1. Ο αινιγματώδης φόβος των ημερών
Η ζθέςε πσο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ε αζεξάπεπηε νιηθή θαηαζηξνθή δεκηνπξγεί πηα κηα
αξξσζηεκέλε θαηάζηαζε ζηνλ θόζκν, ιαλζάλνπζα θάπσο, αιιά πάληα ππαξθηή, πνπ νδεγεί πξνο
έλα θαηαιηζκό. Οη κειεηεηέο ησλ θνηλσληθώλ θαηλνκέλσλ παξαηεξνύλ πσο ππάξρεη θάηη πνπ
πεξηίπηαηαη ζηνλ θόζκν, ην νπνίν ζθηάδεη θαη πηθξαίλεη ηνπο αλζξώπνπο. Κη απηό είλαη ν
αηληγκαηώδεο θόβνο ησλ εκεξώλ καο, απηόο πνπ πξνέξρεηαη από ηελ απεηιή θαη ηελ ππνςία ηνπ
αηνκηθνύ πνιέκνπ. Ο θίλδπλνο απηνύ ηνπ όπινπ βξίζθεηαη ζε ελέξγεηα όρη ζαλ ζεξκόο πόιεκνο,
παξά ζαλ ςπρξόο πόιεκνο ησλ λεύξσλ θαη ηεο ππνςίαο κε ηνπο ζεόξαηνπο εμνπιηζκνύο θαη ηνπο
ππξεληθνύο ζηαζκνύο ησλ δύν ππεξδπλάκεσλ, ησλ δύν αθεληάδσλ ηνπ θόζκνπ κε ηελ απηαξρηθή
εζηθή ηνπο.
Ο θόβνο απηόο είλαη ξηδσκέλνο ζηελ ςπρηθή θαηάζηαζε ηνπ ζεκεξηλνύ αλζξώπνπ. Κη όκσο απηόο ν
αηληγκαηώδεο θόβνο ζε θαηάζηαζε αγσλίαο θαη άγρνπο δελ έπξεπε ζηηο εκέξεο καο λα θσιηάδεη
ηόζν βαζηά κέζα ζηηο ηερλνινγηθά θαη βηνκεραληθά νξγαλσκέλεο θνηλσλίεο καο, θνηλσλίεο πνπ ε
ηερληθή θαηλόηαλ λα εμαζθαιίδεη ηε δσή ησλ αλζξώπσλ, ηόζν όζν πνηέ άιινηε ζε πεξαζκέλεο
επνρέο. ΢ήκεξα νη θνηλσλίεο καο είλαη πξνθπιαγκέλεο από πείλα, θηώρεηα, αξξώζηηεο, επηδεκίεο,
ζενκελίεο θιπ. από ηα νπνία ππέθεξαλ ζε παξσρεκέλνπο ρξόλνπο νη ιανί.
Κη όκσο παξ' όια απηά ν ζεκεξηλόο άλζξσπνο κέζα ζηελ ηερλνπνηεκέλε θνηλσλία καο θαηέρεηαη
από αγσλία θαη από άγρνο, από δηζηαγκό θαη αλεζπρία θαη από κηα εηνηκόηεηα λα παληθνβιεζεί, λα
ράζεη ην λνπ ηνπ, λα πέζεη ζε ζύγρπζε θξελώλ. Μηα θαηάζηαζε, ε νπνία έξρεηαη ζε αληίζεζε, ζε κηα
παξάδνμε θαηλνκεληθά αληίζεζε κε ηελ ηόζν εμαζθαιηζκέλε θαινπέξαζε θαη επκάξεηα ηνπ, πνπ
πνηέ ζε ηέηνην βαζκό δελ ηε ζπλάληεζαλ ηα άηνκα θαη νη κάδεο. Μέζα δσήο πνπ νύηε ζε όλεηξν
δελ κπνξνύζε λα ηδεί ν άλζξσπνο πεξαζκέλσλ επνρώλ θαη πνιηηηζκώλ.
