Econl13.2020 2021on

1. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТ
/ ECONOMIC GROWTH /
1.Эдийн засгийн өсөлтийг тодорхойлох нь
2.Эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөх хүчин зүйлс
3.Эдийн засгийн хөгжил

2. 1.Эдийн засгийн өсөлтийг тодорхойлох нь
Макро эдийн засгийн үндсэн зорилгын нэг нь урт
хугацааны эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг хангах
явдал юм. Төрөөс явуулж буй аливаа эдийн засгийн
бодлого нь дээрх үндсэн зорилгыг хангахад чиглэж
байх ёстой.
Эдийн засгийн өсөлтийг дараах хоёр аргаар
тодорхойлдог. Үүнд:
1. Бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт
2.Нэг хүнд ноогдох бодит дотоодын нийт
бүтээгдэхүүний өсөлт

3. Бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлтөөр эдийн
засгийн өсөлтийг дараах томъёогоор тооцно.
𝐸𝐺𝑡 - t - р жилийн Economic Growth буюу эдийн
засгийн өсөлт
𝐺𝐷𝑃𝑡 - t – р жилийн ДНБ
𝐺𝐷𝑃𝑡−1 - ( t – 1) – ржилийн ДНБ
𝐸𝐺 𝑡 =
𝐺𝐷𝑃𝑡 − 𝐺𝐷𝑃𝑡−1
𝐺𝐷𝑃𝑡−1
∙ 100 %

5. Бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлтөөр
эдийн засгийн өсөлтийг хэмжихэд зарим талаар
дутагдалтай байдаг.
Бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүн өсөхийн
зэрэгцээгээр тухайн улсын хүн ам өссөн бол нэг хүнд
ноогдох бодит дотоодын нийт бүтээгдэхүүн өсөхгүй
байгааг харуулна.
Тухайн хугацааны нэг хүнд ноогдох бодит дотоодын
нийт бүтээгдэхүүний өсөлтөөр эдийн засгийн өсөлтийг
дараах байдлаар тооцно. Үүнд:

6. 𝐸𝐺𝑡 =
(
𝐺𝐷𝑃𝑡
𝑃𝑡
−
𝐺𝐷𝑃𝑡− 1
𝑃𝑡−1
)
𝐺𝐷𝑃𝑡−1
𝑃𝑡−1
∙ 100%
- t - р жилийн Economic Growth буюу эдийн
засгийн өсөлт
- t - р жилийн нэг хүнд ноогдох ДНБ
𝐺𝐷𝑃𝑡− 1
𝑃𝑡−1
-(t -1) - р жилийн нэг хүнд ноогдох ДНБ
𝑃𝑡 − t − р жилийн Population буюу хүн амын тоо
𝑃𝑡−1 - (t -1) – ржилийн Population буюу хүн амын тоо
𝐸𝐺𝑡
𝐺𝐷𝑃𝑡
𝑃𝑡

10. 70-ын дүрэм
Энэ нь бодит ДНБ, эсвэл өөр ямар нэг хувьсагч
тогтмол хувиар өсч байгаа үедээ анхныхаасаа хоёр
дахин нэмэгдэхэд шаардагдах хугацааг тодорхойлдог
томъёо юм.
Хувьсагч хоёр дахин нэмэгдэхэд шаардагдах жил =
70 / (хувьсагчийн жилийн өсөлтийн хувь)
Жишээ нь, бодит ДНБ жилд 2 хувиар тогтмол өсвөл
35 жилийн дараа бодит ДНБ-ий хэмжээ тухайн
үеийнхээс хоёр дахин нэмэгдэнэ гэсэн үг.

12. Монгол улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн
тогтолцооноос зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд
шилжсэн үе буюу 1990 оноос хойш бодит дотоодын
нийт бүтээгдэхүүний өсөлтөөр эдийн засгийн
өсөлтийг тооцож эхэлсэн.
Монгол улсын эдийн засгийн өсөлтийг дараах
графикаас харж болно.

16. Эдийн засгийн өсөлтийн эерэг ба сөрөг талууд
Эдийн засгийн өсөлтийн эерэг тал :
 Амьжиргааны түвшин дээшлэх
 Хүн амын өсөлт нэмэгдэх
 Шинэ технологи.
Эдийн засгийн өсөлтийн сөрөг тал :
 Байгаль орчны бохирдол
 Дэлхий дахины тэгш бус хэрэглээ

17. 2.Эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөх хүчин зүйлс
Эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөх хүчин зүйлийг
дараах байдлаар хоёр ангилна.
Үүнд:
1.Нийт эрэлтийн хүчин зүйлс
2.Нийт нийлүүлэлтийн хүчин зүйлс
Макро эдийн засгийн тэнцвэр гэсэн сэдвээр тэнцвэрт
нөлөөлөх нийт эрэлтийн ба нийт нийлүүлэлтийн
үнийн бус хүчин зүйлийн талаар авч үзсэн.

