1. Αναζητώντας τις έννοιες της αιδούς και της δίκης στο παρελθόν, εύλογα θα λέγαμε πως συναντώνται ήδη στις πρώτες κοινωνίες, ως τα πρώτα σπέρματα κοινωνικής ανάπτυξης. γεγονός που αποδεικνύει το σημαίνοντα ρόλο τους στην αρμονική συμβίωση των πολιτών. Aν ανατρέξουμε πίσω στο χρόνο, θα δούμε πως ο θεσμός της Εκκλησίας του δήμου, μέσα από τον οποίο ασκούνταν άμεσα η δημοκρατία, λειτουργούσε ομαλά μόνον, όταν οι πολίτες είχαν αναπτύξει το αίσθημα του σεβασμού απέναντι στις ανθρώπινες ιδιαιτερότητες, καθώς και το αίσθημα της δίκης, είτε απέναντι στους επίσημους-γραπτούς, είτε στους ανεπίσημους –άγραφους νόμους. Στα νεότερα χρόνια, υποστηρίχτηκε από πολλούς φιλοσόφους της εποχής ότι οι δύο παραπάνω έννοιες συνδέθηκαν με τα βασικά χαρακτηριστικά του διαφωτισμού, καθώς βασίζονταν σε προοδευτικές αντιλήψεις για τη ζωή, αλλά και τον κόσμο. Επομένως, τόσο στο μακρινό παρελθόν όσο και στη σημερινή εποχή όπου επικρατούν οι συγκεκριμένες έννοιες τα άτομα νιώθουν ασφάλεια αλλά και σιγουριά.<br />Χαρακτηριστικός είναι ο ρόλος που κατέχει η αιδώς και η δίκη στο μύθο του Προμηθέα, όπως παρουσιάζεται από το σοφιστή Πρωταγόρα στο ομώνυμο έργο του Πλάτωνα, προκειμένου να πείσει το Σωκράτη ότι η πολιτική αρετή είναι διδακτή. Ο τελευταίος τεκμηρίωσε την άποψή του για το μη διδακτό της αρετής, παρουσιάζοντας ως απόδειξη το γεγονός ότι μπορεί να αγορεύει στην Εκκλησία του δήμου για ζητήματα της πόλης ο πλέον άσημος και αγράμματος Αθηναίος.<br />Ο σοφιστής δικαιολογεί τη συμπεριφορά των Αθηναίων πολιτών στην Εκκλησία του δήμου, υποστηρίζοντας μια δημοκρατική και εξισωτική πολιτική αντίληψη ,ότι δηλαδή όλοι οι πολίτες έχουν στην ψυχή τους τα συναισθήματα της ηθικής συστολής και της δικαιοσύνης ,τα οποία αποτελούν το θεμέλιο της πολιτικής ζωής. Η άποψη αυτή ήταν αντίθετη από τις απόψεις του Σωκράτη και του Πλάτωνα, οι οποίοι θεωρούσαν την αρετή ως επιστήμη και αναγνώριζαν για κατόχους της, όχι όλους τους ανθρώπους της ,αλλά τους ειδικούς, τους διανοουμένους και τους επιστήμονες, περιθωριοποιώντας τους απλούς πολίτες. Έτσι, ο Πρωταγόρας ξεκινά την επιχειρηματολογία του από τις απαρχές της δημιουργίας του ανθρώπινου γένους…<br />Αρχικό στάδιο υπήρξε η επιθυμία του Πρωταγόρα να προσφέρει σωτηρία στον άνθρωπο και γι’ αυτό το λόγο αποφάσισε να κλέψει τη φωτιά και τις τεχνικές γνώσεις του Ηφαίστου και της Αθηνάς , διότι γνώριζε πως χωρίς αυτές ήταν αδύνατο να επιβιώσει ο άνθρωπος. Ο Πρωταγόρας, παρά τον κίνδυνο, στον οποίο βρισκόταν, κλέβει τις τέχνες για χάρη των ανθρώπων, διαπράττοντας έτσι αδίκημα, με αποτέλεσμα από τη μια πλευρά να ευδοκιμήσουν οι άνθρωποι και από την άλλη να δικαστεί από το Δία .Με βάση το γεγονός αυτό έχουμε τη μετάβαση του ανθρώπινου γένους από το επιμυθεϊκό στάδιο (ανυπόδητος, άοπλος ,γυμνός άνθρωπος ) σε αυτό, όπου καταφέρνει να δαμάσει τη φύση και να επιβιώσει ως άτομο- μονάδα.