Macro L15

1. Эдийн засгийн өсөлт ба хөгжил
1. Эдийн засгийн өсөлтийг хэмжих нь
2. Эдийн засгийн өсөлтөнд нөлөөх хүчин зүйлс
3. Эдийн засгийн хөгжил
4. Эдийн засгийн хөгжлийн хүчин зүйлс

2. 1.Эдийн засгийн өсөлтийг хэмжих нь
Эдийн засгийн өсөлтийг:
•Үйлдвэрлэлийн цар хүрээний тэлэлт
•Үйлдвэрлэлийн чадамжийн өсөлт

3. Аливаа улсын эдийн засаг өсөхөд хүн амын орлого
нэмэгдэх ёстой.
Тиймээс эдийн засгийн өсөлт нь тухайн улсын
бүтээж байгаа нийт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ буюу
ДНБ-ээс хамаарна.

4. Эдийн засгийн өсөлтийг хэмжих 2 арга бий.
•Бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт,
•Нэг хүнд ногдох бодит дотоодын нийт
бүтээгдэхүүний өсөлт гэсэн үзүүлэлтүүдийн
тусламжтайгаар хэмждэг.

5. 𝐸𝑔 =
𝑌𝑡 − 𝑌𝑡−1
𝑌𝑡−1
∙ 100%
•𝐸𝑔 - Бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүний
өсөлтийн хурдац /Эдийн засгийн өсөлт/
•𝑌𝑡 - Тухайн жилийн бодит дотоодын нийт
бүтээгдэхүүний хэмжээ
•𝑌𝑡−1 - Өмнөх оны бодит дотоодын нийт
бүтээгдэхүүний хэмжээ

6. 𝐸𝑔 =
Τ𝑌𝑡 𝑃𝑡 − Τ𝑌𝑡−1 𝑃𝑡−1
Τ𝑌𝑡−1 𝑃𝑡−1
∙ 100
• Τ𝑌𝑡 𝑃𝑡 - Нэг хүнд ногдох тухайн жилийн бодит
дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ
• Τ𝑌𝑡−1 𝑃𝑡−1 - Нэг хүнд ногдох өмнөх оны бодит
дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ
• 𝑃𝑡- Тухайн жилийн хүн амын тоо
• 𝑃𝑡−1- Өмнөх оны хүн амын тоо

7. 70-ын дүрэм
•Нэг хүнд ноогдох бодит ДНБ-ий жилийн өсөлтийн
хувь ба нэг хүнд ноогдох бодит ДНБ-ий урт
хугацааны өөрчлөлт хоёрын хоорондын хамаарлыг
70-ын дүрэм ашиглан тооцно.
•Хувьсагч хоёр дахин нэмэгдэхэд шаардагдах
жил=70/(хувьсагчийн жилийн өсөлтийн хувь)

8. Бүтээмжийн өсөлт эдийн засгийн өсөлтийн
хөдөлгүүр болох нь
•Хөдөлмөрийн бүтээмжийг бодит ДНБ-ийг ажилчдын
тоо буюу ажлын цагийн тоонд хувааж тооцдог.
•Тодорхой хугацаанд ажилчин бүрийн үйлдвэрлэсэн
дундаж бүтээгдэхүүн өсвөл хөдөлмөрийн бүтээмж
өснө гэсэн үг.
•Хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлт эдийн засгийн
өсөлтийн хооронд шууд хамаарал байна.

9. Өсөлтийн тооцооны тэгшитгэл: Нийт
үйлдвэрлэлийн функц
Бусад нөхцөл хэвээр үед биет болон хүмүүн
капитал, дэвшилтэт технологиор сайн хангагдсан
ажилчны бүтээмж өндөр байна.

