1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. Regulacja pracy układu
pokarmowego
Higiena żywienia i żywności

3. Regulacja i koordynacja czynności
przewodu pokarmowego
Pobieranie, obróbka mechaniczna, przesuwanie masy pokarmowej,
trawienie i defekacja podlegają kontroli układu nerwowego. Można to
wykazać analizując wydzielanie śliny na widok samego pokarmu, pod
wpływem jego zapachu, czy nawet na myśl o jedzeniu. Pokarm
drażniący śluzówkę przewodu pokarmowego również powoduje
wydzielanie soków trawiennych.
Praca układu pokarmowego jest także regulowana przez specyficzne
hormony żołądkowo – jelitowe. Żołądek drażniony mechanicznie przez
pokarm wydziela hormony pobudzające pracę jego własnych
gruczołów. Zakwaszona treść żołądka, przedostająca się do jelita,
pobudza go do syntezy hormonów stymulujących z kolei pracę trzustki,
wątroby i jelit oraz hamujących wydzielanie gruczołowe żołądka.

4. Hormony żołądkowo - jelitowe
Są wydzielane przez komórki rozsianego układu wydzielania
wewnętrznego, występujące w błonie śluzowej żołądka i jelit.
• Gastryna – pobudza wydzielanie soku żołądkowego, nasila
motorykę żołądka i jelit.
• Cholecystokinina – pobudza wydzielanie głównie soku
trzustkowego, wzmaga perystaltykę jelit, hamuje zaś
perystaltykę żołądka.
• Sekretyna – pobudza trzustkę do wydzielania soku
trzustkowego oraz wątrobę do wydzielania żółci, hamuje
perystaltykę żołądka i jelit.

5. Ośrodek głodu i sytości
• Pobieranie pokarmów lub niejedzenie jest regulowane przez
ośrodek sytości i głodu w podwzgórzu. Bodźcem właściwym dla
obu tych ośrodków jest poziom glukozy we krwi. Niski poziom
glukozy we krwi obwodowej (Y) „drażni” ośrodek głodu. Gdy po
posiłku poziom cukru wzrośnie (X), jest on bodźcem dla
ośrodka sytości , który doprowadza do wstrzymania pobierania
pokarmu. Ten mechanizm regulacji pobierania pokarmu w
naturalnych warunkach u zwierząt działa niezawodnie. U ludzi
często działa nieprawidłowo, co często prowadzi do otyłości.

6. Higiena żywienia i żywności
Przestrzeganie zasad higieny żywienia i żywności jest
podstawowym warunkiem sprawnego funkcjonowania całego
ustroju i zachowania zdrowia. W zakres higieny żywienia
wchodzą następujące zagadnienia:
• właściwy dobór pokarmów,
• prawidłowy rozkład posiłków,
• właściwy stan higieniczny produktów pokarmowych,
• higieniczne warunki przyrządzania, podawania i spożywania
posiłków.
Skutkiem nieprzestrzegania zasad higieny żywienia i żywności
mogą być liczne zaburzenia i choroby oraz niedostateczny
rozwój organizmu.

7. Choroby jamy ustnej
Paradontoza – choroba objawiająca się krwawieniem dziąseł,
rozchwianiem zębów i ich obluzowaniem.Wśród przyczyn paradontozy
wymienia się niedobory witamin C i D, zaburzenia metaboliczne oraz
niestaranne czyszczenie jamy ustnej.
Próchnica – jest jedną z najszerzej rozpowszechnionych chorób na
świecie. Polega na demineralizacji oraz proteolitycznym rozpadzie
twardych tkanek zęba. Na rozwój próchnicy wpływ maja cztery główne
czynniki:
• bakterie płytki nazębnej, które produkują kwasy uszkadzające szkliwo,
• cukry obecne w jamie ustnej - stanowią one najlepszy substrat dla
fermentacji bakteryjnej,
• podatność zęba – różne rejony zęba są w różny sposób podatne na
wystąpienie próchnicy,
• czas – próchnica powstaje w czasie.

8. Próchnica – jak jej zapobiegać ?
• Należy szczotkować zęby co najmniej dwa razy dziennie i
czyścić przestrzenie zębowe nicią dentystyczną.
• Należy regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne do dentysty
– co najmniej raz na pół roku.
• Należy przestrzegać zrównoważonej diety i ograniczać spożycie
produktów bogatych w skrobię i cukry (słodycze).
• Należy stosować produkty dentystyczne, w tym pasty do zębów,
zawierające fluor. Fluor wzmacnia szkliwo zębów.

