Социал демократ үзэл баримтлал: эдийн засаг, нийгмийн бодлого, харьцуулалт. Нордик, скандинавын орнуудын жишээ баримт

1. Социал демократ үзэл
баримтлал: эдийн засаг,
нийгмийн бодлого
Ж.Жаргал – МУБИС-ийн багш, доктор
(PhD)

2. Социал демократ үзлийн суурь үнэт зүйлс
Эрх чөлөө
Шудрага
ёс
Эв
нэгдэл

3. Суурь үнэт зүйлс
• Эрх чөлөө: нийгэм болон төрийн зүгээс хувь хүний амьдралд
дур зоргоор оролцохгүй байх. Гэхдээ бодит эрх чөлөө нь
нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл нь эрх чөлөөг хэрэгжүүлэх тийм
хэмжээнд хүрсэн үед бий болдог.
• Шудрага ёс: Хуулийн өмнө төдийгүй, нийгмийн гарал үүсэл,
гэр бүлийн байдал, өмч, жендерийн ялгаатай байдлыг үл
харгалзан хүн бүхэнд адил тэгш боломж олгох явдал юм.
• Эв нэгдэл: Нэг нэгэндээ туслахад бэлэн, хүсэл эрмэлзэлтэй
байх. Энэ нь нийгмийг нэг цул, нэгдэлтэй болгож байдаг.
Нордикын орнууд итгэлийн индексээр хамгийн дээгүүр
жагсдаг.

4. Эдийн засгийн бодлогын зарчмууд
Нийгмийн
ардчилал
Өсөлт
Тогтвортой
байдал
Нийгмийн
шудрага
ёс

5. Социал демократуудын хувьд “өсөлт” гэж
чухам юуг ойлгох вэ ?
Тогтвортой
эдийн
засгийн өсөлт
Ажилгүйдэл
Инфляци
Гадаад
худалдааны
тэнцэл

6. Тэгвэл “нийгмийн шудрага ёс”-ыг яаж
хангах вэ ?
• Эдийн засгийн харилцаан дахь ололт амжилтаас нь үл хамааран хүн
бүхэнд нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн амьдралд адил тэгш оролцох,
амьдралын шаардлагатай материаллаг нөхцөл бололцоогоор нь
хангах.
• Прогрессив татварын бодлого
• Инфляци, үйлдвэрлэлийн өсөлтийг тооцож цалинг нэмэх
• Ажилчидын үйлдвэр, аж ахуйн газарын өмч дэх хувь, оролцоог
нэмэгдүүлэх замаар орлогын нэмэлт эх үүсвэрээр хангах. Эргээд
компаний амжилт нь тэдний ажлын үр дүнгээс хамааралтай болохыг
харуулах.

7. Тогтвортой байдал
• Тогтвортой байдал нь хүрээлэн буй орчин, эдийн засаг, нийгмийн
хүрээг хамрана.п
• Байгаль орчны асуудлууд нь тогтвортой хөгжилтэй байнга холбогддог.
• Тогтворто байдал, хөгжил гэдэг нь ирээдүй үеийнхээ хэрэгцээг
бууруулалгүйгээр өнөө үеийн хэрэгцээг хангах үйл явцыг илэрхийлнэ.
• Богино хугацааны ашгийг харах нь тогтвортой хөгжил биш бөгөөд хувь
компаниудыг аюулд оруулаад зогсохгүй бүхэл эдийн засгийг сүйрүүлж
болно.
• Нийгмийн тогвортой хөгжил нь нийгмийн бүх гишүүдийн байнгын
оролцоо, нийгмийн сөргөлдөөнийг эвлэрэлээр зохицуулах явдлыг
хэлнэ.

8. Чанартай өсөлт – гурван зарчмыг зэрэг
хэрэгжүүлэх нь
• Дээрх гурван зарчмыг зэрэг хэрэгжүүлэх боломжтой юу ?
• Нийгмийн тэгш байдал нь өсөлтийг хязгаарлах юм биш үү
?
• Өсөлтөнд түүхий эд материал хэрэгтэй болж энэ нь
тогтвортой байдлыг алдагдуулахгүй гэж үү ?

9. үргэлжлэл
• Гурван зарчим нь харилцан хамааралтай, бие биенээ дэмждэг
• Нийгмийн тэгш байдал нь динамик эдийн засгийн үндэс болдог.
• Байгаль орчны тогтвортой хөгжил нь өсөлтийг дэмждэг.
• Ганц ДНБ –ээр эдийн засгийг хэмжих нь хангалттгүй.
• Уламжлалт өсөлтийн үзэл баримтлал нь эдийн засгийн ерөнхий
үзүүлэлтийг тооцдог байсан бол өдгөө нийгмийн тэгш байдал,
тогтвортой байдлыг нэмж тооцох болсон.
• Нийгмийн баялагийн хувиарлалт, сайн дурын хөлсгүй ажил,
боловсролын түвшний өсөлт, гэмт хэрэг, чөлөөт цаг, нөөцийн
хэрэглээ, байгаль орчны доройтол зэрэг хүчин зүйлсийг тооцох
хэрэгтэй

10. Татварын бодлого
• Адил орлоготой бол ижил түвшний татвар төлөх, илүү ихийг
олж байгаа бол илүү ихийг төлөх
• Регрессив, пропорционал, прогрессив татварууд
• 10 сая орлоготой хүн 2.5 саяыг алдах, 2 саяын орлоготой хүн
500 мянгыг алдах ялгаатай юу
• Нийтийн сайн сайхны төлөөх төрүүд үндсэн гурван хэв
маягийн татварын тогтолцоотой:

11. Үргэлжлэл
• Англи-Саксоны:Татварын дарамт бага, прогрессив татварын
түвшин бага, орлогын татвар өндөр. шууд татвар дээр суурилдаг
• Эх газрын:Татварын дарамт дундажаас ихийн хооронд. Орлогоос
авах шууд татвар бага ч нийгмийн даатгалын хураамж өндөр.
Германы жишээн дээр үзвэл өндөр татвартай гэж тооцогддоггүй
боловч нийгмийн даатгал нь олон улсын жишигээс өндөр.
• Скандинавын орнууд:Татвар ерөнхийдөө өндөр. Данийн тухайд
2010 оны шинэчлэлээр татварын хэмжээ 59-өөс 51.5 болж буурсан
ч прогрессив татвар маш өндөр хэвээр байгаа.

12. Татварын бүтэц

13. Тэтгэвэрийн бодлого
1. Цалингийн дундажын тал
2. Цалингийн дундаж
3.Цалингийн дундажаас
хоёр дахин их авч байсан
тохиолдолд
тэтгэврийн хувь хэмжээ өөр
өөр байна.

14. Тэтгэврийн нас: бодит байдал, хуулиар тогтоогдсон

15. Социал демократуудын хувьд
• Хүч чадалтай нь сул дорой нэгнээ өргөж явах
• Прогрессив татварыг дэмжиж, НӨТ болон шууд бус татварууд нь
регрессив байх
• Эдийн засгийн өсөлтийг алдахгүйгээр татвар болон нийгмийн
хамгааллыг тогтвортой байлгах
• Хөдөлмөрийн зах зээлийн бодлогыг хүчтэй дэмжих
• Ажлын бүтээмжийг ажиллах таатай орчин, сургалт, судалгаануудыг
нэмэгдүүлэх замаар дээшлүүлэх
• Эмэгтэйчүүдийн ажил эрхлэлтийг ажил болон гэр бүлийн амьдралыг
зохицуулах замаар дэмжих

16. Социал демократуудын хувьд
• Үр дүнтэй, хэрэгцээнд сууриласан эрүүл мэндийн бодлогыг дэмжих
• Урьдчилан сэргийлэх үзлэг, арга хэрэгсэлүүдийг улам өргөжүүлэх
• Бага боловсролын чанарыг дээшлүүлэх
• Бүтэн өдрийн сургалтыг бага ангийнхан болон сургуулиудад
нэвтрүүлэх
• Боловсролд оруулах хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх
• Цаашдын нэмэлт сургалтуудыг боловсронгуй болгох
• Сургалтын тогтолцоон дах шилжилтийг илүү уян хатан болгох

