1. ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ‘Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ
Η ΑΡΧΑΙΑ ΢ΠΑΡΣΗ
Η ΢πάξηε (Σπάρτα ζηε Γσξηθή δηάιεθην, Σπάρτη ζηελ Αηηηθή δηάιεθην)
ήηαλ πόλη-κράτος ζηελ Αρχαία Ελλάδα πνπ ήηαλ ρηηζκέλε ζηηο φρζεο ηνπ
πνηακνχ Ευρώτα ζηε Λακωνία ζην λφηην αλαηνιηθφ κέξνο ηεο Πελοποννήσου.
Έρεη κείλεη γλσζηή ζηελ παγθφζκηα ηζηνξία γηα ηε ζηξαηησηηθή δχλακή
ηεο, ηελ πεηζαξρία ηεο, ηνλ εξσηζκφ ηεο θαη ην κεγάιν αξηζκφ ησλ
δνχισλ ηεο. Δπίζεο, είλαη γλσζηή θαη ζηελ Ελληνική Μυθολογία, θπξίσο γηα
ηνλ κχζν ηεο Ωραίας Ελζνης. Η ζηξαηησηηθή δχλακε ηεο ΢πάξηεο νθεηιφηαλ
ζην ζχζηεκά ηεο Αγωγής πνπ είρε επηβάιεη ε λνκνζεζία ηνπ Λπθνχξγνπ,
θάηη πνπ ήηαλ κνλαδηθφ ζηελ Αξραία Διιάδα. Η ηζηνξηθή πεξίνδνο ηεο
΢πάξηεο αξρίδεη κεηά ηελ Κάζνδν ησλ Δωριζων γχξσ ζην 1100 π.χ., (αλ θαη
ε αξραηνινγία ππνζηεξίδεη φηη ε θάζνδνο ησλ Γσξηέσλ έγηλε αξγφηεξα)
θαη ηειεηψλεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Ρσκαηνθξαηίαο, αλ θαη ππάξρνπλ
ζαθείο ελδείμεηο γηα ηελ επίδξαζε ηνπ Μπθελατθνχ Πνιηηηζκνχ ζηελ
πεξηνρή πνιχ πξηλ ηελ άθημε ησλ Γσξηέσλ, πξάγκα πνπ ζεσξείηαη ε
πξντζηνξία ηεο Αξραίαο ΢πάξηεο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο Κιαζζηθήο
Αξραηφηεηαο ε ΢πάξηε ήηαλ κία απφ ηηο δχν πην ηζρπξέο πφιεηο-θξάηε
ζηελ Αξραία Διιάδα, καδί κε ηελ Αθήνα. Η ΢πάξηε άξρηζε λα αλαδχεηαη
σο πνιηηηθν-ζηξαηησηηθή δχλακε ζηελ Διιάδα θαηά ηελ αξρή ηεο
Αξρατθήο Δπνρήο κεηά ην ηέινο ησλ ζθνηεηλψλ ρξφλσλ ηεο Γεωμετρικής
Εποχής θαη έθηαζε ζηελ απφιπηε αθκή ηεο κεηά ηε λίθε ηεο ζηνλ
Πελοποννησιακό Πόλεμο επί ηεο Αζήλαο θαη ησλ ζπκκάρσλ ηεο, φηαλ θαη
πέηπρε λα επηβάιεη ηελ εγεκνλία θαη ηελ επηξξνή ηεο ζην κεγαιχηεξν
κέξνο ηνπ αξραηνειιεληθνχ θφζκνπ. Η εγεκνλία ηεο δελ θξάηεζε πνιχ
θαη κεηά ηηο ήηηεο ηεο απφ ηνπο Θεβαίνπο ην 371 π.Χ. ζηα Λεχθηξα θαη ην
362 π.Χ. ζηε Μαντίνεια έραζε ηελ παιαηά ηεο δχλακε, ηαπηφρξνλα θαη κε ηελ
άλνδν ηνπ βαζηιείνπ ηεο Μαθεδνλίαο άξρηζε λα παίδεη έλαλ
δεπηεξεχνληα ξφιν ζηα ειιεληθά πξάγκαηα. Κάπνηεο αλαιακπέο ηνλ 3ν
αηψλα π.ρ. δελ εκπφδηζαλ ηελ παξαθκή ηεο αθνινπζψληαο ηελ κνίξα ηνπ
ππφινηπνπ ειιεληθνχ θφζκνπ πνπ θαηαθηήζεθε απφ ηνπο Ρσκαίνπο.
΋κσο θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Ρσκαηνθξαηίαο ζπλέρηζε λα απνηειεί
πφιν έιμεο ιφγσ ηεο πινχζηαο ηζηνξίαο ηεο.