10. Бүтээмж нэг ажилчинд ногдох биет ба хүмүүн
капиталын хэмжээ, технологиос хэрхэн хамаарч
байгааг нийт үйлдвэрлэлийн функцийн тусламжтай
мэдэж болно.
Y = f (K,L)
Y - бодит ДНБ
L - ажилчны тоо
К - капитал
Т- технологи

11. •Дээрх тэгшитгэлийг бүтэн дифференциалчилбал
өсөлтийн тооцооны тэгшитгэл буюу
үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийн эдийн засгийн
өсөлтөд оруулж буй хувь нэмэр гарна.
Тодруулбал:
∆𝑌
𝑌
=
∆𝑇
𝑇
+ 𝐾
∆𝐾
𝐾
+ L
∆𝐿
𝐿

12. Энд:
•∆T/T – технологийн дэвшил буюу бүтээмжийн
өсөлтийн хувь
•∆К/K – капиталын өсөлтийн хувь
•∆L/L- ажилчны буюу хөдөлмөрийн өсөлтийн хувь
•К,L нь харгалзан капитал ба хөдөлмөрийн орлогын
нийт орлогод эзлэх хувь

13. 2.Эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөгч хүчин зүйлүүд
•Хадгаламжийн хувь:
Нийт улсын хэмжээнд хадгаламжийн хувь өндөр
байвал хөрөнгө оруулалтаар дамжин үйлдвэрлэлийн
хэмжээ урт хугацаандаа өсч орлого нэмэгдэнэ.
•Өмчлөх эрх ба аж ахуй эрхлэх чадвар:
Өмчлөх эрхийн тогтолцоо сайн хөгжсөн байхын
хирээр эдийн засгийн өсөлтөд эерэг нөлөө үзүүлнэ.

14. •Зах зээлийн эдийн засаг:
Бусад эдийн засгийг бодвол хурдтай өсөх
хандлагатай байдаг. Зах зээлийн эдийн засгийн үндсэн
институц нь зах зээл өөрөө юм.
•Улс төрийн тогтворгүй байдал эдийн засгийн өсөлтөд
сөрөг нөлөөтэй.
•Хүн амын өсөлт эдийн засгийн өсөлтөд эерэг
нөлөөтэй.

15. Шинэ өсөлтийн онол:
Технологийн дэвшил эдийн засгийн өсөлттэй хэрхэн
уялддагийг судалдаг.
Технологийн дэвшилд дараах хүчин зүйлс нөлөөтэй.
•Инновацийн хөрөнгө оруулалт
•Патент
•Инновацийн эерэг дам нөлөө

16. Инновацийн хөрөнгө оруулалт:
Инноваци гэдэг нь аливаа шинэ ололт, нээлтийг
үйлдвэрлэлийн зардлыг бууруулах буюу шинэ бараа
үйлчилгээ бүтээх байдлаар эдийн засагт үр өгөөж өгөх
зүйл болгон хувиргахыг хэлнэ.
Технологийн дэвшил нь шинэ түүхий эд,
бүтээгдэхүүн, технологи хөгжүүлэх зорилготой
инновацийн хөрөнгө оруулалтаас хамаардаг

17. Патент:
Инновацийн хөрөнгө оруулалтаар бүтээгдсэн шинэ
технологииг хамгаалах үндсэн хэрэгсэл нь патент юм.
Төрөөс зохион бүтээгчид тодорхой хугацаагаар олгосон
онцгой эрхийг патент гэнэ.
Инновацийн эерэг дам нөлөө:
Технологи хөгжсөн орноос бүтээгдэхүүн импортлон
нөөц болгон хэрэглэж буй бусад орны үйлдвэрлэл үр
ашигтай байж эдийн засгийн өсөлтөд эерэг нөлөө
үзүүлдэг.

18. Инноваци ба мэдлэг
Шинэ санаанууд ба мэдлэгийн ач холбогдол
Хүмүн капиталын ач холбогдол
Өсөлтийг урамшуулах засгийн газрын үүрэг
Эдийн засгийн өсөлтийг тодорхойлогчид

19.  Амьжиргааны түвшин дээшлэх
 Хүн амын өсөлт саарах
 Шинэ технологи
Эдийн засгийн өсөлтийн эерэг талууд

20. Байгаль орчны бохирдол
Дэлхий дахины тэгш бус хэрэглээ
Эдийн засгийн өсөлтийн сөрөг талууд

21. Эдийн засгийн өсөлт нь хөгжлийн бодит хөрс нь
болдог хэдий ч дан ганцаараа хөгжлийг тодорхойлж
чаддагүй байна.