20. Нийт эрэлтийн үнийн бус хүчин зүйлсэд :
 Төлөвлөгдсөн хувийн хэрэглээ
 Төлөвлөгдсөн нийт хөрөнгө оруулалт
 Төлөвлөгдсөн засгийн газрын зардал
 Төлөвлөгдсөн цэвэр экспорт

21. Нийт эрэлтийн үнийн бус хүчин зүйлсэд
төлөвлөгдсөн хувийн хэрэглээний зардал, хөрөнгө
оруулалтын зардал, засгийн газрын зардал, цэвэр
экспортын зардал тус тус өссөнөөр тэнцвэрт
үйлдвэрлэлийн түвшин өсдөг.
Үүний үр дүнд эдийн засгийн өсөлт бий болно
Үүнийг нийт эрэлт, нийт нийлүүлэлтийн загвар
ашиглан тайлбарлах боломжтой. /Зураг1/

22. Эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөгч нийт
эрэлтийн өөрчлөлт
Y6
*
P 1=f(E)
E 6
*
P 6
*
P
P=f(E)
AS, AD
P 2
*
P=f(Y)
E 2
*
Y2
*

23. Графикт завсрын нийлүүлэлтийн муруй дээр тогтож
буй эдийн засгийн тэнцвэрийн өөрчлөлтийг ашиглан
бодит үйлдвэрлэлийн өсөлтийг нийт эрэлтийн
өөрчлөлтөөр тайлбарлаж байна.
Нийт эрэлтийн муруй баруун дээш шилжсэн
шалтгааныг дээрх нийт эрэлтийн үнийн бус аль нэг
хүчин зүйлтэй холбож болно.

24. Тухайлбал, гадаад валютын ханш чангарах нь
бусад хүчин зүйл тогтмол байхад төлөвлөгдсөн цэвэр
экспортын зардлыг нэмэгдүүлж, харин төлөвлөгдсөн
импортын зардлыг бууруулна.
Үүний үр дүнд нийт төлөвлөгдсөн зардал буюу
нийт эрэлт өсч, эдийн засгийн тэнцвэр цэгээс
цэгт шилжсэнээр тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн түвшин
- оос болж өссөн нь эдийн засгийн өсөлтийг
харуулж байна.
*
2E
*
6E
*
2Y *
6Y

25. Нийт нийлүүлэлтийн нөлөөлдөг үнийн бус хүчин
зүйлс :
1. Байгалийн нөөц
2. Хөдөлмөр
3. Капитал
4.Технологи
Эдгээр хүчин зүйлийc илэрхийлэх хамгийн энгийн
арга нь үйлдвэрлэлийн функц юм.

26. Микро түвшинд үйлдвэрлэлийн функцийг дараах
хэлбэрээр тодорхойлдог.
- тухайн нэг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ
- харгалзан үйлдвэрлэлд ашиглагдаж буй
хүчин зүйлс
1 2( , ,..., )nQ f x x x
Q
1 2, ,..., nx x x

27. Дээрх функцийг макро түвшинд буулгаснаар эдийн
засгийн өсөлтөд нөлөөлөх хүчин зүйлийг
үйлдвэрлэлийн функц ашиглан тодорхойлох
боломжтой.
Y= 𝑓( 𝑇, La, L,K, H )
Y – бодит үйлдвэрлэлийн түвшин
T – Технологи
La - Байгалийн нөөц
L – Хөдөлмөр
K – Капитал
H – бусад хүчин зүйлс

28. Үйлдвэрлэлийн функцийн тусламжтайгаар нийт
нийлүүлэлтийн үнийн бус хүчин зүйлийн нөлөөгөөр
эдийн засгийн өсөлт явагдаж байгааг графикаар
илэрхийлэх боломжтой.
Графикт нийт эрэлт, нийт нийлүүлэлтийн
загварын хувьд завсрын нийлүүлэлтийн муруй дээр
тогтож буй тэнцвэрийн өөрчлөлтийг ашиглах замаар
эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлж буй нийт
нийлүүлэлтийн үнийн бус хүчин зүйлийг авч үзсэн.

29. Эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөгч нийт
нийлүүлэлтийн өөрчлөлт
P 1
s=f(Y)
Y2
*
E 2
*
P s=f(Y)
P 10
*
AS, AD
P=f(E)
P
P 2
*
E 10
*
Y10
*

30. Тухайлбал, технологийн түвшин сайжирсан гэвэл
үйлдвэрлэлийн бүтээмж нэмэгдэж, пүүсийн
үйлдвэрлэлийн зардал буурна.
Үүний үр дүнд нийт нийлүүлэлт буюу бодит нийт
зардал өсч, нийт нийлүүлэлтийн муруй баруун доош
параллелиар шилжиж, тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн
түвшин -оос болж өссөн нь эдийн засгийн
өсөлтийг харуулж байна.
*
2Y *
10Y

32. 3 .Эдийн засгийн хөгжил
Эдийн засгийн хөгжил нь эдийн засгийн өсөлтийг
бодвол харьцангуй өргөн цар хүрээний ойлголт юм.
Эдийн засгийн өсөлт явагдсанаар эдийн засаг
хөгжсөн гэж шууд хэлэх боломжгүй. Учир нь эдийн
засгийн хөгжил гэдэгт эдийн засгийн өсөлт болон
амьдралын чанарын үзүүлэлтүүд багтдаг.
Эдийн засгийн хөгжил = Эдийн засгийн өсөлт +
Чанарын үзүүлэлтүүд

33. Амьдралын чанарын үзүүлэлтүүдэд дараах зүйлс
орно.
Нэг хүнд ногдох бодит ДНБ-ий өсөлт
 ДНБ-д секторуудын эзлэх хувийн жин
 Ядуурал
 Орлого хуваарилалт
 Эрүүл мэнд
 Боловсрол
 Дэд бүтэц
 Хүрээлэн байгаа орчин
 Хүний хөгжлийн индекс

35. Орлого хуваарилалт
Орлого хоёр дахин өссөн ч ядуурал, ажилгүйдэл,
орлогын тэгш бус хуваарилалт төдий чинээгээр
нэмэгдсэн байвал тэр эдийн засгийг хөгжсөн гэж
үзэхгүй хэмээн хөгжлийн экономиксийн нэртэй
төлөөлөгчдийн нэг Д.Сийрс хэлсэн байдаг.
Орлогын тэгш бус байдлыг хэмжихдээ Лоренцийн
муруй болон Жини индексийг хэрэглэдэг

36. Лоренцийн муруйг байгуулахдаа хэвтээ тэнхлэгт
орлого хүртэгчдийн хувь буюу хүн амын хувь, босоо
тэнхлэгт тэдний хүртэж байгаа орлогын хувийг
байрлуулна.
Аль аль үзүүлэлтийг хувиар илэрхийлсэн ба хамгийн
ихдээ 100 хувь хүрэх тул квадрат дүрс үүснэ.
Зургийн зүүн доод өнцгөөс баруун дээд өнцөг
хүртэл татсан диагонал шулуун орлого хуваарилалт
туйлын тэгш байгааг илтгэнэ. Учир нь, диагонал дээрх
цэг бүр дээр хүн амын хувь нь хүртэж буй орлогын
хувьтай тэнцүү байна.

37. Лоренцын муруй

38. Гэтэл бодит байдалд аливаа улсын хүн ам нийт
орлогоосоо ингэж тэгш хүртдэггүй.
Ийм бодит тоо хэрэглэн орлого хүртэгчдийн хэдэн
хувь нь тухайн улсын нийт орлогын хэчнээн хувийг
хүртэж байгааг дүрсэлснийг Лоренцийн муруй гэдэг.
Тухайлбал, Зурагт Лоренцийн муруйн А цэг нь нийт
хүн амын бага орлоготой 30 хувь тухайн улсын нийт
орлогын дөнгөж 10 хувийг хүртэж байгааг харуулж
байна.

39. Хэрэв орлого тэгш хуваарилагддаг байсан бол хүн
амын энэхүү 30 хувь нийт орлогын 30 хувьтай тэнцэх
орлоготой байх байсан.
Иймээс Лоренцийн муруй ямагт тэгш
хуваарилалтын шулууны доод талд байрлана.
Орлого хуваарилалт тэгш бус болохын хэрээр
Лоренцийн муруй тэгш хуваарилалтын шулуунаас
холддог.

40. Заримдаа орлого хуваарилалт сайжирсан эсэхийг
Лоренцийн муруйгаар тодорхойлох хэцүү байдаг.
Тухайлбал, хүн амын нэг хэсэгт ногдох орлого
нэмэгдсэн ч, нөгөө хэсэгт ногдох орлого буурсан бол
Лоренцийн муруй нэг хэсгээрээ гадагш нумрах боловч,
нөгөө хэсгээрээ дотогш хумигдана.
Мөн орлого хуваарилалтын өөрчлөлтийг нарийн
тооцох шаардлагатай. Эдгээр шалтгааны улмаас эдийн
засагчид Жини коэффициент гэсэн тоон үзүүлэлтийг
тооцдог. Дараах зураг Жини коэффициентийг хэрхэн
тооцохыг харуулав.

41. Жинийн коэффициентийг тооцох нь

44. Жини коеффициентийн тооцоо Лоренцийн муруй
дээр суурилдаг. Тодруулбал, Лоренцийн муруй ба тэгш
хуваарилалтын шулуунаар хашигдсан А дүрсийн
талбайг BCD гурвалжны талбайд харьцуулж Жини
коэффициентыг тооцдог.
Нэгэнт BCD гурвалжны талбай өөрчлөгдөхгүй тул
Жини коэффициент ямар утгатай байх нь А дүрсийн
талбайгаас шууд хамаарна.
А дүрсийн талбай томрох тусам Жини
коэффициентийн утга ихсэнэ.

45. А дүрсийн талбай BCD гурвалжны талбайгаас
хэтрэхгүй учир Жини коэффициентийн утга хамгийн
ихдээ 1 болно.
А дүрсийн талбай ихсэх буюу Лоренцийн муруй
тэгш хуваарилалтын шулуунаас холдох нь орлого
хуваарилалт жигд бус болж байгааг харуулна.
Харин Лоренцийн муруй тэгш байдлын шулуунд
ойртож, А дүрсийн талбай багасвал Жини
коэффциент бага утгатай гарах ба энэ нь харьцангуй
тэгш хуваарилагдаж байгааг харуулна.

47. Хүний хөгжлийн индекс
Эдгээрээс хамгийн түгээмэл хэрэглэгдэх болсон
хэмжүүр нь 1990 онд НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөрийн
боловсруулсан ХХИ юм.
Уг индексийн үр дүнгээр жил тутам Дэлхийн Хүний
Хөгжлийн Илтгэлийг хэвлэн гаргах болжээ.
Энэ индекс иргэдийн хөгжлийн дундаж түвшинг
харуулаад зогсохгүй, улс орны хөгжлийн түвшинг ч
илэрхийлдэг.

48. ХХИ нь тухайн улсын иргэдийн дараах гурван суурь
нөхцөл ямар байгааг тодорхойлж, бусад орнуудынхтай
харьцуулах боломж олгодог. Үүнд:
•Урт насалж, эрүүл амьдрах
•Боловсрол эзэмшиж, шинэ мэдлэг олж авах
•Амьжиргаандаа хүрэлцэхүйц материаллаг нөөцтэй
болох
Эдгээр чухал нөхцөл хэрхэн хангагдаж байгааг
тооцохын тулд дараах үзүүлэлтүүдийг ашигладаг.
Үүнд:
• Дундаж наслалт
• Боловсролын түвшин
• Орлого

50. Эдгээр үзүүлэлт тус бүрийн хамгийн бага ба хамгийн
их утгуудыг дэлхийн хэмжээнд тогтоогоод, тухайн улс
үзүүлэлт тус бүрээр ямар түвшинд байгааг тооцон, тэр
орны ХХИ-ийг гаргадаг. Үзүүлэлт тус бүрээр хамгийн
бага, их утгыг хүснэгтээр харуулбал:
Үзүүлэлт Хамгийн
бага
Хамгийн их
Дундаж наслалт 25 85
- 14- өөс дээш насны хун амын бичиг үсэгт
тайлагдсан хувь
0 100
- Бух шатны сургуульд хамрагдалтын хувь 0 100
Нэг хүнд ногдох ДНБ (РРР ам.доллар) 100 110000

51. ХХИ-
ийгтооцохдоотүүнийбүрэлдэхүүниндексүүдийгдараахт
омъёогоортооцожтэдгээрийнэнгийндунджийгбоддог.
Ii=
тухайн орны бодит утга − үзүүлэлтийн хамгийн бага утга
үзүүлэлтийн хамгийн их утга − үзүүлэлтийн хамгийн бага утга
ХХИ нь 0-ээс их, 1-ээс бага утгатай бөгөөд 0.5-аас
бага утгатай байвал хүний хөгжил доогуур, 0.51-0.79
бол хүний хөгжил дунд зэрэг, 0.8-1 бол хүний хөгжил
өндөр гэж үздэг.

52. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА