wiesze. Larwy skrzypionek
żerują na liściach flagowych i podflagowych. Próg szkodliwości wynosi 0,5–1 larwy na
1 źdźbło. Zaleca się oprysk w początkowym okresie masowego wylęgu larw, jednym
z preparatów wymienionych poniżej.
Tabela 8. Wybrane preparaty do zwalczania szkodników w uprawach owsa [opracowanie własne na podstawie 11]
Preparat Dawka na 1ha
Mszyce
Pirimor 50 WG 0,25 kg
Bi 58 Nowy 0,5 l
Karate 025 EC 0,2 l
Trebon 30 EC 0,25 l
Ploniarka zbożówka
Alfamor 050 SC 0,3 l
Alfazot 050 EC 0,3 l
Decis 2,5 EC 0,3 l
Fastac 100 EC 0,15 l
Skrzypionki
Bancol 50 WP 0,3 kg
Bi 58 Nowy 0,5 l
Decis 2,5 EC 0,25 l
Karate 025 EC 0,2 l

19
Opłacalność produkcji zbóż
Produkcja zbóż w Polsce należy do nielicznych gałęzi produkcji rolniczej
charakteryzujących się relatywnie wysokim poziomem dochodowości (opłacalności). Z badań
Zakładu Rachunkowości Rolnej Instytutu Ekonomiki Rolniczej i Gospodarki Żywnościowej
wynika, że w okresie 1994–2001 w badanych gospodarstwach (przedmiotem badania były
gospodarstwa o średniej powierzchni użytków rolnych 12,96ha, z czego 78,7% stanowiły
grunty orne, zaś zboża w strukturze zasiewów stanowiły ok. 70%) dochodowość produkcji
pszenicy mierzona poziomem relacji dochodu netto do wartości produkcji z 1ha uprawy,
kształtowała się na poziomie 22–58%, przy czym dolną granicę tego przedziału wyznaczał
poziom z roku 1999, górną zaś z roku 1996. Realizowany z produkcji zbóż dochód w roku
1999, pozwalał na opłacenie pracy własnej rolnika i jego rodziny na poziomie parytetowym,
ale zapewniał tylko częściową opłatę kosztów kapitału własnego. Poprawie ekonomicznych
warunków produkcji zbóż sprzyja polityka podtrzymywania rynkowych cen, system
preferencyjnych kredytów na zakup obrotowych środków produkcji, w tym również środków
plonotwórczych oraz dotacje do cen kwalifikowanego materiału siewnego i nawozów
wapniowych. Wspomniane instrumenty polityki zbożowej, do pewnego stopnia
kompensowały negatywne skutki wzrostu cen środków plonotwórczych (nawozów
mineralnych, środków ochrony roślin, nasion kwalifikowanych itp.), a przez to wpływały
hamująco na wzrost jednostkowych kosztów produkcji zbóż. W ciągu następnych lat jednak
doszło do znaczącego obniżenia poziomu opłacalności produkcji, głównie pod wpływem
spadku cen i/lub plonów zbóż.
Od początku sezonu 2004/2005 utrzymująca się przewaga podaży nad popytem
wymuszała dalsze stopniowe obniżanie cen skupu ziarna. Według danych GUS, w lutym 2005
roku przeciętna cena skupu pszenicy konsumpcyjnej ukształtowała się na poziomie 406 zł/t
(bez VAT).Zbiory zbóż ogółem w 2004 roku ukształtowały się na poziomie 29,6 mln ton
i były o 26,7% wyższe od uzyskanych w roku 2003, jak również o 18% wyższe od średniej
z ostatnich 5 lat.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne kierunki użytkowania zbóż?
2. Jakie są odmiany pszenicy ozimej i jarej, żyta, pszenżyta, jęczmienia ozimego i jarego
oraz owsa?
3. Jakie są grupy technologiczne odmian pszenicy i które z nich nadają się do wypieku chleba?
4. Jakie czynniki decydują o zimotrwałości zbóż ozimych?
5. Jakie są różnice w wymaganiach klimatycznych i glebowych zbóż jarych i ozimych?
6. W których rejonach Polski uprawia się jęczmień ozimy i dlaczego?
7. W jaki sposób dobiera się stanowiska pod zboża jare i ozime?
8. Na czym polega różnica w przygotowaniu roli pod siew zbóż ozimych po przedplonach
późno i wcześnie schodzących z pola?
9. Jakie rośliny zbożowe mają dużą tolerancję co do niskiego pH gleby?
10. Jakie są dawki i terminy stosowania nawozów mineralnych dla zbóż ozimych i jarych?
11. Jak przygotowuje się rolę pod siew?
12. Jakie są optymalne ilości wysiewu zbóż ozimych i jarych i od czego zależą?
13. Jakie są optymalne terminy siewu zbóż ozimych i jarych?
14. Jakie są choroby zbóż oraz sposoby ich zwalczania?
15. Jakie szkodniki najczęściej atakują zboża?
16. Kiedy i jak należy stosować zabiegi pielęgnacyjne w uprawie zbóż jarych i ozimych?
17. Jakie wyróżniamy techniki zbioru zbóż?
18. Czy opłaca się produkcja zbóż na dzień dzisiejszy?

20
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj uprawę roli pod pszenicę ozimą po przedplonach wcześnie schodzących z pola.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zabiegi uprawowe stosowane pod pszenicę ozimą,
2) przeanalizować celowość wykonywania poszczególnych zabiegów uprawowych,
3) określić termin stosowania poszczególnych zabiegów uprawowych,
4) wykonać projekt uprawy roli po przedplonach wcześnie schodzących z pola,
5) zanotować spostrzeżenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− poradnik dla ucznia,
− arkusze papieru i flamastry.
Ćwiczenie 2
Określ dawki poszczególnych nawozów mineralnych i podaj sposób ich stosowania dla
pszenicy ozimej i owsa, uwzględniając odczyn i zasobność gleby.
1) przeanalizować mapę zasobności gleb wykonaną przez stację chemiczno-rolniczą,
2) określić, na podstawie odpowiednich tabel. wymagania pokarmowe,
3) ustalić potrzeby nawozowe pod pszenicę ozimą i owies,
4) rozpoznać próbki nawozów mineralnych,
5) ustalić dawki i termin stosowania poszczególnych nawozów mineralnych,
6) przeliczyć czysty składnik N, P, K i Ca zawarty w nawozach na masę towarową
(na powierzchnię 1 ha),
7) określić zasady bhp, ochrony środowiska i p.poż. w czasie stosowania nawozów
mineralnych,
8) zanotować spostrzeżenia w podanych poniżej tabelach,
9) wskazać ilość nawozów w przeliczeniu na czysty składnik w kg na ha oraz termin i formę
stosowanych nawozów.
Określenie zawartości NPK Ca w glebie (mapa glebowo-rolnicza)
N P2O5 K2O Ca
Zawartość składników
pokarmowych w glebie
Określenie wymagań pokarmowych pszenicy ozimej i owsa (na podstawie tabeli)
Wymagania pokarmowe
pszenicy ozimej
Wymagania pokarmowe owsa
Obliczenie potrzeb nawozowych pod pszenicę ozimą i owies
Potrzeby nawozowe pszenicy
ozimej
Potrzeby nawozowe owsa