Κη όκσο είλαη δύζθνιν, - παξαηεξνύλ ςπρνιόγνη θαη θνηλσληνιόγνη - λα ζηήζεηο απέλαληη ζηελ
αγσλία θαη ζηελ αγρώδε θαηάζηαζε ηνπ ζεκεξηλνύ αλζξώπνπ ηε ζησηθή εζπρία εθείλε, πνπ είρε
έλαο αλαηνιίηεο ή έλαο άγξηνο πνπ αληίθξηδε ηνλ θίλδπλν πνπ παξακόλεπε γύξσ ηνπ. Απηόο ζαλ
λα ήμεξε από θαζεκεξηλή πείξα, εθείλν ην «επηθηλδύλσο δεηλ» πνπ είπε ν Νίηζε, θξάζε πνπ ύζηεξα
απ' απηόλ ηελ θαθνκεηαρεηξίζζεθαλ πνιύ. Ο άλζξσπνο όκσο ησλ βηνκεραληθώλ θνηλσληώλ θαη
αλέζεσλ ηνπ ηερληθνύ πνιηηηζκνύ θαίλεηαη, από ππεξβνιηθή δίςα γηα αζθάιεηα, λα ελεξγεί θαη λα
εμνπιίδεηαη, έηζη ώζηε λα εκπίπηεη ζε θαύιν θύθιν, λα πξνθαιεί ηελ θαηαζηξνθή ή λα βιέπεη όηη
δηαςεύδνληαη νη ειπίδεο αζθάιεηαο, πνπ δελ κπνξνύλ λα πξαγκαηνπνηεζνύλ, ρσξίο ηελ
θαηαζηξνθή θαη ηελ απηνθαηαζηξνθή ηνπ.
Η πιάλε απηή θαη ε δηάςεπζε απμάλνπλ ηελ αγσλία ηνπ, κεγαιώλνπλ ην άγρνο θαη αλεβάδνπλ
ηνλ θίλδπλν. Όζν πην έληνλα θαη ζύςπρα επηδηώθεη ηελ αζθάιεηα ηνπ, ηόζν θαη πην πνιύ ιεζκνλεί
πσο ζάλαηνο θαη δσή, δσή θαη θίλδπλνο είλαη ζηελά θαη αδηαρώξηζηα δεκέλα, ηόζν θαη πην πνιύ
αλαθαιύπηεη ηελ πιάλε ηνπ, αλαθάιπςε πνπ όιν θαη απμάλεη ηελ ηάζε ηνπ γηα αγσλία θαη θόβν. Σν
αηύρεκα ηνπ Σζεξλνκπίι επηβεβαηώλεη ηελ πιάλε ηνπ.
Ο θόβορ και ηο άγσορ πος κπςθοζέπνονηαι θαη απιώλνληαη κέζα ζηηο θαινζηεθνύκελεο θαη
απαζηξάπηνπζεο από κεραλέο θνηλσλίεο καο, είλαη γέλλεκα κηαο ιαλζάλνπζαο δπζαξέζθεηαο, ε
νπνία θαηέρεη ηνλ άλζξσπν κέζα ζηνλ ηειεηνπνηεκέλν θόζκν ηεο κεραλήο. Όζν πην πνιύ
αλαπηύζζεηαη θαη εθξαρύλεηαη ν ηερληθόο πνιηηηζκόο, ηόζν θαη πην ηπξαλληθά γίλεηαη ζηνλ άλζξσπν
ζπλεηδεηό ην κενό αςηήρ ηηρ πποόδος, ελόζσ απηή δελ ππεξεηεί έλα ςτηλό νόημα. Ελόζσ απηή
δελ ππνηάζζεηαη ζε έλαλ ςτηλό ανθπυπιζηικό ζκοπό, ςτηλόηεπο από ηο βιοηικό επίπεδο, ηην
άνεζη, ηη διαζκέδαζη, ηην απληζηία θιπ. παξόκνηα, εθόζνλ η ηεσνική ππόοδορ δεν καηεςθύνεηαι
ππορ μια ανώηεπη πποζπάθεια κι όσι ζε ιμπεπιαλιζηικέρ επιδιώξειρ.
Η ύπαπξη ηος ζημεπινού ανθπώπος έρεη δηρνηνκεζεί. Έρεη ζρηζζεί ζηα δπν, πνπ αλάκεζα ζ'
απηά ηα δηρνηνκεκέλα ηεο ύπαξμεο ηνπ ραίλεη έλα ράνο, απηό πνπ βξίζθεηαη αλάκεζα ζηελ
εμσηεξηθά αλαπηπγκέλε ηερληθή ηειεηόηεηα θαη ζηελ εζσηεξηθή αδπλακία θαη εζηθή πηώρεπζε
ηνπ αλζξώπνπ. Απ' απηό ην ράζκα αλαβαίλεη ν θόβνο, ην άγρνο θαη ε αγσλία, πνπ επηζθηάδνπλ θαηά
αηληγκαηώδε ηξόπν ηνλ θόζκν ησλ ρηιίσλ αζθαιεηώλ ηνπ!! Η δηάζηαζε απηή ηεο δηρνηόκεζεο ηνπ

2. αλζξώπνπ, ε νπνία όιν θαη γίλεηαη ζπλεηδεηή, όζν πην πνιύ πξνρσξεί ε αλάπηπμε ηνπ ηερληθνύ
πνιηηηζκνύ, όζν θαη αλεβαίλεη ε κεραληθή πξόνδνο, ηόζν απμάλεη ε έληαζε ηνπ θελνύ, ηόζν ν
άλζξσπνο νδεγηέηαη πξνο ην αδηέμνδν, ζηε δηαθσλία κε ηνλ ίδην ηνλ εαπηό ηνπ, ηόζν θαη θξνύεη ν
θόβνο ηε ζύξα ηνπ ζπλεηδεηνύ θαη ηξαληάδεη θαη ζείεη ηα θιείζξα ηεο αζθάιεηαο ηεο ύπαξμεο
ηνπ.
Ο θόβορ είναι ςπαπξιακόρ. Ο άλζξσπνο πνπ θαηόξζσζε ηόζν πνιιά ζην ηερληθό πεδίν,
ακθηβάιιεη, παξά ηηο πνιιέο ηνπ γλώζεηο θαη επηδεμηόηεηεο ηνπ, γηα ηνλ ίδην ηνλ εαπηό ηνπ,
ακθηβάιιεη πηα γηα ηε δύλακε ηνπ. Φνβάηαη ηώξα ηα δεκηνπξγήκαηα ηνπ, γηαηί δελ κπνξεί λα ηα
ηηζαζεύζεη, αθνύ δελ ηνπο έδσζε από ηελ αξρή θαηεύζπλζε πξνο πςειόηεξνπο ζθνπνύο. Γη' απηό
θαη όιν θαη πεξηκέλεη ηε βνήζεηα έμσ από ηνλ εαπηό ηνπ, από εμσηεξηθά κέηξα, από εμσηεξηθέο
νξγαλώζεηο, από πιηθέο θαιπηεξεύζεηο θιπ. Καη γηα όια απηά δε θηαίεη ε ηερληθή, παξά ν
άλζξσπνο πνπ έρεη ηόζν θνπξαζζεί, ώζηε λα κελ κπνξεί λα θαηεπζύλεη ηε καηηά ηνπ πξνο ηνλ ίδην
ηνλ εαπηό ηνπ θαη λα αλαδεηήζεη λα βξεη ηε δύλακε κέζα ηνπ, λα ζηεξηρζεί ζε δηθέο ηνπ
εζσηεξηθέο δπλάκεηο. Μόλν από κέζα ηνπ κπνξεί λα βξεη βνήζεηα, πνπ αλαδεηεί έμσ από ηνλ
εαπηό ηνπ, όπσο π.ρ. ζηνπο εμνπιηζκνύο θαη ζηα ππξεληθά κέζα, ζηνπο αληηδξαζηήξεο έζησ θαη γηα
εηξεληθνύο ζθνπνύο θιπ., απηά θαζεαπηά θαηαζηξνθηθά κέζα νηθνπκεληθήο δηάζηαζεο, ζαλ ηνλ
αληηδξαζηήξα ηνπ Σζεξλνκπίι, πνπ αληί λα βνεζνύλ σζνύλ πξνο ηελ απηνθαηαζηξνθή καο.
Έλαο θίλδπλνο, ν νπνίνο απεηιεί ην ζύγρξνλν άλζξσπν ηνπ ηερληθνύ πνιηηηζκνύ είλαη ε ίδηα ε
απξνζεμία ηνπ, πνπ κπνξεί λα ράζεη ην αίζζεκα ηεο επζύλεο θαη ηνλ έιεγρν ηνπ εαπηνύ ηνπ, αλ δε
βάιεη όξηα ζηνλ αρόξηαγν ζαπκαζκό ηνπ, ζηε ιαηξεία ηνπ πξνο ηε κεραλή θαη ζηελ απιεζηία
ηνπ. Αλ δελ πξνζέμεη θαη ράζεη ηνλ έιεγρν ηνπ εαπηνύ ηνπ θαη ηνπ έξγνπ ηνπ ζα θαηαιήμεη ζηελ
απηνθαηαζηξνθή ηνπ. «Η ηερληθή, είπαλ, νκνηάδεη κε έλα ιηνληάξη, ην νπνίν όκσο αθνύεη θαη καο
ππεξεηεί ελόζσ θξαηνύκε πξνζεθηηθά ηα κάηηα καο επάλσ ηνπ. Αιίκνλν, όκσο, αλ γίλνκε
απξόζεθηνη θαη ζηαζνύκε επηπόιαηα απέλαληη ηνπ, ηόηε απνηηλάδεη ηα δεζκά ηνπ θαη εθδηθείηαη
ηνλ θύξην ηνπ, ηνλ θαηά ζπαξάζζεη». Κάηη παξόκνην κε ηελ ππξεληθή ελέξγεηα θη εκάο.
Έλαο θίλδπλνο πάιη πνπ θξύβεηαη κέζα ζηελ ηερληθή γεληθά πξόνδν είλαη ε ύβξηο. ΢πνπδαίνη θαη
θσηηζκέλνη ηερληθνί άξρηζαλ από λσξίο λα πξνζπαζνύλ λα δηαγλώζνπλ ην ελσηηθό ζεκείν αλάκεζα
ζηνπο ηερληθνύο, εζηθνύο, θαη θαιιηηερληθνύο θαη θηινζνθηθνύο ζθνπνύο θαη πάζθηδαλ λα βξνπλ έλαλ
ηξόπν ζύλζεζεο ηέηνηαο πνπ λα δηθαηώλεη ηελ θνηλσληθή θαη αλζξώπηλε αμία ηεο ηερληθήο θαη λα
δακάδεη ηελ ύβξε (κε ην αξραίν ειιεληθό λόεκα) γηαηί γλσξίδνπλ, όηη ζηελ αγθαιηά, ζηνλ θόιπν θάζε
δύλακεο θσιηάδεη ν πεηξαζκόο γηα απώιεηα ηνπ κέηξνπ, γηα απώιεηα ηζνξξνπίαο. Η ύβπιρ είναι πάνηα ο
κίνδςνορ ηυν δςναηών. Κη απηή ηε δαηκνληθόηεηα ηε γλώξηζαλ όιεο νη επνρέο. Απ' απηή ζήκεξα
απεηινύκαζηε πνιύ. Άιισζηε, όζν πην αλεκπόδηζηα αλαπηύζζεηαη έλα ζρήκα, ηόζν θαη πην γξήγνξα
κεγαιώλεη θαη απνθηά δύλακε επίδξαζεο πνιύκνξθε θαη πνιύηξνπε, όζν πην αλαπάληερα εηζρσξεί ζηε
δσή, όιν θαη κε λέεο εθπιήμεηο, όπσο γίλεηαη κε ηελ ηερληθή, ηόζν θαη πην κεγάινο γίλεηαη ν
θίλδπλνο ηεο απζάδεηαο, ηεο απώιεηαο ηνπ κέηξνπ. Ο θίλδπλνο βξίζθεηαη ζην όηη ε ηερληθή θαίλεηαη
λα παξνπζηάδεηαη ρσξίο κέηξν, Γη’ απηό νη δπλάκεηο εθείλεο πνπ ζα θξαηνύζαλ ηελ ηζνξξνπία, ην
κέηξν, έκεηλαλ πνιύ πίζσ.
Ο ηερληθόο βηνκεραληθόο καο πνιηηηζκόο επέβαιε ηελ επηθξάηεζε ηεο Χπηζιμοθηπικήρ ζκέτηρ,
νπόηε θαη θπξηάξρεζε ε ζκοπιμόηηηα, απηή πνπ πιεκκύξηζε όια ηα πεδία ησλ βησκάησλ καο, ώζηε λα
ράζεη ν ζύγρξνλνο άλζξσπνο θάζε θαηεύζπλζε πξνο ην ύςηζην. Απηή πνπ ηνλ νδεγεί σο ηελ απώιεηα ηεο
θαζαπηό αλζξώπηλεο νπζίαο ηνπ, ώζηε λα πξνζθέξεη ηελ πξνζσπηθόηεηα ηνπ ζην βσκό ηεο ηερληθήο. Με
θίλδπλν λα ράζεη ηελ αλζξώπηλε αμία ηνπ, αθόκε θαη ηε δσή ηνπ. Κάησ από ην ίδην ην έξγν ηνπ, όηαλ
δελ είλαη ζε ζέζε λα ζηαζεί απέλαληη ζηε ιάκπνπζα κεραληθή θαη ηερληθή πξόνδν κε ςτηλή
ςπεςθςνόηηηα, κε ςτηλό ήθορ εςθύνηρ. Μόλν κ' απηό κπνξνύκε λα δηαβνύκε ηηο ζθηεξέο πιεπξέο ηεο
ηερληθήο θαη θπξίσο ηελ πην ζθνηεηλή θαη επηθίλδπλε όςε ηεο, ηνλ θίλδπλν κηαο απηνθαηαζηξνθήο ηεο
αλζξσπόηεηαο, ηελ απεηιή λα ππνθύςεη ε αλζξσπόηεηα ζηα ίδηα ηεο ηα όπια, ζηα πην ηειεηνπνηεκέλα
κεραληθά κέζα ηεο, κε θίλδπλν λα ηαθεί θάησ από ην έξγν ηεο.
Απηή ε απειλή πνπ ζηέθεηαη κπξνζηά καο, κπξνζηά ζηελ αλζξσπόηεηα, έπξεπε λα είρε γίλεη πηα
ζπλεηδεηή ζηνπο ιανύο ηεο γεο ύζηεξα από ηε ξίςε ηεο αηνκηθήο βόκβαο ζηηο βηνκεραληθέο πόιεηο ηεο

3. Ιαπσλίαο Υηξνζίκα θαη Ναγθαζάθη. Δπζηπρώο ην θαθό δελ άλνημε ηα κάηηα ηνπ θόζκνπ θαη θπξίσο ησλ
αθεληάδσλ ησλ δπν ππεξδπλάκεσλ. Αο ειπίζακε, πσο ην γεγνλόο ηνπ Σζεξλνκπίι πνπ ην δειεηήξην ηνπ
εμαπιώζεθε επάλσ ζηε γε, ζα αλνίμεη ηα κάηηα ησλ θπβεξλώλησλ ηνπο ιανύο, ώζηε λα ζθεθζνύλ πηα
ηελ απηνθαηαζηξνθή καο αθόκε θαη από αληηδξαζηήξεο γηα όρη πνιεκηθνύο ζθνπνύο. Ο μεγάλορ θόβορ
πνπ καο θαηέρεη ζήκεξα από ηελ ππξεληθή ξαδηελέξγεηα κπνξεί λα γίλεη θαξπνθόξνο, αλ, όπσο
αλαθέξακε παξαπάλσ, νη δπν θαηά πξώην ιόγν ππεξδπλάκεηο θαη θνληά ζ' απηέο όινη νη ιανί ηεο
γεο αλαγλσξίζνπλ ηηο αηηίεο ηνπ θόβνπ καο, θαη αλ δώζνπλ πςειό λόεκα ζε ό,ηη αθνξά ηελ
ηειεηνπνίεζε ηεο κεραλήο, ώζηε λα ηηζαζεύζνπλ ηηο εμσηεξηθέο δπλάκεηο απηέο πνπ νη ίδηνη ηηο
θάιεζα, πνπ ηώξα απηέο ηνπο σζνύλ ζηελ απηνθαηαζηξνθή.