<br />Σύμφωνα με τη διήγηση του Πρωταγόρα, έπειτα από την προσφορά του θεού, ο άνθρωπος ανέπτυξε το βιοτικό του επίπεδο και οδηγήθηκε στη λατρεία των θεών, δημιουργώντας τόπους προσευχής, βωμούς ,αγάλματα. Ήταν το μοναδικό ον που συμμετείχε στη θεία μοίρα ,αφού είχε τη φωτιά ,στοιχείο της θεϊκής ουσίας και ένα από το μυστικά της δύναμής του .Έτσι προοδευτικά άρχισαν οι άνθρωποι να κατοικούν διασκορπισμένοι ο ένας από τον άλλοι. Λόγω όμως της επίθεσης των ζώων στους ανοργάνωτους και αδύναμους ανθρώπους παρουσιάστηκε σημαντικός κίνδυνος εξαφάνισης του ανθρώπινου γένους. Η θεία επέμβαση του Δία ,ο όποιος διατάζει τον Ερμή –αγγελιοφόρο να στείλει στους ανθρώπους το σεβασμό και τη δίκη αποδεικνύεται καταλυτική για τη συνέχεια τις ανθρωπότητας .Ο υπέρτατος θεός αποφάσισε να στείλει σε όλους τους ανθρώπους το αίσθημα της αιδούς και της δίκης .Έτσι, από αυτό το γεγονός συμπεραίνουμε και την αξία τους για τις κοινωνίες . <br />Εξετάζοντας το περιεχόμενο των δύο εννοιών, μπορούμε να πούμε ότι η αιδώς είναι το αίσθημα ντροπής που νιώθει ο κοινωνικός άνθρωπος για κάθε πράξη αντίθετη στις καθιερωμένες αντιλήψεις, Είναι ο αλληλοσεβασμός ,ο αυτοσεβασμός και ο αυτοέλεγχος, η ηθική συνείδηση, η σωφροσύνη, η ηθικότητα και πιο συγκεκριμένα ο σεβασμός απέναντι στους άγραφους νόμους. O όρος αυτός εκφράζει συχνά και την αγανάκτηση που εκδηλώνεται, όταν παραβιάζονται οι άγραφοι νόμοι ή την αποδοκιμασία για την κάθε ανήθικη πράξη. Έτσι το συναίσθημα της αιδούς λειτουργεί και ως κίνητρο, ώστε να ολοκληρώσουμε το χρέος μας απέναντι σ ’αυτό που κρίνει ορθό η κοινωνία. <br /> Παράλληλα, η δίκη είναι το συναίσθημα της δικαιοσύνης, η αντίληψη του δικαίου και του άδικου, η συνείδησή μας που υποχρεωνόμαστε να υπακούσουμε, προκειμένου να μην υποστούμε τις κυρώσεις των νόμων. Είναι ο σεβασμός των θετικών συναισθημάτων μας και οι ενέργειες για την αποκατάσταση των δικαιωμάτων μας, σε περίπτωση που καταστρατηγούνται βάναυσα από κάποιον. Πιο γενικά, είναι η αντίληψη για το δίκαιο, το σωστό, το νόμιμο. Συνδυάζοντας τις δυο αυτές έννοιες, θα λέγαμε πως είναι συναισθήματα που κρίνονται απαραίτητα για κάθε ενάρετο πολίτη.<br />Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, οι βασικές προϋποθέσεις της πολιτικής τέχνης είναι οι δυο προαναφερόμενες έννοιες. Με την αιδώ και τη δίκη οι άνθρωποι μπορούν να συμμετέχουν καλύτερα στη λήψη των δημόσιων και των προσωπικών τους αποφάσεων. Αποφεύγονται οι βίαιες πράξεις και οι ανάρμοστες συμπεριφορές, προβάλλεται ένα πνεύμα αλληλοσεβασμού και προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το δίκαιο αποκτά ισχύ, προωθείται έτσι η συλλογικότητα και ελαττώνεται ο ατομισμός. Με την αιδώ και τη δίκη επιτυγχάνεται η συνειδητή μας συμμετοχή στην υπακοή των νόμων, αφού έχουμε συνείδηση των πράξεών μας και προωθείται ο υγιής πολιτικός βίος.