Turkish Quranic Workshop

1. 23 NECM SURESİ
[PARÇA PARÇA İNEN AYETLER]
SURESİ
NECM SURESİ’NE GİRİŞ
Necm suresi Mekke'de 23. sırada inmiştir. Surenin indiği dönemde, atalarının dininden
ve ahireti yalanlamaktan vazgeçmeyen müşriklerin, kendilerini uyaran peygambere ve ona
inanan bir avuç insana yaptıkları dayanılması zor işkenceler halen devam etmekte idi. Bu
nedenle peygamberimiz, tarihi kaynaklara göre 16 kişilik bir Müslüman gurubunu
Habeşistan'a göndermişti [Birinci Habeşistan hicreti]. Mekke'deki Müslümanların sayısı da 20
kişi kadardı.
Peygamberimiz böyle çetin şartlar içinde iken inen Necm suresini canı pahasına
Kâbe'de tüm insanlara karşı hutbe okur gibi okumuştur. Sureden çok etkilenen müşrikler,
birkaçı hariç, topluca secde etmiştir. Bu olay neticesinde Mekke halkının topluca Müslüman
oldukları yönünde söylenti çıkmış, bu söylenti Habeşistan'a ulaşmış ve oraya gönderilmiş olan
muhacir Müslümanlar sevinerek anayurtlarına dönmüşlerdir.
Necm suresi, bazı iddiaların aksine “Miraç”ı anlatmaz. Tarihiyle, coğrafyasıyla [bir
nevi koordinatlarıyla] vahyin ilk geliş şeklini Mekkelileri tanık tutarak anlatır. Gerçek ilâh ile
putların mukayese edildiği surede salihler övülür, yalanlayanlar kınanır ve herkesin yaptığının
karşılığını göreceği bildirilir. Akıllı insanlar Allah'a secde etmeye ve O'na kul olmaya
çağırılır. Kısaca ilk sureden bu sureye kadar gelen vahiylerin özeti Necm suresinde veciz bir
şekilde yeniden vurgulanır.
Surenin İniş Sebebi
Ayetlerin iniş sebepleri irdelenirken vahiy sürecinin ve bu süreçteki gelişmelerin
daima göz önünde bulundurulması gerekir. Bu yaklaşım surelerin mesajları hakkında mantıklı
sonuçlara ulaşmak bakımından oldukça önemlidir. Bu yaklaşıma bağlı kalınarak Necm
suresinin iniş sebebi de aynı şekilde daha önceki vahiy süreci göz önünde tutularak
incelenecektir.
Bütün Mekkeliler gibi sıradan bir hayat yaşayan Muhammed (as), bir gün halkın
karşısında çıkarak kendisine vahiy geldiğini [peygamber olduğunu] ilân etmiş, buna karşılık
Mekkeliler de onun delirdiğini, cinlendiğini, sapıttığını ileri sürmüşlerdir. Mekkeliler bununla
da kalmamış, Muhammed (as)’in vahiy ile aldığını söylediği sözleri kendisinin uydurduğunu,
bunu da kendi hevasına, kuruntularına ve çıkar beklentilerine kapılarak yaptığını iddia
etmişlerdir.
Necm suresi, bu çerçevede özetlenebilecek sosyal ve dinî olayların devam ettiği bir
sırada inmiştir. Sure Muhammed (as)'in vahyi nasıl, nerede ve ne zaman almaya başladığını
Arapların anlatım tarzıyla açıklamış, müşriklerin ileri sürdükleri inkara dayalı ithamlara
kanıtlar göstererek cevap vermiştir.
23 / NECM [PARÇA PARÇA İNEN AYETLER] SURESİ
1

2. Rahman ve Rahîm Allah adına.
Ayetlerin meali:
1
Gurup gurup inmiş âyetlerin her bir inişini kanıt gösteririm ki
2
arkadaşınız sapmamıştır, azmamıştır. 3
O, boş iğreti arzusundan da
konuşmuyor. 4
Onun size söyledikleri; inen o ayet gurupları, kendisine
vahyedilen vahiyden başka bir şey değildir. 5
Arkadaşınıza o konuştuklarını
müthiş kuvvetleri olan, üstün akıl sahibi, egemenlik kurmuş olan öğretti.
6,7
Ve müthiş kuvvetleri olan, üstün akıl sahibi olan ve egemenlik kurmuş
olan, en yüksek ufukta idi. 8,9
Sonra yaklaştı ve hemen sarktı. Birinde iki yay
uzunluğu kadar, diğerinde de daha yakın olmuştu. 10
Hemen de kuluna, 14
son
kiraz ağacının yanında 15
–ki yanında oturmaya değer konaklama yeri vardır–
vahyettiğini vahyetti. 16
O zaman kiraz ağacını kaplayan kaplıyordu. 11
Gönlü,
gördüğünü yalanlamadı. 12
Onun gördüğü şeyden kuşku mu
duyuyorsunuz?/Onun gördüğü şey hakkında o'nunla mücâdele mi
ediyorsunuz?
13
Andolsun onu, başka bir inişte daha gördü. 17
Göz şaşmadı ve azmadı.
18
Andolsun, Rabbinin alâmetlerinin/göstergelerinin en büyüğünü gördü.
19,20
Buna rağmen, hiç düşündünüz mü Lât ve Uzzâ'yı, diğer üçüncü
Menât'ı?
21
Erkek sizin için, dişi Allah için mi? 22
İşte bu, bu şekilde olursa, eksik/
haksız bir bölüştürmedir. 23
Bunlar, Allah, haklarında bir kanıt indirmediği
hâlde sizin ve atalarınızın taktığı isimlerden başka şeyler değildir. Andolsun,
onlara, Rablerinden doğru yolun kılavuzluğu geldiği hâlde onlar, sadece zanna,
bir de nefislerinin hoşlandığı şeylere uyuyorlar.
24
Yoksa insan için, her özleyip hayal ettiği mi var? 25
Âhiret de, dünya da
Allah'ındır. 26
Ve göklerde nice melekler var ki, Allah'ın, dilediği ve hoşnut
olduğu kimse için izin vermesinden sonraki durum dışında, yardımları,
kayırmaları hiçbir işe yaramaz. 27
O âhirete inanmayanlar, melekleri kesinlikle
dişilerin isimlendirilmesiyle isimlendiriyorlar. 28
Oysaki onların bu konuda
hiçbir bilgisi yoktur. Onlar yalnızca zanna uyuyorlar. Zan ise “Hak”tan hiçbir
şey kazandırmaz.
29
Bizim öğüdümüzden/ Kur’ân'dan geri duran ve iğreti dünya hayatından
başka bir şey istemeyen kimseden hemen yüz çevir. 30
Onların bilgiden
ulaşacakları şey işte budur. Kuşkusuz senin Rabbin, yolundan sapmış olanı
başkalarından daha iyi bilendir, kılavuzlandığı doğru yolda olanı da
başkalarından daha iyi bilendir.
31,32
Göklerde ne var, yerde ne varsa; yaptıklarıyla kötülük sergileyenleri
cezalandırması, iyileştiren-güzelleştiren kimseleri; –bazı küçük sürçmeler
dışında– günahın büyüklerinden ve iğrençliklerden çekinip kaçınan kimseleri
de “En güzel” ile ödüllendirmesi için Allah'ındır. Hiç kuşkusuz, senin Rabbin
bağışlaması geniş olandır. Sizi, hem topraktan oluşturduğu zaman, hem de
annelerinizin karnında ceninler hâlinde bulunduğunuz zaman, en iyi bilen
O'dur. O hâlde nefislerinizi temize çıkarmayın. Allah'ın koruması altına
girmiş kimseyi O daha iyi bilir.
33
Peki, o yüz çeviren kişiyi gördün mü/ hiç düşündün mü? 34
O, azıcık verdi
ve inatla sıkıca tuttu. 35
Geçmişin geleceğin bilgisi onun yanında mı da, o da onu
görüyor? 36
Ya da bilgilenmedi mi Mûsâ'nın sayfalarındakiler ile? 37
Ve de, o çok
vefalı İbrâhîm'in sayfalarındakiler ile; “38
Gerçek şu ki, hiçbir günahkâr bir
2

3. başka günahkârın günahını çekmez. 39
Gerçek şu ki, insan için çalışıp
didindiğinden başka şey yoktur. 40
Ve onun çalışıp didinmesi yakında görülecektir.
41
Sonra karşılığı kendisine hiç eksiksiz verilecektir. 42
Hiç kuşkusuz, son varış
yalnızca Rabbinedir. 43
Hiç kuşkusuz, güldüren de O'dur, ağlatan da… 44
Hiç
kuşkusuz, öldüren de O'dur, dirilten de… 45,46
Hiç kuşkusuz, Allah yaratmayı
plâna koyduğu zaman iki çifti; erkeği ve dişiyi bir nutfeden/spermden oluşturan
da O'dur. 47
Hiç kuşkusuz, öteki yaratılış da sadece O'nun işidir. 48
Hiç kuşkusuz,
zenginlik veren de O'dur, nimete boğan da… 49
Hiç kuşkusuz, Şi’ra’nın/bilginin,
bilincin Rabbi de O'dur.”
50
Hiç kuşkusuz, senin Rabbin daha önceden gelmiş olan Âd'ı değişime,
yıkıma uğrattı. 51
Semûd'u da. Böylece geriye bir şey bırakmadı. 52
Daha önce de
Nûh'un toplumunu. Şüphesiz onlar, evet onlar, Allah'ın ortaklarının olduğunu
kabullenerek, başkalarından daha çok yanlış yapan, daha azgın kimselerdi.
53
Altı üstüne gelmiş kentleri de yere O geçirdi. 54
Orayı kaplayan kaplayıverdi.
55
Peki, Rabbinin güç yetirdiklerinin; eşsiz gücünün, eşsiz nimetlerinin
hangisinden kuşkuya düşüyorsun?
56
İşte Kur’ân'da açıklananlar, ilk uyarıcılar gibi bir uyarıcıdır.
57
Yaklaşacak olan; kıyâmet, ölüm yaklaştı. 58
Onu Allah'ın astlarından
kaldıracak/ buna engel olacak kimse yoktur.
59
Peki, şimdi siz bu sözden mi hayrete düşüyorsunuz? 60
Ve gülüyorsunuz,
ağlamıyorsunuz. 61
Ve siz, aklını gereği gibi kullanmayan kimselersiniz.
62
Haydiyin, boyun eğip teslimiyet gösterin Allah'a ve kulluk edin!
Ayetlerin Tahlili
1. Ayet:
1
Gurup gurup inmiş âyetlerin her bir inişini kanıt gösteririm ki
Sure kasemle [yeminle] başlamıştır. Fecr suresinin 5. ayetinden öğrendiğimize göre
Yüce Allah akıllı, bilgili kimselerin dikkatini çekmek, onlara kanıt göstermek için yemin
etmektedir. Allah'ın yemin etmesi “Dikkat edin, dikkat çektiğim bu olay ya da nesneyi iyi
araştırın. Bunlar şunların kanıtıdır” anlamına gelmektedir:
5
İşte bunlarda, akıl sahibi için güçlü-ikna edici, inandırıcı bir anlatım vardır.
(Fecr/ 5)
Kasem cümlesi ile ilgili detay 2. surede [Kalem Suresinde] verilmiştir.
Birinci ayette Muhammed'in sapmadığına, azmadığına, keyfine göre konuşmadığına,
tebliğ ettiği mesajların kendisine vahyedildiğine kanıt olarak gösterilen olgu, bu sureye kadar
olan parça parça inmiş ayet kümeleridir. Çünkü bu ayetler yapı ve anlam itibariyle
Muhammed'in veya herhangi bir insanın ortaya koyamayacağı, hatta tüm insanların birleşseler
dahi bir benzerini getiremeyecekleri ilahî nitelikli sözlerdir.
Kur’an ayetlerinin insanlara kanıt olarak gösterilmesinin başka örnekleri de vardır.
Mesela Ya Sin suresinin 2 ve 3. ayetlerinde, Muhammed'in peygamberlerden bir peygamber
olduğunun kanıtı olarak yine “Hikmet sahibi Kur'an” gösterilmektedir. Bu ayetlerden
anlaşıldığına göre, Kur’an’dan hareketle Anakentli; Mekkeli Muhammed’in elçiliği
kabullendirilecektir. Rasülüllah’tan hareketle Kur’an’ın vahy olduğu değil.
3

4. “Parça parça inen” diye çevirdiğimiz ifadenin orijinali “‫نمجججم‬ّ‫ج‬‫ال‬ necm” sözcüğüdür.
“Necm” sesteş bir sözcük olup ilk olarak “ilkbaharda topraktan yeni çıkan filiz” veya
“hayvanlarda yeni çıkan boynuz” anlamlarında kullanılmıştır. Sonraları zaman içinde otlara,
çayır-çimen gibi gövdesiz bitkilere, yıldızların doğuşuna, yıldızların tümüne, özel isim olarak
Süreyya yıldızına ve toplum içinde sivrilmiş önderlere de “necm” denmiştir.1
Kur'an'da ve arap dilinde birkaç farklı anlamda kullanılan “necm” sözcüğü, Rahman suresinin
“ ‫يسمجدان‬ ‫شمجر‬ّ‫ج‬ ‫وال‬ ‫نمجم‬ّ‫ج‬‫وال‬ Otlar ve ağaç ikisi de secde eder” anlamındaki 6. ayetinde “otlar”ı; Tarık
suresinin 3. ayeti [ ‫ثقاقب‬ّ‫ج‬‫ال‬ ‫نمجم‬ّ‫ج‬‫ال‬ en-Necmü’s-Sâkıb], Nahl suresinin 16. ayeti [‫يهتدون‬ ‫هم‬ ‫نمجم‬ّ‫ج‬‫وبقال‬ Ve
bi’n-necmi hüm yehtedûn] ve Saffat suresinin 88. ayetinde de [‫نمجوم‬ّ‫ج‬‫ال‬ ‫فى‬ ‫نظرة‬ ‫فنظر‬ Fe nazara
nazraten fi’n-nücum] “yıldızlar”ı ifade etmektedir.
Karanlığı yarıp kendini gösteren ve başkalarının yol bulmasını sağlayan yıldıza
Kur'an'da “necm” dendiği gibi, her biri bir yıldız gibi ışık saçan, insanları aydınlatan ve
onların yollarını bulmalarını sağlayan Kur'an ayetlerine de “necm” denmiştir. Bunun örneği,
konumuz olan Necm suresinin 1. ayetinden başka, Vakıa suresinin 75. ayetidir:
75
Artık hayır. Necmleri/her indirilmede gelen âyetlerin yerlerini/zamanlarını; inişini kanıt gösteririm ki –76
ve
eğer bilirseniz bu büyük bir kanıt gösterimidir–, 77
hiç kuşkusuz o, şerefli Kur’ân'dır. 78
Saklanmış/korunmuş bir
kitaptadır. 79
Ona zihinsel olarak temizlenmişlerden başkası temas edemez. 80
O, âlemlerin Rabbinden indirilmedir.
(Vakıa/ 75- 80)
Meselâ bu surenin 1-18. ayetleri bir necmdir. İleride göreceğiniz gibi, Abese suresinin
1-10. ayetleri de bir necmdir.
Surenin birinci ayetindeki “‫نمجم‬ّ‫ج‬‫ال‬ necm” sözcüğü “parça parça inmiş Kur'an ayetleri”
olarak çevrilirse, “heva” sözcüğünün de “nüzul [iniş]” olarak çevrilmesi gerekir. “Heva” da
necm gibi sesteş bir sözcük olup birden çok anlamı vardır. Buna bağlı olarak Kur'an'da da
değişik anlamlarda kullanılmıştır. Meselâ bu surenin 1. ve 53. ayetlerinde “yukarıdan aşağıya
düşmek, inmek” anlamında, 3. ve 23. ayetlerinde ise “tutku” anlamında kullanılmıştır. Keza
Naziat suresinin 40. ve Ta Ha suresinin 16. ayetlerinde yine “tutku” anlamında kullanılmış
olan “heva” sözcüğü, İbrahim suresinin 43. ayetinde “bir şeyin havada kalması”, Hacc
suresinin 31. ayetinde ise “rüzgârın savurması” anlamında kullanılmıştır.
Yukarıdaki bilgiler ışığında “necm” sözcüğünün değişik anlamları kullanılarak 1.
ayete şu anlamlar verilebilir:
- Kayan yıldız kanıttır ki,
- Kayan çayır çimen kanıttır ki,
- Kayan Süreyya yıldızı kanıttır ki,
- Şimdiye kadar parça parça inmiş olan ayetler kanıttır ki,
Ne var ki, ayetin çevirisi olacak cümlenin aynı zamanda Muhammed (as)'in
şaşmadığına, azmadığına, hevasından konuşmayıp sadece vahiyleri aktardığına kanıt teşkil
etmesi gerekmektedir. Bu gereklilik göz önünde tutulduğunda, “Şimdiye kadar parça parça
inmiş olan ayetler kanıttır ki,” cümlesinin en uygun te’vil olduğu görülmektedir.
Ancak “Kayan yıldız kanıttır ki” cümlesinin 2. ayete kanıt teşkil edecek bir ayet
olduğu da ileri sürülebilir. Çünkü gerçekten o dönemde Mekke'de yıldız kayması veya gök
taşı düşmesi gibi bir olay vuku bulmuş ve bu olay da Mekkelilere kanıt olarak gösterilmiş
olabilir. Bu görüşe göre; Musa (as)’ın dağda bir ateş görüp yanına gitmesi ve oradaki ağaçtan
kendisine vahyedilmesi olayına benzer bir şekilde, Muhammed (as) de yıldız kaymasını veya
gök taşı düşmesini merak edip ışığa doğru gitmiş ve son sidre ağacının yanında kendisine
sidre ağacından vahyedilmiştir. Bu yıldız kayması veya gök taşı düşmesi olayı ile Musa
1
(Lisanü’l Arab, “n cm” mad. )
4

5. peygamberin serüvenini önceden bilen Mekkelilere Musa (as)’ya vahyedildiği gibi
Muhammed (as)’e de vahyedildiği açıklanmakta ve peygamberimizin söylemlerinin vahiy
kaynaklı olduğuna kanıt olarak gösterilmektedir. Bu görüş, İsra suresinin 1, Tekvir suresinin
23 ve bu surenin 7-18. ayetleri tarafından da desteklenmektedir.
2 - 4. Ayetler:
2
arkadaşınız sapmamıştır, azmamıştır. 3
O, boş iğreti arzusundan da konuşmuyor.
4
Onun size söyledikleri; inen o ayet gurupları, kendisine vahyedilen vahiyden başka bir
şey değildir.
Mekkeliler arasında yıllarca onlardan birisi olarak saygın bir hayat süren Muhammed
(as), Allah tarafından peygamberlikle görevlendirildikten sonra farklı davranmaya başlamıştır.
Bir müddet içine kapanan [Müzzemmil] Muhammed (as), o dönemde gelen vahiylerle eğitilip
yetiştirilmiş, daha sonra da hazır olduğu bildirilerek toplumun karşısına geçip onları açıkça
uyarmakla emrolunmuştur [Müddessir]. Fatiha suresiyle toplumu uyarmaya, onları hakka
yönlendirmeye başlayan Muhammed (as), aynı zamanda toplumsal faaliyetlere de girişmiştir.
Muhammed'in bu davranışlarına tanık olan Mekke ileri gelenleri ise bir taraftan onun bu
sosyal girişimlerine engel olmaya çalışmışlar, diğer taraftan da onun hakkında “Muhammed
sapıttı, azdı, delirdi” şeklinde, hatta daha da ileri giderek “Muhammed kendi hevasına uyuyor,
bizden çıkar sağlamak için peygamberlik rollerine bürünüyor, söylediklerini aslında kendisi
uyduruyor” şeklinde çirkin ve asılsız söylentiler çıkarmışlardır.
Yukarıdaki ayetlerde Muhammed (as) hakkında çıkarılan bu iddiaları reddedilmekte,
onun deli olmadığı, sapıtmadığı, çıkarı için konuşmadığı, o ana kadar inen ayetlerde onun
çıkarına, kuruntularına yönelik hiçbir ayet bulunmadığı ve söylediklerinin Allah tarafından
vahyedilmiş olduğu vurgulamaktadır.
Kâfirler bu tür iddialarına ondan sonraki dönemlerde de devam etmişler, Rabbimiz de
Kur'an boyunca meydan okuyarak onlara bütün ediplerini bir araya getirmelerini ve
Muhammed (as)’in uydurduğunu iddia ettiklerinin bir benzerini meydana getirmelerini teklif
etmiştir.
33,34
Yahut vahyedilenleri, “Kendi uydurup söyledi” mi diyorlar? Aslında onlar inanmıyorlar.
Peki, onun gibi bir sözü onlar getirsinler, eğer doğru kimseler iseler.
(Tur/ 33, 34)
13
Aslında onlar, “Onu kendisi uydurdu” diyorlar. De ki: “Öyleyse, eğer doğrulardan iseniz,
uydurma olarak da olsa, benzeri on sûre getirin, Allah'ın astlarından gücünüzün yettiği kişileri de
çağırın.”
(Hud/ 13)
38
Yahut “Onu kendisi uydurdu” diyorlar. De ki: “Öyleyse siz benzeri bir sûre meydana getirin,
Allah'ın astlarından çağırabileceklerinizi de çağırın. Eğer doğru kimseler iseniz.”
(Yunus/ 38)
88
De ki: “Andolsun ki bugünün, yarının tüm insanları, bu Kur’ân'ın bir benzerini getirmek
üzere bir araya gelseler, birbirlerine yardımcı da olsalar, onun benzerini kesinlikle getiremezler.”
(İsra/ 88)
5

6. 23
Ve eğer kulumuza indirdiğimizden kuşku içinde iseniz, haydi onun mislinden bir sûre siz
getirin, Allah'ın astlarından tüm tanıklarınızı da çağırın. Eğer doğru kimseler iseniz.
(Bakara/ 23)
Rabbimizin bu konudaki meydan okuyuşu elbette Kur'an'ın indiği dönem ile sınırlı
değildir. Müddessir suresinin tahlilinde verdiğimiz açıklamalar muvacehesinde, bugüne kadar
Kur'an'ın bir benzerini oluşturamayan insanlığın bundan sonra da buna muvaffak olamayacağı
ortadadır.
Peygamberimizin tebliğ ettiği ayetlerin kendi hevasının ürünü olmayıp vahiy
olduğunun bir diğer kanıtı da, kâfirlerin en gizli plânlarının, hatta kalplerinden, akıllarından
geçenlerin bile inen ayetlerde deşifre edilmesidir. Böylesine gizli plânların ve sinsi
düşüncelerin peygamberimiz tarafından bilinmesi mümkün değildir. Keza, Cinn suresinde
konu edilen olaylar da gayb haberleri olup ancak Allah'ın bildirmesi ile öğrenilebilecek
olaylardır.
5. Ayetler:
5
Arkadaşınıza o konuştuklarını müthiş kuvvetleri olan, üstün akıl
sahibi, egemenlik kurmuş olan öğretti.
Peygamberimizi göğe, Allah'ın yanına çıkarmayı marifet bilen zihniyet bu ayetleri de
çarpıtmış ve Allah'a ait olan nitelikleri maalesef Cebrail'e yakıştırmıştır. Görüldüğü gibi,
surenin 5 ve 6. ayetlerinde Kur'an'ı kimin öğrettiği herhangi bir isimle değil, sıfatlarla
açıklanmıştır. Ne var ki, rivayetçiler bu sıfatları Cebrail'e vermişler fakat böyle yapınca da 10.
ayette Muhammed'in Cebrail'e kul olması anlamı ortaya çıkmıştır. Bu kez de sırf bunu izale
etmek için yığınlarca safsata uydurmuşlar, yorum yapacağız derken işin içinden çıkamayarak
daha da batmışlardır.
Peygamberimize Kur'an'ı öğretenin kim olduğu konusunda hiçbir şüphe ve tereddüde
yer yoktur. Kur'an'ı ona öğreten Cebrail değil, kesin olarak Rahman [Allah]'dır:
1-4
Rahmân [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah], Kur’ân'ı/ öğrenip
öğretmeyi öğretti, insanı oluşturdu, ona hayır ve şerri, iyiyi, kötüyü ayırmayı öğretti.
(Rahman/ 1, 2)
Bu ayet de açıklıkla ifade etmektedir ki, Kur'an'ı öğreten Allah’tır. Dolayısıyla onu
öğretenin Cebrail olduğu anlayışı Kur'an'a tamamen terstir.
Yukarıdaki ayetlerde geçen sıfatları açıklamakta yarar vardır:
- Ayette geçen “ ‫القوى‬ ‫شديد‬ şedidü’l-quvâ [kuvvetleri çok güçlü olan]” ifadesi, “‫قدير‬
qadir” sözcüğünün başka türlü ifadesidir; yani “çok güçlü olan” anlamındadır. Bu anlamı
“Kuvvet” kökünden gelen bir sözcükle ifade etmek gerekirse, mübalağa ism-i fail kalıbıyla “
‫ى‬ّ‫ج‬ ‫قججو‬ Kaviyyün” sözcüğünü kullanmak gerekir. Zaten “Kaviyyün” sözcüğü de Allah'ın
sıfatlarından birisidir. Kur'an'da dokuz kez yer alır:
52
Tıpkı Firavun'un yakınları ve onlardan öncekilerin gidişi gibi onlar da Allah'ın âyetlerini/
alâmetlerini/ göstergelerini tanımadılar da Allah, kendilerini günahları yüzünden yakalayıverdi.
Şüphesiz ki Allah, çok güçlüdür, cezası/ sonuçlandırması çok şiddetli olandır.
(Enfal/ 52)
6

7. Diğer ayetler ise şunlardır: Hud 66, Hacc 40, 74, Mümin 22, Şûra 19, Hadid 25, Mücadele
21, Ahzab 25.
6,7
Ve müthiş kuvvetleri olan, üstün akıl sahibi olan ve egemenlik kurmuş
olan, en yüksek ufukta idi. 8,9
Sonra yaklaştı ve hemen sarktı. Birinde iki yay
uzunluğu kadar, diğerinde de daha yakın olmuştu. 10
Hemen de kuluna, 14
son
kiraz ağacının yanında 15
–ki yanında oturmaya değer konaklama yeri vardır–
vahyettiğini vahyetti. 16
O zaman kiraz ağacını kaplayan kaplıyordu. 11
Gönlü,
gördüğünü yalanlamadı. 12
Onun gördüğü şeyden kuşku mu
duyuyorsunuz?/Onun gördüğü şey hakkında o'nunla mücâdele mi
ediyorsunuz?
13
Andolsun onu, başka bir inişte daha gördü. 17
Göz şaşmadı ve azmadı.
18
Andolsun, Rabbinin alâmetlerinin/göstergelerinin en büyüğünü gördü.
- 6. ayetteki “‫رة‬ّ‫ج‬ ‫م‬ ‫ذو‬ zû mirra [üstün akıl sahibi]” ifadesi de Allah'ın Rabb ve mukaddir
[her şeyin en inceden inceye hesabını yapan] olduğunu beyan eder. Bu sözcük başka hiç bir
ayette yer almaz.
- Yine 6. ayetteki “ ‫استوى‬ istiva eden” ifadesi ile kastedilen de Allah'tır. Çünkü “İstiva”
Allah'ın sıfatlarındandır, meleğin veya kulların sıfatı değildir. “İstiva” mecazen “egemenlik
kurdu, kontrolü altına aldı” demektir. Müteşabih olan bu kavram ayette mecaz olarak
kullanılmıştır. “İstiva” sözcüğü, aşağıdaki ayetlerden başka, Yunus suresinin 3., Ra'd
suresinin 2., Furkan suresinin 59. ve Secde suresinin de 4. ayetinde bu şekilde geçmektedir.
5
Rahmân [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah], en büyük taht üzerine egemenlik
kurmuştur.
(Ta Ha/ 5)
54
Şüphesiz ki sizin Rabbiniz, gökleri ve yeri altı evrede oluşturan, sonra en büyük taht üzerinde
egemenlik kuran, gündüzü, durmadan kovalayan gece ile bürüyen ve güneş, ay ve yıldızları emrine
boyun eğmiş olarak yaratan Allah'tır. İyi biliniz ki oluşturma ve sistemler kurup yürütme sadece O'na
özgüdür. Âlemlerin Rabbi olan Allah, ne cömerttir!
(A'râf/ 54)
29
O, yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için oluşturandır. Sonra da O, semaya egemenlik kurdu;
onları yedi gök olarak düzenledi. O, her şeyi en iyi bilendir.
(Bakara/ 29)
Görüldüğü gibi, ayetlerdeki “ ‫استوى‬ istiva” sözcüğü, müteşabih bir anlatımla Allah'ın
gücünü ve kuvvetini ifade etmektedir. “İstiva etti” ifadesinden başka, “Gökte olan”, “Tahtta
oturan”, gibi ifadeler mecazi anlamlı olup Kur'an'da Allah'ın gücünü ve kuvvetini anlatmak
için kullanılmıştır. Bu müteşabih ifadelerin çoğu o günkü Araplar arasında dolanımda olan
ifade kalıplarıdır. Bu nedenle Yüce Allah da kendi muradını Arapların o günkü konuşma ve
anlamalarına uygun olan bu deyim ve kalıplarla ifade etmiştir.
Kur'an'da müteşabih ayetlerin varlığını bildiren Âl-i Imran suresinin 7. ve Zümer
suresinin 23. ayetleri göz ardı edilip müteşabih ayetlerdeki her ifade zahirî, lâfzî ve hakikat
anlamlarıyla dikkate alınırsa, bu, Kur'an'ın ruhuna aykırı bir davranış olur. Meselâ Allah'ın
gelmesi, inmesi, yaklaşması, Arş üzerine istiva etmesi, gökte olması, eli olması, yüksek-açık
ufukta olması, Âdem ve İblis ile bire bir diyalog kurması, görmesi, işitmesi müteşabih ifadeler
olup bunlar ehil kişilerce tevil edilirler.
7

8. Müteşabih ifadelerin anlaşılmasını zamana ve ehline bırakmak daha doğru bir
davranıştır. Zaman içinde mutlaka her ilimde rasih olanlar çıkar ve bu donanımlı uzmanlar o
ayetleri gereği gibi tevil ederler.
7-10. ayetlerde Allah'ın Muhammed'e ilk kez nasıl vahyettiği [Alak suresinin inişi]
tasvir edilerek heyecanlı bir sahne sergilenmiştir. Müteşabih ayetleri ve mecazları anlamayan
zihniyet, bu ayetlerdeki müteşabih ifadeleri çarpıtarak fiillerin öznelerini Cebrail olarak
yorumlamıştır. Bu zihniyet sahiplerine göre, peygamberimiz orada Cebrail ile karşılaşmış,
birbirlerine yaklaşmışlar, peygamberimiz Cebrail'e [hâşâ] kul olmuş, Cebrail de ona
vahyedeceğini vahyetmiştir.
Meselenin iyi kavranabilmesi için vahiy ile ilgili kısa bir açıklama yapmakta yarar
vardır:
Vahiy
Sözlük anlamı olarak “ ‫وحى‬ vahy” sözcüğünün “vaz'ı [ilk konuş, türetiliş]” anlamı
“gizlice bilgilendirmek” demektir.2
Zamanla bu anlam çerçevesine uygun olarak “Gizli
konuşma, işaret etme, emretme, ilham etme, ima etme, fısıldama, mektup yazma, elçi
gönderme” anlamlarında da kullanılır olmuştur.
Vahyin terim anlamı ise “Yüce Allah'ın vasıtasız olarak veya değişik vasıtalarla
emirlerini, hükümlerini gizlice ve süratlice peygamberlerine bildirmesi” demektir. Vahiy
sözcüğü “‫الققاء‬ ilka” sözcüğü ile anlamdaş olarak kullanılır. (Bakara 37, Neml 6 ve Mümin 15'e
bakılabilir.)
“Vahiy” kelimesinin Kur'an'da sözcük anlamıyla kullanıldığı ayetler “Allah ile ilgili
olan” ve “Allah ile ilgili olmayan” olmak üzere iki grupta toplanabilir.
1- Allah ile ilgili olarak kullanıldığı ayetlerde “vahy” sözcüğü, öz anlamı ekseninde şu
anlamları ifade etmiştir:
a- “Emir ve bir iş yaptırma”; Fusılet 12, Zilzal 4 – 5, Nahl 68, Enfal 12.
b- “İma etme, ilham”; Maide 111.
c- “İlham ve rüya”; Kasas 7.
2 - Allah ile ilgili olmadan kullanıldığı ayetlerde de “vahy” sözcüğü yine öz anlamı
ekseninde şu anlamları ifade eder:
a- “İma etmek, işaret etmek”; Meryem 11.
b- “Fısıldama, gizli konuşma”; En'âm 112.
c- “Teşvik etme, telkin etme, söyleme”; En'âm 121.
“Vahy” sözcüğü terim anlamıyla Kur'an'da 68 yerde geçmekte olup bu ayetlerin
hepsinde de sadece Allah'a özgülenmiştir. Bunun anlamı, terim anlamındaki vahyin sadece
Allah'ın işi olduğu, ne melek, ne peygamber ve ne de herhangi bir insanın bu anlamda
vahyetmesinin mümkün olmadığıdır.
2
(Lisanü’l Arab, “v h y” mad. )
8

9. Sonuç olarak 10. ayette geçen “vahiy” sözcüğü de terim anlamında kullanıldığına
göre, burada kuluna vahyeden Allah'tır, Cebrail'in vahyi getirmesi söz konusu olamaz.
9. Ayette geçen “yay boyu”, o zamanlarda kullanılan ve o günkü insanların bildiği bir
uzunluk ölçüsüdür. O dönemlerde “metre” gibi kabul görmüş uluslararası ölçüler henüz icat
edilmediği için yöresel ölçüler kullanılmaktaydı. “Yay boyu” da, o zamanlarda kullanılan
rumh [mızrak], sevt [deynek], arşın, kulaç, boy, isbi' [parmak], hatve [adım], şibr [karış], zira’
[kol], ok atımı gibi bir ölçü birimiydi. Bu ölçü anlayışı o günkü Batı ülkelerinde de geçerliydi.
Mesela insan ayağının uzunluğunu temel alan “feet”, insan elinin başparmağının tırnak
dibindeki genişliğini temel alan “inch” gibi ölçüler Batı’nın o eski dönemlerdeki ölçü
birimleriydi. Dolayısıyla Yüce Allah mesajında muhatap aldığı toplumun anlayabileceği bir
ölçü kullanmıştır.
Ayetteki “birinde iki yay uzunluğu kadar, diğerinde de daha yakın olmuştu” ifadesindeki
“ “ev” (ya da)” edatı, olayı çeşitlendirmektedir; onüçüncü ayette “13
Andolsun onu, başka bir
inişte daha gördü” buyrulmaktadır. Bu demektir ki ilk vahy, de olay iki kerre yaşanmış,
birinde iki yay boyu, diğerinde dahada fazla yaklaşılmıştır. Bunun örneklerini Bakara/74, 135,
Yunus/24 ve Saffat/147’de de görebiliriz.
Allah'ın peygamberimize nasıl vahyettiğinin anlatıldığı sahneye geri dönecek olursak,
bu kompozisyonun çizildiği 7-10. ayetlerle beraber Tekvir suresinin 19-25. ayetlerindeki
açıklamaları da hatırlamak ve yapılacak değerlendirmelerde gerek Musa (as)’ya ve gerekse
Muhammed (as)’e gelen ilk vahiyleri anlatan ayetlerdeki “ağaç” ögesini dikkate almak
gerektiğini düşünüyoruz.
15-21
Kur’ân'ı dinlememek için saklananların, kaçanların durumunu, gerçeği örtbas etmenin-
cehaletin gidişini, aydınlığın- reşitliğin gelişini kanıt gösteririm ki kuşkusuz bu, güçlü, Arş'ın/en
büyük tahtın sahibi'nin yanında çok değer verilen, itaat edilen, güvenilen değerli bir elçi sözüdür.
22
Arkadaşınız delirmiş/ gizli güçler tarafından desteklenen biri değildir. 23
Andolsun O, O'nu açık
ufukta gördü. 24
O kimsenin görmediği, duymadığı, sezmediği, kendisine verilen vahiyler hakkında
cimri de değildir. 25
Bu, kendi düşünce yetisinin ürünü olan söz de değildir.
(Tekvir/ 15-25)
7-10. ayetlerde, vahiy anında neler olduğu hakkında bize açık bir bilgi verilmemiştir.
Ama sanki bir cismin [helikopter gibi] gökten aşağıya doğru inişini çağrıştıran bir ifade
kullanılmıştır. Bu konuyu araştıranlar, Allah izin verdiği takdirde, o gün olanların izahını
tartışma şeklinde yapacaklar ve en büyük mucizelerden birini veya bir kaçını daha açıklayarak
insanlığa büyük bir hizmet yapmış olacaklardır.
Bu ayetler, ilk vahiy anında olanların bir zann [sanı], bir rüya, bir hayal, bir
halüsinasyon olmadığını, sağduyunun kesinlikle yanılmadığını vurgulamakta ve bu sahnenin
iki kere yaşandığını açıklamaktadır. İlk vahiy olan Alak suresinin akışından anladığımıza göre
bu inişlerin birincisi “ ‫اقرأ‬ ikra” ile başlayan 1. ve 2. ayetlerin gelişinde, ikincisi de yine “ikra”
ile başlayan 3. ve 5. ayetlerin gelişinde olmuştur.
Bu ayetlerde vahiy mahalli açıklanarak âdeta adres belirtilmektedir. Bu ayetlere göre, 7-10.
ayetlerde anlatılan kompozisyon [Allah'ın sarkması, yaklaşması ve kuluna vahyetmesi],
yanında oturmaya değer bir bahçe olan son sidre ağacının yanında vuku bulmuştur.
Eski tefsirciler Kur’an’a kendi anlayışlarına göre noktalama işaretleri [keyfiyyeti
secavent] koyarak pasajın anlamını bozmuşlardır. Bilindiği gibi, Kur'an'daki duraklara
9

10. konulmuş olan “ ‫ج‬ cim, ‫م‬ mim, ‫ط‬ tı ve lâmelif” gibi işaretler Kur'an'dan değildir. Bu gibi
işaretleri sonradan Kur'an'a koyan kurralar [uzman okuyucular] ve tefsirciler, 13. ayetin
sonuna “lâmelif” koymak suretiyle ayetin anlamının burada bitmediğini, ayetin 14. ayette
tamamlandığını kabul etmişler ve 14. ayetin başındaki “ ‫ند‬‫ن‬‫عن‬ ınde” mekân zarfını da 13.
ayetteki “başka bir inişte daha gördü” ifadesine bağlamışlardır. Hâlbuki “ ‫عند‬ ınde” mekân
zarfının pasajdaki tüm olaylara bağlanması, en doğru olanıdır. Buna gramer açısından hiçbir
sakınca yoktur.
Sidretü’l-münteha, cennetü’l-me'va [Vadide bir mesire]: Ayette bahsedilen sidre ağacı
o vadide yetişen bir ağaç türü olup “sedr ağacı” veya “Arabistan kirazı” olarak da bilinir.
Genellikle sınır aralarında sınırları belirlemek için büyütülen bu ağaç, kırsalda yaşayan
çobanlar, çiftçiler, dağcılar için taş, kaya, ağaç, pınar gibi bir nirengi noktası olarak kabul
edilirdi.
Ayette geçen “cennet”in nerede olduğuna gelince; bununla ilgili olarak da birçok
rivayet ileri sürülmüştür. Öyle ki, bu rivayetleri esas alan tefsirciler, sözü edilen “me’va
cenneti”nin yedi kat gökten birinde olduğuna kail olmuşlar, duruma göre onu farklı farklı
katlara yerleştirmişlerdir. Bu olay nedeniyle peygamberimizin Allah'ın katına çıktığını ileri
süren bazıları ise Kur'an'ın bütününü dikkate almadan onun ahiretteki cennet olduğunu
söylemişlerdir.
“Cennet” sözcüğü, “cinn” sözcüğü gibi “cenn” kökünden türemiş bir isim olup esas
anlamı “gizlenmek, karanlıkta kaybolmak” demektir. Bitkilerin dal ve yapraklarıyla örttükleri
toprak parçalarına cennet/bostan denir ve çoğul hâli olan “cennât” ve “cinân” şekilleriyle
kullanılır.
Dinî terim olarak cennet ise peygamberlerin davetine uyarak Allah'tan gelen Hakk
Din'e inanan, salih ameller işleyen, Allah'tan sakınan kullar için ahirette hazırlanmış olan
mutluluk ve mükâfat yurdunu ifade eder. Bu anlamdaki cennet, içinden nehirlerin aktığı, bal
ve sütten ırmakların bulunduğu, içinde gönlün hoşlandığı hoş kokulu pek çok yiyeceğin
olduğu, kişiye özel hizmetçilerin emre amade beklediği, atlas ipekten giysilerin giyileceği,
altın ve gümüşten kapların kullanılacağı, tam bir huzur ve mutluluk ortamı olarak Kur’an’da
uzun uzadıya tasvir edilir. Bu nitelikleriyle böyle muhteşem bir mükâfatı kimlerin hak ettiği
Kur'an'ın en çok üzerinde durduğu temalardan biridir. Ancak yukarıda sayılan niteliklerin
birer sembol, örnek olduğu vurgulanır ve asıllarının daha muhteşem olduğu ima edilir [Ra'd/
35, Muhammed/ 15, İnsan/ 12-22]. Ahiretteki mutluluk yurduna “cennet” adı verilmesi,
ağaçlarının ve gölgelerinin çokluğundan ötürü olsa gerektir.
“Cennet” kavramı Arapçanın dışındaki dillerde de mevcut olduğu gibi, “Cennet
inancı” da İslâm’ın dışındaki diğer dinlerde de yeri olan bir inançtır. Ne var ki, biz konuyu
Kur'an'dan öğrenerek açıklığa kavuşturmak durumundayız.
“Cennet” sözcüğü Kur'an'da sadece dinî terim olarak değil, sözcük anlamıyla da
kullanılmıştır. Meselâ Âdem peygamberin kıssasındaki cennet, sözcük anlamındaki cennettir.
Yani Âdem peygamber bu dünyadaki yeşili, bitkisi, ağacı bol bir yerde yaratılmış, orada iken
Allah'ın emrine aykırı davranmış ve oradan çıkartılarak çöle indirilmiştir. Çünkü Kur'an'dan
öğrendiğimize göre ahiretteki cennet bir ikram ve lütuf yurdudur, orada yasak olan ve günaha
sokacak bir şey yoktur, o cennet süreklidir, ebedîdir:
25
Orada boş söz, saçmalama ve günaha sokan şeyleri işitmezler.
(Vakıa/ 25)
27-34
Ve sağın yaranı, nedir o sağın yaranı! Onlar, dikensiz kirazlar, meyve dizili
muzlar/akasyalar, uzamış gölgeler, fışkıran su, kesilmeyen; tükenmeyen ve yasaklanmayan birçok
meyveler ve yükseltilmiş döşekler içindedirler.
35
Şüphesiz Biz, kirazı, muzu, gölgeleri, fışkıran suyu öyle bir yaratışla yarattık. 36-38
Ki onları,
sağın ashâbı için albenili ve hepsi bir ayarda hiç dokunulmamışlar yaptık.
10

11. (Vakıa/ 27, 38)
71-73
-Allah'ın koruması altına girmiş kişilerin çevrelerinde altın tepsiler, kadehler dolaştırılır.
Orada nefislerin arzu duyacağı, gözlerin zevkleneceği her şey vardır.– Ve siz, orada sürekli
kalacaksınız. Ve işte bu, yapagelmiş olduğunuz şeyler sebebiyle, kendisine son sahip edildiğiniz
cennettir. Orada sizin için birçok meyveler vardır. Onlardan yiyeceksiniz.”
(Zühruf/ 71- 73)
51-57
Şüphesiz ki Allah'ın koruması altına girmiş kişiler, Rabbinden bir armağan olarak güvenli bir
makamdadırlar; bahçelerde ve pınarlardadırlar. Onlar, karşılıklı oturarak ince ipekten ve parlak
atlastan elbiseler giyerler. İşte böyle! Biz, onları iri siyah gözlülerle/ en ideal tiplerle eşleştirdik. Onlar,
orada güven içinde her çeşit meyveyi isteyebilirler. Onlar orada ilk ölümden başka bir ölüm tatmazlar.
Ve Allah onları cehennem azabından korumuştur. İşte bu, büyük kurtuluşun ta kendisidir.
(Duhan/ 51- 57)
Hâlbuki Âdem peygamber ve eşinin yaşadığı cennette hem yasak ağaç, hem de
kötülük eden ve vesvese veren şeytan [İblis] vardır. Üstelik bu cennet ebedî de değildir.
Nitekim İblis, yasak ağaca yaklaşma konusundaki vesveseyi ölümsüzlük vaadiyle vermiştir.
Kur'an'da cennet sözcük anlamıyla sadece Âdem peygamber ile ilgili ayetlerde değil,
başka ayetlerde de kullanılmıştır.
265
Allah'ın rızasını kazanmak ve kendilerini sağlamlaştırmak için harcamada bulunanların
durumu da kendisine bol yağmur isâbet edip de ürününü iki kat veren, verimli topraklardaki bir
bahçenin durumuna benzer. Böyle bir bahçeye bol yağmur düşmese de bir çisinti… Allah, yapmakta
olduklarınızı en iyi görendir.
(Bakara/ 265)
17-24
Şüphesiz Biz, o çiftlik sahiplerine belâ verdiğimiz gibi onlara belâ vereceğiz: Hani onlar,
sabah olunca kesinlikle çiftliğin ürünlerini devşireceklerine yemin etmişlerdi. Bir istisna da
yapmıyorlardı. Ama onlar uyurken Rabbin tarafından bir tayfun çiftliğin üzerinden dolaşıverdi.
Sabaha, çiftlik, biçilmiş/devşirilmiş gibi oluverdi. Sabahladıkları vakit birbirlerine seslendiler:
“Haydi, devşirecekseniz sabahleyin erkence gidin!” dediler. Hemen yola koyuldular, aralarında
fısıldaşıyorlardı: Sakın bugün aranıza bir yoksul sokulmasın!
(Kalem/ 17)
Konumuz olan “Me’vâ Cenneti”ne dönecek olursak: Ayetin siyak ve sibakından
“bahçe konak” anlamındaki “ ‫المننأوى‬ ‫ن ة‬‫ن‬‫ن‬ّ‫ة‬‫ج‬ cennetü’l-me'vâ”nın ahirette vaat edilen cennet
olmadığı, yeryüzündeki belli bir coğrafî nokta olduğu anlaşılmaktadır. Cennet sözcüğü burada
dinî terim anlamıyla değil, sözcük anlamıyla kullanılmıştır. Rivayetçilerin etkisinde kalmış
olan eski bilginler cesaret gösterip de işin gerçeğini haykıramamışlar, bu ayetteki cenneti
ahirete, göğün katlarına, hatta Allah'ın yanına yerleştiren bu rivayetlerin karanlık gölgesinde
kalmışlardır. Meselenin şöyle özetlenmesi mümkündür: Necm 7 ila 10. ayetlerde anlatılan
olaylar [Allah'ın yeryüzüne inmesi, yaklaşması ve kuluna vahyetmesi], yanında bahçe
konağın [cennetü’l-me'vanın] bulunduğu son sidre ağacının yanında gerçekleşmiştir. 14 ve 15.
ayetlerde bu ilk vahyin vuku bulduğu mahallin adresi verilmektedir.
O günün Mekkelileri gerek oradaki sidre ağaçlarını, gerekse en sondaki sidre ağacını
ve onun yanındaki bahçe konağı biliyor olmalılar ki, içlerinden hiçbiri bu yerin neresi
olduğuna dair herhangi bir soru sormamış ve bu olayın peygamberimizin göğe çıkıp Allah
veya Cebrail ile sohbet ettiğini anlatan bir olay olduğuna dair hiçbir iddia ileri sürmemişlerdir.
Peygamberimizin göğe çıktığı yolundaki çarpık anlayış, peygamberimizden 90-100 yıl sonra
yaşayan rivayetçilerin o günkü iktidara yaranmak için gösterdikleri art niyetli yaklaşımlardan
kaynaklanmıştır.
11

12. O zaman sidreyi kaplayan kaplıyordu.
Mevcut meal ve tefsirlerin büyük çoğunluğunda, ayetin başındaki “iz” zaman edatı
ihmal edilmiş, ekleme ve parantezlerle yazarların kendi inanç ve kabulleri doğrultusunda
çeviriler yapılmıştır. Oysa bu edat, ayette çok önemli bir işlev görerek vahiy anını
belirtmektedir: “O zaman sidreyi kaplayan kaplıyordu.” Yani, 14 ve 15. ayetlerde ilk vahyin
indiği yeri belirten Yüce Allah, 16. ayette de, vahyin “sidreyi kaplayanın kapladığı zaman”
indirildiğini bildirmektedir.
Sidre ağacında nelerin olduğu bize ayrıntılı olarak aktarılmamıştır. Belki de
havsalamızın almayacağı, dilimizle ifade edemeyeceğimiz tecelliler gerçekleşmiştir. Bu gibi
durumlarda bizlere düşen, hakkında bilgi verilmeyen şeylerin arkasına düşmemek ve
“Allah'ım, senin verdiğin bilginin dışında bir bilgimiz yoktur” demektir. Rivayet kitaplarında
yer alan ve sidreyi [kiraz ağacını] ateş, nur, altın-gümüş-mücevher, kelebek, arı, melek gibi
şeylerin kapladığı ve ağacın yapraklarının fil kulağı, meyvelerinin küp gibi olduğu, ağacın da
Arş-ı A'lâ'da, cennette bulunduğu yolundaki iddialar, Kur'an dışı, hayalî, ciddiyetten uzak ve
art niyetli söylentilerdir. Bu konuda bizim göz önünde bulunduracağımız tek husus, Allah'ın
kulları ile nasıl konuşacağını bildiren Kur'an ayetidir:
51
Ve bir beşer için, bir vahiy ile veya perde arkasından yahut bir elçi gönderip de izniyle/
bilgisiyle dilediğini vahyetmesi dışında Allah'ın kendisine söz söylemesi olmaz. Şüphesiz O, çok
yüce ve yücelticidir, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/ sağlam yapandır.
(Şûra/ 51)
Bu ayetin ışığında, “sidre ağacını kaplayan kaplıyordu” ifadesinden, bir perde
oluştuğunu ve Allah'ın o perdenin arkasından konuştuğunu/vahyettiğini anlamak mümkündür.
Ancak Musa peygamberin ilk vahyinde “ağaç” ve “ateş” olarak belirtilen bu perdenin
mahiyeti Muhammed peygamberin vahyinde açıkça belirtilmemiş, “şey” anlamını veren ism-i
mevsul “ma”sı ile yetinilmiştir.
Peygamberimize ilk vahyin gelişini anlatan Necm suresindeki ayetler ile Musa
peygambere ilk vahyin nasıl geldiğini anlatan ayetler birlikte incelendiğinde, iki peygambere
gelen ilk vahiylerin geliş şekillerinin de birbirine benzediği görülür:
30-32
Sonra oraya vardığında o bereketli toprak parçasındaki vâdinin sağ tarafından, bir ağaçtan
seslenildi: “Ey Mûsâ! Hiç şüphesiz ki Ben, âlemlerin Rabbi Allah'ın ta kendisiyim! Ve birikimini
ortaya at! –Birikimini sanki görünmeyen bir varlık gibi, hareket ettirir görünce de dönüp arkasına
bakmadan kaçtı.– Ey Mûsâ! Beri gel, korkma. Kesinlikle sen emniyette olanlardansın. Koynundaki
gücünü devreye sok, kusursuz, mükemmelce çıkacaksın. Korkudan kanadını kendine çek. İşte bu
ikisi Firavun ve onun adamlarına karşı Rabbin tarafından iki kesin delildir. Şüphesiz ki onlar, yoldan
çıkan bir toplum olmuşlardır.”
(Kasas/ 30 -32)
9
Mûsâ ile ilgili bilgiler kesinlikle sana ulaştı.
10
Hani o bir ateş görmüştü de ehline [ailesine, yakınlarına]: “Kesinlikle ben bir ateş gördüm.
Ondan size bir kor parçası getirmem yahut ateş üzerinde bir kılavuz bulmam için siz bekleyin!”
demişti.
11
Sonra onun yanına geldiğinde seslenildi: “Mûsâ! 12
Ben, senin Rabbin olan Benim. Hemen
yakınlarını ve mallarını burada bırak, şüphesiz sen temizlenmiş vadide, Tuva'dasın/iki kere
temizlenmiş bir vadidesin. 13
Ve Ben seni seçtim; O hâlde vahyedilecek olan şeye; “14
Hiç şüphesiz ki
Ben, Allah'ın ta kendisiyim. İlâh diye bir şey yoktur Benden başka. O hâlde Bana kulluk et ve Beni
anmak için salâtı ikame et [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma
kurumları oluştur-ayakta tut]. 15
Şüphesiz ki o saat/kıyâmet gelecektir. Onu Ben herkes emeğinin
karşılığını alsın diye neredeyse gizleyeceğim. 16
O nedenle kıyâmete inanmayan ve kendi boş iğreti
12

13. arzusuna uyan kimse seni, kıyâmete iman etmekten alıkoymasın; sonra değişime/yıkıma uğrarsın”
14
uyarısına kulak ver.
(Ta Ha/ 9-15)
Bu sahneler Kitab-ı Mukaddes'te şöyle yer alır:
“Ve Musa, kaynatası Midyan kâhini Yetro'nun sürüsünü güdüyordu ve Allah'ın dağına,
Horeb’e geldi. Ve Rabbin meleği bir çalı ortasında ateş alevinde ona göründü ve gördü ve işte çalı
ateşle yanıyor ve çalı tükenmiyordu. Ve Musa dedi: Şimdi döneyim, ve bu büyük manzarayı göreyim,
çalı niçin yanıp tükenmiyor. Ve görmek için döndüğünü Rab görünce, Allah ona çalının ortasından
çağırıp dedi: Musa, Musa! Ve O: İşte ben, dedi. Ve dedi: Buraya yaklaşma; çarıklarını ayaklarından
çıkar, çünkü üzerinde durduğun yer mukaddes topraktır. Ve dedi: Ben babanın Allah'ı, İbrahim'in
Allah'ı, İshak'ın Allah'ı ve Yakup'un Allah'ıyım. Ve Musa yüzünü örttü; çünkü Allah'a bakmaya
korkuyordu.”3
Göz şaşmadı ve azmadı.
“Göz şaşmadı ve azmadı” ifadesiyle, fiziksel ve psikolojik olarak bir yanılgı olmadığı,
peygamberimizin her şeyi sağlıklı bir biçimde algıladığı anlatılmaktadır.
.
ayetlerinin en büyüğü
Ayetin ifadesine göre, İsra suresinin 1. ayetinde “gece yürüyüşü” olarak adlandırılan
yolculuk, peygamberimize ayet gösterilmek için yaptırılmış ve amaçlanan gerçekleştirilmiştir.
Bu ayet, pek çok meal ve tefsirde, “ ‫الكبرى‬ el-Kübrâ” ismi tafdilinin anlamını doğru bir
şekilde vermeyen bir çeviri ile “Ant olsun Rabbinin en büyük ayetlerinden bir kısmını gördü”
veya “Ant olsun Rabbinin en büyük ayetlerinden gördü” şeklinde yer almaktadır. Oysa bizim
yaptığımız çeviri, Allah'ın izniyle ayetin cümle yapısını tamı tamına ifade etmektedir. Ancak
ayetlerin en büyüğünün ne olduğu hakkında bize bilgi verilmemiştir Biz bunu
peygamberimizin şahsına münhasır [kişiliğine özel] bir gösteri olduğunu düşünüyoruz ve ne
olduğu ile ilgilenmiyoruz. Ama rivayet kitapları, ne yazık ki bu konuda da itibar edilmemesi
gereken ve tamamen uydurulmuş hikâyelerle doldurulmuştur.
19, 20. Ayetler:
19,20
Buna rağmen, hiç düşündünüz mü Lât ve Uzzâ'yı, diğer üçüncü
Menât'ı?
İhlâs suresinde Rabbimiz bir ilâhta bulunması gereken özellikleri bildirerek bize
kendini tanıtmış ve tevhit konusunda ilk dersini vermiş idi. Necm suresinin ilk on sekiz
ayetinde [yeni bir necmde] ise tevhit konusuna bir parantez açılmış ve müşriklerin “Kur'an'ı
Muhammed uyduruyor, hevasından konuşuyor, o saptı, şaştı” şeklindeki iddiaları, inmiş ve
inmekte olan Kur'an ayetleri kanıt gösterilerek reddedilmiştir.
19. ayetten itibaren ise İhlas suresinde belirtilmiş olan nitelikler kapsamında, Allah'ı
tanıma [tevhit] konusuna devam edilmiş, Mekke müşriklerinin inançları masaya yatırılmış,
ilâh ve melek anlayışları tahlil edilmiş ve sahip olunması gereken doğru inanç şekli
belirlenmiştir.
3
Çıkış, 3. Bab, 1-6. cümleler:
13

14. 19 ve 20. ayetlerde zımnen denmektedir ki; “Gerçek Rabb; Ehad, Samed, doğurmamış
ve doğurulmamış, kendisine hiçbir şeyin denk olmadığı Allah iken, şu sizin ilâhlarınız Lât,
Uzza ve diğer üçüncüsü olan Menat'ı gördünüz mü? Hiç onları düşündünüz mü? Bir düşünün,
onlardan ilâh olur mu? Siz bu basit şeyleri nasıl olur da Ehad, Samed, doğurmamış ve
doğurulmamış, kendisine hiçbir şeyin benzemediği Allah'a ortak tutarsınız?”
Lât, Uzza ve Menat isimlerinin yapıları ve anlamlarıyla ilgili geniş açıklamalar
yapılabilecekken biz üçü de dişil birer sözcük olan bu isimler hakkında ansiklopedik düzeyde
bilgi verip detaya girmeyeceğiz. Bu isimlerin dişil olmalarının nedeni, Arapların bunları birer
melek, melekleri de Allah'ın kızları olarak kabul etmelerinden ileri gelmektedir.
Lât
Taif'te, kapısında nöbetçi ve bakıcıları bulunan bir bina içindeki beyaz, işlenmiş, üstü
örtülü bir kaya idi. Taif halkı [Sakif kabilesi], Kâbe'den sonra en üstün tapınağın Lât olduğuna
inanır ve onunla Kureyş dışındaki kabilelere karşı övünürdü.
“el-Lât” sözcüğü dişildir. Sözcüğün sonundaki “‫ت‬ T” harfi müenneslik [dişillik]
işaretidir. Cümle içindeki vakıf [duruş] hâllerinde müennes takı olan “ ‫ة‬ t” harfi, kural olarak “
‫ه‬ h” harfine dönüştüğünden, “el Lât” sözcüğünün duruş hâllerinde “Allah” olarak
okunmaması için “ ‫ة‬ t” harfi, büyük harf olarak “ ‫ت‬ T” şeklinde yazılmaktadır.
Uzza
Mekke ile Taif arasındaki Nahle denilen yerde, bir bina içinde bulunan bir ağaç idi.
Taş olduğu da söylenmektedir. Kureyş kabilesinin saygı gösterdiği bu nesnenin üzeri örtülü
idi. Günümüzde Kâbe'nin üzerine örtü örtülmesi, bize bu cahilî geleneğin devam ettiğini
düşündürmektedir.
Menat
Mekke ile Medine arasında Müşellel denen bir yerde bulunuyordu. Bu bir kaya
[heykel] idi. Huzaa, Evs ve Hazreç kabileleri bu kaya-heykele saygı gösterir, hacca buradan
başlarlar ve önünde yağmur dilerlerdi.
Müşrikler kutsal saydıkları bu putlar adına yemin ederler, çocuklarına Abdullât [Lât'ın
kulu], Abduluzza [Uzza'nın kulu] ve Abdümenat [Menat'ın kulu] gibi isimler takarlardı.
Bunlardan başka çeşitli kabilelerin kendilerine özgü, kapıcıları ve bakıcıları olan
birçok putları ve tapınakları vardı. Kâbe'ye yaptıkları gibi bunlara da kurban keserlerdi.
Ayette özellikle bu üç putun adının anılması, Hicaz yöresinde çok kimse tarafından ortak
tapınılan birer tanrı olmalarındandır.
21, 22. Ayetler:
21
Erkek sizin için, dişi Allah için mi? 22
İşte bu, bu şekilde olursa, eksik/ haksız bir
bölüştürmedir.
Bu ayetlerde putperestlere inançlarının yanlışlığı bildirilmektedir: “Siz kızların
noksan, erkeklerin tam varlıklar olduğuna inanıyorsunuz. O halde noksan olan şeyleri nasıl
oluyor da noksanlıklardan arınık olan Allah'a yakıştırıyorsunuz? Siz çok akılsız birilerisiniz
ki, taşı-toprağı, basit nesneleri kendinize ilâh ediniyorsunuz, sonra da kendinizi
mükemmelliğe daha uygun görüp mükemmel saydığınız erkek çocukları kendinize uygun
14

15. buluyorsunuz. Hâlbuki sizin anlayışınıza göre mükemmel, mükemmel olana; değersiz de âciz
ve hakir olana olmalı değil midir?”
O günün müşriklerinin bu tarz yanlış inançları Kur'an'ın başka yerlerinde de
açıklanmıştır:
39
Ya da kızlar O'na, oğullar size mi?
(Tur/ 39)
57
Ve onlar, Allah'a kızlar isnat ediyorlar. –Allah, bundan arınıktır.– Kendileri için de
iştahlandıkları oğlan çocukları vardır.
58
Ve onlardan biri kız doğum haberi ile müjdelendiği zaman içi öfkeyle dolarak yüzü kapkara
kesilir.
59
Kendisine verilen haberin kötülüğü dolayısıyla toplumundan gizlenir; aşağılık ve horluğa
rağmen kızı yanında mı tutsun yoksa toprağa mı gömsün! Dikkat edin, onların verdikleri
hüküm/töreleri ne kötüdür!
62
Ve beğenmediklerini Allah için ayırırlar. Ve dilleri, en güzelin kendilerine ait olduğunu,
yalan yere söyler durur. Hiç şüphesiz onlar için ancak ateş vardır ve onlar, önden itileceklerdir.
(Nahl/ 57-59, 62)
23. Ayet:
23
Bunlar, Allah, haklarında bir kanıt indirmediği hâlde sizin ve
atalarınızın taktığı isimlerden başka şeyler değildir. Andolsun, onlara,
Rablerinden doğru yolun kılavuzluğu geldiği hâlde onlar, sadece zanna, bir de
nefislerinin hoşlandığı şeylere uyuyorlar.
“ ‫ن‬ّ‫ة‬ ‫ظ‬ Zann”; yakin’in [kesin bilginin] karşıtı olan, bilimsel olmayan, sonu ve sonucu
bilinmeyen demektir. Meselâ Araplar, içinde su olup olmadığını bilmedikleri kuyuya “bi'ri
zanun” derler.4
“Zann” sözcüğünün en güzel açıklaması, zıt anlamlısı olan yakin sözcüğü ile
birlikte yer aldığı Casiye suresinin 32. ayetinde verilmiştir:
31,32
Şu kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmiş olan şu kimselere gelince de,
“Peki size âyetlerim okunmadı mı da siz büyüklük tasladınız ve günah işleyen bir toplum oldunuz?
Ve ‘Allah'ın sözü kesinlikle gerçektir; ve kıyâmet anına gelince, onda kuşku yoktur’ denildiğinde,
‘Kıyâmet anının ne olduğunu bilmiyoruz, yalnızca biz, sadece zannediyoruz, kesin bir bilgi
edinmiş değiliz’ dediniz.
(Casiye/ 31, 32)
“Zann” sözcüğünün kulanımına dair genel bir açıklama Sad suresinin sonuna
konulmuştur.
Müşriklerin “zann”dan sonraki ikinci yanlışları, canlarının istediği şeye, yani işlerine
gelene inanmaktır. Değişken, bugün başka türlü, yarın başka türlü olan bu inanış, günümüzde
“İnandığın gibi yaşamazsan yaşadığın gibi inanmaya başlarsın” özdeyişi ile ifade
edilmektedir.
Dolayısıyla bu ayet, putların ilâh edinilmesinin sebebinin zanna ve nefislerin
arzularına tâbi olmaktan kaynaklandığını bildirmektedir.
4
(Lisanü’l Arab, “z n n” mad. )
15

16. Ayetin sonunda yer alan “Ant olsun, onlara Rablerinden hidayet geldi” ifadesindeki
“hidayet” bize göre insanları zandan kurtarıp gerçeğe ulaştıracak olan “indirilen mesajlar,
gönderilen peygamberler ve bahşedilen sağduyu”dur.
24. Ayet:
24
Yoksa insan için, her özleyip hayal ettiği mi var?
“Cevabı istenmeyen soru” şeklindeki ifadelerle ilgili gerekli açıklama daha önce
yapılmıştı. Burada da aynı kural geçerlidir. Soru şeklindeki bu ifade ile herkesin canının
istediği gibi inanıp yaşayamayacağı, yaşamın mutlaka Allah'ın koyduğu kurallara göre
düzenlenmesi gerektiği, aksinin söz konusu olmadığı, kimsenin kendi çıkarı için kural
üretemeyeceği ve kendi tercihlerini mubah göremeyeceği anlatılmaktadır.
25. Ayet:.
25
Âhiret de, dünya da Allah'ındır.
Bu ayette âdeta denilmektedir ki; “Dünya da ahiret de Allah'ındır. Bu putlar ne
dünyada ne ahirette hiçbir şeye sahip değillerdir. O halde bunlar nasıl olur da Allah'a ortak
kabul edilebilir!”
26. Ayet:
26
Ve göklerde nice melekler var ki, Allah'ın, dilediği ve hoşnut olduğu kimse için
izin vermesinden sonraki durum dışında, yardımları, kayırmaları hiçbir işe yaramaz.
Ayette geçen “melek” ve “şefaat” kavramları hakkında ne yazık ki bugün de yanlış
anlayışlar ve inanışlar söz konusudur. Bunun sebebi, bu kavramların anlamlarının Kur'an'dan
değil de rivayetlerden öğrenilmeye kalkışılmasıdır. Öncelikle Müslümanların Fatiha suresinde
bildirilen “iyyake na'büdü ve iyyake nestain [yalnızca sana kulluk eder ve yalnızca senden
yardım isteriz]” ilkesini hiç unutmamaları, bir takım kişi ve güçlere kul olarak onlardan
yardım ummamaları gerekmektedir. Fakat üzüntü ile görülmektedir ki, günümüzde bazı
insanlar, tıpkı bu ayetlerin indiği günlerde yaşamış olan müşriklerin Lât’tan, Uzza’dan,
Menat’tan, meleklerden şefaat [yardım] umdukları gibi, peygamberler de dâhil olmak üzere
ölü veya diri binlerce insandan, türbe ve heykel gibi sayısız nesneden şefaat istemektedirler.
Sadece o günlerdeki Lât, Uzza, Menat isim değiştirmiş, günümüzde “filanca hazretleri”ne
dönüştürülmüştür.
Çok önemli ve kötü sonuçları ortada olan bu inanışların terk edilmesi ya da tekrar
oluşmaması için önce bu kavramları Kur'an ile açıklamaya çalışacak, sonra da ayetin
açıklaması hakkındaki düşüncelerimizi ortaya koyacağız.
“Melek” Kavramı
Arap dilbilim uzmanları, “ ‫ملك‬ melek” sözcüğünün kökeni ile ilgili olarak altı farklı
tespitte bulunmuşlardır. Bu tespitlerin hepsinin burada aktarılması sayfalar dolusu açıklama
gerektireceğinden, biz bunların en isabetlileri olarak gördüğümüz iki tanesini dikkate almış
bulunuyoruz. Konuyu ayrıntılı olarak incelemek isteyenler için şu kaynakları önermekle
16

17. yetiniyoruz: Kitabu’l-Ayn, Tehzib, Camî, Keşşaf, Mecma', Garaib, Lübâb, Rûh, El-Bahrü’l-
Muhît, Müfredat.
Birinci görüşe göre; “melâike” ve bunun tekili olan “melek” sözcükleri, “elçi
göndermek” anlamına gelen “‫ؤلوك‬ ulûk” kökünden türemiştir. Aslı “ ‫مألك‬ me'lek” olan sözcük,
ism-i zaman, ism-i mekân ve mastardır. Dolayısıyla başındaki “ ‫م‬ m [mim]” ektir. Sonraları “ ‫ا‬
hemze” ile “ ‫ل‬ lâm” harfleri yer değiştirmiş ve sözcük “ ‫ملئك‬ mel'ek” hâline getirilmiştir.
Sözcük, “Allah'tan elçi” anlamında isim olarak kullanılmaya başlanınca da hemze terk veya
tahfif yoluyla kaldırılmış ve “melek” şeklini almıştır.
İkinci görüşe göre; “kuvvet, yönetim gücü” anlamındaki “ ‫ملننك‬ melk” kökünden
türemiş olan sözcüğün başındaki “ ‫م‬ m [mim]” ek olmayıp sözcüğün aslındandır. “Mülk, milk,
malik ve melik” sözcükleri de bu kökten türemişler ve anlamlarını da bu kökten almışlardır.
Eski tefsirciler genellikle birinci görüşü benimsemişlerdir. Bizim tespitlerimize göre
ise sözcük her iki kökten de türemiş ve türediği kökün anlamına göre farklı manalarda
kullanılmıştır. Yani “melâike” sözcüğü bazen birinci görüşteki anlamda, bazen de ikinci
görüşteki anlamda kullanılmıştır. Sözcüğün Kur’an’da hangi anlamda kullanıldığı ise yer
aldığı pasajın söz akışından ayırt edilmektedir.
Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda sözlük anlamı olarak “Kuvvet, yönetim gücü,
elçi, haber verici” demek olan “melek” sözcüğü, terim olarak da Allah'ın bütün emirlerine
uyan, O'na hiç isyan etmeyen varlıkları ifade etmektedir. Kur'an'dan öğrendiğimize göre, diri
ve akıllı olan, her şekle girebilen, sürekli Allah'ı zikir ve tesbih eden meleklerde cinsiyet,
şehvet, yeme-içme ihtiyacı, insanlardaki kötülük işleme yeteneği gibi özellikler yoktur. Tüm
dinlerde var olan “melek” kavramı, bu tanımlamaya uygun olarak zihinlerde masum
[günahsız], kanatlı güzel bir çocuk görünümüyle tasavvur edilmiştir. Bu tasavvur, genel
anlamda “melek” kavramının ifade etmekten uzaktır. Buna rağmen bu tasavvur literatüre
genel anlamda “melek” sözcüğünün karşılığı olarak girmiş ve sonuçta her “melek” sözcüğü
bu tasavvura göre anlaşılmış ve dinimizde birçok yanlış inanış ve kabullere yol açmıştır. İşte
bu sebeple, “melek” sözcüğünün Kur'an'daki kullanım şekillerini tahlil etmek mecburiyeti
doğmuştur.
“Cinn” kavramında incelediğimiz anlama uygun olarak; “kapalı, yani beş duyu ile
algılanması mümkün olmayan ama yararlı olan cisim, güç ve enerji” diye
tanımlayabileceğimiz “melek”lerin hangi şeyden yaratıldığı Kur'an'da konu edilmemiştir.
Fakat Kütüb-ü Sitte'den Sahih-i Müslim ve Müsned-i Ahmed b. Hanbel'de yer alan bir
rivayet, meleklerin “nur”dan yani ışından/enerjiden yaratıldığını iddia etmektedir. Kur'an'da
verilmeyen bir bilgi peygamberimize isnat edilmektedir.
Kur'an'da iki ayette tesniye [ikil] olarak; on iki ayette tekil olarak; geçtiği diğer
ayetlerde de çoğul olarak “melâike” şeklinde kullanılan sözcük, tek bir varlığı ifade etmeyip
kur’an ayetleri ve değişik varlıklar; zihinsel ve doğal güçler için de bu sözcük kullanılmıştır.
Yani akıl, hafıza, refleks, vicdan, dikkat, algılama, merak, tercih, korku, ümit, zekâ gibi
zihinsel fonksiyonlar ile doğadaki iradesiz canlılardan rüzgâr, yağmur, ısı gibi güçler de
Kur'an'da bu sözcük kapsamında ifade edilmiştir.
“Melek” sözcüğünün zihinsel ve doğal güçler için kullanıldığı ayetlerden örnekler:
- Hafıza [bellek] için kullanıldığı ayetler: Zühruf 80, İnfitar 11, Tarık 4, Kaf 17, 18,
Kehf 49, Casiye 28, 29, İsra 13, 14.
- Dikkat [koruyucu melek] için kullanıldığı ayetler: İnfitar 10, Kaf 17, 18, Ra'd 11,
En'âm 61.
- Maneviyat, itidal, cesaret ve romatizmal ağrılar için kullanıldığı ayetler: Âl-i Imran
123-127, Enfal 9-12, 50, Tevbe; 25, 26, Ahzab; 9, 26, 56.
17

18. - Doğal afetlere yol açan rüzgâr, kasırga vb. için kullanıldığı ayetler: Kamer 34, A'râf
84, Hud 82, Hicr 8, 73, 74, Şuara 173, Bakara 210.
- Yük taşıyan hayvanlar [sığır, katır, eşek …] için kullanıldığı ayet: Bakara 248.
- Zorba, diktatörler için kullanıldığı ayet: Âl-i Imran: 80.
“Şefaat” kavramı
“ ‫شفع‬ Şef'ı” kökünden türemiş olan “ ‫شفاع ة‬ şefaat” sözcüğünün sözlük anlamı “Bir şeyi
benzeri olan başka bir şeye eklemek, onu desteklemek, bir şeyi çiftlemek ve esirgemek”tir.
Sözcük zaman içerisinde “Yüksek mevkide bulunan birinin düşkün birine yardım etmesi, onu
koruması, onun korunmasına aracılık etmesi, onu yalnız bırakmayıp ona destek olması”
anlamında kullanılır olmuştur.
Sözcüğün terim anlamı ise “Bir kimsenin bağışlanmasını istemek, bir kimseden başka
biri için iyilik yapmasını, onun zararına olan davranışlardan vazgeçmesini rica etmek, başkası
hesabına yalvarmak, rica etmek, birinin önüne düşüp işinin görülmesi için dua ve niyazda
bulunmak” demektir.
Kısaca şefaat “aracı olmak, yardım etmek ve öncülük etmek” anlamlarına gelir.
Arapça'da başkası lehine talepte bulunana [şefaat edene] “‫شافع‬ّ‫ة‬ ‫ال‬ eş-şafi” veya “ ‫شفيع‬ّ‫ة‬ ‫ال‬ eş-
şefi” denir.
“Şefaat” kavramının doğru anlaşılabilmesi için konunun aşağıdaki başlıklar altında
incelenmesinde yarar görmekteyiz.
- Allah'tan başka şefaatçi yoktur: Şefaat sadece Allah'a aittir. Bu konuda ilk
öğrenilmesi gereken husus, şefaat yetkisinin sadece Allah'a ait olduğudur.
44
De ki: “Bütün yardım, destek, kayırma Allah'ındır. Göklerin ve yerin mülkü yalnızca
O'nundur. Sonra yalnızca O'na döndürülürsünüz.”
(Zümer/ 44)
4
Allah, gökleri, yeri ve ikisi arasındakileri altı evrede oluşturan ve de en büyük taht üzerinde
egemenlik kurandır. O'nun astlarından size bir yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakın ve bir
destekçi, iltimasçı yoktur. Hâlâ düşünüp ibret almayacak mısınız?
(Secde/ 4)
- Yüce Allah, kendilerinden razı olduğu kulları için, dilediğine şefaat/yardım izni
verebilir: Allah'ın izni ve emri olmadan kimsenin kimseye şefaat/yardım etmesi söz konusu
değildir. Allah'ın izni ile şefaat/yardım edecekler de ancak Allah'ın kendilerinden razı olduğu
kulları için şefaat edebilirler.
3
Şüphesiz sizin Rabbiniz, gökleri ve yeri altı evrede oluşturan, sonra en büyük taht üzerinde
egemenlik kuran, işi yönetip duran Allah'tır. Dünyada yardım edecek, destek olacak kişi ancak O'nun
izninden/ bilgisinden sonra yardım edebilir. İşte Bu, Rabbiniz Allah'tır. O hâlde O'na kulluk ediniz!
Hâlâ düşünüp ibret almaz mısınız?
(Yunus/ 3)
26-28
Ve onlar: “Rahmân [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah], çocuk
edindi” dediler. Rahmân, bundan arınıktır. Aksine onlar armağanlar verilmiş kullardır. Onlar, O'nun
sözünün önüne geçemezler; onlar, yalnız O'nun emriyle iş yaparlar. O, Rahmân'ın çocukları
saydıkları şeylerin önlerinde olanı ve arkalarında olanı bilir. Ve onlar, O'nun hoşnut olduğu
kimselerden başkasına yardımda/destekte bulunmazlar. Bununla birlikte onlar O'na duydukları derin
saygı ve sevgiden dolayı ondan uzaklaşma korkusundan tir tir titrerler.
18

19. (Enbiya/ 26-28)
Bu konuda dikkat edilmesi gereken nokta şudur: Allah'ın kendilerinden razı olduğu
kimseler şefaat [yardım] edemezler, ancak şefaat [yardım] edilirler.
- Yüce Allah, güzel bir şefaatle şefaat edene izin verdiği gibi, kötü bir şefaatle şefaat
edene de izin verebilir:
85
Kim hayır ve iyiliklere aracı olmakla yardımcı olursa, bundan kendisine bir pay vardır. Kim
de kötülüğe delil olmak ve yardım etmekle veya kötülük çığırını açmakla yardımda bulunursa, ondan
kendisine bir günah payı vardır. Allah her şeye güç yetirendir.
(Nisa/ 85)
İyi ve güzele aracılık ve yardım etme anlamındaki “şefaat-ı hasene”, iman edip
Allah'ın ve kullarının haklarına riayet ederek müminlerin iyiliği ve yararı için uğraşmak,
onları kötülüklerden ve uğrayabilecekleri zararlardan korumaya çalışmak demektir. Kötü ve
zararlıya aracılık ve öncülük etmek anlamına gelen “şefaat-ı seyyie” ise müminlerin ve
insanların zarara uğramaları ve kötülüklere düşmeleri için çalışmak ve kötülük çığırları açmak
demektir. Kur'an, gerek “şeffat-ı hasane”de ve gerekse “şeffat-ı seyyie”de bulunanların
dünyada ve ahirette bu davranışlarının sonuçlarından pay alacaklarını bildirmektedir.
- O gün şefaat yoktur, kimseden şefaat kabul edilmeyecektir:
48
Ve hiçbir kimsenin başka bir kimseye herhangi bir şey için karşılık ödemediği, hiçbir
kimseden yardımın, adam kayırmanın kabul edilmediği, kimseden fidyenin/kurtulmalığın alınmadığı
ve hiçbir kimsenin yardım olunmadığı güne karşı Allah'ın koruması altına girin.
(Bakara/ 48)
123
Kimsenin kimse yerine bir şey ödemeyeceği, kimseden kurtulmalık kabul edilmeyeceği,
yardımın, iltimasın hiç kimseye yarar sağlamayacağı ve suçluların yardım olunmadığı güne karşı
Allah'ın koruması altına girin.
(Bakara/ 123)
Görüldüğü gibi ahirette kimseye şefaat ettirilmeyecektir. O gün sadece Allah'ın izin
verdikleri, bildikleri gerçeğe tanıklık edebilirler:
86
Ve onların, O'nun astlarından yalvarıp durdukları kimseler yardıma, desteğe, iltimasa mâlik
olamazlar. Ancak hakka şâhit olan Zat bunun dışındadır. Onlar da biliyorlar.
(Zühruf/ 86)
Yukarıdaki Kur'an ayetleri ışığında anlıyoruz ki, konumuz olan 26. ayette geçen
“meleklerin şefaati”, bu dünyaya yönelik şefaattir ve bu şefaat, müşriklerin şans tanrısı,
bereket tanrısı, yağmur ve rahmet tanrısı, onların melek şefaatçisi, insanların Allah'a
yaklaştırıcısı gibi inançları ile asla bağdaşmaz. Ayette sözü edilen şefaat, Yüce Allah'ın
kendilerinden razı olduğu ve haklarında yardım takdir ettiği kulları için doğadaki
melekleri/güçleri harekete geçirerek bu kullara yardım ettirmesidir. Bunun örneklerini
bir kısmını “Melek kavramı” başlığı altında da verdiğimiz şu ayetlerde görmek mümkündür:
Âl-i Imran 123-126, Enfal 9-12, 50, Tövbe 25, 26, Ahzab 9, 26, Şûra 5, Zümer 43, 44,
Müddessir 48, Bakara 255, En'âm 51, Yunus 3, 18, Secde 4, Sebe 23.
Halk arasında yaygın olarak “ümmetinden günahkâr olanların günahlarının affedilmesi
için peygamberimizin Allah katında aracılık etmesi” şeklinde tanımlanan şefaat anlayışının
Kur'an'a ters olduğu özellikle belirtilmelidir. Peygamberimizin günahkârlara destek olup
19

20. hatırını kullanarak günahkârların kurtuluşunu sağlaması, tabir yerinde ise “Allah nezdinde
torpil yapması” anlamına gelen bu anlayış, “… Sen ateştekini kurtarabilir misin?” diyen
Zümer suresinin 19. ayetine terstir. Bu anlayış sahipleri bilmelidirler ki, bu anlayışlarını
değiştirmedikleri takdirde peygamberimizin şefaat değil, şikâyet ettiği ümmetine dâhil
olacaklardır:
30
Elçi de: “Ey Rabbim! Hiç şüphesiz benim toplumum şu Kur’ân'ı mehcur/ terk edilmiş bir şey
edindiler” dedi.
(Furkan/ 30)
27. Ayet:
27
O âhirete inanmayanlar, melekleri kesinlikle dişilerin isimlendirilmesiyle
isimlendiriyorlar.
Mekkeli müşrikler hem kendilerini Allah'a yakınlaştırdığını sandıkları ilâhlarına Lât,
Uzza, Menat örneğinde olduğu gibi dişil isimler koymuşlardı, hem de meleklerin Allah'ın
kızları olduğuna inanıyorlardı. Bu durum daha sonra Zühruf suresinde vurgulanacaktır:
19
Onlar Rahmân'ın [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah'ın] kullarının
ta kendisi olan melekleri de dişi saydılar. Onlar, onların oluşturuluşuna tanık mı oldular? Onların
tanıklıkları yazılacak ve onlar sorguya çekileceklerdir.
(Zühruf/ 19)
Müşriklerin bir başka sapkınlıkları da, toptan inkâr etmeseler bile ahireti
peygamberlerin bildirdiği muhteva içinde kabul etmeyişleri ve “haşr [dirilme, toplanma,
karşılık görme] diye bir şey yoktur, olsa bile orada bizim şefaatçilerimiz var, onlar
sorunlarımızı halledecek” demeleridir. Bu sapkınlıkları da Fussılet suresinde belirtilmektedir:
50
Ve eğer kendisine dokunan sıkıntıdan sonra, kendisine tarafımızdan bir rahmet tattırsak, hiç
kuşkusuz “Bu benim hakkımdır. Ve kıyâmetin kopuş anının geleceğini sanmıyorum. Ve eğer
Rabbime döndürülürsem, O'nun katında hiç şüphesiz, benim için en güzeli vardır” der. Bu nedenle
kâfirlere; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden kimselere, yaptıklarını kesin bildireceğiz
ve onlara, kesinlikle kaba bir cezadan tattıracağız.
(Fussılet/ 50)
28. Ayet:
28
Oysaki onların bu konuda hiçbir bilgisi yoktur. Onlar yalnızca
zanna uyuyorlar. Zan ise “Hak”tan hiçbir şey kazandırmaz.
Yüce Allah “zann” konusunda müminleri aşağıdaki şu ayetlerde de uyarmaktadır:
148
Allah'a ortak koşan kimseler diyecekler ki: “Allah dileseydi biz ortak koşmazdık, atalarımız
da ortak koşmazlardı, hiçbir şeyi de haram kılmazdık.” Onlardan önce yalanlayanlar da azabımızı
tadıncaya kadar işte böyleydi. De ki: “Yanınızda bize çıkarabileceğiniz bir bilgi mi var? Siz, sadece
zanna uyuyorsunuz ve siz sadece saçmalıyorsunuz.”
(En'âm/ 148)
20

21. 66
Gözünüzü açın! Göklerde olan kimseler ve yeryüzünde olan kimseler kesinlikle Allah'ındır.
Ve Allah'ın astlarından istekte bulunan kimseler, eş tuttuklarına tâbi olmuyorlar. Onlar sadece zanna
uyuyorlar ve onlar sadece yalan söylüyorlar.
(Yunus/ 66)
12
Ey iman etmiş kimseler! Zannın birçoğundan sakının. Şüphesiz zannın bir kısmı günahtır.
Birbirinizin kusurunu araştırmayın. Bir bölümünüz bir bölümünüzün gıybetini yapmasın/ onun
yokluğunda ileri-geri konuşmasın. Sizden biriniz ölmüş kardeşinin etini yemeyi sever mi? İşte, bunu
çirkin buldunuz. Ve Allah'ın koruması altına girin. Şüphesiz Allah, tevbeleri çokça kabul eden, çok
tevbe fırsatı verendir, çok merhamet sahibidir.
(Hucurat/ 12)
36
Ve onların çoğu, ancak bir zanna uyarlar. Şüphesiz ki zan, “hak”tan hiçbir şey kazandırmaz.
Şüphesiz Allah, onların yaptıklarını çok iyi bilir.
(Yunus/ 36)
Bu ayetler ışığında diyebiliriz ki, “Allah, ahiret, melek” gibi ciddî konular zann ile
neticeye bağlanamaz. Zann ile amel edilebilir ama iman edilemez.
Ayette geçen “ ‫ق‬ّ ‫الح‬ Hakk” sözcüğünün esas anlamı “uygunluk ve denklik” demektir.
Aynı zamanda Allah'ın bir sıfatı olan “Hakk” sözcüğü, esas anlamından hareket edilerek
“batıl olmayan, yerine getirilen hüküm, adalet, varlığı sabit olan, doğruluk, gerçeklik, İslâm,
mal-mülk, pay, vacip, sadık, yaraşır, kesin şey” anlamlarında da kullanılmıştır.
Bu ikincil anlamlar bir ana eksen etrafında toplanacak olursa, “Hakk” kavramı şu
şekilde tanımlanabilir: “Sabit ve aklın inkâr edemeyeceği derecede gerçek olan şey.” Bu şey
aynı zamanda “doğrudur”, “isabetlidir”, “maksada uygundur”, “arzu edilene denk düşendir.”
Anlam sahası geniş olan bu sesteş sözcük Kur'an'da “ ‫ق‬ّ ‫الح‬ el-Hakk” olarak 227, “ ‫ق ا‬ّ ‫ح‬
Hakkan” olarak 17, “ ‫ق ه‬ّ ‫ح‬ Hakkahu” olarak da 3 olmak üzere toplam 247 kez yer almıştır.
Bu ayette işaret edilen “Hakk”, bize göre, “gerçek iman”dır. Zann ile iman
edilemeyeceği için, insanlar Rabblerinden gelen hidayet ile “zann”dan “yakin”e [hakka, kesin
bilgiye] ulaşmalıdırlar. Rabbimizin hidayeti ise peygamberine indirdiği Kur'an ve bizlere
bahşettiği aklıselimden [sağduyudan] başka bir şey değildir. Fakat ne acıdır ki, bugün
Müslümanların kabir azabı, mehdinin zuhuru, İsa'nın inişi, ahirete ait şefaat anlayışı gibi pek
çok inancı hep zanna dayalıdır. Bu inançların maalesef ayette belirtilen zanna dayalı
inanışlardan hiçbir farkı yoktur.
29, 30. Ayetler:
29
Bizim öğüdümüzden/ Kur’ân'dan geri duran ve iğreti dünya
hayatından başka bir şey istemeyen kimseden hemen mesafelen. 30
Onların
bilgiden ulaşacakları şey işte budur. Kuşkusuz senin Rabbin, yolundan sapmış
olanı başkalarından daha iyi bilendir, kılavuzlandığı doğru yolda olanı da
başkalarından daha iyi bilendir.
Ayetteki “Dünya hayatından başka bir şey arzu etmeyen” ifadesi, onların “haşr”i
[ahirette toplanmayı] inkâr ettiklerine bir işarettir. Çünkü onlar dünya hayatının ötesinde,
kendileri için çalışıp çabalayacakları bir başka değer ve sonuç kabul etmemekte ve Müminun
suresinin 37. ayetinde belirtildiği gibi “Bu ancak bizim dünya hayatımızdır …” demektedirler.
29. ayette bu zihniyettekilerle fazla meşgul olunmaması istenmektedir. Ayetteki “
‫اعراض‬ i'raz” sözcüğü, onlarla mücadele etmek, onları zorlamak anlamında değil, onlara fazla
21

22. zaman harcamamak, geçici bir süre onları ihmal etmek, onlardan biraz mesafeli durmak
anlamındadır.
30. ayette ise, hidayet [Kur'an] üzerinde olmayanların ilimde ulaşabilecekleri düzey
küçümsenmekte ve Kur'an'dan geri duranlar ile hidayet üzerinde olanların ayırt edilmesinin
Allah'a bırakılması istenmektedir.
31, 32. Ayetler:
31,32
Göklerde ne var, yerde ne varsa; yaptıklarıyla kötülük
sergileyenleri cezalandırması, iyileştiren-güzelleştiren kimseleri; –bazı küçük
sürçmeler dışında– günahın büyüklerinden ve iğrençliklerden çekinip kaçınan
kimseleri de “En güzel” ile ödüllendirmesi için Allah'ındır. Hiç kuşkusuz,
senin Rabbin bağışlaması geniş olandır. Sizi, hem topraktan oluşturduğu
zaman, hem de annelerinizin karnında ceninler hâlinde bulunduğunuz
zaman, en iyi bilen O'dur. O hâlde nefislerinizi temize çıkarmayın. Allah'ın
koruması altına girmiş kimseyi O daha iyi bilir.
31. ayette bahsedilen “güzel davranıp güzel düşünenler”in özellikleri 32. ayette
açıklanmıştır. Bu açıklamanın iyi anlaşılabilmesi için ayette geçen “günah-ı kebair”, “fevahiş”
ve “lemen” kavramlarının açıklanması gerekir.
Günah-ı Kebair [Büyük Günahlar]
Büyük günahların neler olduğu bazı rivayetlere dayanılarak yapılan içtihatlar
doğrultusunda aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
- Haksız yere adam öldürmek
- Zina etmek
- İffetli bir bayana kötülük isnat etmek
- Savaşta, hücum anında cepheden kaçmak
- Sihirbazlık yapmak
- Yetim malını yemek
- Müslüman ana-babaya asi olmak
- Faiz yemek
- Hırsızlık yapmak
- Alkolik olmak, aklı işe yaramaz hale getirmek
- Emredileni yapmamak, yasakları yapmakla aileye karşı istikameti terk etmek
- Küçük sayılmasına rağmen ısrarla, devamlı yapılan her türlü küçük günah
- Şirk
Yukarıdaki sıralamanın sonunda yer alan “şirk” bir günah değil, kâfirliğin ta
kendisidir. Günah, imanlı insanların yaptıkları hatalardır. Bu nedenle “şirk”in günahlar
arasında sayılması yanlıştır.
Bize göre “büyük günah”, Rabbimizin Kur'an'da, önüne “büyük” sıfatı eklediği
suçlardır. Bu suçlar tespitlerimize göre şunlardır:
- Haram Ay'da savaşmak.
217
Sana dokunulmaz olan aydan ve o dokunulmaz olan ayda savaşmaktan soruyorlar. De ki:
“Onda savaşmak, büyük suçtur. Ve Allah yolundan alıkoymak, O'nu ve Mescid-i Harâm'ı/ilâhîyat
eğitim merkezini bilerek reddetmek/ görmezlikten gelmek ve Mescid-i Harâm'ın halkını; orada
eğitim-öğretim yapanları ve kısa süreli eğitime katılanları oradan çıkarmak, Allah yanında daha
22

23. büyüktür. Ve insanları dinden çıkarmak; ortak koşmaya, Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini örtmeye
sürüklemek, öldürmekten daha büyüktür.” Onlar, eğer güç yetirirlerse, sizi dininizden döndürmek
için sizinle savaşmaktan hiçbir zaman geri durmazlar. Sizden de her kim dininden döner ve kâfir;
Allah'ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddeden biri olarak can verirse, artık onların bütün amelleri,
dünyada ve âhirette boşa gitmiştir. Ve işte onlar, ateşin ashâbıdır. Onlar orada sürekli kalanlardır.
(Bakara/ 217)
Haram aylar, Hacc; uluslar arası ilahiyat öğrenimi yapılan ve Arap geleneğine göre
savaşın yasak olduğu aylardır. Bu ayeti “işaret”, “delâlet” ve “iktiza” anlamlarını dikkate
alarak günümüze uyarlarsak “büyük günah”ın uluslararası eğitimin, öğretimin, bilim alış
verişinin ve ticaretin yollarını güvensiz hâle getirmek ve engellemek olduğu söylenebilir.
- Yetim malı yemek
2
Ve yetimlerinize mallarını verin. Temizi pise değişmeyin. Onların mallarını kendi mallarınıza
katarak yemeyin. Bunu yapmak kesinlikle büyük bir suçtur.
(Nisa/ 2)
Bu ayetin günümüz şartlarındaki direktiflerinden birisi de “Kamu mallarının talan
edilmemesi ve kamu geliri olan verginin kaçırılmaması”dır. Çünkü bugün yetimin velisi ve
hamisi kamudur.
- Rızık endişesiyle çocukların öldürülmesi.
31
Ve yoksulluk kaygısıyla çocuklarınızı öldürmeyin. Onları ve sizi Biz rızıklandırırız/besleriz.
Onları öldürmek gerçekten büyük bir günahtır.
(İsra/ 31)
Bu ayet, bugüne kadar, Arapların kız çocuklarını diri diri toprağa gömmeleri ve erkek
çocuklarını putlara kurban etmeleri şeklinde açıklanmıştır. Halbuki ne kız çocuklarının diri
diri toprağa gömülmesi, ne de erkek çocuklarının putlara kurban edilmesi, ayetin vurguladığı
yoksulluk kaygısı ile yapılmış eylemler değildir. Bu ayetin “yoksulluk kaygısı” vurgusu göz
önüne alındığında, günümüz için işaret ettiği “büyük günah”, bize göre yoksulluk bahanesiyle
geç dönemde yaptırılan kürtajlar ve yine yoksulluk bahanesiyle erkek veya kız çocukların
eğitim ve öğretimden mahrum bırakılmaları suretiyle geleceklerinin karartılmasıdır.
- Kişinin yapmayacağı şeyi “yapacağım” demesi.
2,3
Ey iman etmiş kimseler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz? Yapmayacağınız
şeyleri söylemeniz, Allah katında cezayı gerektiren büyük bir suç/ günah olarak belirlendi.
(Saff/ 2 – 3)
Bu ayetteki direktifler, her ne kadar ayetlerin iniş sebebi olarak gösterilen Uhud
savaşında cepheden kaçanları muhatap alır gözükse de, tüm yalan taahhütte bulunanları,
yapmayacağı halde “yapacağım” diyerek kendilerine inanan ve güvenen insanları
kandıranları, sözlerini yerine getirmeyerek insanları hayal kırıklığına uğratanları muhatap
almaktadır. Bu tipler, hatırlanacağı üzere Nass suresinde “Neffasati fi’l-ukad [sözleşmelerine
tükürenler]” olarak nitelenmişti.
Fevahiş
23

24. “ ‫فواحش‬ Fevahiş”, “çirkin iş, yüz kızartıcı söz veya davranış, olması gereken sınırı
aşmak, söz ve cevapta taşkınlık etmek” anlamına gelen “ ‫فحش اء‬ fahşa” sözcüğünün çoğuludur.
“Fuhş”, “fahşa” ve “fahişe” kelimeleri, Ragıb el-İsfehanî tarafından “el-Müfredat”ta
“son derece çirkin söz ve fiiller” olarak tanımlanmıştır.5
“Gerçeğe ve normal ölçülere uymayan her şey” demek olan “fahişe” sözcüğü, İbnu'l-
Cinni'ye göre cehaletin bir çeşidi olup ilim sözcüğünün zıddıdır (İbn Menzur, Lisanu’l-Arab).
Âl-i Imran suresinin 135. ayetinde “fena iş” olarak nitelenen “fahişe” sözcüğü Kur'an'da on üç
yerde, çoğulu olan “fevahiş” sözcüğü ise dört yerde geçmektedir. “Fahşa” sözcüğü Kur'an'da
“birden fazla aşırılık” için kullanılmıştır:
- Nisa suresinin 19. ayetinde zinadan kinaye olarak kullanılmıştır. İmam Fahrûddin
Râzi'ye göre ise bu ayette geçen “fahişe” kelimesi, kadının kocasına ve onun yakınlarına
eziyette bulunması anlamına gelir6
- Nisa suresinin 22. ve Bakara suresinin 169. ayetlerinde şeytanın emrettiği kötü
davranış ve hayâsızlık anlamında kullanılmıştır:
22
Ve kadınlardan babalarınızın nikâhladıklarını nikâhlamayın. Ancak geçen geçmiştir.
Şüphesiz bu, çirkin bir hayâsızlıktır ve öfke duyulan bir iğrençliktir. Ne kötü bir yoldu o!
(Nisa/ 22)
- Nisa suresinin 25. ayetinde evlilikten sonra zina yapmak anlamında kullanılmıştır.
25
Ve sizden her kim hür mü’min kadınları nikâh edecek bir zenginliğe gücü yetmiyorsa, ona
da, yasal çerçevede himayenize verilen, mü’min genç kızlarınızdan/hizmetçilerinizden nikâhlamak
var. Ve Allah, sizin imanınızı daha iyi bilir. Sizin bazınız, bazınızdandır. O hâlde fuhuşta
bulunmayan, gizli dost edinmeyen sahiplenilmiş kadınlar olmak üzere yakınlarının izniyle/ bilgileri
ile yasal çerçevede himayenize verilen kadınları nikâhlayın ve örfe uygun/herkesçe kabul gören bir
şekilde mehirlerini verin. Sahiplenildiklerinde fahişe işlerlerse, o zaman onlara hür kadınlara verilen
azabın yarısı verilir. –İşte bu sizden günah işlemekten ürperen kimseleredir.– Ve eğer sabrederseniz
sizin için daha hayırlıdır. Ve Allah, kullarının günahlarını çok örten, onları cezalandırmayan ve bağışı
bol olandır, engin merhamet sahibidir.
(Nisa/ 25)
- A'râf suresinin 28. ayetinde çıplak olarak Kâbe'yi tavaf etmek ve şirk koşmak
anlamında kullanılmıştır.
- A'râf suresinin 80, 81. ve Ankebut suresinin 28. ayetlerinde Lût Kavmi'nin yaptığı
çirkin fiil [homoseksüellik] anlamında kullanılmıştır.
80,81
Andolsun ki Biz Lût'u da elçi olarak gönderdik. Hani o, toplumuna demişti ki: “Siz, sizden
önce âlemlerden hiç birinin yapmadığı iğrençliği mi yapıyorsunuz? Gerçekten ve kesinlikle siz,
cinsellikte kadınlardan aşağı olan erkeklere şehvetle gidiyorsunuz. Aslında siz sınırı aşan bir
toplumsunuz.”
(A'râf/ 80, 81)
- İsra suresinin 32. ayetinde zina fiili “fahişe” olarak nitelenmiştir.
32
Zinaya da yaklaşmayın/ zinaya yol açacak yollardan uzak olun. Şüphesiz ki o, iğrençliktir ve
kötü bir yoldur.
(İsra/ 32)
5
(Müfredat; Fahşa mad.)
6
(Râzî; Mefâtihu'l-Gayb).
24

25. - Nur suresinin 19. ayetinde insanlar arasında yayılan kötülük ve fuhşiyat anlamında
kullanılmıştır.
19
Şüphesiz, inanan kimseler içinde aşırılığın, iffetsizliğin yayılmasını seven kimseler, dünyada
ve âhirette acı veren bir azap onlar içindir. Ve Allah bilir, siz bilmezsiniz.
(Nur/ 19)
“Fahişe” sözcüğünün çoğulu olan “fevahiş” sözcüğü ise Kur'an'da had cezasını [ağır
cezayı] gerektiren haller için kullanılmıştır. (En'âm 151, A'râf 33, Şûra 37, Necm 32)
Müminler bu suçlardan uzak durmalı ve kendi aralarında bu ahlaksızlıkların yayılmasına fırsat
vermemelidirler. Zira düşmanları bu konuda sinsice çalışmaktadırlar.
Lemem
Kur'an'da sadece Necm Suresinde ve bir kez geçen ‫اللمم‬ lemem” sözcüğü “lemme”
fiilinden türemiştir. “Lemme” fiili “toplamak, biriktirmek, bir şeyi ısrarlı ve devamlı olmamak
şartıyla yapmak ve düzeltmek”7
anlamlarına gelir. Meselâ dağınık saçları düzeltmek “lemme”
fiiliyle ifade edilir. Aynı kökten gelen “ ‫الم‬ eleme” sözcüğü de “az miktarda, hafif tesir ve bir
şeyin yanında az bir zaman durma” demektir.
Dolayısıyla “lemem” sözcüğü, bir kişinin bir işi yapmamakla birlikte yapacak noktaya
kadar gelmesini ve yaparsa da az bir şey yapmasını ifade eder.
Sözcüğün konumuzla ilgili olarak taşıdığı anlam, Allah'ın yasakladığını yapmaya
yaklaşmak, günah işlere yakın olmak ama yapmamak veya yapıp hemen geri dönmektir. Bu
sözcüğün kapsamına giren davranışlar; “kebair” ve “fevahiş” derecesinde olmayan ve
özellikle de kişinin kendine yönelik işlediği kusurlardır. Rabbimiz bu tür kusurlardan başka
kusur işlemeyenleri “güzel davranıp güzel düşünenler” olarak nitelemiş ve onlardan övgüyle
bahsetmiştir.
32. ayette ayrıca Rabbimizin bağışlamasının geniş olduğu vurgulanmaktadır. Dikkat
çekici noktalardan biri de müminlere ve onların kusurlarına ilk kez bu ayetler ile değinilmiş
olmasıdır. Bu ayetlerde öz olarak verilen mesajlar, ilerideki surelerde daha da
detaylandırılacaktır. Ancak biz burada sadece bir kaç ayeti örnek vermekle yetiniyoruz:
53
De ki: “Ey nefislerine karşı sınırı aşmış olan kullar! Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin.
Şüphesiz Allah, günahları tümden bağışlar. Şüphesiz O, çok bağışlayıcıdır, çok merhamet edicidir.
(Zümer/ 53)
16
Sizlerden cinsel sapıklık eden iki er kişi, hemen her ikisine de eziyet edin. Eğer tevbe ederler
de düzeltirlerse artık onlardan mesafeli durun. Şüphesiz Allah, tevbeleri çokça kabul eden, çok tevbe
fırsatı verendir, çok merhamet edendir.
17
Allah'ın üzerine aldığı tevbe, ancak cehalet nedeniyle kötülük yapanların, sonra hemencecik
tevbe edenlerinkidir. İşte bunlar, Allah'ın tevbelerini kabul ettikleridir. Allah, en iyi bilendir, en iyi
hüküm koyandır.
7
(Lisanü’l Arab, “l m m” mad. )
25

26. 18
Ve tevbe, kötülükleri yapıp edip de onlardan birine ölüm çatınca: “Ben, şimdi gerçekten
tevbe ettim” diyenler ve de kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden birileri olarak
ölenler için değildir. İşte bunlar, Bizim, kendileri için acı bir azap hazırladıklarımızdır.
(Nisa/ 16-18)
31
Eğer siz, yasaklandığınız şeylerin büyüklerinden sakınırsanız, kötülüklerinizi sizden örteriz.
Ve sizi saygın giriş yerine girdiririz.
(Nisa/ 31)
48
Şüphesiz Allah, Kendisine ortak kabul edilmesini asla bağışlamaz. Bunun altındaki günahları
dilediği kimseler için bağışlar. Kim Allah'a ortak tanırsa, şüphesiz pek büyük bir günah işlemiş olur.
(Nis/ 48)
116
Hiç şüphesiz, Allah, Kendisine ortak kabul edenleri bağışlamaz. Bunun aşağısında kalanları
ise, onlardan dilediğini bağışlar. Kim, Allah'a ortak kabul ederse elbette o uzak bir sapıklıkla sapmıştır.
(Nisa/ 116)
133-135
Ve Rabbinizden bağışlanmaya, bollukta ve darlıkta Allah yolunda harcama yapan,
öfkelerini yutan, insanları affeden, çirkin bir hayâsızlık işledikleri ya da kendi kendilerine haksızlık
ettikleri zaman, Allah'ı hatırlayıp hemen günahlarından dolayı bağışlanma isteyen, –Allah'tan
başka günahları bağışlayan kimdir?– yaptıkları kötü şeylerde bile bile ısrar etmeyen, Allah'ın
koruması altına girmiş kişiler için hazırlanmış eni göklerle yer kadar olan cennete koşuşun. Ve
Allah, iyilik, güzellik üretenleri sever.
136
İşte bunların karşılığı, Rablerinden bağışlanma ve içinde sonsuza dek kalacakları altından
ırmaklar akan cennetlerdir. Yapıp edenlerin karşılığı/ödülü ne güzeldir!
(Âl-i Imran/ 133-136)
Yüce Allah kullarına bazen uyarı mahiyetinde belâlar, fitneler verir:
20,21
Ve yoldan çıkanlara gelince, onların varacağı yer de Ateş'tir. Her çıkmak istediklerinde
oraya yeniden çevrilecekler ve onlara, “Yalanlayıp durduğunuz Ateş'in azabını tadın” denilecektir.
Hiç kuşkusuz, dönerler diye onlara, büyük cezanın biraz hafifinden, en yakın cezadan da tattıracağız.
(Secde/ 20, 21)
41
İnsanlar dönerler diye; kendilerinin elleriyle kazandıkları şeyler yüzünden, yaptıklarının bir
kısmını onlara tattırmak için karada ve denizde kargaşa ortaya çıktı.
(Rum/ 41)
47
Evet, şüphesiz şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan kimselere, bundan aşağı bir
azap var, ama onların çoğu bilmiyor.
(Tur/ 47)
Bu konuya verilebilecek diğer üç örnek ise A'râf suresinin 186, Ankebut suresinin 40
ve Zühruf suresinin 48. ayetleridir.
Sonuç olarak: Yukarıda verdiğimiz bilgiler ve ayetler ışığı altında Rabbimizin
“kebair” ve “fevahiş” derecesinde olmayan ve kişinin sadece kendisine zarar veren kusurlarını
bağışlayacağı; ama “kebair” ve “fevahiş” derecesinde olan ve kişinin büyüklük taslayarak
Allah'a rağmen cüretle işlediği suçları affetmeyeceği söylenebilir.
26

27. 33, 34. Ayetler:
33
Peki, o yüz çeviren kişiyi gördün mü/ hiç düşündün mü? 34
O, azıcık verdi ve
inatla sıkıca tuttu.
Ayetin başındaki “peki” anlamına gelen “ ‫ف‬ fe” edatı, kendisine gidip dayanılacak bir
cümlenin varlığını gerektirir. Bize göre, kendisine dayanılacak bu cümle 29. ayettir. Çünkü
söz konusu ayette “Bizim Zikrimizden [Kur'an'dan] geri duran ve iğreti dünya hayatından
başka bir şey istemeyen kimseden hemen yüz çevir!” denilerek dikkat çekilen dünyaperest
kişilik, 33 ve 34. ayetlerde kast edilen kişiliğe somut bir örnek teşkil etmektedir.
Rivayetlere dayanan kaynaklar, 33 ve 34. ayetlerde anlatılan kişilik profilinin kimliği
belli birine ait olduğu görüşünde birleşmişler, ancak bu kişinin Velit b. Muğîre mi, yoksa
peygamberimizin damadı lll. Halife Osman mı olduğu konusunda ihtilaf etmişlerdir. Onun
Velid B. Muğîre olduğunu iddia eden kaynaklara göre, katı ve taş yürekli Velit, Kur'an mesajı
karşısında yumuşamış ve az da olsa sosyal konular için malından harcamaya başlamıştır.
Ancak neredeyse imana gelmek üzere iken çevresindeki arkadaşlarının “Sakın atalarının
dinini bırakma”, “Korkma, sana bir şey olmaz, biz sana yardımcı oluruz.”, “Biz senin
kefiliniz, orada senin günahlarını çekeriz” yolundaki sözleri onu tekrar acımasız Velit b.
Muğîre hâline dönüştürmüştür.
Zemahşeri’nin Keşşaf’ı gibi diğer bazı kaynaklarda ise bu kişinin Osman olduğu iddia
edilmektedir. Bu görüşe göre; oldukça zengin olan ve malını sosyal konularda çokça harcayan
Osman, bir gün üvey kardeşi Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh tarafından malının neredeyse
tükeneceği şeklinde uyarılarak yardımlarında kısıntı ve eksiltme yapması yönünde sıkıştırılır.
Osman, üvey kardeşinin bu uyarı ve tazyikine karşı çıkar ve günahları olduğunu, bu bağışlar
nedeniyle Allah'ın kendisini bağışlayacağını umduğunu söyler. Bunun üzerine Ebi Serh,
Osman’a “Eğer sen bana şu malla birlikte deveni de verirsen günahlarını üstlenirim” der. Söz
konusu görüşün sahipleri, üvey kardeşinin bu sözü üzerine Osman’ın razı gelerek kardeşine
istediklerini verdiğini ve bundan sonra sosyal yardımları kestiğini belirtirler. Bu rivayetin
doğru olup olmamasından daha önemli olan husus şudur: Peygamberimizin Kur'an'da
azarlanmasına razı olan ama sahabenin yanlış davranabileceğine asla tahammül göstermeyen
bazı kimseler, bu olayı Osman'a yakıştıramamış ve “iftira” olarak nitelemişlerdir.
35. Ayet:
35
Geçmişin geleceğin bilgisi onun yanında mı da, o da onu görüyor?
Bu ayette “istifham-ı inkârî” sanatı yapılmıştır. Yani “Dünyaperest olan, günahını
başkasına çektirmeyi düşünen, başkasının kendisine şefaat edeceğine inanan bir adam bu
saçmalıklara nasıl inanıyor? Bunlara nasıl kanıyor? Yoksa ahirette olacaklar ile ilgili kimsenin
bilmediği [bildirilmemiş] Allah'ın bir ilkesini mi biliyor? Hayır, öyle bir şey yok.”
36 - 49. Ayetler:
36
Ya da bilgilenmedi mi Mûsâ'nın sayfalarındakiler ile? 37
Ve de, o
çok vefalı İbrâhîm'in sayfalarındakiler ile; “38
Gerçek şu ki, hiçbir günahkâr bir
başka günahkârın günahını çekmez. 39
Gerçek şu ki, insan için çalışıp
didindiğinden başka şey yoktur. 40
Ve onun çalışıp didinmesi yakında görülecektir.
41
Sonra karşılığı kendisine hiç eksiksiz verilecektir. 42
Hiç kuşkusuz, son varış
yalnızca Rabbinedir. 43
Hiç kuşkusuz, güldüren de O'dur, ağlatan da… 44
Hiç
27

28. kuşkusuz, öldüren de O'dur, dirilten de… 45,46
Hiç kuşkusuz, Allah yaratmayı
plâna koyduğu zaman iki çifti; erkeği ve dişiyi bir nutfeden/spermden oluşturan
da O'dur. 47
Hiç kuşkusuz, öteki yaratılış da sadece O'nun işidir. 48
Hiç kuşkusuz,
zenginlik veren de O'dur, nimete boğan da… 49
Hiç kuşkusuz, Şi’ra’nın/bilginin,
bilincin Rabbi de O'dur.”
Hatırlanacak olursa, “İbrahim ve Musa'nın sahifelerinde” ifadesi A'lâ suresinde de yer
almış fakat orada bu sahifelerdeki mesajların ne olduğuna dair bir detay verilmemişti.
Yukarıdaki ayetlerde ise İbrahim ve Musa peygamberlerin mesajlarında bulunanların neler
olduğu açıklanmıştır. Bu açıklamalar bize göstermektedir ki, ilâhî mesajlar aynı ilkeleri
içermekte olup İbrahim ve Musa peygamberlere gelen hakikatler ile Kur'an’daki hakikatler
birbirinin aynısıdır. Kısacası, Hakk Din'in esasları birdir. Kur'an'ın “Hiç kimse bir başkasının
günah yükünü çekmez” ilkesi ile tahrife uğramış olmasına rağmen Kitab-ı Mukaddes'in
aşağıdaki cümlesi arasındaki benzerlik, bu ilke birliğini gösteren bir örnektir:
Ne babalar çocuklarının günahından ötürü öldürülecek, ne de çocuklar babalarının. Herkes kendi
günahı için öldürülecek.8
36. ayetin başındaki “ ‫ب أ‬‫ب‬‫ب‬ّ‫أ‬‫ين‬ ‫بم‬‫ب‬‫ال‬ elem yünebbe” ifadesi, önemli ve ciddî şeyler için
kullanılan bir ifadedir. İfadenin içindeki “ ‫نباء‬ nebe” sözcüğü “faydası büyük haber” demektir.
Böyle bir haberle “kesin bilgi” ve “zannı galip” oluşur. “Nebe” sözcüğü ile “mütevatir haber”
ve “muhbir-i sâdık” ifade edilir. Mütevatir haber, yalan üzerine oy birliği yapamayacak kadar
çok kişiden oluşan bir grup tarafından verilen haber demektir. Muhbir-i sadık ise kesin olarak
doğru haber veren demektir ve bununla Allah'tan gelen haber kastedilir. Kişilerden gelen
haberler bu sözcükle ifade edilmez.
Ayette Musa peygamberin İbrahim peygamberden önce zikredilmesi, tarih olarak
muhataplara daha yakın olması itibariyledir. A'lâ suresinde ise cümledeki söz akışına uyum
gereği olarak İbrahim peygamber önce anılmıştır.
38. ayetteki “Hiçbir günahkâr bir başka günahkârın günahını çekmez” ifadesi bize
sorumluluğun kişisel olduğunu göstermektedir. Bu ayet ve aynı anlamdaki En'âm suresinin
164, İsra suresinin 15, Fatır suresinin 18 ve Zümer suresinin 7. ayetleri, kâfirlerin Ankebut
suresinin 12. ayetinde anlatılmış olan ahirete ait saçma inanışlarına verilmiş bir ret cevabı ve
insanlar için ciddî bir uyarı mahiyetindedir.
12
Ve kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenler, mü’minlere: “Bizim yolumuza
uyun, kesinlikle sizin hatalarınızı/ günahlarınızı biz yüklenelim” dediler. Oysa onların hatalarından,
ne olursa olsun hiçbir şeyi onlar taşıyıcı değillerdir. Onlar, kesinlikle yalancıdırlar.
(Ankebut/ 12)
39 - 41. ayetlerdeki “Gerçek şu ki, insan için çalışıp didindiğinden başka şey yoktur.
Ve onun çalışıp didinmesi yakında görülecektir. Sonra karşılığı kendisine eksiksiz olarak
verilecektir” ifadesi, özellikle çağımızın ekonomik sorunları için bir çözüm reçetesi
içermektedir. Dikkat edilirse, bu reçete hem İbrahim peygamber ve hem de Musa peygamber
döneminde verilmiş bir reçetedir. Yani tüm zamanlar için geçerli, evrensel bir reçetedir.
Müslümanlar bu ayetlerin ne ifade ettiğini en doğru şekilde anlamalı ve uygulamalıdırlar.
Kapitalizmin arka plâna attığı ama Sosyalizm ve Komünizm olarak isimlendirilen sistemlerin
bütün üst yapılarını dayandırdıkları “emek” bu reçetenin tek enstrümanıdır. Bize göre
yapılması gereken, önce bu ayetlerin ifade ettiği gerçekler doğrultusunda mevcut ekonomik
8
Tesniye 24: 16
28

29. sistemlerin yanılgı noktalarını tespit etmek, sonra da bu ilâhî ilkeye uygun zulümsüz,
sömürüsüz, barış içinde bir dünya toplumu oluşturma çabası içine girmektir.
42. ayetteki “ ‫منتهى‬ münteha [zaman ve mekân itibariyle son varış]” sözcüğü, Alak
suresinin 8. ayetinde “ ‫رعجعى‬ّ‫أ‬ ‫ال‬ ‫ب ك‬ّ‫أ‬‫ر‬ ‫الى‬ Rabbine dönüş” olarak geçmişti. Alak suresinde olduğu
gibi bu ayette de Yüce Allah'ın “Rabb” sıfatı ön plâna çıkarılmış ve her şeyin O'nun
programladığı şekilde gelişeceği ve son bulacağı vurgulanmıştır. “Tilkinin dönüp dolaşacağı
yer kürkçü dükkanıdır” atasözünün de ima ettiği gibi, insanların bu program dışına çıkması,
başka bir sona ulaşması söz konusu değildir.
45 ve 46. ayetler, Leyl suresindeki “erkek ve dişiyi yaratan şey” ifadesine göre biraz
daha ayrıntılı bilgi vermektedir. Leyl suresinin tahlili yapılırken cinsiyetin döllenme esnasında
babadan gelen cinsiyet kromozomuna göre oluştuğu, bu nedenle de cinsiyetin
belirlenmesindeki tek etkenin babadan gelen kromozom olduğu, Rabbimizin de bu özelliği
bize anlatmak maksadıyla “erkek ve dişiyi yaratan” için “şey” tabirini kullandığı söylenmişti.
Bu açıklamaların verildiği Leyl suresinin 3. ayetine nazaran biraz daha ayrıntılı bilgi veren 45
ve 46. ayetlerin mesajını iyi anlayabilmek için, Rabbimizin bu ayrıntıların ifadesinde
kullandığı sözcüklerin anlamlarının iyi tespit edilmesi gerekir. Bu konuda bir başka ayrıntı da
Abese suresinin 18-20. ayetlerinde karşımıza gelecektir.
Nutfe
“ ‫نفطفة‬ّ‫أ‬‫ال‬ Nutfe”; “az miktarda sıvı” demektir. Meselâ Arapça'da su kaplarının dibinde
kalan su damlaları bu sözcükle ifade edilir. Yani “nutfe” her sıvının en az kısmına, bulaşığına
denir.
Ayette “nutfe” sözcüğü ile “meni”nin az bir kısmı ifade edilmiş olmaktadır. Bu ifade
biçimiyle döllenmenin “meni”nin çok az bir kısmı ile gerçekleştiği, yani döllenmenin meninin
bulaşığı ile, milyonlarca hücre içinden bir veya birkaç tanesiyle olduğu açıklanmaktadır.
“ ‫منببى‬ Meni”, tıp biliminde üreme salgısına, yani testis, prostat bezi ve meni
keseciklerinin [ersuyu kesecikleri, torbacık bezeleri] ifrazatına [salgılarına] verilen isimdir.
“Meni” ya da Arapça yazılışı ile “meniyy”, sözcük anlamı olarak “takdire ait olan” demektir.
Bu anlamıyla sözcük, “takdir etmek [kader çizmek, ölçülendirmek] hesaba kitaba uydurmak”
anlamındaki “meny” mastarının bir türevidir. Meselâ Araplar bir kimsenin ölçülü bir iş
yapmasına “menal mani” derler. İnsanın ölümü Allah tarafından takdir edilmiş, zamanı, şekli
ayarlanmış olduğundan ölüme [ecele] de “meny” denmiştir. İnsanın bu dünyadaki canlanması
da yine Allah'ın takdirine göre erlik suyu vasıtasıyla olduğundan, bu suya da “takdire ait olan”
anlamında “meniyy” adı verilmiştir.
Bazı meal ve tefsirlerde “nutfe” ile “meni” sözcükleri aynı anlamda kullanılmıştır ki,
bu yanlıştır. “Meni”, “nutfe”yi besleyen, içinde yüzdürerek rahime taşıyan sıvıdır. “Nutfe” ise
döllemeyi sağlayan hücrelerdir. “Nutfe”nin yapısı ile ilgili olarak daha geniş açıklama,
inşallah, mucize nitelikli İnsan suresinin 2. ayetinde verilecektir.
Tümna
Bu sözcük, “takdir etmek” anlamında olan “ ‫منى‬ mena” fiilinin bir türevi olup aynı
anlama gelmektedir. Bu durumda ayette geçen ‫تمنى‬ ‫اذا‬ iza tümna” ifadesi, “takdir olunduğu
zaman” şeklinde çevrilmelidir. “Atıldığı zaman, rahime döküldüğü zaman” gibi çeviriler
yanlıştır. Zaten her meni atılışında döllenme ve yaratılış söz konusu değildir. “Takdir
olunduğu zaman” şeklindeki çeviri, “Allah döllemeyi, yaratmayı plâna koyduğu zaman bu
yaratılış gerçekleşir” demektir. Nitekim Abese suresinin 19. ayetinde bu vurgu daha da
kuvvetlendirilmiş ve “tümna” yerine “feqadderehü [onu takdir etti]” fiili kullanılmıştır.
29