2. ΔΚΠΑΙΓΔΤ΢Η ΢ΣΗΝ ΑΡΥΑΙΑ ΢ΠΑΡΣΗ
Σηελ
΢πάξηε ηελ παηδεία είρε ξπζκίζεη κε λνκνζεζία ν Λπθνχξγνο, θνηλή
γηα φια ηα παηδηά, πνπ δνχζαλ θη εθπαηδεχνληαλ νκαδηθά κε ηελ
θξνληίδα ηεο πνιηηείαο. Η νηθνγέλεηα δελ είρε δηθαίσκα λα εθπαηδεχζεη
ην παηδί ηεο φπσο ήζειε, ην νπνίν αλέηξεθε κέρξη ηελ ειηθία ησλ επηά
εηψλ. ΢ηελ ζπλέρεηα ηελ επζχλε ησλ παηδηψλ είρε ε πνιηηεία.Γξάκκαηα
κάζαηλαλ ηα απνιχησο αλαγθαία, φιε ε άιιε παηδεία, απφβιεπε ζηελ
απνθιεηζηηθή εμππεξέηεζε ηεο ζηξαηησηηθά νξγαλσκέλεο ζπαξηηάηηθεο
πνιηηείαο.Ο Λπθνχξγνο είρε λνκνζεηήζεη ην "παηδεχεζζαη ηα πνιιά ηνπο
λεσηέξνπο ππφ ηεο ησλ γεηξαηηέξσλ εκπεηξίαο", νη γεξνληφηεξνη δειαδή
΢παξηηάηεο επφπηεπαλ ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά
ππνβάιινληαλ ζε θνπηαζηηθέο αζθήζεηο, ηηο νπνίεο επφπηεπαλ νη
Παηδνλφκνη, πνιίηεο ηεο ΢πάξηεο πνπ είραλ δηαθξηζεί γηα ην ζάξξνο, ηελ
αλδξεία θαη ηελ ελάξεηε δσή ηνπο.Η απφρηεζε πνιεκηθψλ αξεηψλ φπσο
ε αλδξεία, ε απηνζπζία, ε πεηζαξρία, ε αληνρή ζηνπο θφπνπο, ζηελ πείλα,
ζηε δίςα, ε θαξηεξία, ε ζσθξνζχλε, ν ζεβαζκφο ζηνπο άξρνληεο θαη
ζηνπο γεξνληφηεξνπο, αιιά αθφκα θαη ε άζθεζε ζηελ πνλεξηά ήηαλ νη
ζθνπνί απηήο ηεο νκαδηθήο εθπαίδεπζεο. Ο Ξελνθψληαο γξάθεη φηη ν
Λπθνχξγνο επέηξεπε ζηα παηδηά λα νξγαλψλνπλ θιεςηέο ηξνθίκσλ, γηαηί
ζθφπηκα δελ ηξεθφηαλ αξθεηά ζηα θνηλά ζπζζίηηα. ΢πλήζηδαλ έηζη λ'
αγξππλνχλ ηηο λχρηεο, λα ελεδξεχνπλ, λα εμαπαηνχλ γηα λα κπνξνχλ λα
θιέςνπλ. Έηζη αλαπηπζζφηαλ κηα κεγάιε εθεπξεηηθφηεηα πνπ ζα ηα
βνεζνχζε ζηελ δσή ηνπο ζαλ ελήιηθεο.Αλάινγε ήηαλ θαη ε εθπαίδεπζε
ησλ θνξηηζηψλ ηεο ΢πάξηεο. Η άζθεζε ηνπο ζε αγσλίζκαηα πάιεο,
αθνληίνπ, δξφκνπ, κέρξη ην 20ν έηνο(πξηλ ην γάκν), θαη ε αλάπηπμε ηνπ
αηζζήκαηνο ηεο ηηκήο θαη ηνπ θαζήθνληνο, απέβιεπε ζην λα γίλνπλ πγηείο
θαη ξσκαιέεο, ψζηε λα πξνζθέξνπλ ζηελ θνηλσλία ηθαλνχο πνιίηεο

3. Οπλισμός ΢παρτιατών
Πνηνο ήηαλ ινηπφλ ν νπιηζκφο απηνχ ηνπ ζηξαηνχ,πνπ ην φλνκά ηνπ ήηαλ
μαθνπζηφ ζε φιν ηνλ ηφηε αξραίν ειιεληθφ θφζκν?

Σα ελδχκαηα ησλ ΢παξηηαηψλ είραλ εξπζξφ ρξψκα, γηαηί θαηά ηνλ
Λπθνχξγν ην ρξψκα απηφ δεκηνπξγεί αξλεηηθή επίδξαζε ζηνλ
αληίπαιν, αιιά θαη έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα θξχβεη ηελ πιεγή, ζε
πεξίπησζε πνπ ν πνιεκηζηήο ηξαπκαηηδφηαλ.

Η πεξηθεθαιαία ηνπο ήηαλ Κνξηλζηαθνχ ηχπνπ.Αθφκε ππήξρε θαη
ην αλνηρηφ πηιφζρεκν θξάλνο, ην νπνίν απνηεινχζε κηα παξαιιαγή
ηνπ κάιιηλνπ θαπέινπ. Σν ραξαθηεξηζηηθφ απηνχ ηνπ θξάλνπο ήηαλ
φηη ζην πίζσ κέξνο ηνπ, ππήξρε γείζν ην νπνίν εθηεηλφηαλ πξνο ηα
θάησ, θηάλνληαο ιίγν πην πάλσ απφ ηνλ απρέλα.Ήηαλ ζπλήζσο
ράιθηλν ελψ ην ινθίν ηνπ ήηαλ δηαθνζκεκέλν κε δηάθνξα ρξψκαηα.
Μία αμηνζεκείσηε δηαθνξά ζηα θξάλε ησλ ΢παξηηαηψλ
αμησκαηηθψλ, είλαη φηη ην ινθίν βξηζθφηαλ ζε πιάγηα ζέζε πάλσ
ζην θξάλνο, θάηη πνπ δελ ίζρπε ζε άιινπο ζηξαηνχο ηεο επνρήο
εθείλεο.

Ο ζψξαθάο ηνπο απνηειείην απφ ραιθφ ή θαη δέξκα.

Η αζπίδα είρε ηελ δπλαηφηεηα λα θαιχςεη έλα αξθεηά κεγάιν
ηκήκα ηνπ ζψκαηνο ηνπ πνιεκηζηή (απφ ηα γφλαηα κέρξη θαη πάλσ
απφ ηνπο ψκνπο), πξνζηαηεχνληαο ηνλ έηζη αξθεηά, θαηά ηελ
δηάξθεηα ηεο κάρεο.

4. Δζσηεξηθά ζηελ αζπίδα έκπαηλαλ ιεπηέο μχιηλεο ζαλίδεο, ελψ ην ζηεθάλη
ηεο αζπίδαο ήηαλ εληζρπκέλν κε ραιθφ ζε φιν ηνπ ην κήθνο. Πάλσ ζε
απηφ ην ζηεθάλη ζηεξεσλφηαλ θαη ε κηα ιαβή απφ ηελ νπνία νη
πνιεκηζηέο θξαηνχζαλ ηελ αζπίδα. Η αζπίδα δηέζεηε επίζεο θαη ηκάληεο
κε ηνπο νπνίνπο ν πνιεκηζηήο είρε ηελ δπλαηφηεηα λα ηελ αλαξηήζεη
ζηελ πιάηε ηνπ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο πνξείαο. ΢ην εζσηεξηθφ κέξνο ηεο
αζπίδαο θαη αθξηβψο ζην θέληξν ηεο, βξηζθφηαλ ν πφξπαθαο, ε
κεηαιιηθή δειαδή ιαβή κέζα ζηελ νπνία πεξλνχζε ην αξηζηεξφ ρέξη,
ψζηε λα είλαη δπλαηή ε ζπγθξάηεζε ηεο αζπίδαο απφ ηνλ πνιεκηζηή. Σν
αξηζηεξφ ρέξη ινηπφλ πεξλνχζε κέζα απφ ηνλ πφξπαθα θαη εθάξκνδε
πάλσ ζε απηφλ, ιίγν πξηλ ηνλ αγθψλα, ελψ ε αξηζηεξή παιάκε ηνπ
πνιεκηζηή ζπγθξαηνχζε ηελ δεχηεξε ιαβή, ε νπνία βξηζθφηαλ πάλσ ζην
κεηαιιηθφ ζηεθάλη ηεο πεξηκέηξνπ ηεο αζπίδαο.
Ο πφξπαθαο ήηαλ έηζη ζρεδηαζκέλνο ψζηε λα κπνξεί λα αθαηξεζεί απφ
ηελ αζπίδα, φηαλ ν πνιεκηζηήο ην επηζπκνχζε. Απηφ ήηαλ έλα κέηξν
αζθαιείαο απφ πιεπξάο ησλ ΢παξηηαηψλ, ψζηε ζε ελδερφκελε εμέγεξζε
ησλ εηιψησλ, λα κελ είλαη δπλαηή ε ρξήζε ησλ αζπίδσλ, ζε πεξίπησζε
πνπ απηέο ζα έπεθηαλ ζηα ρέξηα ηνπο.
Ο ζηξαηφο ησλ Λαθεδαηκνλίσλ απνηεινχληαλ απφ ηηο κφξεο,ηα
κεγαιχηεξα απηνδηνηθνχκελα ηκήκαηα ηνπ ζπαξηηαηηθνχ ζηξαηνχ κε
δχλακε εμαθνζίσλ πεξίπνπ νπιηηψλ καδί κε ηνπο αμησκαηηθνχο,ε θάζε
κία απφ ηηο νπνίεο έθεξε έλα δηαθνξεηηθφ ζχκβνιν ζηελ αζπίδα ηεο.Οη
κφξεο ήηαλ έμη:ε κφξα ηεο ΢θηξίηηδνο,ησλ Ακπθιψλ,ηνπ Έινπο,ησλ
Γεξνλζξψλ θ.α.
Η κφξα ηεο ΢θηξίηηδνο είρε σο ζχκβνιν ην γεξάθη(Λαθψ ζηα αξραία
ζεκαίλεη γεξάθη,εμ „νχ θαη Λαθσλία)θαη ησλ Γεξνλζξψλ ηνλ
ζθνξπηφ(ζχκβνιν ηνπ ζενχ Άξε).Άιια ζχκβνια ήηαλ απηά ηνπ
ηαχξνπ,ηεο ιενπάξδαιεο,ηνπ καχξνπ θάπξνπ,ηνπ θηδηνχ θαη ηνπ
γνξγφλεηνπ(πνπ ζρεηηδφηαλ κε ηελ Αζελά,ζηελ κφξα ηεο θπξίσο
΢πάξηεο)θαζψο θαη ην γλσζηφ “Λ”.
Απφ ηα ηέιε ηνπ 8νπ π.ρ. αηψλα ε ζπαξηηάηηθε θνηλσλία απνηειείην απφ
ηξεηο ηάμεηο: ηνπο ΢παξηηάηεο, ηνπο Πεξίνηθνπο θαη ηνπο Δίισηεο.
Οη ΢παξηηάηεο απνηεινχζαλ ηελ άξρνπζα ηάμε θαη αζρνινχληαλ κε ηα
ζηξαηησηηθά ζέκαηα κφλν. Ήηαλ θάηνρνη πεδηλψλ θαη έθνξσλ πεξηνρψλ,
νπνίεο ψκνο θαιιηεξγνχζαλ νη Δίισηεο Πεξίθηνη ήηαλ νη ειεχζεξνη
θάηνηθνη ηεο νξεηλήο θαη παξάιηαο Λαθσλίαο, νη νπνίνη είραλ απηφλνκε
δηνίθεζε, δελ αλαιάκβαλαλ πνιηηηθά αμηψκαηα, αιιά πιήξσλαλ θφξνπο.
Αζρνινχληαλ κε ηελ γεσξγία, ηελ θηελνηξνθία, ηελ αιηεία, ηελ βηνηερλία
θαη ην εκπφξην.

5. Οη είισηεο απνηεινχζαλ ην θαηψηεξν θνηλσληθφ ζηξψκα ηεο αξραίαο
΢πάξηεο. Γελ είραλ πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη θχξηα ζρφιηα ηνπ ήηαλ ε
θαιιηέξγεηα ησλ αγξψλ.

Σν δφξπ πνπ ρξεζηκνπνηνχζε ν ΢παξηηαηηθφο ζηξαηφο είρε κήθνο
2,5 - 3 κέηξα ελψ ην μίθνο πνπ ρξεζηκνπνηνχζε νλνκαδφηαλ μπήιε.

Οη ΢παξηηάηεο ζηηο αζθήζεηο αιιά θαη ζην θπλήγη θνξνχζαλ
ππνδήκαηα. ΢ηηο κάρεο φκσο δελ ζπλήζηδαλ λα θνξνχλ γηα λα έρνπλ
θαιχηεξν θαη ζηαζεξφηεξν πάηεκα, αθνχ ζηηο ζπκπινθέο ζψκα κε
ζψκα, θαη φηαλ νη δχν αληίπαινη ζηξαηνί πξνζπαζνχλ λα ζπξψμνπλ
ν έλαο ηνλ άιιν ψζηε λα δηαζπάζνπλ ηελ ακπληηθή δηάηαμε ηνπ
αληηπάινπ, ρξεηάδεηαη λα παηνχλ γεξά, πξάγκα πνπ επηηπγράλεηαη
θαιχηεξα ρσξίο ππνδήκαηα.
Οη ΢παξηηάηεο ζπλήζηδαλ αθφκα λα έρνπλ καθξηά καιιηά φηαλ
πεξλνχζαλ ηελ εθεβηθή ειηθία. Τπάξρνπλ καξηπξίεο ζχκθσλα κε ηηο
νπνίεο κεηά ηελ κάρε γηα ηελ θαηάιεςε ηεο Θπξέαο κε ηνπο Αξγείνπο,
έλαλ απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο ερζξνχο ησλ ΢παξηηαηψλ, νη ΢παξηηάηεο
ζηακάηεζαλ λα αθήλνπλ πιένλ καθξηά καιιηά, ζέινληαο έηζη λα
δηαθνξνπνηεζνχλ απφ ηνπο Αξγείνπο νη νπνίνη έθαλαλ ην ίδην. Η άπνςε
ηνπ Λπθνχξγνπ ζρεηηθά κε ηελ καθξηά θφκε ήηαλ πσο απηή θάλεη ηνλ
άλδξα λα δείρλεη ςειφηεξνο, πην επηβιεηηθφο θαη λα πξνθαιεί
πεξηζζφηεξν θφβν ζηνλ ερζξφ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο κάρεο

6. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΓΟΜΗ ΢ΣΗΝ ΑΡΥΑΙΑ ΢ΠΑΡΣΗ
Θεζαπξνί ηεο αξραίαο ειιεληθήο ηέρλεο θαηαζηξαθήθαλ θαη
ιεειαηήζεθαλ, φπσο είλαη γλσζηφ, απφ ξσκαίνπο, θξάγθνπο
ζηαπξνθφξνπο, απφ ηνλ ελεηφ ζηξαηεγφ Μνξνδηλη θαη απφ ηνλ Άγγιν
(΢θσην γηα ηελ αθξίβεηα) Έιγηλ.
Αθφκε κεγάιε θαηαζηξνθή επήιζε απφ πεξηεγεηέο θαη απεζηαικέλνπο
κνπζείσλ, παλεπηζηεκίσλ θαη βαζηιηάδσλ ηεο Δπξψπεο, πνπ ήιζαλ ζηελ
Διιάδα ζηνπο ρξφλνπο ηεο ηνπξθνθξαηίαο, γηα λα απνζεζαπξίζνπλ
λνκίζκαηα, ρεηξφγξαθα, επηγξαθέο θαη έξγα ηέρλεο.
΋ινπο απηνχο ππέξβαιε ζε απιεζηία θαη ζε θαηαζηξνθέο πνπ
πξνθάιεζε ζηνπο πξνγνληθνχο ζεζαπξνχο ηεο Διιάδαο ν Άβαο Michel
Fourmont (1690/1746), απεζηαικέλνο ηνπ βαζηιηά ηεο Γαιιίαο
Λνπδνβίθνπ IE‟. Ο αββάο Fourmont μεπεξλάεη θαη ηνλ Έιγηλ φζν αθνξά
ζην βάλαπζν ηξφπν ηεο θαηαζηξνθήο ησλ κλεκείσλ, πνπ θπξηνιεθηηθά
αθάληζε, αιιά θαη ζηνλ απίζηεπην αξηζκφ ησλ αξραηνηήησλ πνπ
θαηάζηξεςε.
΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα θαλεί αξεζηφο ζην βαζηιηά ηνπ θαη λα
εμαζθαιίζεη απνθιεηζηηθά γηα εθείλνλ κνλφ ην δηθαίσκα ηεο κειέηεο θαη
ηεο εξεπλάο επηγξαθψλ θαη κλεκείσλ, κεηά ηελ θαηαγξαθή ηνπο
επηδηδφηαλ κε, παξαλντθή ζηελ θπξηνιεμία, καλία ζηελ θαηαζηξνθή ηνπο
επηραίξνληαο κάιηζηα γη‟ απηήλ. Ο Fourmont αλαδήηεζε επηγξαθέο ζηελ
Αζελά, ζηε ΢αιακίλα, ζηα Μέγαξα θαη ζηελ Πεινπφλλεζν, νπνχ
δηείζδπζε αθφκε θαη ζηα αγξηφηεξα κέξε ηεο Μάλεο.
Ο ίδηνο νκνινγεί ζε ρεηξφγξαθν ηνπ, πνπ ζψδεηαη καδί κε ην εκεξνιφγην
ηνπ, φηη ζπγθέληξσζε πάλσ απφ 1.500 επηγξαθέο ζηελ πεξηήγεζε ηνπ ην
1729 ζηελ Διιάδα. ΢ε επηζηνιή ηνπ πξνο ηνλ θφκε Maurepas, o
Fourmont θαπρηέηαη φηη θαηέζηξεςε(!) ηηο επηγξαθέο, γηα λα κελ
αληηγξαθνχλ απφ κειινληηθφ πεξηεγεηή!!! (…)(…)΋ζα γξαθεί ν
fourmont γηα ηελ θαηαζηξνθή πνπ έθαλε ζηε ΢παξηή εμεγνχλ θαη ηε
ζπαληφηεηα ησλ αξραηνηήησλ ζήκεξα ζηε θεκηζκέλε πφιε.΢εκεηψλεη
ινηπφλ ν Άβαο ηα εμήο απίζηεπηα: “επί 30 κέξεο θαη πιένλ 30, 40 θαη 60
εξγάηεο εθζεκειηψλνπλ, θαηαζηξέθνπλ, εμαθαλίδνπλ ηελ πφιε ηεο
΢πάξηεο. Μνπ ππνιείπνληαη 4 κνλφ πχξγνη λα θαηαζηξέςσ… Πξνο ην
παξφλ αζρνινχκαη κε ηελ θαηαζηξνθή ησλ ηειεπηαίσλ αξραηνηήησλ ηεο
΢πάξηεο. Καηαιαβαίλεηε (απνηείλεηαη ζην Maurepas) ηη ραξά
δνθηκάδσ(!).