21
Przeliczanie czystego składnika nawozów na masę nawozową
Wymagania nawozowe roślin
na 1ha
Forma nawozu Ilość nawozu
w kg/ha
Ilość nawozu na
dany areał
Termin
stosowania
nawozu
N ................................ kg
P2O5 ........................... kg
K2O ............................ kg
Ca ............................... kg
− mapy zasobności gleb,
− tabele dotyczące wymagań pokarmowych roślin uprawnych,
− próbki nawozów mineralnych,
− komputer z dostępem do sieci Internet.
Ćwiczenie 3
Przygotuj materiał siewny do siewu. Oblicz, ile kilogramów owsa potrzebne jest do
obsiania 5 ha. Ustal zapotrzebowanie na materiał siewny przy parametrach MTZ 31 g,
zdolność kiełkowania 100%, 5,5 mln ziaren na 1ha.
1) określić jakość materiału siewnego (wykształcenie, połysk, zapach, zanieczyszczenia),
2) obliczyć rzeczywistą ilość wysiewu wg wzoru,
3) zaplanować ilość wysiewu materiału siewnego na powierzchnię 5ha,
4) dobrać odpowiednią zaprawę nasienną,
− normy wysiewu,
− wzór do obliczenia ilości wysiewu
− kalkulator,
− arkusz papieru, flamastry.
Ćwiczenie 4
Określ, którymi herbicydami i w jakiej fazie wzrostu, zwalcza się w zbożach chwasty
odporne (przytulia, rumianowate) i chwasty jednoliścienne (miotła zbożowa i owies głuchy).
1) przeanalizować: „Zaleceniami ochrony roślin” – IOR (na bieżący rok) oraz „Poradnikiem
nawożenia i ochrony roślin” Agrochem (na bieżący rok),
2) określić herbicydy, którymi zwalcza się w zbożach chwasty odporne takie jak: przytulia
i rumianowate oraz chwasty jednoliścienne takie jak: miotła zbożowa i owies głuchy,
3) określić fazę wzrostu, w której będzie stosowany dany herbicyd,
4) przeczytać informacje zawarte na opakowaniach herbicydów,
5) określić zasady bhp, ochrony środowiska i p.poż.

22
− „Zalecenia ochrony roślin” – IOR,
− „Poradnik nawożenia i ochrony roślin” Agrochem,
− herbicydy w oryginalnym opakowaniu,
− arkusz papieru formatu A4, flamastry.
Ćwiczenie 5
Sporządź kalkulację niepełną produkcji pszenicy ozimej i jarej.
1) przeanalizować dane gospodarstwa (załącznik),
2) obliczyć koszty stałe,
3) obliczyć koszty zmienne,
4) sporządzić kalkulację niepełną produkcji pszenicy jarej i ozimej,
− opis gospodarstwa,
− cenniki: materiału siewnego, nawozów, środków ochrony roślin,
− koszt nakładu siły pociągowej i pracy,
− kalkulator,
− arkusz papieru, flamastry.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować wymagania klimatyczne i glebowe zbóż? ! !
2) wymienić najlepsze przedplony dla poszczególnych zbóż? ! !
3) określić wpływ uprawy roli na plonowanie zbóż? ! !
4) obliczyć dawki i podać terminy stosowania nawozów mineralnych dla
zbóż ozimych i jarych? ! !
5) zaplanować i wykonać siew nawozów mineralnych? ! !
6) określić kolejność siewu zbóż jarych i ozimych? ! !
7) obliczyć normę wysiewu dla zbóż? ! !
8) przygotować pole do siewu oraz siewnik? ! !
9) zaproponować odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne w zbożach? ! !
10) określić termin zbioru zbóż? ! !
11) określić sposoby zbioru zbóż i postępowania z ziarnem? ! !
12) przygotować plantację do zbioru w zależności od sposobu zbioru? ! !
13) obliczyć opłacalność produkcji zbóż? ! !

23
4.2. Technologie produkcji roślin okopowych
Ziemniaki
W Polsce ziemniak użytkowany jest na cele jadalne i paszowe. Z ogólnej ilości
wyprodukowanych ziemniaków na paszę przeznacza się ok. 47%, na spożycie ok. 14%, na
sadzeniaki ok. 13%, na cele przemysłowe ok. 8% i około 1 na eksport. Pozostałe 17%
pochłaniają straty w czasie przechowywania.
Odmiany
Odmiany ziemniaka są różnorodne pod względem cech morfologicznych, użytkowych
oraz różnią się długością okresu wegetacji. Biorąc pod uwagę cechy użytkowe odmiany
ziemniaka dzielimy na jadalne i skrobiowe. Odmiany jadalne charakteryzują się bulwą
o dobrym smaku, regularnym kształcie oraz płytkich oczkach. Miąższ nie ciemnieje po
obraniu i ugotowaniu. Mają one różną długość okresu wegetacji, a mianowicie:
− bardzo wczesne, dające zbiór po 60–80 dniach od posadzenia (w lipcu) przy niepełnej
dojrzałości bulw i uprawia się je jako tzw. ziemniaki młode. Pełną dojrzałość osiągają
w 90–100 dni po posadzeniu. Odmiany bardzo wczesne to: Aster, Drop N, Frezja, Irys,
Koral, Malwa, Orlik, Ruta i Gloria,
− wczesne, dające plon po 100 dniach od posadzenia czyli w sierpniu. Do tych odmian
zalicza się: Jaśmin, Lotos, Sumak, Bila, Albina, Perkoz i Latona,
− średniowczesne, o okresie wegetacji 100–120 dni, zbierane przy pełnej dojrzałości,
najczęściej w sierpniu. Do odmian tych zaliczamy: Ekra, Glada, Irga N, Ibis N, Mila,
Muza, Jagoda, Jagna, Lena, Kos, Kolia, Oda i Balbina,
− średniopóźne, dojrzewające po 120–140 dniach po posadzeniu, zbierane we wrześniu. Do
odmian tych należą: Ania, Arkadia, Atol, Arkada, Anielka, Sokół, Rybitwa, Beata,
− późne, dojrzewające po 140–160 dniach po posadzeniu, jak np. Koga.
Odmiany skrobiowe zasobne są w skrobię, plenne, o dużych bulwach, czasami
niekształtnych. Do odmian skrobiowych zalicza się tylko jedna odmiana wczesna: Duet;
− średniowczesne: Ekra, Harpun, Ikar, Glada,
− średniopóźne: Cisa, Grota, Fregata, Lawina, Vistula, Panda i Klepa,
− późne: Bóbr, Bzura, Ceza, Olza, Dunajec, Jantar, Meduza, Hinga, Stobrawa.
Wymagania klimatyczno-glebowe
Ziemniak jest rośliną klimatu umiarkowanego. Duże są jego wymagania pod względem
wody i temperatury. W czasie sadzenia bulw temperatura gleby powinna wynosić 8–10°C.
Większe zapotrzebowanie na wodę wykazują ziemniaki w pełni rozwoju, w miarę wzrostu
części nadziemnych, natomiast największe zapotrzebowanie na wodę mają ziemniaki podczas
zawiązywania bulw tj. między zawiązywaniem pąków kwiatowych a końcem kwitnienia.
Nadmierne opady w czasie wypełniania bulw, gromadzenia skrobi i dojrzewania są bardziej
niekorzystne niż susza i często powodują gnicie bulw. W tym okresie powinna słoneczna
pogoda i równomierne opady. Ziemniaki są wrażliwe na wiosenne i jesienne przymrozki.
Ziemniaki najlepiej udają się na glebach przewiewnych, o uregulowanych stosunkach
wodnych i optymalnym pH gleby wynoszącym 5–6. Najbardziej odpowiednie są piaski
gliniaste lekkie i mocne, które należą do kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego
o odczynie lekko kwaśnym. Wymagania glebowe różnych odmian nie są jednakowe.

24
Stanowisko
Najlepszymi przedplonami pod ziemniaki są zboża. Można je również uprawiać po
roślinach przemysłowych, motylkowych i kukurydzy. Ziemniaki późne na cele paszowe
i jadalne dość często uprawiane są po poplonach ozimych. Nie należy uprawiać ziemniaków
po ziemniakach, po pomidorach, tytoniu i łubinie (czarna nóżka), gdyż może nastąpić
nasilenie chorób i szkodników. Ziemniaki nie powinny być uprawiane na tym samym polu
częściej niż co 4 lata.
Uprawa roli
Uprawa roli pod ziemniaki rozpoczyna się na jesieni od podorywki po zbiorze
przedplonu. Pożniwne zabiegi uprawy roli mogą być wykonywane za pomocą agregatów
podorywkowych, składających się z kultywatora i wałów strunowych lub kultywatora z broną
talerzową. Agregaty te zapewniają lepszy rozkład resztek pożniwnych, mniejsze nakłady
pracy na uprawę, większą wydajność, oszczędności paliwa oraz możliwość wysiewu
poplonów w jednym przejściu roboczym przy agregatowaniu z siewnikiem. Późną jesienią po
wywiezieniu obornika i zastosowaniu nawozów fosforowych i potasowych wykonujemy orką
przedzimową. Pierwszym narzędziem stosowanym na wiosnę jest włóka lub brona lekka.
Pozostałe wiosenne zabiegi uprawowe wykonywane są za pomocą agregatów składających się
z kultywatora gęstośladowego (zęby co 10 cm) i zestawu wałów strunowych. Jest to
podstawowe narzędzie, które w większości przypadków spełnia wymagania pod względem
przygotowania gleby do prawidłowej pracy sadzarki. Gleba pod ziemniaki powinna być tak
doprawiona, aby maszyny i narzędzia do sadzenia mogły pracować dokładnie, a bulwy były
posadzone na jednakową głębokość.
Nawożenie
W intensywnej uprawie ziemniaków należy stosować nawożenie organiczno-mineralne.
Składniki pokarmowe z nawozów mineralnych są łatwiej dostępne dla roślin i łącznie
z obornikiem zapewniają przez cały okres wegetacji dobre zaopatrzenie w makroskładniki
i mikroskładniki.
Nawozy organiczne korzystnie wpływają na poprawę właściwości fizycznych gleby.
Z nawozów organicznych najczęściej stosuje się obornik, niezależnie od kierunku
użytkowania w dawkach 25 t/ha po dobrych przedplonach np. motylkowych i 30 t/ha po
gorszych przedplonach np. po zbożowych. Obornik stosujemy jesienią przed orka
przedzimową lub przed siewem poplonu ozimego.
Wysokość dawek nawozów mineralnych zależy od rodzaju gleby i warunków
wilgotnościowych, a także od uprawianej odmiany i kierunku użytkowania. Najważniejszą
sprawą w racjonalnym nawożeniu mineralnym jest ustalenie optymalnej dawki azotu, gdyż
przekroczenie określonej dawki powoduje nie wzrost, lecz spadek plonu. W związku z tym
jest ustalona odpowiednia proporcja N:P:K, która zmienia się zależnie od poziomu
stosowanego nawożenia azotem i kierunku użytkowania. Przy dawkach do 90 kg/ha,
niezależnie od odmiany i kierunku użytkowania stosunek składników N:P:K może wynosić
1:1:1,5. Jeżeli dawki azotu są wyższe, wówczas stosunek ten zależy od kierunku użytkowania:
przy ziemniakach jadalnych powinien wynosić 1:1:2–2,5, a przy uprawie ziemniaków
skrobiowych (na paszę, dla gorzelnictwa i krochmalnictwa) 1:1:1,2–1,3. Azot stosujemy
wiosną przed sadzeniem, natomiast jeżeli dawka przekracza 100 kg to nadwyżkę należy
zastosować w okresie przed wschodami ziemniaka, pod ostatnie redlenie. Całą dawkę fosforu
i potasu możemy zastosować jesienią. W zależności od organizacji pracy fosfor może być