Σν ζέκα είλαη αλ θαη σο πνην ζεκείν ν ζύγρξνλνο άλζξσπνο θαη κε πνην ξπζκό ζα κπνξέζεη λα
πξαγκαηνπνηήζεη ηε ζηξνθή πξνο ηνλ έζσ θόζκν ηνπ, ώζηε λα αληιήζεη απ' εθεί ηε δύλακε λα
θαηεπζύλεη ηελ ηερληθή πξνο πςεινύο ζθνπνύο. Κη απηή ε ζηξνθή εμαξηάηαη από ηελ υπίμανζη ηυν
δςνάμευν ηηρ ηγεζίαρ πξώηα ησλ δςο ςπεπδςνάμευν θαη θπζηθά θαη όισλ ησλ ιαώλ, πνπ ζα
θάλνπλ όξακα θαη ηδαληθό ηνπο ηε ζηξνθή ηεο ηερληθήο πξνο ςτηλούρ ανθπυπιζηικούρ ζκοπούρ και
ειπηνικούρ, πνπ δε ζα είλαη κε θαλέλα ιόγν επηθίλδπλνη θαη πέξα από ηελ σξηκόηεηα ηεο εγεζίαο
ησλ δπν ππεξδπλάκεσλ θαη εμαξηάηαη από ηελ πξνζπκία ησλ πιαηύηεξσλ ζηξσκάησλ λ'
αθνινπζήζνπλ απηό ην ηδαληθό, λ' αθνινπζήζνπλ ηνπο δείρηεο ησλ λέσλ δξόκσλ, ώζηε λα
εξγαζζνύλ γηα ηε δεκηνπξγία ελόο θόζκνπ ζηεξεσκέλνπ ζε ανώηαηερ πάνηα αξίερ.
Δπζηπρώο κπνξεί λα πεη θαλέλαο, όπσο βξίζθνληαη θαη θείληαη ζήκεξα ηα πξνβιήκαηα ηνπ
«ζύκπαληνο θόζκνπ», ε ηύρε ηνπ θόζκνπ εμαξηάηαη επάλσ ζηε γε από ην πόζο ηιρ δςο ςπεπδςνάμειρ
δεν ηιρ κςβεπνούν παπανοφκοί άνηπερ, παπά άνθπυποι ηηρ απλήρ κοινήρ λογικήρ. Αθξηβώο ζην ζεκείν
απηό βξίζθεηαη ζήκεξα ε ύπαξμε ή ην νινθαύησκα ηεο αλζξσπόηεηαο. Ο θαθόο ρεηξηζκόο, δειαδή
ην αηύρεκα ηνπ αληηδξαζηήξα Σζεξλνκπίι, θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο ξαδηελέξγεηαο ηνπ ζε
παγθόζκηα θιίκαθα, καο δηδάζθεη πσο ζα ζσζνύκε κόλν θαη κόλνλ, αλ πξπηαλεύεη ε απιή ινγηθή
ηνπ θνηλνύ αλζξώπνπ, αιιηώο ε απηνθαηαζηξνθή καο είλαη πξνδηαγξακκέλε.
Οη εξοπλιζμοί δε καο ζώδνπλ, ηνπλαληίνλ καο ζάθηνπλ θαη κόλνλ ε θνηλή ινγηθή καο ζώδεη,
απηή πνπ δπζηπρώο ζπαλίδεη. Σελ θαηαπλίγνπλ ηα πάζε θαη νη αλνξζνινγηθέο δπλάκεηο πνπ
θνριάδνπλ θαη θαηεπζύλνπλ ηα δσώδε έλζηηθηα... ηνπ αλζξώπνπ.
ΙΩ. Ν. ΞΗΡΟΣΤΡΗ΢ Πεξ. «ΠΟΛΙΣΙΚΑ ΘΕΜΑΣΑ», η. 529, 23-29 Μαΐνπ 1986