7. Αιιά λα ε Μαληηλεία, ε ΢ηπκθαιία, ε Σεγέα θαη ηδηαίηεξα ε Νεκέα θαη ε
Οιπκπία αμίδνπλ ηελ εθ βάζνπο εθζεκειίσζε. (!!!!!!!!!)Έθαλα πνιιέο
πνξείεο αλαδεηψληαο αξραίεο πφιεηο απηήο ηεο ρσξάο θαη έρσ
θαηαζηξέςεη κεξηθέο. Αλάκεζα ηνπο ηελ Σξνηδελα, ηελ Δξκηφλε, ηελ
Σχξηλζα (tyrins ζην ρεηξφγξαθν αληί tiryns ), ηε κηζή 3αθξφπνιε ηνπ
Άξγνπο, ηε Φιηαζηά, ην θελέν…
Δηζέδπζα ζηε Μάλε.Δδψ θαη έμη εβδνκάδεο αζρνινχκαη κε ηελ
νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή ηεο ΢πάξηεο! Γθξεκίδνληαο ηα ηείρε, ηνπο
λανχο ηεο, κελ αθήλνληαο πέηξα ζηελ πέηξα ζα θάλσ θαη ηελ ηνπνζεζία
ηεο άγλσζηε ζην κέιινλ, γηα λα ηελ μαλαθάλσ εγψ γλσζηή. Έηζη ζα
δνμάζσ ην ηαμίδη κνπ. Γελ είλαη απηφ θάηη;”.
Καη πην θάησ: “ε ΢πάξηε είλαη ε πέκπηε πφιε πνπ θάηεζθαςα.
Αζρνινχκαη ηψξα κε ηελ θαηαζηξνθή ησλ βαζχηεξσλ ζεκειίσλ ηνπ
λανχ ηνπ Ακπθιαίνπ Απφιισλα. Θα θαηέζηξεθα θαη άιινπο αξραίνπο
ηφπνπο ην ίδην εχθνια, αλ κε άθελαλ. Σνλ πχξγν ηνλ γθξέκηζα
νινθιεξσηηθά.”
Γηα ηελ Σξνηδήλα αλαθέξεη: “γθξέκηζα φηη απέκεηλε απφ ηα νρπξά θαη
ηνπο λανχο ηεο.”. Καη κε απίζηεπηε αθέιεηα νκνινγεί: “απφ ηνπο
πεξηεγεηέο πνπ πξνεγήζεθαλ δελ ζπκάκαη λα ηφικεζε θαλείο λα
θαηεδαθίζεη πχξγνπο θαη άιια κεγάια θηίξηα!”.
Παξαλντθφο; εκηκαζήο; θαλαηηθφο ερζξφο ηνπ αξραίνπ πλεχκαηνο; δελ
μέξεη θαλείο ηελ αθξηβή απάληεζε. Ίζσο ιίγν απφ φια. Σν βέβαην
σζηφζν είλαη πσο ε θαηαζηξνθή πνπ πξνθάιεζε είλαη θνινζζηαία θαη ζ‟
απηήλ νθείιεηαη ε εμαθάληζε ηεο αξραίαο ΢πάξηεο, ηεο Σξνηδήλαο θαη
ηεο Δξκηφλεο.
΢χκθσλα κε ηα ζηνηρεία, πνπ ν ίδηνο δίλεη, κφλν ζηε ΢πάξηε πιήξσζε
1.200 εκεξνκίζζηα γηα ην γθξέκηζκα ησλ κλεκείσλ θαη ησλ θηηξίσλ πνπ
ζψδνληαλ αθφκε. Αλαηξηρηάδεη θαλείο κε ηε ζθέςε φηη ζα κπνξνχζε ν
Fourmont λα κεηαθέξεη ην βαξβαξηθφ κέλνο ζηελ Οιπκπία, πνπ ηελ
επίζθεςε ηεο κάιηζηα είρε πξνγξακκαηίζεη. Αιιά αλαθιήζεθε, επηπρψο,
ζηε Γαιιία ιίγν αξγφηεξα. (…)
Ο ρόλος της ΢παρτιάτισσας στην οικογένεια
Οη γπλαίθεο ηεο ΢πάξηεο ηχγραλαλ δηαθνξεηηθήο αληηκεηψπηζεο απφ ηηο
Αζελαίεο. Λφγσ ηεο νιηγαλζξσπίαο πνπ αληηκεηψπηδαλ νη ΢παξηηάηεο, ε
κεηξφηεηα θαηαιάκβαλε εμέρνπζα ζεκαζία. Σα ζειπθά κέιε ηεο
νηθνγελείαο παξέκελαλ ζε απηήλ κέρξη θάπνηα ειηθία. Μεηά ηα
αλαιάκβαλε ην θξάηνο, φπσο θαη ηα αγφξηα. Η θαηάιιειε ειηθία γάκνπ
γηα κηα ΢παξηηάηηζζα ήηαλ γχξσ ζηα είθνζη έηε.

8. Γεγνλφο πνπ ζήκαηλε φηη είρε νινθιεξψζεη βηνινγηθά ηελ αλάπηπμή ηεο,
ζε αληίζεζε κε ηε γπλαίθα ησλ Αζελψλ πνπ παληξεπφηαλ ζηελ εθεβεία.
΋ηαλ έθζαλε ζε απηή ηελ ειηθία, ν παηέξαο -θπξίσο ζηηο αξηζηνθξαηηθέο
ηάμεηο- αλαιάκβαλε λα βξεη ην γακπξφ γηα ηε γακήιηα ζπκθσλία. Έπεηηα,
ζηε ΢πάξηε ζπλεζίδνληαλ ε αξπαγή14 ησλ γπλαηθψλ απφ ηνπο άλδξεο,
πξάγκα άγλσζην ζηελ αζελατθή θνηλσλία. ΢ην ζπίηη ηνπ γακπξνχ φπνπ
κεηαθέξνληαλ ε θνπέια, ηελ αλαιάκβαλε κία γπλαίθα ηνπ ζπηηηνχ
ε λπκθεχηξηα15. Σεο έθνβε ηα καιιηά θαη ηελ έληπλε κε αληξηθά ξνχρα.
Σε λχρηα ηελ επηζθεπηφηαλ ν γακπξφο κε ζθνπφ λα ζπλεπξεζνχλ. Απηφο
ν γάκνο ζπλήζσο έκελε γηα κεξηθά ρξφληα θξπθφο. Σν πηζαλφηεξν είλαη
λα πξφθεηηαη γηα «γάκν ππφ δνθηκή»16. Αλ απφ ην γάκν απηφ δελ
πξνέθππηαλ απφγνλνη, πνπ ήηαλ ην δεηνχκελν, ηφηε ν γάκνο ιπφηαλ.
Δλδέρεηαη φκσο λα θξαηνχληαλ κπζηηθφο ν γάκνο, εάλ ν άλδξαο δελ είρε
ζπκπιεξψζεη ην ηξηαθνζηφ έηνο. Ο ιφγνο ήηαλ φηη απαγνξεπφηαλ λα
δήζεη ην αλδξφγπλν καδί, πξηλ ηελ ζπκπιήξσζε ηεο παξαπάλσ ειηθίαο
απφ ηνλ ίδην.
Να πξνζζέζνπκε επίζεο φηη νη ΢παξηηάηηζζεο, ιφγσ ηεο αγσγήο ηνπο δελ
αζρνινχληαλ κε ηελ νηθηαθή νηθνλνκία. Γελ θαηαπηάλνληαλ κε ην
λνηθνθπξηφ θαη ηηο αζρνιίεο ηνπ ζπηηηνχ. Με ηηο δνπιεηέο απηέο
θαηαπηάλνληαλ ην ππεξεηηθφ πξνζσπηθφ. Οη δνχιεο δειαδή. Δδψ
παξαηεξνχκε κία αθφκε δηαθνξά λννηξνπίαο ζε ζρέζε κε ηηο Αζελαίεο
λνηθνθπξέο πνπ έρνπλ επηθνξηηζζεί νη ίδηεο ηα ηνπ νίθνπ ηνπο.
Η κοινωνική θέση της γσναίκας στη ΢πάρτη
Σα θνξίηζηα κεηά ηε γέλλεζή ηνπο παξαδίδνληαλ ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο
γηα λα αλαηξαθνχλ, εθφζνλ δελ παξνπζίαδαλ θαλελφο είδνπο θαρεμία ή
δπζκνξθία. ΢ε απηή ηελ πεξίπησζε ηα εμέζεηαλ, φπσο θαη ηα αληίζηνηρα
δχζκνξθα θαη θαρεθηηθά αγφξηα ζηνπο Απνζέηεο 17. Η δηαθνξά ζε ζρέζε
κε ηελ Αζήλα ήηαλ φηη ε απφθαζε γηα ηελ έθζεζε ησλ βξεθψλ δελ
απνηεινχζε ηδησηηθή ππφζεζε ηνπ παηέξα, αιιά αλέθθιεηε απφθαζε ηεο
Γεξνπζίαο. Ήηαλ δειαδή θξαηηθή ππφζεζε, εληαζζφκελε ζηα πιαίζηα
ηνπ επγνληζκνχ18, πνπ ζπληζηνχζε ηελ επηιεθηηθή πξνηίκεζε ζηα πγηή
θαη αξηηκειή παηδηά.

9. Απφ θάπνηα ειηθία θαη κεηά ε πνιηηεία, πνπ ζεσξνχζε θηήκα ηεο φια ηα
παηδηά ησλ ΢παξηηαηψλ, αλαιάκβαλε ηελ αγσγή ησλ λεαξψλ θνξηηζηψλ.
Η εθπαίδεπζή ηνπο δελ δηέθεξε απφ εθείλε ησλ αγνξηψλ.
΢πλαλαζηξέθνληαλ ζε αγέιεο κε ζθνπφ λα ζθιεξαγσγεζνχλ, φπσο ηα
ζπλνκήιηθα ηνπο αγφξηα. Τπφθεηλην ζε παξφκνηεο αζιεηηθέο δνθηκαζίεο
θαη δηαθφξσλ εηδψλ θαθνπρίεο, ειαθξψο ελδεδπκέλα. Παξάιιεια
εκθαλίδνληαλ ζηηο ζξεζθεπηηθέο ενξηέο κχεζεο, φπσο ηα Ταθίλζηα19. ΢ηε
ζπγθεθξηκέλε ζξεζθεπηηθή εθδήισζε έπαηξλαλ κέξνο θαη ηα αγφξηα.
Η ΢παξηηαηηθή θνηλσλία έξηρλε ην κεγαιχηεξν βάξνο ηεο ζηε
ζθπξειάηεζε ησλ θνηλσληθψλ δεζκψλ κεηαμχ ησλ ειεπζέξσλ
΢παξηηαηψλ θαη ΢παξηηαηηζζψλ. Έζεηε ζε δεχηεξε κνίξα ηελ ηδησηηθή
θαη νηθνγελεηαθή δσή. Θεσξνχζαλ ηε ΢πάξηε σο κηα κεγάιε νηθνγέλεηα.
Πξφθξηλαλ ηελ ππαγσγή ηνπ αηφκνπ θαη ηεο νηθνγελείαο ζηελ επξχηεξε
θνηλσληθή νκάδα, κέζσ ηεο παξνρήο παξφκνηαο εθπαίδεπζεο ζε αγφξηα
θαη θνξίηζηα. Δληφο ηνπ πιαηζίνπ απηνχ επηηξέπνληαλ ην λα εθηίζεληαη
ζηα κάηηα ηνπ άξξελνο πιεζπζκνχ ηα γπκλά ή ληπκέλα αλάιαθξα
γπλαηθεία θνξκηά. Η εκθάληζε ησλ γπλαηθψλ, άιισζηε, έπαηδε ην
βαζηθφηεξν ξφιν ζηελ επηινγή ηνπο απφ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπο. Η
πξνίθα δηαδξακάηηδε δεπηεξεχνληα ξφιν. Δπηπιένλ ε ζπαξηηαηηθή αγσγή
ηνπο πξνζέδηδε κηα πην αξξελσπή ζπκπεξηθνξά απφ ηηο γπλαίθεο ησλ
άιισλ πφιεσλ. Ο ίδηεο, ζπλαηζζαλφκελεο ηελ απμεκέλε θνηλσληθή ηνπο
ζέζε ιεηηνπξγνχζαλ κε απηφ ηνλ ηξφπν, έρνληαο ηελ πιήξε ππνζηήξημε
ηνπ θξάηνπο.

10. Σνλ ίδην ζθνπφ εμππεξεηνχζε ν ζεζκφο ηεο πνιπαλδξίαο20. Η
ζπλήζεηα απηή ήηαλ αξθεηά δηαδεδνκέλε. ΢χκθσλα κε ηελ πνιπαλδξία
ηελ ίδηα γπλαίθα κνηξάδνληαλ δχν, ηξεηο, ηέζζεξηο ή πέληε άλδξεο, νη
νπνίνη ζπλήζσο ήηαλ αδέιθηα. Απηφ ην έζηκν επεθηείλνληαλ θαη ζηελ
πεξίπησζε πνπ έλαο ειηθησκέλνο είρε λέα ζχδπγν θαη επηζπκνχζε λα
απνθηήζεη παηδηά κε ην λα ηε θέξεη ζε επαθή κε έλαλ λέν θαη ξσκαιέν
άλδξα. ΋πνηνο επίζεο γηα θάπνηνπο ιφγνπο δελ επηζπκνχζε λα
παληξεπηεί, είρε ηε δπλαηφηεηα λα δεηήζεη κηα παληξεκέλε γπλαίθα θαη
κε ηελ πξνυπφζεζε ηεο ζπγθαηάζεζεο ηνπ ζπδχγνπ ηεο λα απνθηήζεη
καδί ηεο παηδηά. Γηαπηζηψλνπκε επνκέλσο φηη, απνθιεηζηηθφο ζηφρνο
απηήο ηεο ζπαξηηαηηθήο πξαθηηθήο ήηαλ πέξα απφ ηελ εζηθή ε
ππνζηήξημε ησλ δηθαίσλ θαη ησλ ζπκθεξφλησλ ηεο ζπαξηηαηηθήο
πνιηηείαο. Βαζηθή επηδίσμή ηνπο ήηαλ λα δηαηεξήζνπλ ηε ζηξαηησηηθή
ηνπο ηζρχ θαη λα απνηξέςνπλ ηελ νπνηαδήπνηε εμέγεξζε ησλ
πνιπαξίζκσλ εηιψησλ, νη νπνίνη θαξαδνθνχζαλ.
Η θέση της γσναίκας στην πολιτική ζωή της ΢πάρτης
Οη ΢παξηηάηηζζεο δελ είραλ άκεζε ζπκκεηνρή ζην πνιηηηθά δξψκελα ηεο
πφιεο ηνπο. Αλακθηζβήηεηα φκσο απνιάκβαλαλ κεγαιχηεξε ειεπζεξία
απφ ηηο γπλαίθεο ηεο Αζήλαο. Αζθνχζαλ αλακθίβνια επηξξνή ζηνπο
άλδξεο ηνπο. ΋κσο, ε ζεψξεζε ηεο ΢πάξηεο
σογπλαηθνθξαηνχκελεο21 πφιεο, έρεη λα θάλεη πεξηζζφηεξν ηφζν κε ηε
ζρεηηθή ειεπζεξία ησλ γπλαηθψλ φζν θπξίσο κε ηε αλεμάξηεηε
νηθνλνκηθή ηνπο ζέζε ζηε ΢παξηηαηηθή πνιηηεία. Η πεξίπησζε
ηεο παηξνχρνπ22 είλαη ραξαθηεξηζηηθή. Δίλαη αλάινγε ηεο επηθιήξνπ. Με
κία βαζηθή φκσο δηαθνξά. Η παηξνχρνο κνλαρνθφξε έρεη δηθαίσκα λα
θιεξνλνκήζεη ηελ πεξηνπζία ηνπ παηέξα ηεο. Απηή ε θιεξνλνκηά κπνξεί
λα ζεσξεζεί θαη σο πξνίθα. ΋κσο θαη ν παηέξαο πνπ βξίζθνληαλ ελ δσή,
πξνίθηδε κε έλα ζεβαζηφ πεξηνπζηαθφ ηνπ θνκκάηη ηελ θφξε ηνπ.
Δμάιινπ ν ίδηνο ν Αξηζηνηέιεο ζηα Πνιηηηθά23 αλαθέξεη φηη ζηελ επνρή
ηνπ, ηνλ 4ν αηψλα π.Υ, ηα δχν πέκπηα ηεο ζπλνιηθήο θαιιηεξγήζηκεο
έθηαζεο αλήθαλ ζε γπλαίθεο. Απηφ, βεβαίσο, ελδέρεηαη λα νθείιεηαη θαη
ζηελ νιηγαλδξία ηεο ΢πάξηεο εθείλε ηελ επνρή, ιφγσ ησλ αιιεπάιιεισλ
πνιέκσλ. Έηζη εμεγείηαη ε ζπγθέληξσζε ηφζσλ θιήξσλ ζηα ρέξηα ιίγσλ
γπλαηθψλ, κε επαθφινπζν ηελ αχμεζε ηεο πνιηηηθήο επηξξνήο ηνπο.

11. Λατρεία και θεότητες
΢ηελ Αξραία ΢πάξηε νη γπλαηθείεο ζεφηεηεο θαηείραλ εμέρνπζα ζέζε:
απφ ηνπο 50 λανχο πνπ θαηνλνκάδεη ν Παπζαλίαο, νη 34 είλαη
αθηεξσκέλνη ζε ζεέο.[76] Η Αζελά, κε κεγάιν πιήζνο επηθιήζεσλ,
ηηκάηαη πεξηζζφηεξν απφ φιεο. Ο Απφιισλ είρε ειάρηζηα ηεξά, σζηφζν ε
ζεκαζία ηνπ ήηαλ ηδηαίηεξε: έπαηδε ξφιν ζε φιεο ηηο κεγάιεο
ζξεζθεπηηθέο ενξηέο, ελψ ην ζεκαληηθφηεξν ζξεζθεπηηθφ κλεκείν ηεο
Λαθσλίαο ήηαλ ν «Θξφλνο ηνπ Απφιισλα» ζηηο Ακχθιεο. Αμίδεη λα
επηζεκαλζεί θαη ε ηδηαίηεξε ηηκή πνπ απνδηδφηαλ ζηνλ Γέισηα,
δεπηεξεχνπζα ζεφηεηα ησλ αξραίσλ Διιήλσλ, πνπ πξνζσπνπνηνχζε ην
γέιην.
Σηκέο απνδίδνληαλ επίζεο ζηνπο ήξσεο ηνπ ηξστθνχ θχθινπ. ΢χκθσλα
κε ηνλ Αλαμαγφξα ν Αρηιιέαο δερφηαλ ζετθέο ηηκέο θαη ππήξραλ δχν ηεξά
αθηεξσκέλα ζην φλνκά ηνπ. Δπίζεο ζενπνηεκέλνη ήηαλ νη Αγακέκλσλ,
Καζζάλδξα (ππφ ην φλνκα Αιεμάλδξα), Κιπηαηκλήζηξα, Μελέιανο θαη
Διέλε. Η ιαηξεία ηεο Διέλεο θαη ηνπ Μελέιανπ γηλφηαλ, ζχκθσλα κε
ηνλ Παπζαλία, ζην ιεγφκελν «Μελειάεην» ζηελ Αξραία Θεξάπλε. Η
ιαηξεία ηεο Διέλεο κάιινλ άξρηζε ηελ αξρατθή επνρή, αληηθαζηζηψληαο
κία πξνγελέζηεξε ζεά.
΢εκαληηθή ήηαλ επίζεο ε ιαηξεία πξνο ηνλ Κάζηνξα θαη ηνλ Πνιπδεχθε,
ηνπο Γηφζθνπξνπο, δηδχκνπο γηνπο ηνπ Γία. Ο Πίλδαξνο ηνπο ζεσξεί
«επηζηάηεο ηεο ΢πάξηεο»,[77] θαζψο ε παξάδνζε θαηνλνκάδεη ηελ πφιε
σο γελέηεηξά ηνπο. Η δπαδηθφηεηά ηνπο ζπκίδεη εθείλε ησλ δχν βαζηιέσλ.
΢ηνπο Γηφζθνπξνπο απνδίδνληαλ κηα ζεηξά απφ ζαχκαηα ηα νπνία
ζρεηίδνληαλ θπξίσο κε ηε ζσηεξία ζπαξηηαηηθψλ ζηξαηεπκάησλ.
Σέινο, ν Ηξαθιήο ζεσξνχηαλ ζηελ Αξραία ΢πάξηε θάηη ζαλ εζληθφο
ήξσαο,[78] αιιά θαη πξνζηάηεο – ζεφο ησλ λέσλ. Ο ζξχινο ηνλ ήζειε λα
βνεζά ηνλ Σπλδάξεσ λα αλαθηήζεη ην ζξφλν ηνπ. Δπίζεο πηζηεπφηαλ πσο
εθείλνο θαηαζθεχαζε ην λαφ ηνπ Αζθιεπηνχ ζηελ πφιε. Οη δψδεθα άζινη
ηνπ ήξσα εκθαλίδνληαλ ζπρλά ζηε ζπαξηηαηηθή εηθνλνγξαθία.
Θσσίες
Οη ΢παξηηάηεο, φπσο θαη νη ππφινηπνη Έιιελεο, ζπζίαδαλ ζηνπο ζενχο
ηνπο, ψζηε λα ηνπο εμεπκελίζνπλ θαη λα δεηήζνπλ ηελ βνεζεηά ηνπο.
Δίλαη γλσζηφ φηη πξηλ απφ θάζε κάρε, νη ΢παξηηάηεο πξνζέθεξαλ ζπζίεο
ζην ζεφ Έξσηα, θάηη ηέηνην δελ ήηαλ κφλν ζπλήζεηα ησλ ΢παξηηαηψλ,
αιιά θαη ησλ Γσξηέσλ ηεο Κξήηεο. Πνιινί πξνζπάζεζαλ λα ζπλδέζνπλ
ηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπζίεο κε ην ζεζκφ ηεο παηδεξαζηίαο.

12. Γιορτές
Η Αξραία ΢πάξηε είρε πνιιέο γηνξηέο, φπσο θαη νη ππφινηπεο αξραίεο
ειιεληθέο πφιεηο, Μεξηθέο απφ ηηο νπνίεο είραλ θάπνηα ηδηαίηεξα
ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ε γηνξηή ηεο Οξζίαο Αξηέκηδνο πνπ ήηαλ κία απφ
ηηο πην πεξίεξγεο ζηελ Αξραία Διιάδα, ιφγσ ηεο δηακαζηίγσζεο ησλ
έθεβσλ ΢παξηηαηψλ ζην βσκφ ηεο ζεάο. ΢ην ηεξφ ηνπ Απφιισλα ζην
Ακχθιαην ππήξρε θνηλή ιαηξεία ηνπ Απφιισλα θαη ηνπ Τάθπλζνπ, ιφγσ
ηεο ζρέζεο ησλ δχν ζεψλ. ΢ε απηέο ηηο γηνξηέο πεξηιακβάλνληαλ ζξήλνη
γηα ηνλ Τάθπλζν θαη κνπζηθέο θαη ρνξνί γηα ηνλ Απφιισλα. Σα Κάξλεηα
ή Κάξλεα ήηαλ ίζσο ε πην ζεκαληηθή γηνξηή ησλ Γσξηέσλ, πνπ ήηαλ
αθηεξσκέλε ζηνλ Απφιισλα Κάξλεην. Οη γπκλνπαίδεο ζπλδέζεθαλ κε
ηελ ιαηξεία ηνπ Απφιισλα, αλ θαη δελ ζπλδένληαη κε ηε ζπγθεθξηκέλε
γηνξηή. Γηλφληνπζαλ πνιινί αζιεηηθνί αγψλεο[79] ηηο εκέξεο ησλ
Κάξλεσλ. Άιιεο γηνξηέο ηεο ΢πάξηεο ήηαλ ηα Αγεηφξεηα πξνο ηηκήλ ηνπ
Γία θαη ηνπ Απφιισλα[80], ηα Αγξάληα πξνο ηηκήλ ησλ λεθξψλ,
ενξηαδφηαλ θαη ζε άιιεο πφιεηο ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ[80], ηα Αζάλαηα
πξνο ηηκήλ ηεο Αζελάο, ηα Αιθίδεηα, ηα Ακχθιαηα πξνο ηηκήλ ηνπ
Απφιισλα θαη ησλ Γηφζθνπξσλ, ηα Βξαζίδεηα πξνο ηηκήλ ηνπ πεζφληα
ζηξαηεγνχ Βξαζίδα, ηα Γπκλνπαίδηα πξνο ηηκήλ ηνπ Απφιισλα, ηεο
Άξηεκεο θαη ηεο Λεηνχο, φπνπ γηλφληνπζαλ εηήζηνη αζιεηηθνί αγψλεο
παίδσλ, ηα Γάκηα πξνο ηηκήλ ηεο ζεάο ηεο επθνξίαο, Γάκηαο, ηα
Γηαβαηήξηα πξνο ηηκήλ ηνπ Γία, πνπ ήηαλ θαζαξά Γσξηθή ηειεηή. Αθφκε
ππήξραλ ηα Διέληα, πξνο ηηκήλ ηεο Διέλεο θαη ηνπ Μελέιανπ, φπνπ
γηλφηαλ κεγάιε πνκπή παξζέλσλ πξνο ην Μελειάεην ζηε Θεξάπλε. Οη
΢παξηηάηεο είραλ πνιιέο γηνξηέο πνπ ηηο κνηξάδνληαλ κε ηνπο ππφινηπνπο
Έιιελεο[80]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΔΙΑ:
www.καηηα.gr
www.Wikipedia.gr
www.glosbe.gr
www.blogspot.gr

13. ΛΟΤΡΙΓΑ΢ ΑΝΓΡΔΑ΢(ν άξρνληαο ηεο γεο)
ΛΟΤΡΙΓΑ΢ ΢ΣΔΦΑΝΟ΢(ν άξρνληαο ηνπ δάζνπο)
ΜΑΓΓΙΝΑ΢ ΓΔΩΡΓΙΟ΢(ν MAGOR)
ΝΣΑΝΟ΢ ΓΗΜΗΣΡΗ΢(o άξρνληαο ηνπ θσηφο)
ΝΣΟΑ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΑ(ε αξρφληηζζα ησλ αηζέξσλ)
΢ΑΜΙΟ΢ ΠΑΤΛΟ΢(ν άξρνληαο ηεο ζάιιαζαο)
GOR
MITI
ΟΙ ΑΡΦΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