<br />Τέλος, λόγω της ντροπής και της σεμνότητας που νιώθουμε το αίσθημα για την υπακοή απέναντι στους άγραφους νόμους οξύνεται. <br />Με βάση τα παραπάνω, γίνεται ακόμη πιο κατανοητή η επιθυμία του Δία να στείλει τις δυο αυτές έννοιες στη ζωή των ανθρώπων. Δεν δόθηκαν τυχαία αυτά τα χαρακτηριστικά, αναφέρει ο Πρωταγόρας, τονίζοντας έτσι πως είναι έμφυτα στον άνθρωπο, με την προϋπόθεση όμως να τα καλλιεργήσει πνευματικά. Οι άνθρωποι δεν μπορούν απλά να διδαχτούν τον τρόπο με τον όποιο θα χρησιμοποιήσουν τις δύο αυτές έννοιες. Άρα, η πολιτική αρετή είναι απαραίτητη για τη συγκρότηση των κοινωνιών, απαντώντας έτσι στο Σωκράτη ο όποιος θεωρεί πως η πολιτική αρετή δε διδάσκεται. Μάλιστα ήταν τόσο σημαντική αυτή η τελευταία που επέσυρε μέχρι και το θάνατο, εάν κάποιος δεν τη διέθετε. Η απάντηση σχετικά με το πώς μπορεί κάποιος να την αποκτήσει δίνεται δια στόματος του Πρωταγόρα: Μέσω της διδασκαλίας των σοφιστών μπορεί αυτή να επέλθει και να κατακτηθεί από τον άνθρωπο.<br />Επομένως, εάν προσπαθήσουμε να συνδέσουμε τα συμπεράσματα αυτά με τη σύγχρονη εποχή, καταλαβαίνουμε τι πρέπει να γίνει και στις μέρες μας. Με άλλα λόγια, οι σύγχρονες κοινωνίες μπορούν να εξασφαλίσουν την κοινωνική ισορροπία και την πρόοδο μόνον, εάν οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων διέπονται από το αίσθημα της δικαιοσύνης και της σωφροσύνης και κατ’ επέκταση και οι σχέσεις τους με την πολιτεία διέπονται από τα ίδια χαρακτηριστικά. <br />Γι’ αυτό άλλωστε στις μέρες μας βιώνουμε τη σύγχρονη οικονομική κρίση, η όποια δεν αποτελεί μόνο κρίση της οικονομίας, αλλά κυρίως προκαλείται λόγω της απουσίας ηθικών αξιών και συγκεκριμένα της αιδούς και της δίκης. Άλλωστε αυτό φαίνεται καθαρά στις μεταξύ μας σχέσεις, αφού κυριαρχεί ο ατομικισμός, η αδιαφάνεια, η αδυναμία, η ανηθικότητα και η φιλαργυρία, γιατί οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν πάψει να θέτουν όρια και να δρουν με το συναίσθημα . Καθένας προσπαθεί να επιβιώσει, αδιαφορώντας για το δημόσιο συμφέρον και γι’ αυτό το λόγο λειτουργεί απλά και μόνο, θέτοντας ως προτεραιότητα τις ατομικές επιδιώξεις και επιθυμίες του. Έχει καταλυθεί κάθε είδους σεβασμού και υπακοής απέναντι στους νόμους και στους συνανθρώπους μας. <br />Ωστόσο, φαίνεται πως τα παραπάνω φαινόμενα δεν προβληματίζουν όσο πρέπει τους ανθρώπους της σύγχρονης εποχής . Οι έννοιες «αιδώς» και «δίκη» έχασαν το περιεχόμενο, με το οποίο τις συναντούμε στο μύθο του Πρωταγόρα.<br /> <br />Χρειάζεται λοιπόν να επαναπροσδιορίσουμε τις έννοιες «δίκαιο» και « δικαιοσύνη», αν επιθυμούμε μια νέα ηθική στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Πιο συγκεκριμένα, δίκαιο ονομάζουμε το σύνολο τον υποχρεωτικών κανόνων(νόμων)των μελών μιας κοινωνίας, που αφορούν τις σχέσεις μεταξύ τους και προς την πολιτεία. Ο νόμος επιβάλλεται και έχει δεσμευτικό χαρακτήρα και γι’ αυτό το λόγο οι παραβάτες του τιμωρούνται αυστηρά και σύμφωνα με το αίσθημα του δικαίου. Από την άλλη, η δικαιοσύνη είναι η ειδική λειτουργία της πολιτείας , με σκοπό την επίλυση των διαφορών μεταξύ των μελών της κοινωνίας. Έχει πολύ μεγάλη σημασία για την κοινωνία, διότι είναι αυτή που οδηγεί στην αποκατάσταση της έννομης τάξης που έχει διασαλευτεί λόγω των παρανομιών.<br />Κινούμενοι στην ίδια κατεύθυνση θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τις μορφές του δικαίου. Πιο συγκεκριμένα υπάρχει το γραπτό δίκαιο, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται όλοι οι νόμοι, κανόνες τις πολιτείας (δίκη)και το άγραφο δίκαιο (αιδώς), το οποίο αφορά το αίσθημα του δικαίου που πηγάζει από τον καθένα μας και σχετίζεται με την ντροπή που νιώθουμε, όταν συμπεριφερόμαστε λανθασμένα. Βέβαια οι νόμοι δεν δημιουργήθηκαν τυχαία από τους ανθρώπους, αλλά αποτελούν προϊόν συμφωνίας μεταξύ των πολιτών, με στόχο την αρμονική συμβίωση στα πλαίσια μιας οργανωμένης κοινωνίας . <br />Η αιδώς και η δίκη βοήθησαν στην εξέλιξη του πολισμού, καθώς η ορθή λειτουργία των νόμων παρείχε ίσες ευκαιρίες στους πολίτες και τους βοήθησε να αναπτυχτούν πνευματικά, πολιτιστικά και κοινωνικά. Έτσι, κατοχυρώθηκαν τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως καταγωγής και το άτομο, συνειδητοποιώντας τις υποχρεώσεις αλλά και τα δικαιώματά του, ωρίμασε ηθικά και απέκτησε κοινωνική συνείδηση. Καθώς συνειδητά οι άνθρωποι θέτουν σε προτεραιότητα το κοινωνικό συμφέρον , εδραιώνεται η ομαλή λειτουργία της κοινωνίας κι εξελίσσεται ο πολιτισμός. Έτσι, οι πολίτες νιώθουν ελευθερία, ασφάλεια και ψυχική υγεία κι ανεξαρτητοποιούνται οικονομικά και πνευματικά. Ως επιστέγασμα ενός τέτοιου κλίματος αγαστής συνεργασίας είναι η εδραίωση της δημοκρατίας που απαιτεί συνειδητή υπακοή στους νόμους και συλλογική συνείδηση.<br /> <br />Παράλληλα με την αιδώ και τη δίκη, ειδικά στις μέρες μας, οι άνθρωποι χρειάζεται να επαναπροσεγγίσουν την έννοια του ανθρωπισμού. Είναι ανάγκη δηλαδή να αλλάξουν τρόπο σκέψης, δίνοντας έμφαση στο άνθρωπο και γενικότερα να υιοθετήσουν μια νέα στάση ζωής, αντιμετωπίζοντας τον άνθρωπο ως πρώτη αξία. Μόνον όταν ο ανθρωπισμός επιτευχθεί στη πράξη, μπορεί να διασφαλιστεί ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και να υπερισχύσει η αξιοκρατία και η δικαιοσύνη. Τότε συρρικνώνεται το αίσθημα του εγώ και ενισχύεται το εμείς. Υπάρχουν ίσες ευκαιρίες στη μόρφωση και περιορίζονται οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα .Χαρακτηριστικά του ανθρωπισμού είναι ο σεβασμός απέναντι στο φυσικό περιβάλλον, η υπεύθυνη χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας, το έμπρακτο ενδιαφέρον των ανθρώπων απέναντι στις μειονότητες και η αίσθηση της αδελφοσύνης και της αλληλεγγύης μεταξύ των λαών. <br />Στο σημείο αυτό, ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι ο ανθρωπισμός στις μέρες μας, περνάει κρίση και αμφισβητείται από πολλούς. Αυτό συμβαίνει, γιατί απώτερος σκοπός των ανθρώπων στη σύγχρονη υπερκαταναλωτική κοινωνία είναι η επιθυμία για την απόκτηση πολλών αγαθών, γεγονός που ενισχύει την αδιαφορία τους για όσους συνανθρώπους τους πεθαίνουν από την πείνα. <br />Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι εξαιτίας της ραγδαίας εισόδου της μηχανής στη ζωή τους μετατράπηκαν από δημιουργούς σε εργαλεία μαζικής παραγωγής. Λόγω της προσκόλλησής τους στην τυφλή ειδίκευση , έχασαν τη σφαιρικότητα του πνεύματός τους, στέγνωσαν πνευματικά και ηθικά. Γενικότερα, αυτή η ηθικοπνευματική απογύμνωση του σημερινού ανθρώπου οδηγεί στην έλλειψη ανθρωπιάς, στην απομάκρυνσή του από τη φύση και στην απομάκρυνσή του από παράδοση. <br />Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε και στο μικρόκοσμο του σχολείου, ο οποίος δεν έχει μείνει ανέπαφος και ανεπηρέαστος από τη σύγχρονη ηθική κατάρρευση. Ο σεβασμός, ,η ειλικρίνεια και η δίψα για μάθηση δεν αποτελούν πλέον χαρακτηριστικά της σχολικής κοινότητας. Καθηγητές και μαθητές αντιμετωπίζουν αυτό το τόσο σημαντικό θεσμό, ως φυλακή και καταναγκαστικά έργα. Η φοίτησή μας στο σύγχρονο σχολείο διαφέρει από αυτήν άλλων εποχών. Σε αλλοτινές εποχές, έστω κι αν οι συνθήκες ήταν αισθητά πιο δύσκολες, κύριο μέλημα γονέων, διδασκόντων και πολιτείας ήταν να αναπτύξουν οι μαθητές ηθική συνείδηση και να μάθουν να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. <br />Δυστυχώς, οι στόχοι του σύγχρονου σχολείου είναι η αποστήθιση βιβλίων, η βαθμοθηρία και ο ανταγωνισμός . Ο καλός μαθητής σήμερα αναπαραγάγει αυτά που αποστηθίζει. Το σύστημα δεν επιβραβεύει όποιον οραματίζεται, προβληματίζεται και έχει ένα ευρύτερο επίπεδο γνώσεων. Από την άλλη, οι κανόνες απουσιάζουν εντελώς από το χώρο του σχολείου και η ασυδοσία μικρών και μεγάλων παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του. Ο καθένας χρειάζεται να συνειδητοποιήσει ότι είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του, τις οποίες πρέπει να τις αντιμετωπίζει με θάρρος και ειλικρίνεια, είτε αυτές είναι μεμπτές, είτε είναι άξιες συγχαρητηρίων.<br />Κλείνοντας θα λέγαμε πως οι άνθρωποι είναι απαραίτητο να ξαναθυμηθούν τις έννοιες του ανθρωπισμού ,της συλλογικότητας και τη σημασία της ομάδας. Η αλήθεια είναι η μόνη διέξοδος από το ψέμα που μας κατακλύζει. Τελικά, η οικονομική κρίση που μαστίζει την κοινωνία μας είναι κρίση αξιών και κρίση των ανθρώπινων σχέσεων. Για να ξεπεραστεί αυτή η προβληματική κατάσταση πρέπει η παιδεία να διαδραματίσει ενεργότερα το ρόλο της, καλλιεργώντας στους αυριανούς πολίτες τα αισθήματα του αλληλοσεβασμού, της αλληλοκατανόησης και της δικαιοσύνης. Επομένως, ο Πρωταγόρας και οι θέσεις του αναδεικνύονται ιδιαίτερα καίριες στις μέρες μας, αν και τα κείμενά του γράφτηκαν αιώνες πριν.<br />Βιβλιογραφία<br />www.filosofiatheoritikis.blogspot.com <br />arxaia-ellinika.blogspot.com<br />Φιλοσοφικός Λόγος Γ λυκείου, θεωρητικής κατεύθυνσης, εκδόσεις ΖΗΤΗ, Θεσσαλονίκη 2000 <br />ΣΧΟΛΕΙΟ: ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ-ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ<br />ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2010-2011<br />ΜΑΘΗΜΑ:ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ<br />ΜΑΘΗΤΡΙΑ : ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΑΚΤΣΟΓΛΟΥ<br />ΤΜΗΜΑ: Β΄1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ <br />ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΣΟΦΙΑ ΚΑΝΙΑΚΑ<br />