22. Эдийн засгийн хөгжил нь эдийн өсөлт гэсэн
ойлголтоос илүү өргөн хүрээг хамрах ойлголт юм.
Эдийн засгийн хөгжил = Эдийн засгийн өсөлт +
Эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт
3.Эдийн засгийн хөгжил

23. •Хүн амын өсөлт ба эдийн засгийн хөгжлийн хамаарал
•Хөгжлийн үе шатууд: Хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэрлэл,
үйлчилгээ
•Ядуурал: Ядуурлыг хэмжихдээ ядуурлын шугам гэсэн
ойлголтыг хэрэглэдэг. Ядуурлын шугам нь хүний наад
захын амьжиргааны доод түвшний хэрэгцээг хангахад
шаардлагатай мөнгөн орлогын дүн юм.

24. •Аливаа эдийн засаг 2 дахин өссөн ч гэсэн ядуурал,
ажилгүйдлийн түвшин буураагүй, орлогын тэгш бус
байдал өөрчлөгдөөгүй бол тухайн улсын эдийн засаг
хөгжсөн гэж үзэхгүй.
•Амьдралын чанарын индексийг Д. Морис
боловсруулсан ба энэ нь 3 үндсэн үзүүлэлтийг дотроо
багтаана.
1.Амьдралын түвшин буюу насжилт
2.Нялхсын эндэгдэл
3.Бичиг үсэг тайлагдсан байдал

25. •Эдийн засгийн хөгжлийг ядуурал хэмээх үзэгдлээс
ангид авч үзэх боломжгүй юм.
Ядуурал нь дан ганц эдийн засгийн гэхээсээ
илүүтэйгээр нийгмийн үзэгдэл бөгөөд хөгжиж буй
орнуудын тулгамдсан асуудал юм.
Эдийн засаг хөгжиж байж л ядуурлыг гэтэлнэ.

26. •Ядуурлыг хэмжихдээ ядуурлын шугам гэсэн
ойлголтыг хэрэглэнэ.
•Нэг хүнд ногдох орлого нь ядуурлын шугамаас
доогуур байгаа өрхийг ядуу өрх гэнэ.
•Бүх айл өрхийн дотор ядуу өрхийн эзлэх хувийг
ядуурлын түвшин гэнэ.

27. Хүний хөгжлийн индекс
•ХХИ-ийн үр дүнгээр жил тутам Дэлхийн Хүний
Хөгжлийн Илтгэлийг хэвлэн гаргах болжээ.
•Энэ индекс нь иргэдийн хөгжлийн дундаж түвшинг
харуулаад зогсохгүй, улс орны хөгжлийн түвшинг ч
илэрхийлдэг.
•ХХИ нь тухайн улсын иргэдийн дараах 3 суурь
нөхцөл ямар байгааг тодорхойлж, бусад
орнуудынхтай харьцуулах боломж олгодог. Үүнд:

28. 1.Урт насалж ,эрүүл амьдрах
2.Боловсрол эзэмшиж, шинэ мэдлэг олж авах
3.Амжиргаандаа хүрэлцэхүйц материаллаг нөөцтэй
болох
Эдгээр чухал нөхцөл хэрхэн ханагдаж байгааг
тооцохын тулд дараах үзүүлэлтүүдийг ашиглана.
Үүнд:
•Дундаж наслалт
•Боловсролын түвшин
•Орлого