17. Орчин үеийн нийгмийн
ардчилал
Өдгөө нийгмийн ардчилалын хөдөлгөөн нь
дэлхий дахины хэмжээнд хамгийн том олон
улсын улс төрийн хүчин болж чадсан.
Социалист интернационал нь 110 орны 162
улс төрийн намыг эгнээндээ нэгтгэсэн бөгөөд
ихэнх нь сонгуульд амжилттай оролцдог ба 50
орчим нь засгийн газарт суудалтай.
Нийгмийн ардчилалын үзэл санааны амин
сүнс нь “Ардчилсан социализм”, “Бүх нийтийн
сайн сайхны нийгэм”-ийн онол юм.
Хамгийн гол нь ард иргэдийг ядууралд
өртүүлэхгүй байх.
Улаан сарнай нь Дэлхийн II
дайнаас хойш нийгмийн
ардчилалын бэлэг тэмдэг
болсон.

18. Нийгмийн ардчилал нь
Нийгмийн амьдралын улс төр, социал,
эдийн засаг зэрэг бүхий л хүрээнд
жинхэнэ ардчиллыг тогтоохыг
чухалчилахдаа нийгмийн баялгийг нийт
нийгмийн ашиг сонирхолд зарцуулж,
эдийн засаг дахь нийгмийн хяналт,
төрийн идэвхтэй оролцоог чухалчилна.
Иргэдийн социал эрхийг хангахыг
зорилго болгож, хөдөлмөрлөх, эрүүл
мэндээ хамгаалуулах, сурч боловсрох,
амралт эдлэх, тэтгэмж хүртэх зэрэг
эрхийг чухалчилна.
“Зангидсан гар ба сарнай”
хэмээх энэхүү Социалист
интернационалын бэлэг
тэмдэгийг Яан Берриер 1972
онд зохиожээ.

19. Нордик загвар

20. 1. Дэлхийн эдийн
засгийн форум
2. Дэлхийн банк
3. INSEAD
4. Дэлхийн оюуны
өмчийн байгууллага
5. Транспаренси
интернейшнл
6. UNDP

21. Төрийн
институтуудад
итгэх итгэл

22. Нордик загвар
• Швед, Дани, Норвеги, Финланд багтана
• Хэрвээ танд дахин төрөх сонголт гарч ирвэл та Викинг болж
төрөхийг хүснэ.
• Нордикийн орнууд Европын эдийн засгийн sclerosis (эдийн засаг
өсөлттэй ч ажилгүйдэл өндөр, ажлын байр удаан бий болох)
болон Америкийн хэт тэгш бус хувиарлалтаас зайлсхийж чадсан.
• Шведэд хүн бүхэн төрийн тайлан мэдээтэй чөлөөтэй танилцдаг.
Улс төрчид нь унадаг дугуйгаа лимузингээр соливол иргэд
тэднийг нүд үзүүрлэж эхлэдэг
• Skype нь цахим засаглалд онцгой байр суурьтай.
• Та татвараа мсж –ээр төлж болно.

23. Үргэлжлэл
• Тэд Saab –ыг дампууруулж,Volvo – г хятадын компанид зарж
чадсан.Тэгвэл АНУ-д Ford, General Motors –ийг хямралын үед төр
хамгаалж байсныг санацгаая.
• Норвегийн тэтгэвэрийн сан буюу Нефтийн сан нь дэлхийн
хамгийн том тэтгэврийн сан гэж тооцогддог. 2014 оны байдлаар
857 тербум $ ийн хөрөнгөтэй.
• Данийн “Flexicurity” тогтолцоо нь ажил олгогчыг ажилчидаа хэл
амгүй хялбархан халах мөн халагдсан ажилчдыг тэтгэх,
ажилгүйчүүдийг сургах уян хатан нөхцлийг бий болгосон.
• Шведүүд Америкчуудыг бодвол илүү татвараа төлөх дуртай. Учир
нь тэд илүү сайн боловсрол, эрүүл мэндийн хямд үйлчилгээг
авдаг.

24. Нордик загвар нь
• Нийгмийн халамжийн сүлжээг бий болгож үнэ төлбөргүй боловсрол,
бүх нийтийн эрүүл мэндийн хамгааллын тогтолцоог гаргаж ирсэн.
• Бизнесийн таатай орчин
• Тэтгэврийн маш сайн бодож боловсруулсан тогтолцоо
• Чөлөөт худалдаан дах саад бага
• Худалдаа, үйлдвэрлэлд хяналт маш бага.
• Авилгалын түвшин хамгийн бага
• Үйлдвэрчний эвлэлд идэвхтэй нэгдсэн. Финланд 70, Швед 68, Норвеги
55 хувьтай. АНУ-д 11 хувьтай
• Ажил олгогч, төр, үйлдвэрчний эвлэлийн гурвалсан холбоо маш сайн
ажилладаг.

25. Үргэлжлэл
• Хамгийн өндөр татвартай. Швед 51%, Дани 46%. Орлогын
хэмжээнээс хамаарч бүр өндөр татварыг ч төлдөг.
• Эдийн засгийн хямралын үеэр ажилгүйдэл өсч компаниуд
дампуурч байсан ч иргэд нь хэзээ гудамжинд гарч жагсан,
хүмүүсийн амьжиргаа доройтоогүй.
• Хэрвээ та Шведэд ажилгүй болвол эхний 200 өдөр цалингийн 80
хувиар, өдөрт 55 евро хүртэл, дараагийн 100 өдөрт 70 хувиар
тэтгэмж авна.
• Норвегт та хоёр жил хүртэл өмнөх цалингийнхаа 62 хувийг авна.

26. Флекскурити Flexicurity
Хөдөлмөрийн зах
зээлийн идэвхтэй
бодлого
Өгөөмөр
нийгмийн
халамжийн сүлжээ
Уян хатан ажлаас
халах ажилд авах
дүрэм

27. Case 1. Хорватын Социал демократ намын бүтэц
бодлого боловсруулахад хэрхэн нөлөөлдөг тухай
• Бодлогын хороо: Уг намд эдийн засаг, тогтвортой хөгжил, батлан
хамгаалах, ХАА зэрэг салбаруудаар дагнасан 10 хороо ажилладаг. Эдгээр
хороонууд сонгуульд зориулж мөрийн хөтөлбөр боловсруулдаг
• Намын парламент дах бүлэг: Сонгогдсон гишүүн бүр намын байр суурийг
парламент, олон нийттэй уулзах уулзалт зэрэг дээр хамгаалах бөгөөд
экспертүүд болон намын гишүүдтэй хуралдаанаас өмнө уулзаж зөвлөлдөг.
• Улс төрийн академи: “Шинэ нийгэм” академи нь янз бүрийн уулзалт,
хэлэлцүүлэг, сургалт, бага хурлыг зохион байгуулж намын бодлогын
баримт бичэг боловсруулахад нам бус экспертүүдийг оролцуулах ажлыг
хийдэг
• Хөтөлбөрийн зохицуулалтын хороо: Бодлогын баримт бичгийн эцсийн
хувийг сонгуулиас өмнө бэлтгэнэ. Товчилсон болон дэлгэрэнгүй хувийг
бэлтгэн тараана

28. Case 2. Канадын либерал намын ягаан номнууд
• 2006 онд Канадын либерал намын эмэгтэйчүүдийн фракциас “Ягаан
ном” –ыг гаргасан бөгөөд хүүхэд, эмэгтэйчүүд болон гэр бүлийн
талаар баримтлах бодлогын зөвлөмж юм.
• Энэ үед намын удирдлага болон гишүүдийн хооронд үл ойлголцол
нэлээн байв.
• Уг зөвлөмж нь намын удирдлагыг илүү дэмжигчдийн гүн рүү тэр
дундаа эмэгтэйчүүд рүү анхаарал хандуулах зорилготой байв.
• Гэхдээ фракци намтайгаа зөрчилдөх заавал хүлээж авахыг шахаагүй
бөгөөд намын бодлоготой зөрчилдөхгүй байхад ихэд анхаарч байв.
• Улмаар эмэгтэйчүүдийн асуудал намын баримт бичгүүдэд тусгалаа
олж чадсан бөгөөд 2009 онд сүүлийн 3 дахь зөвлөмж гарсанаас хойш
дахин намыг шахах шаардлага гараагүй байна.

29. Case 3. АНУ-дахьThinkTank -ууд
• Heritage Foundation: 1973 онд байгуулагдсан. Хүчирхэг үндэсний
батлах хамгаалах хүчин, Америкийн уламжлалт үнэт зүйлс, хувь
хүний эрх чөлөө, хязгаарлагдмал төр зэрэг консерватив төрийн
бодлогыг боловсруулахад чиглэдэг.
• Cato institute: 1977 онд байгуулагдсан. Либертар зарчмуудыг
хамгаалдаг. Төрд хандах либертар хандлагыг өмгөөлдөгөөрөө
алдартай
• Think Tank –уудын зарим нь үзэл суртлын хувьд ойролцоо
намуудтай хамтран ажилладаг бол зарим нь нам бус бие ажиллаж
бодлогын баримт бичиг зөвлөмжүүдийг боловсруулан гаргадаг.

30. Социал демократ улс төрийн бодлого, платформ
• Эдийн засаг: Капиталист боловч ядуус болон эмзэг бүлгийнхэнийг
хамгаалах зохицуулалтыг сайн хийсэн байх. Нийгмийн баялагыг
нийтийн сайн сайхны төлөө зарцуулах. Ажилчдын эрх ашгийг ҮЭ –ээр
дамжуулан хамгаалах, бизнесийн салбарт мөлжлөг гаргахгүйн тулд
зохицуулах
• Татвар: Прогрессив байх
• Худалдаа: Дотоодын аж үйлдвэрийг хамгаалах
• Байгаль орчин: Сэргээгдэх эрчим хүчинд анхаарах
• Нийгмийн хамгаалал: өвчтэй, ажилгүй, тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийг
хамгаалах
• Нийгмийн бодлого: Прогрессив, шашнаас ангид жендерийн болон
угсаатны тэгш байдлыг хангах

31. Либерал улс төрийн бодлого, платформ
• Эдийн засаг:Төрийн оролцоо байх ёсгүй. Худалдааны хориг, бизнесийн
салбар дах засгийн газрын татаас байх ёсгүй.
• Татвар:Татварыг аль болох хязгаарлах, төрийн амин чухал үйлчилгээг
санхүүжүүлэхэд хүрэлцэж байхад хангалттай
• Худалдаа:Чөлөөт худалдаа. Хориг байх ёсгүй.
• Байгаль орчин: Хүний оролцоотой хохирол учрахаас хамгаалах.
Бизнесийн салбартай хамтран хамгаалах, тогтвортой хөгжлийн үзэл
баримтлалын хуульчлах
• Нийгмийн хамгаалал: Өвчтэй, настай, маргинал хэсгийнхэнийг
хамгаалах тогтолцоо байхад илүүдэхгүй.
• Нийгмийн бодлого: Эрүүлийг хамгаалах, боловсролын салбарт
зайлшгүй чухал стандартуудыг бүх хүнд хүртээлтэйгээр тогтоох.

32. Английн Либерал болон Хөдөлмөрийн намын улс төрийн
бодлогын харьцуулалт 2010 оны вестминстрийн болон орон
нутгийн сонгуулийн жишээн дээр
Хөдөлмөрийн нам
• Өвчтний сэтгэл ханамж чанарт
үндэслэсэн төлбөрийн системийн
нэвтрүүлнэ.
• Насанд хүрсэн иргэдийн хорт хавдрын
шинжилгээний насыг илүү өргөтгөнө.
• 40-74 насныханд үнэгүй эрүүлийн
мэндийн оншилгоо хийнэ.
• Хамгийн хэрэгцээтэй гэсэнд нь гэрийн
асрамж, арчилгааны үйлчилгээг
үзүүлнэ.
Либерал демократууд
• Хавдрын эмчилгээ, сэтгэцийн өвчин,
төрөх салбарт илүү хөрөнгө оруулалт
хийж, бусад салбарт дахин таналт
хийнэ.
• Хүмүүст орон нутгийн “үндэсний эрүүл
мэндийн үйлчилгээг” сонгогдсон
зөвлөлөөр дамжуулж хянах бололцоо
өгнө.
• Эмч нарыг бүс нутгийн өвчлөлийн
байдлаас хамааран ялгавартайгаар
цалинжуулна.

33. Үргэлжлэл
Хөдөлмөрийн нам
• Тэтгэвэрийн шинэчлэлийн дагуу 2010
онд тэтгэвэрийн насанд хүрч байгаа
нийт эмэгтэйчүүдийн 4/3 нь төрийн
үндсэн тэтгэвэрийг авна.
• 2020 он гэхэд ухаалаг хэмжүүрийг айл
өрх бүрт нэвтрүүлсэнээр эрчим хүчний
хэрэглээгээ хасах боломжтой болно.
• Хэрэв хүсвэл тэтгэврийн насыг
хойшлуулах сонголтыг авч үзнэ.
• Үндэсний халамжийн шинэ үйлчилгээг
бий болгоно.
Либерал нам
• Албан журмын тэтгэврийн насыг
болиулна.
• Эрчим хүчний компаниудад “Нийгмийн
хураамж”-ийг тулгана. (Эрчим хүчний
төлбөр тухайн өрхийн орлогын 10
хувиас хэтрэх ёсгүй. Өвөл 65-аас дээш
настай бол хөнгөлөлт эдлэнэ)
• Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст өвлийн
хөнгөлтийг үзүүлж харин бусад
хүмүүсийг 65 нас хүртэл хойшлуулна.

34. Үргэлжлэл эдийн засаг
Хөдөлмөрийн нам
• 2009-2010 онд 2 тербумын ирээдүйн
ажлын байрны санг бий болгож 200.000
ажлын байрыг бий болгоно. 120.000 нь
18-24 насныханд чиглэнэ.
• 18-24 насныхан сүүлийн 6 сар ажилгүй
байсан тохиолдол ажлын байр эсвэл
сургалтаар хангах баталгааг олгоно.
• Цалингийн доод хэмжээг дундаж
орлоготой тэнцүүлнэ.
• Чухал биш төсвүүдийг хасаж
боловсрол, эрүүл мэнд, цагдаад илүү их
зарцуулна.
Либерал нам
• Эхний 10.000 паундын орлогод татвар
авахгүй.
• “Mansion” татварыг нэвтрүүлнэ. (2 сая
паундээс дээш үнэлгээтэй байрт)
• Бохирдлын татварыг нэмнэ.
• 3.5 тербумыг ажлын байр элбэг
төслүүдэд хувиарлана.
• “Хүүхдийн итгэлийн сан” (заавал данс
нээх бодлого) болон чухал биш батлан
хамгаалах зардлыг бууруулж төрийн
албан хаагчийн цалинг 2 жилийн
хугацаанд 400 паундаар нэмнэ.

35. Коммунизм-нийгмийн ардчилал- либерализм-төв-консерватизм-
радикал консерватизм- фашизм

36. Улс төрийн спектрум

37. Их Британы гол гурван
намын бодлогын
өөрчлөлт
Хамгийн их шилжилттэй нам нь
хөдөлмөрийн нам байна.
Одоогоос 30 жилийн өмнөх
европын социал демократ
намууд өдгөө илүү нео-либерал
шинжтэй болсон.

38. Улс төрийн бодлогын
тухайд
Германчууд евро хямралыг CDU
илүү зохицуулж чадна гэж үзсэн
бол татварын шудрага систем
нийгмийн шудрага үйлчилгээг
Социал демократууд нэвтрүүлнэ
чадна гэж итгэсэн хэвээр байна.

39. Намын чадамжийн
тухайд
Эдийн засгийн асуудал, шинэ
ажлын байр бий болгох тал
дээр CDU социал
демократуудаас илүү байгаа
бол нийгмийн бодлогын тал
дээр SPD илүү чадамжтай
гэдэгт иргэд итгэлтэй байна.