9. Zatrucia pokarmowe
Są ostrymi, krótkotrwałymi nieżytami żołądkowo – jelitowymi,
występującymi nagle i w krótkim czasie po spożyciu pokarmów.
Zatrucia te mogą być spowodowane przez drobnoustroje i ich jady (np.
jad kiełbasiany), przez spożycie trujących grzybów, trujących części
roślin (np. wilcza jagoda).
Aby uniknąć zatrucia pokarmowego, należy dbać szczególnie o higienę
przygotowywania i spożywania posiłków. Zawsze:
• myj owoce i warzywa,
• nie używaj produktów z nieszczelnych opakowań,
• spożywaj potrawy zaraz po ich przegotowaniu,
• przed kontaktem z żywnością myj ręce,
• przechowuj produkty spożywcze w odpowiedniej temperaturze.

10. Choroby zakaźne szerzące się drogą
pokarmową
Drogą pokarmową szerzy się wiele chorób zakaźnych, do których
należą m.in. wirusowe zapalenie wątroby (żółtaczka),
czerwonka, dur brzuszny.
Do zakażenia tymi chorobami może dojść przez:
• bezpośredni kontakt z chorym lub jego wydalinami
• zakażoną wodę i produkty żywnościowe
• nieprzestrzeganie zasad higieny życia codziennego

11. Choroby pasożytniczne
Glistnica – wywoływana przez glistę ludzką.
Zakażenie następuje za pośrednictwem
środowiska zewnętrznego (gleba, woda,
jarzyny, owoce).
Owsica – choroba wywoływana przez owsiki.
Do zakażenia dochodzi wskutek
nieprzestrzegania zasad higieny osobistej.
Tasiemczyca – choroba, którą wywołuje
tasiemiec. Do zakażenia dochodzi przez
spożycie surowego mięsa wieprzowego lub
wołowego bogatego w wągry.
Włośnica – wywoływana jest przez włośnia
krętego, na skutek spożycia mięsa
zawierającego żywe, otorbione larwy.

12. Badania diagnostyczne układu
pokarmowego
BADANIE PROKTOLOGICZNE, powszechnie zwane badaniem per
rectum, polega na wprowadzeniu przez odbytnicę palca w gumowej
rękawiczce. Badanie to umożliwia ocenę odbytu, kanału odbytu i
odbytnicy. Dzięki badaniu możliwe jest rozpoznanie obecności
krwawienia z dolnego odcinku przewodu pokarmowego,
hemoroidów, guzów odbytnicy, nieprawidłowości budowy sąsiednich
narządów jamy brzusznej.

13. Badania diagnostyczne układu
pokarmowego
Endoskopia polega na badaniu wnętrza
przewodu pokarmowego za pomocą giętkiego
przyrządu ze światłowodem nazywanego
endoskopem.
Wyróżniamy:
• gastroskopię - badanie górnego odcinka
przewodu pokarmowego. Umożliwia
diagnostykę schorzeń przełyku, żołądka i
dwunastnicy, takich jak wrzody żołądka i
dwunastnicy, nowotwory, a także pobieranie
wycinków błony śluzowej do badań
histopatologicznych i tamowanie niewielkich
krwawień
• kolonoskopię – badanie jelita grubego, które
umożliwia usunięcie polipów, powstrzymanie
krwawienia,laserowe leczenie niektórych
zmian,wykonanie innych zabiegów
endoskopowych

14. Nauka zajmująca się zasadami żywienia, Dietetyka
jego biochemicznymi podstawami,
psychologią żywienia i technologiami
gastronomicznymi. Łączy wiedzę takich
nauk jak: biologia, biochemia, fizjologia i
patofizjologia, medycyna kliniczna, higiena,
profilaktyka zdrowia, technologia żywności
i techniki przyrządzania pożywienia.
Dietetycy opracowują diety żywieniowe
oraz metody leczenia zaburzeń
żywieniowych, nadwagi i niedożywienia.
Każda dieta powinna być dobrana w
zależności od płci, wieku, masy ciała,
rodzaju aktywności fizycznej oraz stanu
zdrowia.

15. Rodzaje diet
Dieta każdego człowieka powinna być zrównoważona i pełna. Oznacza
to, że powinna składać się z różnorodnych pokarmów zawierających
odpowiednie ilości cukrów, białek i tłuszczów. Niezbędne są także
odpowiednie ilości witamin i soli mineralnych. W przypadku chorób
istnieje możliwość zmodyfikowania diety poprzez czasowe wykluczenie
lub ograniczenie:
• chlorku sodu – dieta niskosodowa, zalecana w nadciśnieniu tętniczym
• cukru – dieta niskocukrowa
• tłuszczu – dieta ubogotłuszczowa, niskocholesterolowa
• glutenu – dieta bezglutenowa, stosowana w w glutenozależnej chorobie
trzewnej i chorobie Duhringa. Dieta bezglutenowa nie może zawierać
przetworów zbożowych z pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia a także
przetworów słodowych.

16. Rodzaje diet
Istnieją także diety, w których zwiększa się podaż
składników pokarmowych lub mineralnych np. :
• dieta bogatobiałkowa, bogatoenergetyczna,
bogatopotasowa.
Wegetarianizm – rodzaj diety charakteryzujący się
wyłączeniem z posiłków produktów
pochodzenia mięsnego i ew. jaj lub nabiału z
pobudek moralnych, etycznych bądź
zdrowotnych.

17. Dieta pełno- i niepełnowartościowa
Białka są dla człowieka ważnym składnikiem pokarmowym.
Istotne jest, iż nasz organizm nie potrafi samodzielnie
syntetyzować wszystkich aminokwasów – czyli podstawowych
jednostek, z których są zbudowane białka. Te, które nasz
organizm buduje z dostępnej puli związków organicznych
nazywamy aminokwasami egzogennymi. Te zaś, które musi
otrzymywać wraz z pożywieniem – aminokwasami
egzogennymi. W związku z tym białka można podzielić na:
• pełnowartościowe – zawierają wszystkie niezbędne
aminokwasy (białka zwierzęce),
• niepełnowartościowe – białka, w których brak pewnych
aminokwasów egzogennych (białka roślinne).

18. Piramida Zdrowego Żywienia
To praktyczne zalecenia
zestawienia porcji
żywieniowych produktów
spożywczych w codziennej,
zrównoważonej diecie.
Zestawienie przedstawiane
jest w postaci graficznej
piramidy, której poziomy
określają grupy produktów i ich
ilości. Piramida zdrowego
żywienia została opracowana
w Stanach Zjednoczonych i
jest skrótowym, graficznym
zestawieniem zaleceń
żywieniowych.

20. Anoreksja
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) jest to zaburzenie, dotykające zwykle
młode kobiety, polegające na tym, że osoba chora odbiera siebie jako
osobą otyłą, gdy w rzeczywistości może być bardzo szczupła.
Anoreksja powoduje wyniszczenie organizmu, pozostawiające często
nieodwracalne zmiany.
Do głównych objawów należą:
• odmowa utrzymania ciężaru ciała równego lub wyższego od wagi
minimalnej dla danego wieku i wzrostu
• paraliżujący lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością mimo
niedowagi
• nienormalny sposób postrzegania własnego ciała- jego wagi i
kształtów; to wpływa przede wszystkim na samoocenę; chory nie
bierze pod uwagi faktu, że jego waga może być zbyt niska
• u kobiet dojrzałych następuje zatrzymanie miesiączki(tzn. brak co
najmniej trzech cykli menstruacyjnych)

21. Anoreksja

22. Bulimia
Jest chorobą o podłożu psychicznym. Choć
osoby chore na bulimię zdają sobie sprawę z
utraty kontroli nad własnym odżywianiem,
często się przejadają, a następnie stosują
sposoby kontrolowania wagi, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia.
Najczęściej są to: radykalne ograniczenie pokarmu, powodowanie wymiotów
i stosowanie środków przeczyszczających.
Kryteria diagnostyczne:
• powtarzające się przypadki objadania się, zjadanie wielkiej ilości
pożywienia w krótkim czasie,
• poczucie braku kontroli podczas objadania się,
• używanie środków przeczyszczających,
• występowanie, co najmniej dwa razy w tygodniu przez trzy miesiące sesji
objadania się z następującym po nich przeczyszczaniem,
• trwała, przesadna troska o wagę i wymiary ciała.

23. Otyłość
Jest schorzeniem ogólnoustojowym charakteryzującym się nadmiernym
rozwojem tkanki tłuszczowej w organizmie. Otyłość jest przewlekłą
chorobą spowodowana nadmierną podażą energii zawartej w
pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu, skutkiem
czego jest magazynowanie nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej.
Typy otyłości:
• otyłość typu "gruszka" - (udowo-pośladkowa), otyłość gynoidalna,
częściej występuje u kobiet.
• otyłość typu "jabłko" - (inne określenia: otyłość brzuszna, wisceralna,
androidalna- tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest głównie wewnątrz
jamy brzusznej) częściej dotyczy mężczyzn.

24. Literatura:
• Gołda W., Wardas J., 1994. Biologia. Nowa Era, Warszawa
• Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia
• Stona www - http://www.dietetyka.com.pl/
• Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa
• Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa