Төрийн эдийн засагт оролцох оролцоо ямар байх ёстой вэ? Зах зээлийг үр ашигтай байлгахын тулд төрийн зүгээс ямар зохицуулалт хийж болох вэ?

1. Chapter 2
Үр ашигтай зах зээл ба
Засгийн газар
1

2. Позитив болон Норматив эдийн
засаг

Positive Economics: ямар нэгэн
шүүмжлэлгүйгээр “ямар байна вэ”
гэдийг судалж, номлодог.

Нөлөөлөл:
Зам өргөсгөснөөр хэрэглэгчидэд ямар
ашигтай
 Хүнсний барааны тэтгэмж нь хүнсний
барааны үнэнд хэрхэн нөлөөлөх

2

3. Позитив болон Норматив эдийн
засаг

Normative Economics: “ямар байх ёстой”
талаар номлож, зааварчилгаа өгдөг


Урьдчилан тодорхойлсон нөхцлийн хүрээнд
бодлогуудад үнэлгээ өгөх,
Позитив болон Норматив эдийн засаг нь
харилцан шүтэлцээтэй.

Бодлогийн нөлөөлөлийг тооцолгүй бодлогын
зааварчилгаа өгөх нь хүссэн үр дүнд
хүргэхгүй
3

4. Позитив болон Норматив эдийн
засаг

Жнь: Түрээсийн төлбөрийг бага байлгах
бодлого норматив явуулсанаар ядуучууд
хямд байранд орох боломжтой


Зах зээл дээрх байрны чанарт нөлөөлнө
позитив
Байрны нөхцөл илүү муудах позитив
4

5. Нөөцийн ашиглалтын норматив
үнэлгээ: Үр ашгийн шалгуур


Парето оновчлол
Үр ашгийн шалгуур нь хэн нэгний
ашгийг бууруулахгүйгүйгээр хэн
нэгний ашгийг нэмэгдүүлж чадахгүй
болтол нь нөөцийг хуваарласан байх
тохиолдолд хангагдлаа гэдэг.
5

6. Нөөцийн ашиглалтын норматив
үнэлгээ: Үр ашгийн шалгуур

Солилцоо хийн оролцогч талууд
ашиг олох боломжтой байх нөхцөлд
үр ашигтай байдалд хүрэхгүй.

Хүн болгон энэ нөхцөлийг хүлээн
зөвшөөрдөггүй
6

7. Үр ашгийн нөхцөл

Нийт нийгмийн ашиг (Total social benefit)
– Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нийлүүлхэд,
түүнийг хэрэглэсэн хүн болгон
тодорхой хэмжээний сэтгэл ханамж
авдаг


Нэмэлт бүтээгдэхүүн авхын тулд
зарлагадаж байгаа бүх зардлын хэмжээг
хэлнэ
Талх 1000₮ - Хэрэглэгч 1000₮ гарлага
7
болгоход бэлэн

8. Үр ашгийн нөхцөл

Нийт нийгмийн зардал (Total social cost)–
Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгоход
гарах нийт зардал

Орцийг нийлүүлсэн худалдагчид өгөх
төлбөрийн хэмжээ
8

9. Үр ашгийн нөхцөл

Цэвэр ашиг= TSB – TSC

MSB = MSC болох тохиолдолд
хамгийн их нийгмийн ашиг бий
болдог
9

10. Үр ашгийн нөхцөл



Нийт нийгмийн ашиг - TSB
Нийт нийгмийн зардал - TSC
Цэвэр ашиг= TSB – TSC
10

11. Үр ашгийн нөхцөл

MSB = MSC болох тохиолдолд
хамгийн их нийгмийн ашиг бий
болдог
MSB = ΔTSB / ΔQ
MSC = ΔTSC / ΔQ
11

12. Нийт нийгмийн ашиг,
зардал
Үнэ, ашиг, зардал
(Dollars)
Figure 2.1 Үр ашигтай гарц
A
B
2.00 = P
E
1.50 = P*
1.00 = P2
MSC
C
D
A
MSB
Q1 = 10,000
Q* = 15,000
B
Q2 = 20,000
TSC
TSB
Z
TSB – TSC
0
Тоо Талх
Q*
12

13. Үр ашгийн нөхцөл

MSB > MSC бол үйлдвэрлэлд
нөөцийн хуваарлалтыг дахин хийн
бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тоог
нэмэгдүүлж болно.
13

14. Зах зээл Парето оновчтой байх
нөхцөл: Төгс өрсөлдөөнт зах зээл





Бүх нөөцийг хувь хүмүүс эзэмшдэг.
Бүх шилжүүлэг зах зээл дээр хийгддэг.
Бүтээгдэхүүн бүрийн зах зээл дээр олон тооны
худалдагчид олон тооны худалдан авагчид
нарт ижил бүтээгдэхүүнийг борлуулдаг.
Хэн нэгэн худалдагч, худалдан авагч зах
зээлийн үнэнд нөлөөлж чадахгүй
Шаардлагатай мэдээлэл худалдагч болон
худалдан авагч нарт чөлөөтэй олддог.
Нөөцийг хэн ч, хаана ч авч болдог.
14

15. Дараах нөхцөлүүд хангагдвал:
P = MPB = MSB
Marginal private benefit
and
P = MPC = MSC
Marginal private cost
P = MSB = MSC
15

16. Зах зээлийн харилцаа үр ашигтай
байж чадахгүй бол:



Монопол – үр ашигтай хуваарлалт
хийдэггүй
Татвар – үр ашигтай хуваарлалтанд
нөлөөлдөг
Татаас - үр ашигтай хуваарлалтанд
нөлөөлдөг
16

17. Үнэ, ашиг, зардал (Dollars)
Figure 2.2 Модополиос болж алдах Нийт ашиг
MSB = P
MSCM
B
MSC
E
Нийт ашгийн
алдагдал
A
D = MSB
MR
0
QM Q*
Тоо
17

18. Figure 2.3 Татвар ба үр ашиг
Шинэ Нийлүүлэлт = MPC + T > MSC
Нийлүүлэлт= MSC = MPC
Үнэ (Cents per
Message Unit)
6
E'
E
5
4
Нийт ашгийн
алдагдал
B
Demand = MSB
0
3 4
Явуулсан мессежний тоо сард
18

19. Figure 2.4 Татаас ба үр ашиг
Үнэ (Dollars per Bushel)
Supply = MSC
5
A
E
Нийт ашгийн
алдагдал
4
C
3
Demand = MSB
0
Q* QS
Bushels of Wheat per Year
19

20. Зах зээлийн гацаа: Төрийн
оролцоо
Хэрэв зах зээл нь дараах байдалд орвол төр
оролцох болдог:
 Нэг нийлүүлэгч монопол болох
 Зах зээлийн шилжүүлэг нь гуравдагч этгээдэд
нөлөөлж эхлэхэд
 MSB>MSC байх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зах
зээл байхгүй (i.e. a public good)
 Бүтээгдэхүүний талаар бүрэн бус мэдээлэлтэй
байхад
 Тогтвортой бус зах зээл
20

21. Татварын систем ба төрөлтийн
түвшин

Хүүхдэтэй гэр бүл нь хүүхэдгүй нэг
бүлээс бага татвар төлдөг:



Хувь хүний хөнгөлөлт
Хүүхдийн татварын хөнгөлөлт
Хувь хүний татварын хөнгөлөлтийн
хэмжээ нь төрөлтийн хэмжээтэй эерэг
хамааралтай болох нь судалгаараар
батлагдсан.
21

22. Төрийн гацаа

Төрийн оролцооны үед үүссэн зах
зээлийн мехнизмын тохиромжгүй
байдал буюу төрийн оролцоо хүссэн үр
дүнд хүрэхгүй байх үед гардаг.
22

23. Тэгш байдал ба Үр ашиг

Тэгш байдал: ямар нэг үйл ажиллагаа
нь шударга байх: Үр ашгийг хэмжих өөр
нэгэн арга


Хэвтээ тэгш байдал: ижил эдийн засгийн
чадамжтай хүмүүст ижил хэмжээний
орлоготой ижилээр хандах
Босоо тэгш байдал: Нийгмийн ангилалын
хувьд ижил хандах
23

24. A-н сайн сайхан байдал
Figure 2.5 Ханамжийн боломжийн муруй
UA
UA2
UA1
Z
E1
X
E2
E3
0
UB1 UB2
UB
B-н сайн сайхан байдал
24

25. Тэгш байдал ба үр ашиг

Жнь: Цалингийн доод хэмжээг байхгүй
болгох нь эдийн засагт ашигтай буюу үр
ашгийг нэмэгдүүлнэ.

ҮЭ болон бусад оролцогч нар үүний
эсрэг байр суурьтай байна.
25

26. Позитив шинжилгээ: Тэгш байдал
болон үр ашгийн солилцоо

Төрийн бодлого гаргах үед бид хэн
нэгнийг хохироож нөгөө нэгнийг
сайжруулах шийдвэр гаргах болдог.
Татвар төлсөн хүмүүсийн татвараар
гудамжны гэрэлтүүлэг хийхэд татвар
төлөөгүй хүмүүс түүнийг ашиглах болдог.

Some economists attempt to overcome this
with the Compensation Criteria.
26

27. Нөхөн төлбөр

Ашиг хүртэгчийн ашиг болон хохирогчийн
хохирлын үнэ цэнийг тооцон, харьцуулах
оролдлого хийдэг.

Ашиг хүртэгчийн ашиг нь хохирогчийн
хохирлоос их бол ашиг хүртэгч нь
хохирогчид хохирлыг нь аргилгах
хэмжээний нөхөн төлбөр төлдөг.

Нөхөн төлбөр төлөх замаар хүн болгон
өмнө нь байсантайгаа адил байдалд очиж
чадна. Everyone can be made at least as well off as they
were without the change as long as compensation is paid.
27

28. Олон улсын хандлага: Хөдөө аж ахуйн татаас, олон
улсын худалдааны хязгаарлалт ба дэлхийн үр ашиг

Фермийн аж ахуйг ихэнх улс дараах
байдлын татаасаар дэмждэг:





Үйлдвэрлэлийн татаас.
Экспортын татаас.
Импортын хязгаарлалт.
Үр дүнд нь үр ашиг мууддаг.
Улмаар ДХБ-тай зөвшилцөн татаас
болон импортын хязгаарлалтуудыг
багасгасан
28