25
zastosowany również wiosną. Orientacyjne dawki nawozów mineralnych, w kg czystego
składnika na ha, pod ziemniaki, przy plonie 30 ton bulw z ha, wynoszą:
− jadalne średniopóźne i późne : 60–100 kgN; 30–100 kg P2O5; 80–160 kg K2O,
− skrobiowe pastewne: 100–150 kgN; 40–120 kg P2O5; 100–160 kg K2O,
− skrobiowe przemysłowe: 80–120 kg N; 20–100 kg P2O5; 90–160 kg K2O,
− sadzeniaki: 60–80 kgN; 40–120 kg P2O5; 80–140 kg K2O.
Najbardziej typowymi nawozami używanymi w uprawie ziemniaków są: mocznik,
siarczan amonu, superfosfat i sól potasowa.
Przygotowanie sadzeniaków i sadzenie
Przygotowanie sadzeniaków polega na przebraniu wyrzuceniu chorych i uszkodzonych
bulw z kopca, a następnie rozsortowaniu ich wg wielkości: drobne o średnicy 3–4 cm i masie
30–40 g, średnie o średnicy 5–5 cm i masie 40–80 g, oraz duże o średnicy 5–6 cm i masie
90 –110 g. Sadzeniaki należy pobudzić lub podkiełkować przed posadzeniem. Pobudzanie
polega na tym, iż przebrane sadzeniaki zaworkwane bądź umieszczone luzem należy
pozostawić na okres 2–3 tygodni w pomieszczeniu (dostęp światła nie jest konieczny)
o temperaturze 10–12°C. Ziemniaki przeznaczone na wczesny zbiór i na cele nasienne należy
podkiełkować przez okres 3–4 tygodni w pomieszczeniach jasnych o temperaturze 12–16°C.
Optymalne warunki do sadzenia są wówczas, gdy temperatura gleby na głębokości 10 cm
wynosi 7–8°C. Przypada on przeważnie na okres kwitnienia mniszka lekarskiego, rozwijania
się liści agrestu i pękania pąków brzozy. Gęstość sadzenia zależy od wielkości sadzeniaka.
Sadzeniaki mniejsze sadzi się gęściej, a większe rzadziej. Rozstawa rzędów powinna wynosić
62,5 cm, 67,5 cm lub 75 cm, głębokość zalegania bulw 12–15 cm.
W pielęgnowaniu ziemniaków wyróżniamy trzy okresy: od posadzenia do wschodów, od
wschodów do zwarcia rzędów i po zwarciu rzędów. Zabiegi pielęgnacyjne mechaniczne
polegają na wykonaniu następujących zabiegów:
− przed wschodami dwu , trzykrotne obsypywanie, połączone z brona chwastownik
w zależności od ilości pojawiających się chwastów,
− od wschodów do zwarcia rzędów 2–3-krotne redlenie.
Zabiegi pielęgnacyjne mechaniczno-chemiczne:
− po zasadzeniu redlenie połączone z bronowaniem, a bezpośrednio przed wschodami
wysokie obsypywanie i zastosowanie herbicydu np. Avalon 50 WP, Linurex 50 WP, czy
Chwastox Extra 300 SL, na chwasty dwuliścienne oraz Plateen 41,5 WG na prosowate.
Szczególnie groźne choroby wirusowe to: liściozwój, smugowatość i kędzierzawka, których
nie można zwalczać chemicznie. Zapobiegamy im poprzez stosowanie kwalifikowanego
materiału sadzeniakowego oraz usuwając chore krzaki z plantacji. Najczęstszą chorobą
bakteryjną jest czarna nóżka, a najgroźniejszą chorobą grzybową jest zaraza ziemniaka.
Choroba ta poraża liście, łodygi i bulwy, które później źle się przechowują. Zwalczamy ją
stosując fungicydy: Miedzian 50 WP, Dithane M–45 80 WP, Tatto 550 S.C. lub
Galben m 73 WP.
Najgroźniejszymi szkodnikami są: stonka ziemniaczana, rolnice i mątwik ziemniaczany.
Największe straty powodują stonki, które zwalczamy takimi środkami jak: Furadan 5 GR,
Decis 2,5 EC,Fastac100 EC i Karate 025 EC. Mątwik jest szkodnikiem kwarantannowym
i zwalczamy go następującymi środkami ochrony roślin: Diafuran 5 GR, Furadan 5 GR
i Vydate 240 SL. Na rolnice natomiast stosujemy: Basubin 10 GR, Decistab TB
i Decis 2,5–EC.

26
Zbiór i przechowywanie
Ziemniaki powinny być zbierane w fazie dojrzałości technicznej, tj. wtedy, gdy na
bulwach skórka jest już skorkowaciała i nie schodzi pod naciskiem palca. Termin zbioru
zależy od temperatury powietrza i nie powinien odbywać się przy temperaturach niższych niż
10°C, gdyż bulwy są wtedy bardzo wrażliwe na uszkodzenia. Plantacja do zbioru powinna być
odpowiednio przygotowana. Zbiór powinien być tak przeprowadzony, aby straty z powodu
pozostawania bulw w ziemi i uszkodzeń mechanicznych były jak najmniejsze i nie było
dużego zanieczyszczenia ziemią, kamieniami, bulwami matecznymi oraz resztkami naci
i chwastów. Przed zbiorem, szczególnie kombajnem, należy zniszczyć łęciny za pomocą
2 i 4-rzędowych rozdrabniaczy łęcin, można zastosować podcinanie redlin na 2–3 tygodnie
przed zbiorem lub zastosować preparat chemiczny Reglone. W sprzyjających warunkach
pogody stosuje się zbiór dwufazowy, polegający na wykopaniu bulw, ogrzaniu ich pod
wpływem temperatury zewnętrznej przez kilka godzin, a następnie zbiorze kombajnem
wyposażonym w adapter podbierający bulwy. System ten może ograniczać poważnie
uszkodzenia mechaniczne bulw. W Polsce ziemniaki przechowywane są w kopcach
tradycyjnych, zmodernizowanych oraz w przechowalniach. Ziemniaki przeznaczone do
długotrwałego przechowywania zaraz po wykopaniu powinny być dobrze osuszone
i przebrane, aby usunąć bulwy uszkodzone mechanicznie i z objawami chorób. Zbiór należy
przeprowadzić w dni pogodne i gdy temperatura powietrza jest wyższa niż 10 stopni.
Opłacalność produkcji ziemniaka w dużym stopniu zależy od kierunku jego użytkowania
(jadalny, przemysłowy, sadzeniak, paszowy) oraz technologii i skali produkcji. Wysokim
poziomem opłacalności wyróżnia się ziemniak jadalny, zwłaszcza w latach o niskich plonach.
Można zakładać, że produkcja towarowa ziemniaka jadalnego będzie się rozwijała w pobliżu
aglomeracji miejskich, zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego oraz w gospodarstwach na
glebach słabszych. Popyt na wczesne ziemniaki jest w dużym stopniu zaspokajany importem
z innych krajów Europy. W związku z tym poszukuje się takich sposobów uprawy, które
pozwolą na podniesienie opłacalności i zarazem ograniczenie importu wczesnych ziemniaków
jadalnych. Nowoczesna metoda przyspieszania wegetacji i terminu zbioru ziemniaka jest
okrywanie plantacji agrowłókniną polipropylenową lub folią. Ważnymi elementami
agrotechniki, wpływającymi na efektywność produkcji wczesnego ziemniaka jadalnego jest
również dobór odmian i zwalczanie chwastów.
Technologie produkcji buraka
Korzenie buraków cukrowych są surowcem dla przemysłu cukierniczego, natomiast liście
przeznacza się na paszę. Produktem ubocznym przy otrzymywaniu cukru są wysłodki
i melasa, które użytkuje się jako paszę. Buraki pastewne przeznaczone są na paszę dla
zwierząt.
Odmiany
Obecnie zrejonizowane są wyłącznie odmiany jednonasienne buraka cukrowego takie jak,
np.: Fontana, Kutnowska, Diadem, Kavejana, Sandomierska, Karmen, Kaluna i Kliwia.
Odmiany cukrowo-pastewne (jednokiełkowe) np.: Kowra, Tedamono i Magdalena.
Pastewne (wielokiełkowe) odmiany: Cyklop, Cyklop Poly, Gigant, Goliat Poly i Rekord Poly.
Pastewne (jednokiełkowe) odmiany: Saturn, Kyros i Feldherr.

27
Wymagania klimatyczno-glebowe
Burak ma duże wymagania glebowe i wodne. Najlepiej plonuje na glebach żyznych,
przepuszczalnych głębokich, strukturalnych i o wysokiej kulturze. Korzystny jest odczyn
gleby zbliżony do obojętnego w granicach pH 6,5–7. Najodpowiedniejsze są dla niego gleby
zaliczane do kompleksów pszennego bardzo dobrego i pszennego dobrego oraz żytniego
bardzo dobrego. Burak pastewny ma nieco mniejsze wymagania glebowe niż burak cukrowy
i może być uprawiany na lżejszych glebach, ale dobrze uwilgotnionych i nie kwaśnych.
Potrzeby wodne buraka są znaczne, gdyż tworzy on dużą masę plonu i ma najbardziej
rozwiniętą powierzchnię liści wśród roślin uprawnych. Suma opadów 600–700 mm rocznie,
dobrze rozłożonych w ciągu okresu wegetacji, pozwala na uzyskanie wysokich plonów
korzeni pod warunkiem właściwej uprawy roli, zapewniającej oszczędne gospodarowanie
wodą. Dobre zaopatrzenie w wodę w czerwcu, lipcu i sierpniu jest szczególnie ważne dla
uzyskania wysokich plonów korzeni. Słoneczna pogoda natomiast w okresie sierpień–
październik wpływa dodatnio na gromadzenie cukru w korzeniach. Buraki, a szczególnie
pastewne, są wrażliwe na wiosenne i jesienne przymrozki. Buraki można uprawiać w całym
kraju, z wyjątkiem terenów podgórskich.
Stanowisko
Buraki możemy uprawiać po dowolnym przedplonie, gdyż są one rośliną rozpoczynającą
zmianowanie. Najlepszymi przedplonami są zboża ozime. Dobre stanowisko pozostawiają
rośliny strączkowe (motylkowe grubonasienne). Znacznie mniej przydatne dla buraków jest
stanowisko po roślinach motylkowych wieloletnich – koniczynie i lucernie oraz trawach
i mieszankach. Dobrymi przedplonami są mieszanki zbożowo-strączkowe. Nieco gorsze
stanowiska pozostawiają: kukurydza, słonecznik i rośliny włókniste.
Uprawa roli
Wszystkie rośliny okopowe korzeniowe wymagają starannej i głębokiej uprawy roli.
Uprawa jesienna pod buraki zależy od terminu zbioru przedplonu:
− jeżeli zbieramy przedplon wcześnie to uprawa obejmuje wykonanie pełnego zespołu
uprawek pożniwnych (podorywka + 2–3-krotne bronowanie). Pod podorywkę można
zastosować nawozy wapniowe, późną jesienią zastosujemy nawozy fosforowe i potasowe
oraz obornik, a następnie wykonamy orkę przedzimową,
− po poplonach późno zebranych uprawę roli ograniczamy do rozsiania nawozów
fosforowych i potasowych, talerzowania, rozrzucenia obornika i wykonania orki
przedzimowej.
Uprawa wiosenna rozpoczyna się od włókowania lub bronowania, gdy tylko można wejść
w pole. Następnie wysiewamy nawozy azotowe i stosujemy uprawę zestawem uprawowym,
składającym się z kultywatora i wału strunowego i wykonujemy siew.
Nawożenie
Podstawowym nawozem organicznym jest obornik. Pod buraki zaleca się stosować
30–40t/ha. Obornik stosujemy pod podorywkę, odwrotkę lub orkę przedzimową. Nawożenie
pod buraki powinno być obfite, gdyż mają one duże wymagania pokarmowe. Buraki mają
duże potrzeby w stosunku do sodu, wapnia i boru. Buraki powinniśmy uprawiać zawsze na
nawozach organicznych i mineralnych. Stosunek N:P:K powinien wynosić 1:0,8:1,2.
Wapnowanie (w formie nawozu wapniowego tlenkowego) wykonujemy pod przedplon, a jego
dawki uzależnione są od gleby, jej pH i rodzaju nawozu. Na glebach o pH do 5 stosujemy
3–5 t/ha, natomiast na glebach o pH 5–6, 2–4 t/ha. Nawozy fosforowe i potasowe wysiewamy

28
jesienią pod orkę przedzimową w ilości 60–120 kg P2O5 w zależności od zasobności gleby
i 100–160 kg K2O. Nawozy azotowe stosujemy jednorazowo przedsiewnie, gdy dawka nie
przekracza 80–100 kg/ha. Azot możemy także stosować w formie dokarmiania dolistnego od
fazy 6–8 par liści.
Siew
Optymalny termin siewu przypada na kwiecień, gdy temperatura gleby na głębokości 10
cm osiągnie 5–6°C. W I dekadzie kwietnia siejemy buraki w zachodniej części kraju, a w III
dekadzie w rejonie północno – wschodnim. Nasiona jednokiełkowe powinny być wysiewane
siewnikiem pneumatycznym punktowym o rozstawie rzędów 45 cm i w ilości zależnie od
zdolności kiełkowania i czynników klimatyczno-glebowych. Odległość w rzędzie zależy od
jakości materiału siewnego i może wynosić 6, 9, 12, 15 lub 18 cm. Ilość wysiewy nasion
jednokiełkowych wynosi 1,6–3,2 jednostek siewnych (w jednostce znajduje się 100 tysięcy
nasion) na 1 hektar w zależności od warunków polowych.
Zabiegi pielęgnujące stosujemy w celu niszczenia skorupy glebowe i chwastów,
dokarmiania roślin buraka oraz usunięciu zbędnych roślin buraka (optymalna obsada siewek
80–95tys. na ha). W uprawie buraka występują te same gatunki chwastów jednoliściennych
i dwuliściennych jak w uprawie ziemniaka i stosujemy do zwalczania te same herbicydy,
zgodnie z zaleceniami IOR. W związku z tym, iż burak uprawiany jest na glebach
mocniejszych występują takie chwasty jak: szarłat szorstki, przytulia czepna, ostrożeń polny
czy owies głuchy i stosujemy na te chwasty takie herbicydy jak: Goldpost 191 EC, Safen
Extra 191 EC i Burasa 191 EC.
Przy siewie kłębków wielonasiennych stosujemy dwa sposoby pielęgnacji:
− mechaniczny, w którym wykonujemy bronowanie lub wałowanie wałami zębatymi przed
wschodami w celu zniszczenia skorupy glebowej i wschodzących chwastów,
− kilkakrotne pielenie międzyrzędzi, za pomocą pielników,
− gdy rośliny mają 2–4 liście wykonujemy przecinkę i przerywkę; przecinkę
wykonujemy w poprzek rzędów za pomocą przecinaków, zostawiając co 20 cm kępki
roślin; przerywkę wykonujemy ręcznie, usuwając z kępek zbędne rośliny,
a pozostawiając jedną najsilniejszą,
− wykonujemy tzw. przerywkę, czyli poprawkę przerywki, którą wykonujemy 2–3
tygodnie po przerywce i jednocześnie spulchniamy glebę wokół roślin i usuwamy
chwasty,
− mechaniczno-chemiczny, w którym zabiegi spulchniania i przerzedzania roślin
wykonujemy mechanicznie i ręcznie, a walkę z chwastami za pomocą herbicydów.
Przy siewie kłębków jednonasiennych stosujemy mechaniczno-chemiczny sposób pielęgnacji
zasiewu, który obejmuje:
− oprysk herbicydem przed przedsiewnym lub posiewnym połączony z bronowaniem,
− wałowanie wałem zębatym, aby zniszczyć skorupę glebową,
Spulchniania międzyrzędzi w momencie pojawienia się chwastów,
− usunięcie nadmiaru roślin i stosowanie herbicydu powschodowo.
Na burakach występuje wiele chorób, części z nich nie możemy bezpośrednio zwalczać,
bo są to choroby pochodzenia wirusowego (np. żółtaczka wirusowa, kędzierzawka
płaszczyńcowa) i przenoszone są one przez mszyce lub płaszczyńca burakowego. Choroby te
zwalczamy poprzez zwalczanie nosicieli. Choroby pochodzenia grzybowego np. zgorzel
siewek zwalczamy metodami agrotechnicznymi i przez zaprawianie nasion stosując np.
Dithane M–45 80 WP, Oxafun T 500 FS, Zaprawę nasienną T zawiesinową. Chwościk buraka

29
ujawnia się na liściach w czerwcu i na początku lipca i stosujemy wówczas Alert 375 S.C.,
Miedzian 50 WP czy Siarkol K 100 S.C., w tym samym czasie co chwościk, może wystąpić
również mączniak rzekomy, który zwalczamy np. Dithane M–45 80 WP.
Najgroźniejszymi szkodnikami buraka są: mątwik burakowy (stosujemy wówczas Vydate
240 SL, Sincocin AL oraz przerwę w uprawie) drobnica burakowa (stosujemy Decis 2,5 EC,
Fastac 100 EC i Karate 025 EC), śmietka ćwikana (stosujemy Gauch 70 WS, Zaprawa
Furadan 350 ST) i płaszczyniec burakowy (stosujemy Basudin 25 EC, Decis 2,5 EC
i Owadofos 540 EC). Chemicznie mogą być również zwalczane i mszyce poprzez
zastosowanie środka chemicznego np. Decis.
Zbiór i przechowywanie
Zbiór buraków powinno się przeprowadzać w okresie, gdy korzenie uzyskają dojrzałość
technologiczną i osiągną odpowiednie rozmiary. Do zbioru powinno przystępować się,
w zależności od przebiegu pogody, pod koniec października lub na początku listopada. Zbiór
mechaniczny może być częściowo zmechanizowany tzn. po ręcznym ogławianiu, wyorujemy
korzenie wyorywaczem a następnie zbieramy ręcznie korzenie na przyczepę. Zbiór
dwuetapowy, polega na ścięciu liści za pomocą ogławiacza, a następnie wydobyciu korzeni za
pomocą kopaczki lub kombajnu i zbiór jednoetapowy za pomocą kombajnów.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak klasyfikujemy ziemniaki w zależności od długości okresu wegetacyjnego?
2. Jakie odmiany ziemniaka uprawiane są na cele paszowe?
3. Jakie są wymagania klimatyczno-glebowe ziemniaków i buraków?
4. W jakich stanowiskach należy uprawiać ziemniaki?
5. W jaki sposób wykonujemy uprawę roli pod ziemniaki i buraki na jesieni i wiosną?
6. Na czym polega przygotowanie ziemniaków do sadzenia i sadzenie?
7. Jaki jest optymalny termin sadzenia ziemniaków, podaj również porę fenologiczną?
8. Które zabiegi pielęgnacyjne wykonywane są w ziemniakach?
9. Czym powinno charakteryzować się stanowisko pod buraki?
10. W jakich dawkach i terminach stosowane są nawozy organiczne w okopowych?
11. Jakie są dawki i terminy stosowania nawozów mineralnych w roślinach okopowych?
12. Jak wykonujemy siew buraków w zależności od rodzaju materiał siewnego?
13. Jaki jest termin siewu buraków w Polsce i od czego on zależy?
14. Które choroby i szkodniki występują w ziemniakach i burakach, oraz jak je zwalczamy?
15. Kiedy i jak należy stosować zabiegi pielęgnacyjne w burakach?
16. Jakie są sposoby zbioru ziemniaków i buraków?
17. Jakie są sposoby i warunki przechowywania ziemniaków oraz buraków?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj nawożenie mineralne pod ziemniaki jadalne, niezależnie od zasobności gleby
w P2O5 i K2O oraz z jej uwzględnieniem. Ziemniaki te uprawiane są na powierzchni 10 ha,
a przedplonem było żyto.

30
1) przeanalizować mapę zasobności gleb, wykonaną przez stację chemiczno-rolniczą,
2) określić, na podstawie odpowiednich tabel, wymagania pokarmowe ziemniaków
jadalnych,
3) ustalić potrzeby nawozowe pod ziemniaki jadalne,
4) rozpoznać próbki nawozów mineralnych,
5) ustalić dawki i termin stosowania poszczególnych nawozów mineralnych,
6) przeliczyć czysty składnik N, P, K i Ca zawarty w nawozach na masę nawozową (na
powierzchnię 1 ha i 10 ha),
7) określić zasady bhp, ochrony środowiska i p.poż.,
8) zanotować spostrzeżenia w podanych poniżej tabelach.
Określenie zawartości NPK Ca w glebie (mapa glebowo-rolnicza)
N P2O5 K2O Ca
Zawartość składników
pokarmowych w glebie
Określenie wymagań pokarmowych ziemniaków jadalnych (na podstawie tabeli)
Wymagania pokarmowe na 1 ha
Wymagania pokarmowe na 10 ha
Obliczenie potrzeb nawozowych pod ziemniaki jadalne
Potrzeby nawozowe na 1 ha
Potrzeby nawozowe na
10 ha
Przeliczanie czystego składnika nawozów na masę nawozową
Wymagania nawozowe roślin
na 1 ha
Forma nawozu Ilość nawozu w
kg/ ha
Ilość nawozu na
dany areał
Termin
stosowania
nawozu
N ................................ kg
P2O5 ........................... kg
K2O ............................ kg
Ca ............................... kg
− próbki nawozów mineralnych,
− komputer z dostępem do sieci Internet,
Ćwiczenie 2
Zaplanuj technologię produkcji ziemniaków jadalnych, średnio późnych przeznaczonych
na zaopatrzenie jesienno-zimowe. Uwzględnij możliwość mechanizacji prac zależnie od
dostępnych maszyn.
1) zaplanować technologię uprawy ziemniaków jadalnych wg poniższego wzoru:
− uprawa roli:

31
− po przedplonach zbieranych na koniec sierpnia,
− po przedplonach zbieranych później np. po poplonach ścierniskowych,
− nawożenie mineralne i organiczne w zależności od przedplonu,
− przygotowanie sadzeniaków do sadzenia,
− sadzenie,
− pielęgnacja ziemniaków (zwalczanie chwastów),
− ochrona przed chorobami i szkodnikami oraz dokarmianie dolistne,
− zbiór ziemniaków,
2) przedstawić wykaz dostępnych lub posiadanych maszyn,
3) przedyskutować z grupą kolejność wykonywanych czynności i wybór maszyn,
4) wykonać projekt uprawy roli,
− wykaz maszyn,
Ćwiczenie 3
Zaplanuj ochronę plantacji buraka przed chorobami i szkodnikami.
1) przeanalizować informacje dotyczące buraka zawarte w atlasie chorób i szkodników,
2) przeanalizować informacje dotyczące buraka zawarte w terminarzu ochrony roślin
rolniczych,
3) przeanalizować zalecenia ochrony roślin na bieżący rok,
4) rozpoznać choroby i szkodniki na przedstawionych okazach i planszach,
5) dobrać metody i środki do zwalczania rozpoznanych chorób i szkodników,
6) określić terminy stosowania zabiegów,
7) określić zasady bhp, ochrony środowiska i p.poż.,
− atlas chorób i szkodników,
− okazy chorób i szkodników,
− terminarz ochrony roślin i zalecenia ochrony roślin,
− wykaz maszyn,
Ćwiczenie 4
Opracuj kartę technologiczną uprawy buraka cukrowego dla gospodarstwa
średnioobszarowego o długiej tradycji w uprawie buraka, posiadającego kombajn
i użytkującego liście na paszę.

32
1) przeanalizować dane gospodarstwa,
2) wypisać wszystkie czynności technologiczne stosowane w uprawie buraka,
3) dobrać odpowiednie narzędzia i maszyny,
4) określić termin stosowanych prac i zabiegów,
5) odczytać z tabeli zapotrzebowanie na robociznę i siłę pociągową,
6) odczytać z tabeli koszty czynności technologicznych na 1 ha,
7) uzupełnić poniższą tabelę.
Nakład na 1 haCzynność technologiczna Narzędzia
i maszyny
Termin prac
rbh cnh zł
1 2 3 4 5 6
Wysiew wapna
Podorywka
Wysiew nawozów P i K
Głęboszoawanie
Rozrzucanie obornik
Orka przedzimowa
Razem – –
− wykaz maszyn i narzędzi,
− tabela z bilansem siły roboczej i pociągowej,
− tabela kosztów czynności technologicznych,
− kalkulator,
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić najlepsze przedplony dla roślin okopowych? ! !
2) określić wpływ uprawy roli na plonowanie okopowych? ! !
3) określić dawki i terminy stosowania nawozów mineralnych dla
ziemniaków niezależnie od typu użytkowego? ! !
4) przedstawić przygotowanie ziemniaków do sadzenia oraz podać
termin sadzenia? ! !
5) scharakteryzować zabiegi pielęgnacyjne stosowane w ziemniakach? ! !
6) określić sposób siewu buraków jednokiełkowych i wielokiełkowych? ! !
7) scharakteryzować zabiegi pielęgnacyjne stosowane w burakach? ! !
8) omówić zbiór i przechowywanie roślin okopowych? ! !
9) opracować kartę technologiczną uprawy buraka i ziemniaka? ! !

33
4.3. Technologie produkcji roślin przemysłowych
Rzepak ozimy
Klasyfikując rośliny przemysłowe według głównego sposobu użytkowania dzielimy je na
trzy zasadnicze grupy.
− rośliny oleiste, takie jak: rzepak ozimy i jary, rzepik ozimy i jary, lniana, gorczyca biała,
rzodkiew oleista, słonecznik oleisty oraz len oleisty,
− rośliny włókniste, jak: len włóknisty i konopie,
− rośliny specjalne, takie jak: tytoń i chmiel.
Ze wszystkich roślin przemysłowych największe znaczenie gospodarcze ma rzepak ozimy
i ten gatunek zostanie omówiony.
Odmiany
Wszystkie wpisane do rejestru odmiany rzepaku ozimego (ponad 40 odmian) cechują się
wysokim potencjałem plonowania, sprawdzonym w doświadczeniach COBORU.
W warunkach klimatycznych Polski występuje duże ryzyko wymarzania rzepaku i wynosi za
ostatnie 15 lat – 17% powierzchni obsianej. Najlepszą zimotrwałością charakteryzuje się
Kronos (8° w skali 9-stopniowej). Zdecydowaną większość odmian sklasyfikowano na
poziomie średnim. Formy Batory, Libomir, Liclassic, Spencer, Bristol i Contact mają w tej
cesze niższy poziom (LOO 2003). Zarejestrowane są następujące odmiany dwuzerowe:
Marita, Kana, Gara, Batory, Mar, Leo i Mazur F1.
Wymagania klimatyczno – glebowe
Najodpowiedniejsze pod rzepak są gleby o dobrej strukturze, zasobne w wapń
i próchnicę, o przepuszczalnym podłożu. Gleby te należą do kompleksów: pszennego bardzo
dobrego, pszennego dobrego oraz żytniego bardzo dobrego. Rzepak ma duże wymagania co
kultury gleby i pH, które powinno wynosić powyżej 6. Obok czynnika glebowego dla wzrostu
i plonowania rzepaku ozimego duże znaczenie ma przebieg pogody w całym okresie
wegetacji. Najbardziej korzystne warunki klimatyczne w Polsce dla rzepaku ozimego są na
terenach o średniej rocznej temperaturze powyżej 7,5°C oraz posiadających roczne opady
atmosferyczne 600–700 mm. Najbardziej odpowiednie tereny to Polska Zachodnia (dolina
Odry) oraz Pomorze i Warmia. Rzepak jest rośliną wrażliwą na silniejsze i dłużej trwające
susze. Przyjmuje się, że w okresie zimy opady powinny kształtować się na poziomie
110–150 mm, przy czym znaczna ich część powinna być jako śnieg chroniący rośliny przed
wymarzaniem. Rośliny wytrzymują temperaturę do -15°C bez okrywy śnieżnej i do -25°C pod
śniegiem.
Stanowisko
Wybór stanowiska jest ograniczony, gdyż rzepak wymaga wcześniejszego siewu niż
pozostałe rośliny ozime. Rzepak ozimy należy uprawić po dobrych przedplonach, czyli
roślinach strączkowych, głównie grochu siewnym oraz motylkowatych np. wcześniej zaoranej
lucernie i koniczynie czerwonej, po wczesnych ziemniakach po zbożach – pszenicy
i jęczmieniu, tradycyjnie uprawianych na lepszych glebach.

34
Uprawa roli
Po przedplonach zbożowych stosujemy podorywkę na głębokość 6–8 cm, jedno lub
dwukrotne bronowanie i ewentualne wałowanie wałami pierścieniowymi. W przypadku późno
zbieranego przedplonu uprawki pożniwne mogą być wykonane ciężkim kultywatorem
o sztywnych łapach (gruberem), broną talerzową (tylko na polach niezaperzonych) lub
glebogryzarką. Na 2–3 tygodnie przed siewem rzepaku, wykonujemy orkę przedsiewną.
Rzepak wymaga bardzo starannej przedsiewnej uprawy roli, gdyż małą ilość drobnych nasion
trzeba wysiać płytko i równomiernie. Uprawę przedsiewną wykonujemy na głębokość
ok. 4–5 cm stosując agregat doprawiający glebę wyposażony w wał strunowy. Po
ziemniakach, grochu, mieszankach pastewnych, wystarczy zastosować kultywatorowanie, a
przed siewem –agregat uprawowy lub samą bronę. na polach nie zachwaszczonych uprawę.
Nawożenie
Nawożenie obornikiem nie jest konieczne, lecz wskazane w słabszych stanowiskach, np.
po zbożach. Przeciętna dawka obornika wynosi 20 t/ha i stosuje się go pod podorywkę lub
orkę siewną.
Jesienne zapotrzebowanie rzepaku na azot jest niewielkie i wynosi 20–30 kg N/ha. Po
dobrych przedplonach (groch), przedsiewne nawożenie jest zbędne. Po zbożach, należy
zastosować na ścierń 20–40 kg N/ha. Optymalna wielkości wiosennej dawki azotu
uzależniona jest przede wszystkim od jakości gleby oraz od ilości opadów w okresie
zimowym i wegetacyjnym. Podstawowa dawka azotu powinna, w przybliżeniu, odpowiadać
potrzebom pokarmowym rzepaku, tj.: 50–60 kg N/ha na każdą tonę spodziewanego plonu
nasion. Do pogłównego nawożenia najlepiej nadaje się saletra amonowa. Wiosenne dawki
azotu większe od 80–100 kg/ha dzielimy na dwie części. Pierwszą część (50–60%) należy
wysiać przed ruszeniem wegetacji, pozostałą część – w formie saletry amonowej lub
mocznika – w początku pąkowania roślin. Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się w całości
jesienią, pod orkę przedsiewną.
Tabela 9: Dawki zależne od: zastosowania obornika, zasobności gleb i przy plonie 3 t nasion rzepaku z 1 ha są
następujące [7, s. 198]
N P2O5 K2O
Przy nawożeniu obornikiem 110–140 40–100 80–120
Bez obornika 140–180 50–110 100–160
Superfosfat prosty, oprócz fosforu, zawiera także duże ilości siarki, które nawet przy
małych dawkach nawozu pokrywają jesienne zapotrzebowanie rzepaku na siarkę. Natomiast
superfosfat borowany zaspokaja potrzeby rzepaku na bor. Nawożenie fosforem i potasem
należy dostosować do zasobności gleby i spodziewanej wielkości plonu. Jeżeli gleba ma
niższe pH niż 6,5 konieczne jest wapnowanie. Nawozy wapniowe najlepiej stosować pod
przedplon. Tlenkowe formy wapnia (CaO) stosujemy na glebach zwięzłych, gliniastych
i ilastych, na glebach lekkich stosujemy węglanowe formy wapnia (CaCO3), a na glebach
ubogich w magnez – wapno magnezowe. Jeśli nawozy wapniowe trzeba zastosować
bezpośrednio pod rzepak, to należy je wysiać na ściernisko i wymieszać z glebą podczas
uprawek pożniwnych. Wiosenne objawy niedoboru azotu, siarki, magnezu, boru, albo innych
mikroelementów usuwa się dokarmiając rośliny dolistnie (łącznie z zabiegami ochrony
roślin).

35
Ocena przezimowania rzepaku
Rzepak ozimy tworzy jesienią 8–10 sinawozielonych liści rozetowych o wcinanych
brzegach. Dla dobrego przezimowania rozeta powinna być zwarta, liście osadzone na
skróconym pędzie, a pączek wierzchołkowy osadzony jak najniżej. Zwarta rozeta o 8–10
liściach i nisko osadzony pąk wierzchołkowy rokują dobre przezimowanie rzepaku. Oceny
dokonać należy wtedy, gdy gleba jest całkowicie rozmarznięta i nastąpiło wznowienie
wegetacji. W tym celu na plantacji liczymy rośliny zdrowe i z niewielkimi uszkodzeniami
liści lecz ze zdrowym korzeniem i szyjką korzeniową. Na plantacji należy liczyć w losowo
wybranych miejscach żywe i zdrowe rośliny na 1m2
w kilku do kilkunastu miejscach
w zależności od wielkości pola, chodząc po przekątnej pola. Im więcej prób wykonamy, tym
wynik będzie wiarygodniejszy. Jeżeli z obliczeń wynika, że na plantacji jest przeciętnie na
1 m2
50 i więcej zdrowych roślin, a ich rozmieszczenie jest równomierne, to stan plantacji jest
dobry, jeżeli jest około 40 roślin, to plantację można pozostawić, gdyż w dalszych
normalnych warunkach osiągniemy zadowalający plon; przy obsadzie do 30 zdrowych roślin
na 1m2
, uzyskamy niższy plon, ale można taką plantację nieodorywać, jeśli rośliny są
równomiernie rozmieszczone i dobrze wyrośnięte, a pole jest wolne od chwastów, natomiast
jeżeli jest mniej niż 30 zdrowych roślin na 1m2
pola to plantację należy zaorać.
Siew
Optymalny termin siewu przypada pomiędzy 15 a 25 sierpnia w większości rejonów
Polski, tylko w północno-wschodniej części Polski siewy rzepaku trzeba zakończyć już przed
10 sierpnia. Opóźnienie siewu zwiększa ryzyko wymarzania przez okres zimy.
Rys. 1. Terminy siewu rzepaku ozimego w Polsce [opracowanie własne]
Rzepak sieje się w rozstawie szerokorzędowej (co 35–45 cm), wąskorzędowej (12–15 cm) lub
zawężonej (20–25 cm). Rozstawę szerokorzędową stosuje się tylko wtedy, gdy rzepak będzie
pielęgnowany mechanicznie (opielanie międzyrzędzi). Rzepak wysiewa się na głębokość
1–2 cm. Ilość wysiewu (4–6 kg) powinna zapewnić po wschodach na jesieni zagęszczenie
80–90 roślin na 1m2
i 60–70 roślin przez zbiorem.

Technik.rolnik 321[05] z2.02_u

Technik.rolnik 321[05] z2.02_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.rolnik 321[05] z2.02_u

Similar to Technik.rolnik 321[05] z2.02_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.rolnik 321[05] z2.02_u