29. •Эдгээр үзүүлэлт тус бүрийн хамгийн бага ба хамгийн
их утгуудыг дэлхийн хэмжээнд тогтоогоод, тухайн улс
үзүүлэлт тус бүрээр ямар түвшинд байгааг тооцон, тэр
орны ХХИ-ийг гаргадаг.
•Хүний хөгжлийн индексээр нь улс орныг хөгжлийн
түвшингээр ангилж болно.
 0-0.50 бол хүний хөгжил доогуур
0.51-0.79 бол хүний хөгжил дунд зэрэг
0.80-1 бол хүний хөгжил өндөртэй

30. Орлого хуваарилалт
•Орлого хоёр дахин өссөн ч ядуурал, ажилгүйдэл,
орлогын тэгш бус хуваарилалт төдийн чинээгээр
нэмэгдсэн байвал тэр эдийн засгийг хөгжсөн гэж
үзэхгүй хэмээн хөгжлийн экономиксийн нэртэй
төлөөлөгчдийн нэг Д. Сийрс хэлсэн байдаг.

31. Орлогын тэгш бус байдлыг хэмжихдээ Лоренцийн
муруй болон Жини коэффициент хэрэглэдэг.

32. Лоренцын муруй

33. •Тухайн улс хөгжихийн тулд байгалийн нөөц
ихтэй гэж үздэг хөгжлийн онол байдаг. Уг онолоор
дэлхийн ихэнхи хэсэгт байгалийн нөөц шавхагдаж
байгаа бөгөөд энэ нь эдийн засгийн өсөлт,
хөгжлийг хязгаарлаж байгаа ажээ.
•Эдийн засагчид эдийн засгийн хөгжлийг
түргэтгэх дөрвөн хүчин зүйлийг онцолдог. Үүнд:
4.Эдийн засгийн хөгжлийн хүчин зүйлс

34. 1. Боловсролтой хүн ам.
Боловсролтой ажиллах хүч эдийн засгийн хөгжлийн
нэг нөхцөл болох нь онолын хувьд ч, судалгааны
түвшинд ч батлагдсан. Учир нь, боловсролтой хүн
шинэ санаа, шинэ технологийг хүлээж авч, үр дүнд
хүрэх боломж илүү байдаг.
Тиймээс ХБО-ууд ерөнхий боловсролдоо илүү хөрөнгө
оруулалт хийснээр хурдан хөгжих боломжтой гэж үзэж
байгаа. Өсвөр насандаа сайн боловсрол эзэмшсэн
хүүхэд залуус насанд хүрсэн хойноо ядуурлаас
зайлсхийх чадвартай байдаг.

35. 2.Өмчлөх эрхийн тогтолцоо.
Хувийн өмчийн эрх хэдий чинээ сайн хамгаалагдсан,
тодорхой байна, хувийн капитал хуримтлал ба эдийн
засгийн өсөлт төдий чинээ сайн байдгийг эдийн
засагчдын судалгаа нотолжээ.

36. 3. Бүтээлч урсгал.
ХХ зууны нэрт эдийн засагч Жозеф Шумпетерийн
дэвшүүлсэн “бүтээлч урсгал” хэмээх ойлголтоор эхлээд
хуучин ажил, хуучин компани, хуучин салбарыг устгаж
байж шинэ бизнес цэцэглэж, эдийн засгийн өсөлтөд
хүрдэг.
Ийм өөрчлөлт ярвигтай, зардал ихтэй боловч, эдийн
засгийн амжилтад хүрэхийн тулд үүнийг хийхээс өөр
аргагүй.

37. 4. Протекционизмыг хязгаарлах.
Олон улсын худалдаанд нээлттэй орнууд эдийн
засгийн хөгжлөр илүү байдаг.
Худалдаа нээлттэй үед бизнес эрхлэгчид төрөлжих
шинэ арга замыг хайж, бүтээмжээ дээшлүүлэн,
орлогоо нэмэх боломжтой байдаг.
Бүтээмж өссөнөөр эдийн засгийн өсөлт хурдасна.
Харин засгийн газар дотоодын зах зээлээ хамгаалах
нэрийдлээр худалдааны хориг тогтоосоор байвал
эдийн засгийн хөгжил тэр хэрээр удааширна.

38. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА