đáNh giá kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán sỏi cơ học

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/
i
BỘ Y TẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y DƢỢC - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRIỆU MẠNH TOÀN
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ SỎI BÀNG QUANG
BẰNG NỘI SOI TÁN SỎI CƠ HỌC TẠI BỆNH VIỆN
ĐA KHOA TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP BÁC SĨ NỘI TRÚ BỆNH VIỆN
Thái Nguyên 2014

ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài “Đánh giá kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán
sỏi cơ học tại bệnh viện Đa khoa Trung ƣơng Thái Nguyên” là do bản thân tôi thực hiện.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng công bố trong bất cứ
nghiên cứu nào khác.
.
Thái Nguyên, tháng 11 năm 2014
Tác giả
Triệu Mạnh Toàn
BỘ Y TẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y DƢỢC - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRIỆU MẠNH TOÀN
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ SỎI BÀNG QUANG
BẰNG NỘI SOI TÁN SỎI CƠ HỌC TẠI BỆNH VIỆN
ĐA KHOA TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Ngoại Khoa
Mã số: NT 62 72 07 50
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP BÁC SĨ NỘI TRÚ BỆNH VIỆN
Hƣớng dẫn khoa học: TS. VŨ THỊ HỒNG ANH
Thái Nguyên 2014

iii
LỜI CẢM ƠN
Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn TS. Vũ Thị Hồng
Anh người đã tận tâm hướng dẫn tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành
luận văn này.
Xin được bày tỏ lòng biết ơn các thầy trong Hội đồng bảo vệ luận văn tốt nghiệp đã giúp đỡ
tôi trong quá trình xây dựng đề cương và hoàn thành khóa luận.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, phòng đào tạo sau đại học, các thầy cô
trong bộ môn ngoại - Trường đại học Y Dược Thái Nguyên; Ban giám đốc, tập thể khoa
Ngoại - Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên, Bệnh viện trường đại học Y Dược
Thái Nguyên đã dạy bảo, tạo những điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và
nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, phòng kế hoạch tổng hợp, khoa ngoại tiết
niệu - Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên và tập thể khoa phẫu thuật tiết niệu -
Bệnh viện Hữu Nghị Việt Đức đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi trong quá trình học
tập và thực hiện luận văn.
Xin cảm ơn cha mẹ và gia đình, những người luôn bên tôi động viên, dành cho tôi
những điều kiện thuận lợi nhất để học tập và nghiên cứu. Xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp
và các bạn nội trú đã giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập. Cảm ơn tất cả các
bệnh nhân trong nghiên cứu và thân nhân của họ đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận
văn này.
Thái Nguyên, ngày tháng 11 năm 2014
Triệu Mạnh Toàn

iv
CHỮ VIẾT TẮT
BA Bệnh án
Be Bénique: Que nong niệu đạo
BN Bệnh nhân
BQ Bàng quang
ĐM Động mạch
NXB Nhà xuất bản
NQ Niệu quản
UIV Chụp niệu đồ tĩnh mạch
(Urographie Intraveineuse)

v
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Phân bố đối tƣợng theo tuổi và giới ........................................................... 32
Bảng 3.2. Phân bố đối tƣợng nghiên cứu theo nghề nghiệp ....................................... 32
Bảng 3.3. Phân bố đối tƣợng nghiên cứu theo địa dƣ và dân tộc ............................... 33
Bảng 3.4. Lý do vào viện............................................................................................ 34
Bảng 3.5. Triệu chứng lâm sàng................................................................................. 34
Bảng 3.6. Kết quả xét nghiệm nƣớc tiểu..................................................................... 36
Bảng 3.7. Kết quả điều trị khi bệnh nhân ra viện ....................................................... 38
Bảng 3.8. Ảnh hƣởng của giới tới thời gian phẫu thuật.............................................. 38
Bảng 3.9. Đặc điểm số lƣợng sỏi của các đối tƣợng................................................... 39
Bảng 3.10. Ảnh hƣởng của số lƣợng sỏi tới thời gian phẫu thuật .............................. 39
Bảng 3.11. Ảnh hƣởng của kích thƣớc sỏi tới thời gian phẫu thuật ........................... 40
Bảng 3.12. Các triệu chứng lâm sàng khám lại .......................................................... 41
Bảng 3.13. Kết quả siêu âm ở bệnh nhân khám lại..................................................... 41

vi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Tiền sử bệnh của các đối tƣợng nghiên cứu.....................................................33
Biểu đồ 3.2. Thời gian phát hiện bệnh ở các nhóm tuổi...................................................... 35
Biểu đồ 3.3. Biến chứng sau mổ.......................................................................................... 37
Biểu đồ 3.4. Đặc điểm kích thƣớc sỏi ở các đối tƣợng........................................................ 40

vii
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Thiết đồ cắt dọc qua chậu hông ở nữ..................................................................... 4
Hình 1.2. Thiết đồ cắt dọc qua chậu hông ở nam .................................................................. 5
Hình 1.3 Hình thể trong bàng quang ở nam giới .................................................................. 6
Hình 1.4. Hình ảnh của sỏi BQ trên phim hệ tiết niệu không chuẩn bị............................... 12
Hình 1.5. Sỏi bàng quang trên phim UIV............................................................................ 13
Hình 1.6. Hình ảnh sỏi bàng quang trên siêu âm................................................................ 14
Hình 2.1: Hệ thống dàn máy nội soi hãng stryker ............................................................... 28
Hình 2.2: Kìm kẹp sỏi bàng quang và optic của hãng stryker............................................. 28

viii
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ ........................................................................................................................1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU.....................................................................................3
1.1. Đặc điểm giải phẫu của bàng quang ................................................................................3
1.2. Cơ chế bệnh sinh của sỏi bàng quang..............................................................................9
1.3. Phân loại sỏi bàng quang ...............................................................................................10
1.4. Triệu chứng sỏi bàng quang...........................................................................................10
1.5. Các phƣơng pháp điều trị sỏi bàng quang .....................................................................16
Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................22
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu ....................................................................................................22
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ...............................................................................................22
2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu..................................................................................................23
2.4. Phƣơng pháp phẫu thuật thực hiện trong nghiên cứu ....................................................27
2.5. Thu thập và xử lý số liệu ...............................................................................................30
2.6. Đạo đức nghiên cứu.......................................................................................................30
Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.................................................................................32
3.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của đối tƣợng nghiên cứu ....................................32
3.2. Kết quả điều trị ..............................................................................................................46
Chƣơng 4. BÀN LUẬN........................................................................................................42
4.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng..............................................................................42
4.2. Kết quả điều trị ..............................................................................................................49
KẾT LUẬN...........................................................................................................................61
KHUYẾN NGHỊ...................................................................................................................62
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Sỏi tiết niệu là một bệnh lý thƣờng gặp với tỷ lệ bệnh vào khoảng 2% -
3% dân số và thay đổi tuỳ theo từng vùng [51]. Tỉ lệ bệnh sỏi tiết niệu thay đổi
theo tuổi, giới, chủng tộc và cao hơn ở những cộng đồng sống ở vùng núi cao
[36], sa mạc và nhiệt đới. Ở Mỹ, tỷ lệ sỏi tiết niệu ở đàn ông là 12%, phụ nữ
6% [40].
Ở Việt nam tỷ lệ bệnh nhân sỏi tiết niệu chiếm khoảng 1- 3% dân số và
chiếm 30 - 40% bệnh lý tiết niệu nói chung. Sỏi bàng quang chiếm khoảng
30% sỏi hệ tiết niệu [7].
Triệu chứng lâm sàng của sỏi bàng quang thƣờng điển hình. Do đó,
việc chẩn đoán sỏi bàng quang không khó khăn, thậm chí bằng lâm sàng cũng
có thể chẩn đoán đƣợc. Tuy nhiên có không ít bệnh nhân bị sỏi bàng quang
đến viện khi đã có biến chứng nhƣ nhiễm khuẩn niệu, suy thận [8].
Trƣớc đây, điều trị sỏi bàng quang chủ yếu bằng mổ mở lấy sỏi. Tuy
nhiên, phƣơng pháp này có nhƣợc điểm thời gian nằm điều trị kéo dài, vết mổ
làm mất thẩm mỹ và tỷ lệ biến chứng sau mổ nhƣ nhiễm trùng vết mổ, rò nƣớc
tiểu còn cao [19]. Hiện nay, có nhiều phƣơng pháp điều trị sỏi bàng quang
khác nhƣ nội soi tán sỏi cơ học [62], nội soi tán sỏi bằng siêu âm [63], nội soi
tán sỏi bằng laser [46], lấy sỏi qua da [37], tán sỏi ngoài cơ thể [51]
Trong điều kiện nƣớc ta hiện nay, nội soi tán sỏi cơ học đƣợc áp dụng
rộng rãi và trở thành phƣơng pháp điều trị chủ yếu do có nhiều ƣu điểm nhƣ:
hiệu quả, an toàn, thời gian nằm viện ngắn, bệnh nhân sớm trở lại với cuộc
sống và công việc. Có nhiều nghiên cứu về điều trị sỏi bàng quang bằng tán
sỏi cơ học và cho kết quả rất tốt. Theo nghiên cứu của Đàm Văn Cƣơng
(1995) [2], Anil Kumar (2004) [35], Vũ Hồng Thịnh (2004) [27], Lê kế

2
nghiệp (2013) [20], số bệnh nhân đạt kết quả tốt từ 90% - 97%, không có kết
quả xấu. Thời gian nằm viện trung bình từ 2 ngày đến 5 ngày.
Tại bệnh viện Đa Khoa Trung Ƣơng Thái Nguyên sau hơn 10 năm triển
khai, phƣơng pháp nội soi tán sỏi cơ học đã trở thành phƣơng pháp chủ yếu
điều trị sỏi bàng quang và đƣợc thực hiện thƣờng quy. Để đánh giá một cách
khách quan kết quả điều trị và biến chứng của phƣơng pháp này, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu: ‘‘Đánh giá kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội
soi tán sỏi cơ học tại Bệnh viện Đa Khoa Trung Ương Thái Nguyên’’ nhằm
2 mục tiêu:
1. Mô tả một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng sỏi bàng quang được
điều trị bằng nội soi tán sỏi cơ học tại bệnh viện Đa Khoa Trung
Ương Thái Nguyên.
2. Đánh giá kết quả điều trị và phân tích một số yếu tố ảnh hưởng tới
kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán sỏi cơ học tại bệnh
viện Đa Khoa Trung Ương Thái Nguyên.

3
Chƣơng 1
TỔNG QUAN
1.1. Đặc điểm giải phẫu của bàng quang
1.1.1. Hình thể ngoài của bàng quang
Bàng quang là một tạng rỗng, nằm dƣới phúc mạc có hình dạng kích
thƣớc và vị trí thay đổi theo số lƣợng nƣớc tiểu chứa bên trong. Ở ngƣời
trƣởng thành và khi rỗng bàng quang nằm hoàn toàn trong chậu hông bé. Ở
trẻ nhỏ bàng quang có hình quả lê [4]. Khi trẻ 5 - 6 tuổi bàng quang tụt xuống
vùng chậu hông, phần ống niệu rốn teo dần và biến thành dây chằng rốn giữa
hay dây treo bàng quang. Ở ngƣời già bàng quang hơi nhô lên trên về phía ổ
bụng do trƣơng lực của các cơ thành bụng yếu.
Ngƣời trƣởng thành khi bàng quang rỗng có thể ví nhƣ một hình tứ giác
với 4 mặt: mặt trên, mặt đáy và 2 mặt dƣới bên. Hai mặt dƣới bên gặp nhau ở
phía trƣớc gọi là đỉnh bàng quang. Phần giữa đỉnh và đáy là thân bàng quang.
Góc hợp bởi mặt đáy và 2 mặt dƣới bên bàng quang là lỗ niệu đạo trong, qua
đó thông với niệu đạo. Phần bàng quang quây quanh lỗ niệu đạo trong gọi là
cổ bàng quang [3].
Trên thiết đồ đứng dọc, bàng quang có hình chữ Y. Hai thành trƣớc và
sau chếch xuống dƣới, ở hai góc có 2 niệu quản đổ vào bàng quang.
Khi bàng quang căng, mặt trên vồng lên, mặt trƣớc bàng quang áp vào
vùng hạ vị ở trên xƣơng mu. Mặt trên và một phần mặt đáy bàng quang đƣợc
phúc mạc che phủ, phần bàng quang ở hai mặt dƣới bên (sát mặt sau thành
bụng và ngay trên xƣơng mu) không có phúc mạc che phủ, nên trong chấn
thƣơng bàng quang có thể vỡ trong hay ngoài phúc mạc.

4
Hình 1.1. Thiết đồ cắt dọc qua chậu hông ở nữ
(Nguồn: Attlas giải phẫu ngƣời [6])
1. Tử cung 5. Niệu đạo
2. Mặt trên 6. Trực tràng
3. Đỉnh bàng quang 7. Âm đạo
4. Mặt dƣới bên
Khi bàng quang rỗng, phúc mạc sau khi phủ lên bàng quang sẽ trải ra
xung quanh và lật lên trên để che phủ thành bên và thành bụng trƣớc ở ngay
trên khớp mu.

5
Hình 1.2. Thiết đồ cắt dọc qua chậu hông ở nam
(Nguồn: Attlas giải phẫu ngƣời [6])
1. Ruột non 5. Túi cùng bàng quang trực tràng
2. Lỗ niệu quản 6. Trực tràng
3. Xƣơng mu 7. Tuyến tiền liệt
4. Khoang Retzius
1.1.2. Hình thể trong của bàng quang
Mặt trong bàng quang đƣợc che phủ bởi một lớp niêm mạc, khi bàng
quang rỗng niêm mạc xếp tạo thành các nếp niêm mạc, khi bàng quang căng,
nếp niêm mạc mất đi.

6
Hai lỗ niệu quản đổ vào bàng quang cùng với lỗ niệu đạo tạo thành một
tam giác cân nằm ở mặt sau dƣới của bàng quang gọi là tam giác bàng quang
(tam giác trigone [61]). Giữa hai lỗ niệu quản, niêm mạc nổi lên tạo nên nếp
gian niệu quản (gờ liên niệu quản), là mốc tìm 2 lỗ niệu quản trong nội soi.
Hình 1.3 Hình thể trong bàng quang ở nam giới
(Nguồn: Giải phẫu học sau đại học [3])
1. Dây chằng rốn giữa 2. Nếp gian niệu quản 3. Lỗ niệu quản
4. Tam giác bàng quang 5. Tuyến tiền liệt 6. Lỗ ống phóng tinh 7. Lồi tinh.
1.1.3. Liên quan của bàng quang
Liên quan với hai mặt dưới bên
Khi bàng quang rỗng, liên quan với xƣơng mu, khớp mu và đám rối
tĩnh mạch bàng quang nằm trong khoang mỡ sau xƣơng mu. Khi bàng quang

7
đầy, 2 mặt dƣới bên trở thành mặt trƣớc, liên quan đến thành bụng trƣớc nên
mặt này là mặt phẫu thuật của bàng quang.
Các lớp từ nông vào sâu gồm có:
Da, tổ chức dƣới da.
Các cơ thành bụng trƣớc bên.
Mạc ngang bụng.
Khoang trƣớc bàng quang (khoang Retzius) chứa tổ chức mỡ và tổ
chức liên kết lỏng lẻo, đáy khoang liên quan với đám rối tĩnh mạch Santorini
(khi phẫu thuật bàng quang phải nhét đầy gạc vào khoang này để tránh nƣớc
tiểu tràn vào khoang gây nhiễm trùng).
Phúc mạc ở trong cùng và có 2 trƣờng hợp cần chú ý:
Nếu bàng quang rỗng thì phúc mạc sau khi phủ thành bụng lật lên phủ
bàng quang bình thƣờng.
Nếu bàng quang đầy và có cầu bàng quang vƣợt trên khớp mu thì phúc
mạc sau khi phủ thành bụng, lật lên phủ bàng quang tạo thành túi bịt lách giữa
bàng quang và thành bụng trƣớc (áp dụng nguyên tắc mổ bàng quang ngoài
phúc mạc). Trong khi phẫu thuật ngƣời ta có thể dựa vào một số đặc điểm để
nhận ra mặt trƣớc bàng quang: có hai tĩnh mạch đi song song hai bên đƣờng
giữa, phần cơ mặt trƣớc bàng quang rất dầy.
Liên quan mặt trên
Khi bàng quang rỗng Phúc mạc sau khi phủ lên mặt trên bàng quang sẽ
trải ra xung quanh và lật lên trên phủ thành bên chậu và thành bụng trƣớc ở
ngay trên khớp mu. Khi bàng quang căng, phúc mạc giữa bàng quang và
thành bụng trƣớc sẽ bị đẩy lên cao hơn xƣơng mu để lộ phần bàng quang
không có phúc mạc che phủ. Qua phúc mạc, liên quan với các quai ruột non,
ở nữ còn liên quan với tử cung và dây chằng rộng.
Liên quan mặt đáy bàng quang

8
Có hai liên quan chính:
Với các tạng sinh dục và trực tràng, ở nam giới mặt sau bàng quang có
túi tinh, ống dẫn tinh, niệu quản (đoạn chậu) xa hơn là trực tràng, ở nữ giới
liên quan ở 1/3 trên với cổ tử cung, 2/3 dƣới với âm đạo, xa hơn là trực tràng.
Với phúc mạc: sau khi bọc mặt sau dƣới bàng quang, lật lên phủ các
tạng sinh dục - trực tràng, tạo thành các túi cùng. Đặc biệt túi cùng sâu nhất là
túi cùng lách giữa tạng sinh dục và trực tràng gọi là túi cùng Douglase [3].
1.1.4. Cấu tạo của bàng quang
Cấu tạo thành bàng quang gồm 4 lớp [17], kể từ ngoài vào trong gồm:
Lớp thanh mạc.
Lớp cơ ở giữa gồm 3 lớp:
Lớp ngoài: là lớp cơ dọc.
Lớp giữa: lớp cơ vòng, dầy hơn lớp ngoài đặc biệt ở cổ bàng quang .
Lớp trong: là lớp cơ dọc phát triển nhất ở tam giác bàng quang .
Lớp dƣới niêm mạc (không có ở vùng tam giác bàng quang).
Lớp niêm mạc ở trong cùng.
1.1.5. Mạch máu nuôi dưỡng bàng quang
Động mạch
Các động mạch nuôi dƣỡng bàng quang đều là những nhánh tách ra từ
động mạch chậu trong hoặc từ các nhánh của động mạch chậu trong [4] gồm:
Động mạch bàng quang trên: cấp máu cho mặt trên và mặt dƣới-bên
của bàng quang.
Động mạch bàng quang dƣới: cấp máu cho túi tinh, ống tinh, mặt dƣới
bên của bàng quang và tiền liệt tuyến.
Nhánh của động mạch trực tràng giữa: cung cấp máu cho phần đáy
bàng quang . Ở nữ phần đáy bàng quang còn đƣợc nuôi dƣỡng bởi nhánh của
động mạch tử cung và động mạch âm đạo.

9
Tĩnh mạch
Các tĩnh mạch của bàng quang đổ về tĩnh mạch chậu trong. Đặc biệt có 2
tĩnh mạch chạy song song ở mặt trƣớc-trên bàng quang và đổ vào đám rối tĩnh
mạch Santorini là mốc nhận định bàng quang khi rỗng.
Bạch huyết
Thành bàng quang có 3 lớp mạch bạch huyết: dƣới niêm, lớp cơ và
quanh bàng quang tất cả đổ về hạch chậu ngoài.
1.1.6. Thần kinh chi phối bàng quang
Chi phối cho bàng quang thuộc hệ thần kinh thực vật bao gồm: hệ giao
cảm từ L1-S2 và hệ phó giao cảm từ S2-S4 (đám rối hạ vị) cũng nhƣ các sợi
thần kinh bản thể tách ra từ dây thần kinh sống S2, S3, S4 tới vận động cho
các cơ bàng quang và nhận cảm giác từ bàng quang (chủ yếu là cảm giác căng
đầy, cảm giác đau và rát bỏng).
1.2. Cơ chế bệnh sinh của sỏi bàng quang
Sỏi bàng quang ở trẻ em thƣờng do bệnh toàn thân nhƣ còi xƣơng hay
suy dinh dƣỡng [33], [49]. Hiện nay, hiếm gặp sỏi bàng quang ở trẻ em.
Sỏi bàng quang ở bệnh nhân trẻ tuổi hay trung niên thƣờng từ thận và
niệu quản rơi xuống, sau đó sỏi không đƣợc đào thải tiếp. Trái lại, sỏi bàng
quang ở bệnh nhân cao tuổi đặc biệt là nam giới, thƣờng là thứ phát sau các
bệnh tắc nghẽn đƣờng tiết niệu dƣới nhƣ tăng sinh lành tính tiền liệt tuyến
[55], bàng quang thần kinh [43], hẹp cổ bàng quang, hẹp niệu đạo [52].
Thực tế nhiều bệnh nhân có u tuyến tiền liệt và sỏi bàng quang, khó xác
định u tuyến tiền liệt có biến chứng sỏi bàng quang hay sỏi bàng quang kết
hợp với u tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, về điều trị hai trƣờng hợp này cơ bản
giống nhau và thƣờng gọi là u tiền liệt tuyến kết hợp sỏi bàng quang. Bệnh
tăng sinh lành tính tiền liệt tuyến kết hợp sỏi bàng quang chiếm khoảng 4%
đến 10% số bệnh nhân bị tăng sinh lành tính tiền liệt tuyến [32].

10
1.3. Phân loại sỏi bàng quang
Sự hình thành sỏi bàng quang chủ yếu là do hiện tƣợng ứ đọng nƣớc
tiểu. Theo Ngô Gia Hy [15], sỏi BQ đƣợc chia làm 2 loại
Sỏi nguyên phát
Sỏi hình thành do rối loạn chuyển hóa toàn thân. Gặp ở các trẻ em nam ở các
nƣớc đang phát triển [38]. Nguyên nhân do chế độ ăn thiếu đạm và mất nƣớc kéo
dài. Thành phần chủ yếu của sỏi là amonium urat, oxalate canxi [48].
Sỏi thứ phát
Sỏi hình thành do ứ đọng nƣớc tiểu [50], [60] và nhiễm khuẩn đƣờng tiết
niệu [34]. Sự ứ đọng nƣớc tiểu gặp chủ yếu ở nam giới do u phì đại tiền liệt
tuyến, xơ hẹp cổ bàng quang, hẹp niệu đạo.
Nhiễm khuẩn ở bàng quang có thể do đặt ống sonde lâu ngày [53], u bàng
quang, dị vật bàng quang [57], hoặc sau các thủ thuật can thiệp qua đƣờng
niệu đạo [58]. Ở nữ có trƣờng hợp sỏi bàng quang hình thành trên sợi chỉ
perlon sau phẫu thuật ở tử cung [45].
Ngoài ra sỏi bàng quang do sỏi trên thận và niệu quản rơi xuống [40]. Hiện
nay theo nghiên cứu mới nhất của tác giả nƣớc ngoài [41] cho rằng: sự hình
thành sỏi tiết niệu có yếu tố di truyền.
1.4. Triệu chứng sỏi bàng quang
1.4.1. Triệu chứng cơ năng
Đau bụng hạ vị: Đau cấp tính hạ vị ít gặp nếu có chủ yếu là trong
trƣờng hợp bí đái cấp hoặc sỏi kẹt niệu đạo. Đau mạn tính hạ vị thƣờng gặp
hơn biểu hiện: đau âm ỉ kèm theo rối loạn tiểu tiện [9].
Đau dọc niệu đạo gặp trong sỏi kẹt niệu đạo, đau dọc theo niệu đạo
nhất là cuối bãi, ở trẻ em sau đi tiểu trẻ phải nắm chặt dƣơng vật.
Rối loạn tiểu tiện

11
Đái buốt cuối bãi: bệnh nhân đái gần hết thấy buốt dọc theo niệu đạo
trở lên BQ, nguyên nhân khi gần hết nƣớc tiểu BQ co bóp mạnh, sỏi cọ sát
kích thích đầu mút thần kinh ở niêm mạc BQ.
Đái tắc: là tình trạng khi đang đái tự nhiên dòng tiểu dừng lại, sau đó
nếu thay đổi tƣ thế lại đái đƣợc. Đây là triệu chứng sỏi bàng quang có kích
thƣớc nhỏ
Đái khó: khi đi tiểu bệnh nhân phải rặn, huy động thêm các cơ thành
bụng làm tăng áp lực ổ bụng để tăng sức bóp của BQ.
Bí đái: là tình trạng BQ đầy nƣớc tiểu, có cầu BQ căng, ngƣời bệnh
mót đi tiểu dữ dội, ngày càng tăng nhƣng không thể đái đƣợc. Nguyên nhân
do sỏi cản trở cơ học từ cổ BQ ra niệu đạo.
Thay đổi thành phần nƣớc tiểu
Đái máu: có thể đái máu vi thể hoặc đái máu đại thể, màu nƣớc tiểu hồng nhƣ
nƣớc rửa thịt.
Đái mủ: nƣớc tiểu màu đục nhƣ nƣớc gạo hoặc vẩn đục.
1.4.2. Triệu chứng thực thể
Quan sát bệnh nhân khi đi đái có thể phát hiện các dấu hiệu nhƣ đái
khó, đái máu, đái mủ, đặc biệt ở trẻ nam là dấu hiệu „„bàn tay khai‟‟
Làm nghiệm pháp 3 cốc trong trƣờng hợp đái máu nhằm xác định vị trí
tổn thƣơng.
Khám có cầu bàng quang khi bệnh nhân bí đái.
Ngoài ra, thăm khám bằng dụng cụ có dấu hiệu chạm sỏi dƣơng tính, sờ
thấy sỏi kẹt ở niệu đạo dƣơng vật nhƣng ít gặp. Hoặc phát hiện các nguyên
nhân gây sỏi bàng quang nhƣ hẹp niệu đạo, hẹp bao quy đầu, tăng sinh lành
tính tiền liệt tuyến.
Khi ở giai đoạn muộn đã có suy thận thấy các triệu chứng nhƣ thận to
hoặc thận teo [34].

12
1.4.3. Triệu chứng toàn thân
Trƣờng hợp bệnh nhân đến sớm triệu chứng toàn thân nghèo nàn hoặc
không có thay đổi nhiều. Khi bệnh nhân bị nhiễm khuẩn niệu [23] có thể sốt
nhẹ hoặc sốt cao ≥38,5ºC kèm theo rét run, môi khô se lƣỡi bẩn … Giai đoạn
muộn khi sỏi bàng quang gây suy thận, bệnh nhân có thiếu máu.
1.4.4. Cận lâm sàng chẩn đoán sỏi bàng quang
Chụp hệ tiết niệu không chuẩn bị
Mục đích: là phát hiện sỏi cản quang đƣờng tiết niệu, ngoài ra còn đánh
giá tính chất cản quang của sỏi, tuy nhiên độ nhạy của nó chỉ khoảng 45% -
58% [1]. Các nguyên nhân không phát hiện sỏi do: sỏi không cản quang, sỏi
kém cản quang, hơi hoặc phân trong đại tràng…
Hình ảnh của sỏi bàng quang trên phim chụp là hình cản quang nằm
trong tiểu khung, sỏi hình tròn hoặc bầu dục đồng tâm. Số lƣợng có thể một
viên đến vài ba viên, cá biệt có thể đến hàng chục viên. Kích thƣớc sỏi thay
đổi từ vài milimet đến vài centimet.
Hình 1.4. Hình ảnh của sỏi BQ trên phim hệ tiết niệu không chuẩn bị
(Nguồn: BN Vũ Trọng B, số BA 10.017.013)
Sỏi bàng quang

13
Chụp niệu đồ tĩnh mạch (UIV)
Chỉ định: chụp UIV trong một số trƣờng hợp khó xác định sỏi trên phim
chụp hệ tiết niệu không chuẩn bị, sỏi bàng quang kèm theo sỏi thận, sỏi niệu quản
hoặc đánh giá chức năng thận và một số bệnh lý khác của thận và niệu quản [1].
Mục đích:
Đánh giá chức năng bài tiết bài xuất của thận.
Xác định vị trí của sỏi trên đƣờng tiết niệu, kể cả sỏi không cản quang.
Đánh giá sự lƣu thông của thận-niệu quản và cả hệ tiết niệu.
Chẩn đoán một số bệnh lý bẩm sinh và mắc phải của hệ tiết niệu.
Hình 1.5. Sỏi bàng quang (đầu mũi tên) trên phim UIV
(Nguồn: BN Đỗ Minh P, số BA 11.011.580)
Siêu âm hệ tiết niệu
Siêu âm là một biện pháp hữu hiệu, an toàn, đơn giản nhất trong chẩn
đoán hình ảnh hệ tiết niệu [1]. Siêu âm đánh giá đƣợc tƣơng đối chính xác

14
kích thƣớc, số lƣợng sỏi bàng quang, hình thể trong của bàng quang và một số
bệnh lý phối hợp nhƣ túi thừa bàng quang, u bàng quang.
Hình 1.6. Hình ảnh sỏi bàng quang (đầu mũi tên) trên siêu âm
(Nguồn: BN Vũ Trọng B, số BA 10.017.013)
Tuy nhiên, nhƣợc điểm của siêu âm là kết quả phụ thuộc vào trình độ
và kinh nghiệm của ngƣời siêu âm.
Chụp cắt lớp vi tính
Đầu thập niên 90, máy chụp cắt lớp vi tính đầu tiên ra đời giúp cho việc
chẩn đoán sỏi đƣờng tiết niệu chính xác và dễ dàng hơn. Ƣu điểm của phƣơng
pháp này là chẩn đoán sỏi đƣờng tiết niệu không cần tiêm thuốc cản quang,
phát hiện đƣợc sỏi không cản quang trên phim chụp hệ tiết niệu không chuẩn
bị và hình ảnh không bị ảnh hƣởng bởi hơi trong đại tràng. Với các thế hệ
máy chụp đa lớp cắt hiện nay, có thể dựng đƣợc hình ảnh không gian 3 chiều
của hệ tiết niệu, giúp cho phẫu thuật viên đánh giá đƣợc toàn bộ giải phẫu của
hệ tiết niệu và phƣơng pháp phẫu thuật tối ƣu.
Soi bàng quang
Nội soi bàng quang là một trong những phƣơng pháp quan trọng nhất
để chẩn đoán các bệnh lý của đƣờng tiết niệu, đặc biệt là các bệnh ở bàng

15
quang và niệu đạo.Soi bàng quang là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán sỏi bàng
quang [21], [25].
Chỉ định nội soi bàng quang khi:
Bất thƣờng về giải phẫu và cấu trúc của đƣờng tiểu dƣới (hẹp niệu đạo,
túi thừa bàng quang, sỏi bàng quang, dị vật bàng quang…)
Chẩn đoán nguyên nhân đái máu, trong các trƣờng hợp đái máu dai dẳng,
đái máu tái phát…
Trong các trƣờng hợp khối u vùng tiểu khung (xác định mức độ xâm lấn
của khối u đối với bàng quang, niệu quản).
Đái không tự chủ. Bàng quang thần kinh
Rò bàng quang-âm đạo hoặc rò bàng quang-trực tràng.
Đánh giá tình trạng trào ngƣợc bàng quang trƣớc khi phẫu thuật tạo hình
làm rộng bàng quang.
Chẩn đoán u bàng quang, u đƣờng bài xuất.
Lấy dị vật trong bàng quang, tán sỏi bàng quang.
Sinh thiết bàng quang.
Điều trị u bàng quang nông.
Cắt tiền liệt tuyến qua nội soi.
Chụp niệu quản-bể thận ngƣợc dòng.
Chống chỉ định
Viêm bàng quang, viêm niệu đạo cấp tính.
Viêm tinh hoàn cấp.
Rối loạn đông máu.
Các xét nghiệm khác
Xét nghiệm đánh giá chức năng thận [22]: Urê và creatinin máu.
Xét nghiệm nƣớc tiểu 10 thông số đánh giá tình trạng nhiễm khuẩn niệu.
Xét nghiệm máu: đánh giá tình trạng thiếu máu, nhiễm khuẩn nói chung.

16
1.5. Các phƣơng pháp điều trị sỏi bàng quang
1.5.1. Nội khoa
Điều trị nội khoa là phƣơng pháp điều trị sỏi bàng quang biết đến sớm
nhất [44]. Điều trị nội khoa đƣợc áp dụng trong những trƣờng hợp sỏi nhỏ có
đƣờng kính dƣới 5mm, sỏi hình thuôn, nhẵn, sỏi chƣa gây biến chứng và có
khả năng đái ra đƣợc với đƣờng niệu đạo đủ rộng [54].
Điều trị nội khoa bao gồm :
Điều trị tan sỏi.
Điều trị tống sỏi.
Điều trị các triệu chứng và biến chứng.
Phòng chống tái phát sau điều trị.
1.5.2. Điều trị ngoại khoa
1.5.2.1. Mở bàng quang lấy sỏi
Ayurveda (năm 2700 trƣớc công nguyên) đã ghi nhận việc lấy sỏi theo
đƣờng trên xƣơng mu [47]. Pierre Franco (1556) lần đầu tiên phẫu thuật mở
bàng quang trên xƣơng mu lấy sỏi BQ cho một bé trai [54], Rousret (1590) đã
thực hiện lấy sỏi bàng quang bằng đƣờng rạch trên xƣơng mu ở một xác chết,
ông chính là ngƣời đầu tiên chủ trƣơng mở lấy sỏi bàng quang bằng rạch trên
xƣơng mu tốt hơn qua đƣờng tầng sinh môn.
Đến thế kỷ 19 là thời kỳ mới trong lịch sử điều trị sỏi bàng quang với
tiến bộ về kỹ thuật, dụng cụ, giảm đau. Nhờ đó kỹ thuật mở bàng quang trên
xƣơng mu lấy sỏi đã hạn chế đƣợc tỉ lệ tai biến và tử vong [40].
Hiện nay, phƣơng pháp này có chỉ định hạn chế vì có sự ra đời của các
phƣơng pháp điều trị sỏi bàng quang ít xâm lấn.
1.5.3.2. Tán sỏi ngoài cơ thể (Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy - ESWL)
Sự ra đời của ESWL vào những năm 1980 thực sự là một cuộc cách
mạng trong điều trị sỏi tiết niệu [24], nhờ đó mà phẫu thuật điều trị sỏi tiết

17
niệu chỉ định thu hẹp dần. Hiện nay riêng tán sỏi ngoài cơ thể điều trị cho
khoảng 75% sỏi tiết niệu có chỉ định ngoại khoa. Nếu kết hợp với tán sỏi qua
da sẽ điều trị khoảng 90% các trƣờng hợp sỏi tiết niệu. Khi mới ra đời nhiều
tác giả cho phƣơng pháp này là tiêu chuẩn vàng trong điều trị sỏi thận, bên
cạnh đó còn dùng để tán sỏi BQ. Ban đầu phƣơng pháp này các phẫu thuật
viên ƣa dùng.
Trƣớc khi tán sỏi, bệnh nhân cần nhịn tiểu để bàng quang có nhiều nƣớc
tiểu, sỏi nằm trong môi trƣờng nƣớc nên khi tán sỏi dễ tan thành nhiều mảnh
nhỏ. Khi tán sỏi tƣ thế bệnh nhân nằm sấp hoặc nằm nghiêng để xƣơng chậu
không che khuất sỏi [64]. Tuy nhiên khi tiến hành tán sỏi bàng quang bằng
ESWL, tƣ thế BN nằm nghiêng cộng với trong lòng BQ nhiều nƣớc khiến
việc định vị sỏi trở nên khó khăn.
Tai biến hay gặp của ESWL:
Tổn thƣơng niêm mạc bàng quang, tiền liệt tuyến gây đái máu.
Tổn thƣơng tạng rỗng, tạng sinh dục, tổn thƣơng xƣơng.
Nhiễm khuẩn niệu.
Sỏi kẹt niệu đạo.
Tăng huyết áp.
1.5.3.4. Tán sỏi qua da
Tán sỏi bàng quang qua da là phƣơng pháp điều trị sỏi bàng quang ít
sang chấn, mới đƣợc ứng dụng từ sau năm 1980 và ngày càng đƣợc nhiều
ngƣời lựa chọn vì có nhiều ƣu điểm nhƣ hiệu quả tán sỏi cao, áp dụng đƣợc
với cả sỏi to rắn, niệu đạo hẹp hay niệu đạo nhỏ mà không gây biến chứng
hẹp niệu đạo. Đặc biệt, nó rất hiệu quả điều trị sỏi bàng quang ở trẻ em. Kỹ
thuật thực hiện có nhiều điểm giống với kỹ thuật tán sỏi thận qua da.
Phƣơng pháp này chống chỉ định trong một số trƣờng hợp nhƣ:
BQ bé do xơ teo [42].

18
Rò BQ, viêm BQ chƣa đƣợc điều trị ổn định.
Viêm tấy da vùng hạ vị.
Ƣu tiên áp dụng phƣơng pháp này điều trị sỏi bàng quang ở trẻ em và
những bệnh nhân có niệu đạo nhỏ. Tuy nhiên, phƣơng pháp này ít đƣợc thực
hiện ở Việt Nam.
1.5.3.5. Các phương pháp nội soi qua niệu đạo
Nội soi là phƣơng pháp đƣợc áp dụng phổ biến hiện nay để điều trị sỏi
bàng quang [10]. Có nhiều loại năng lƣợng dùng cho tán sỏi nội soi, nhờ sự
phát triển của nhiều nguồn năng lƣợng nhƣ laser, siêu âm làm cho phƣơng
pháp này ngày càng phát triển.
- Chỉ định:
Sỏi có kích thƣớc dƣới 2cm.
Niệu đạo đủ rộng để đặt đƣợc máy.
Sỏi bàng quang kết hợp với các bệnh lý của bàng quang.
- Chống chỉ định:
Nhiễm khuẩn cấp tính đƣờng tiết niệu.
Hẹp niệu đạo.
Bệnh nhân cứng khớp háng, dị dạng cột sống
Bệnh nhân rối loạn đông máu hay đang dùng thuốc chống đông,
Chấn thƣơng niệu đạo.
Các phƣơng pháp nội soi qua niệu đạo tán sỏi bàng quang
Tán sỏi bằng kẹp sỏi cơ học
Kẹp sỏi cơ học là phƣơng pháp ra đời sớm nhất, phƣơng pháp này là
cải tiến của phƣơng pháp kẹp sỏi mù [66]. Tại Dublin năm 1834, Philip
Crampton lần đầu tiên giới thiệu phƣơng pháp lấy sỏi bàng quang qua
đƣờng niệu đạo nhƣng không đƣợc chú ý. Năm 1876 tại Harvard, Henry J.
Bigelow phổ biến phƣơng pháp này. Khi đó, phƣơng pháp này rất nhiều

19
biến chứng vì chƣa có kháng sinh, dụng cụ còn thô sơ nên dễ thủng bàng
quang, nhiễm trùng huyết, xuất huyết [59].
Điều trị sỏi bàng quang bằng phƣơng pháp này rất phổ biến, hiệu quả
cao, ít sang chấn, kinh tế mang lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân. Hiện nay trên
thế giới phƣơng pháp này vẫn đang đƣợc sử dụng nhƣng phạm vi bị thu hẹp
dần và nhƣờng chỗ cho nội soi sử dụng năng lƣợng laser và siêu âm. Tuy
nhiên ở Việt Nam, đây là phƣơng pháp thịnh hành nhất trong các phƣơng
pháp nội soi tán sỏi bàng quang vì hiệu quả và rẻ tiền [5], [27].
- Ƣu điểm:
Dụng cụ kẹp sỏi bền, dễ vảo quản.
Tán đƣợc cả sỏi tƣơng đối to và rắn.
Giá thành rẻ.
Thời gian phẫu thuật ngắn.
- Nhƣợc điểm:
Niệu đạo phải rộng, thƣờng phải nong niệu đạo đến cỡ 28Fr-30Fr.
Độ mở của kìm kẹp nhỏ nên chỉ tán đƣợc sỏi có đƣờng kính ≤2cm.
Tỉ lệ tai biến nhƣ tổn thƣơng niệu đạo, cổ bàng quang, bàng quang cao
hơn các phƣơng pháp khác.
Tán sỏi bằng điện thủy lực
Nguyên lý hoạt động; phóng điện giữa 2 điện cực trong môi trƣờng chất
lỏng không dẫn điện trong bàng quang để tạo nên sóng thủy lực làm vỡ sỏi.
Năm 1960, Jukin chế tạo máy Urat-1 dùng sóng điện thủy lực để tán sỏi bàng
quang. Có nhiều tác giả đã áp dụng phƣơng pháp tán sỏi bàng quang bằng
điện thủy lực nhƣ: P.Rouvalis (1970), A.Angeloff (1972)..., ở Việt Nam có
Nguyễn Bửu Triều, Nguyễn Bá Phiên, Nguyễn Văn Dậu (1974-1978), Vũ
Đình Cầu (1980) [10].

20
Ƣu điểm: dễ thao tác kể cả khi niệu đạo nhỏ 19Ch-21Ch, dung tích bàng
quang bé khoảng 50ml. Nếu sỏi dễ vỡ cho phép tán đƣợc cả sỏi to 4cm-5cm.
Khi dùng ống soi thẳng có thể lắp máy hút sỏi vào máy soi để hút sỏi vụn.
Các mảnh sỏi vụn và mịn hơn tán sỏi cơ học.
Nhƣợc điểm: là không tán đƣợc sỏi quá rắn [65], sóng thủy lực có thể
gây bỏng niêm mạc bàng quang và dễ gây hỏng ống kính soi.
Tán sỏi bàng laser
Có nhiều loại laser dùng trong y học nói chung và trong tán sỏi tiết niệu
nói riêng. Webb (1993), lần đầu áp dụng laser Homium vào tán sỏi tiết niệu.
Ánh sáng laser bƣớc sóng 2100nm phá hủy sỏi bằng năng lƣợng nhiệt. Que
tán không cần tiếp xúc trực tiếp bề mặt sỏi. Ƣu điểm của năng lƣợng laser có
thể phá vỡ mọi loại sỏi bất kể thành phần hóa học của sỏi [64]. Mảnh sỏi vỡ
rất nhỏ và mịn hơn rất nhiều so với các phƣơng pháp khác. Nhƣợc điểm dễ
tổn thƣơng niêm mạc gây bỏng hoặc thủng niêm mạc và giá cả còn cao.
Tán sỏi bằng siêu âm
Nguyên tắc: sóng siêu âm tần số 23kHz-27kHz phá sỏi bằng lực khoan.
Que tán phải tiếp xúc trực tiếp lên bề mặt sỏi. Sỏi vụn đƣợc hút ra nhờ máy
hút. Que cứng từ 4,5Ch-12Ch, que rỗng bên trong (để hút vụn sỏi). Khi cần
tán sỏi kích thƣớc lớn, siêu âm là dụng cụ đƣợc lựa chọn hàng đầu. Trong lúc
tán sỏi, máy siêu âm có thể đồng thời hút các mảnh sỏi vụn [56]. Máy siêu âm
rất an toàn vì sóng siêu âm không tác dụng cộng hƣởng với các tổ chức xung
quang sỏi. Nhƣợc điểm của phƣơng pháp này là khá tốn kém. Tại Việt Nam
một số khoa tiết niệu đã trang bị máy tán sỏi bằng siêu âm để lấy sỏi qua da
hoặc tán sỏi niệu quản nội soi nhƣng ít áp dụng để tán sỏi bàng quang.
Lấy sỏi bằng dụng cụ khác
Khi kích thƣớc sỏi nhỏ từ 2mm-5mm có thể dùng bơm Guyon hoặc Ellic
để hút qua máy soi bàng quang. Kích thƣớc sỏi 4mm-7mm có thể dùng rọ

21
Dormia lôi sỏi ra ngoài. Tuy nhiên, động tác này có thể gây xây xƣớc niệu
đao gây hẹp niệu đạo về sau.
1.6. Tình hình điều trị sỏi bàng quang ở Việt Nam
Sỏi tiết niệu đã đƣợc đề cập đến từ rất sớm trong y văn phƣơng đông. Ở
Việt Nam sỏi tiết niệu đƣợc mô tả chi tiết và cụ thể. Đặc biệt trong tác phẩm
„„Tuệ Tĩnh toàn tập‟‟ với chứng „„thạch lâm‟‟.
Ở nƣớc ta trƣớc đây, điều trị sỏi bàng quang chủ yếu bằng mở bàng quang
trên xƣơng mu [30].
Năm 1980 lần đầu tiên kỹ thuật nội soi tiết niệu đƣợc áp dụng tại Việt
Nam. Đó là kỹ thuật nội soi tán sỏi bàng quang bằng tán sỏi cơ học tại bệnh
viện Việt-Tiệp Hải Phòng. Kể từ đó, phƣơng pháp này dần đƣợc triển khai
rộng rãi tại các khoa ngoại tiết niệu ở nƣớc ta.
Năm 1990, Đỗ Phú Đông báo cáo 600 trƣờng hợp tán sỏi bàng quang với
tỉ lệ thực hiện thành công của phẫu thuật trên 90% [5].
Năm 1995, Đàm Văn Cƣơng [2] trong nghiên cứu „„góp phần nghiên cứu
điều trị sỏi bàng quang bàng phƣơng pháp tán sỏi cơ học‟‟, có kết quả tốt
90,38% và không có ca nào tử vong.
Năm 2004, Vũ Hồng Thịnh [27] nghiên cứu „„lấy sỏi bàng quang qua
đƣờng niệu đạo dƣới hƣớng dẫn của camera‟‟, 47 bệnh nhân bị sỏi bàng
quang đƣợc nội soi tán sỏi cơ học cho kết quả thành công 100%.
Năm 2013, Lê Kế Nghiệp [20] nghiên cứu „„Điều trị sỏi bảng quang
bằng tán sỏi cơ học tại bệnh viện Đa Khoa Trung Ƣơng Cần Thơ‟‟, 63 bệnh
nhân sỏi bàng quang cho kết quả tốt 95,2%, kết quả trung bình 4,8% không có
tử vong và tỉ lệ biến chứng là 4,8%.
Tóm lại, điều trị sỏi bàng quang hiện nay có nhiều phƣơng pháp nhƣng
nội soi tán sỏi cơ học vẫn đóng vai trò quan trọng. Đây là phƣơng pháp điều
trị rất tốt góp phần nâng cao sức khỏe cho ngƣời dân.

22
Chƣơng 2
ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Gồm 56 bệnh nhân bị sỏi bàng quang đƣợc nội soi tán sỏi cơ học tại
khoa Ngoại tiết niệu-Bệnh viện Đa Khoa Trung Ƣơng Thái Nguyên.
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn
Không có nhiễm khuẩn cấp tính đƣờng tiết niệu hoặc nhiễm khuẩn tiết
niệu đã điều trị ổn định.
Không có bệnh lý ở bàng quang (túi thừa bàng quang, bàng quang bé, u
bàng quang …)
Bệnh nhân không bị cứng khớp háng, dị dạng cột sống…
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
Sỏi ở vị trí khác của đƣờng tiết niệu, bệnh lý gây cản trở bài xuất
đƣờng tiết niệu dƣới (hẹp niệu đạo, hẹp cổ bàng quang, xơ cứng cổ bàng
quang…) có chỉ định điều trị ngoại khoa.
Bệnh nhân bị rối loạn đông máu hoặc điều trị chƣa ổn định.
Bệnh toàn thân nặng không đủ điều kiện gây mê.
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả, cắt ngang.
2.2.2. Phương pháp chọn mẫu
Chọn mẫu thuận tiện, trong thời gian nghiên cứu thu đƣợc 56 bệnh
nhân đáp ứng tiêu chuẩn chọn bệnh nhân.
2.2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Thời gian: lấy số liệu từ 01/01/2010 đến 31/05/2014.

23
Địa điểm: Khoa Ngoại Tiết niệu, bệnh viện Đa khoa Trung Ƣơng Thái
Nguyên.
2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu
2.3.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của sỏi bàng quang.
2.3.1.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
 Tuổi: chia 4 nhóm tuổi (20-40 tuổi, 41-60 tuổi, 61-80 tuổi, >80
tuổi).
 Giới: nam và nữ.
 Nghề nghiệp: nông dân, hƣu trí, công nhân-viên chức, khác.
 Địa dư
Thành thị: địa chỉ thuộc thành phố, thị xã.
Nông thôn: khi địa chỉ thuộc xóm, xã, thôn, bản thuộc các huyện.
2.3.1.2. Đặc điểm lâm sàng của sỏi bàng quang
 Lý do vào viện
Đau bụng hạ vị, đái tắc, đái buốt, đái dắt, đái máu, đái khó, bí đái, các triệu
chứng khác.
 Các triệu chứng lâm sàng
Cầu bàng quang, đái buốt, đau hạ vị, đái dắt, đái máu, đái khó.
2.3.1.3. Đặc điểm cận lâm sàng
 Xét nghiệm nước tiểu
Nƣớc tiểu của BN đƣợc lấy vào buổi sáng sau khi đã vệ sinh sạch sẽ bộ
phận sinh dục. Nƣớc tiểu đƣợc đựng trong tuýp nhựa vô trùng có nắp đậy và
đƣợc đƣa tới khoa xét nghiệm. Kết quả đƣợc máy phân tích tự động. Đánh giá
kết quả theo chỉ số hằng định, cài đặt trong máy.
 Sinh hóa máu

24
Sử dụng máy HITACHI 704, định lƣợng urê, creatinin trong máu. Kết
quả bình thƣờng: Urê máu 3,5 - 8,3 mmol/l. Creatinin máu 63 -
115micromol/l.
 Siêu âm hê tiết niệu
Sử dụng máy SIEMEN – X300 hoặc G20 của Đức. BN nhịn tiểu trƣớc
khi siêu âm. Đánh giá: kích thƣớc sỏi, số lƣợng sỏi.
 Chụp Xquang hệ tiết niệu không chuẩn bị
Tiến hành chụp hệ tiết niệu không chuẩn bị cho tất cả bệnh nhân khi vào
viện. Bệnh nhân đƣợc thụt tháo sạch trƣớc khi chụp phim.
Tiêu chuẩn phim chụp
Phim phải lấy đƣợc xƣơng sƣờn X ở phía trên và khớp mu ở phía dƣới
Thấy rõ đƣợc bóng của 2 cơ thắt lƣng chậu.
Đánh giá: số lƣợng sỏi bàng quang.
 Chụp niệu đồ tĩnh mạch (UIV)
Chuẩn bị bệnh nhân: ăn nhẹ và thụt tháo sạch phân trƣớc 24h, nếu trong
trƣờng hợp không chuẩn bị trƣớc đƣợc có thể thụt tháo trƣớc 2 giờ. Đảm bảo
BQ rỗng và giải thích cho BN. Các chỉ tiêu đánh giá:
Đánh giá chức năng bài tiết bài xuất của thận.
Đánh giá sự lƣu thông của thận-niệu quản và cả hệ tiết niệu.
Chẩn đoán một số bệnh lý bẩm sinh và mắc phải của hệ tiết niệu.
Kích thƣớc, số lƣợng sỏi bàng quang.
2.3.2. Đánh giá kết quả điều trị
Kết quả trong phẫu thuật
- Tán đƣợc sỏi: sỏi đƣợc tán vỡ vụn thành hạt nhỏ khoảng 2mm, sau đó
đƣợc bơm rửa sạch phần lớn các vụn sỏi ra ngoài, vụn sỏi sót lại đƣợc đào
thải tiếp qua tiểu tiện.

25
- Không tán vỡ đƣợc sỏi: sỏi tán vỡ một phần nhƣng các mảnh sỏi kích
thƣớc lớn không bơm rửa hút ra đƣợc hoặc bệnh nhân không tự đái ra đƣợc.
Hoặc sỏi quá to và cứng không kẹp vỡ đƣợc, còn nguyên hình dáng, kích
thƣớc ban đầu.
- Thời gian phẫu thuật tính từ khi BN bắt đầu phẫu thuật đến kết thúc
cuộc mổ (thời gian phẫu thuật trung bình, thời gian phẫu thuật trung bình ở
nữ, thời gian phẫu thuật ở nam).
Tai biến trong phẫu thuật
- Chảy máu: Quan sát thấy điểm chảy máu là động mạch hoặc tĩnh
mạch ở niêm mạc bàng quang đang chảy máu và phải đốt cầm máu.
- Thủng bàng quang [13]: quan sát thấy lỗ thủng hoặc vết rách ở thành
bàng quang, phẫu trƣờng hẹp lại do nƣớc chảy ra ngoài bàng quang, nƣớc
trong bàng quanng màu đỏ, khi thủng bàng quang trong phúc mạc, bụng bệnh
nhân chƣớng dần.
Kết quả sau phẫu thuật
Biến chứng sau mổ
- Tụt huyết áp [16]: bệnh nhân hoa mắt chóng mặt, mệt mỏi, ở bệnh nhân
không có tiền sử tăng huyết áp, có huyết áp tối đa < 90mmHg, huyết áp tối
thiểu < 60mmHg. Với bệnh nhân có tăng huyết áp hoặc huyết áp thấp đƣợc
coi tụt huyết áp khi có huyết áp tối đa hoặc huyết áp tối thiểu thấp hơn huyết
áp nền 30mmHg.
- Đái máu sau mổ: bình thƣờng sau mổ nƣớc tiểu có màu trong hoặc đỏ
và nƣớc tiểu trong sau 3-6 giờ, nhƣng sau mổ 6 giờ, theo dõi nƣớc tiểu vẫn đỏ
là có chảy máu.
- Nhiễm khuẩn niệu [23]: BN sốt nhẹ hoặc sốt cao ≥38,5ºC rét run. Xét
nghiệm lại công thức máu, số lƣợng bạch cầu tăng, tỉ lệ bạch cầu đa nhân
trung tính tăng. Xét nghiệm nƣớc tiểu có bạch cầu niệu dƣơng tính, thể nitrit

26
dƣơng tính. Nếu nuôi cấy nƣớc tiểu số lƣợng vi khuẩn > 100 000/ml (tuy
nhiên phải loại trừ các nguyên nhân nhiễm trùng ở các cơ quan khác).
- BÝ ®¸i sau rút sonde: sau rút sonde niệu đạo - bàng quang bệnh nhân bí
đái, cầu bàng quang căng phải đặt lại sonde niệu đạo - bàng quang.
- Thời gian hậu phẫu: tính từ bệnh nhân kết thúc cuộc mổ về khoa nằm
điều trị đến khi ra viện, thời gian tính theo ngày (thời gian nằm điều trị ngắn
nhất, thời gian nằm điều trị dài nhất, thời gian nằm điều trị trung bình).
- Thời gian rút sonde niệu đạo: tính từ khi đặt sonde niệu đạo đến khi rút
sonde, thời gian tính theo ngày (thời gian rút sonde niệu đạo ngắn nhất, thời
gian rút sonde niệu đạo lâu nhất, thời gian rút sonde niệu đạo trung bình).
- Đánh giá kết quả điều trị khi bệnh nhân ra viện: chúng tôi đánh giá kết
quả điều trị của bệnh nhân khi ra viện dựa vào nghiên cứu của Đàm Văn
Cƣơng (1995) và Lê Kế Nghiệp (2013):
+ Tốt: sỏi đƣợc tán vỡ vụn trong mổ, bệnh nhân không có biến chứng
trong và sau mổ, hết triệu chứng lâm sàng khi ra viện (không đau bụng, không
sốt, tiểu tiện bình thƣờng).
+ Trung bình: sỏi không tán đƣợc trong mổ, hoặc có tai biến trong mổ
hoặc biến chứng sau mổ, còn triệu chứng lâm sàng sau khi ra viện nhƣng
bệnh nhân tự thực hiện đƣợc các sinh hoạt cá nhân.
+ Xấu: bệnh nhân có tai biến nặng trong phẫu thuật hoặc biến chứng sau
mổ liên quan tới phẫu thuật phải chuyển lên tuyến trên điều trị hoặc bệnh
nhân tử vong.
- Một số yếu tố ảnh hƣởng tới thời gian phẫu thuật và thời gian hậu phẫu
(ảnh hƣởng của giới, kích thƣớc và số lƣợng sỏi tới thời gian phẫu thuật).
- Kết quả khi khám lại sau mổ nhƣ các triệu chứng lâm sàng (đái buốt,
đái dắt, đau hạ vị, đái khó…), sỏi bàng quang tái phát sau mổ dựa vào kết quả
siêu âm.

27
- Biến chứng xa sau mổ: Hẹp niệu đạo (bệnh nhân đái khó, tia tiểu nhỏ,
đi đái phải rặn, đặt sonde Nelaton niệu đạo cỡ 18Fr không đặt đƣợc. Để chẩn
đoán mức độ hẹp, vị trí và độ dài của niệu đạo hẹp có thể chụp niệu đạo bàng
quang ngƣợc dòng [29]).
2.4. Phƣơng pháp phẫu thuật thực hiện trong nghiên cứu
Tại bệnh viện Đa Khoa Trung Ƣơng Thái nguyên chúng tôi tiến hành
phẫu thuật sỏi bàng quang bằng nội soi tán sỏi cơ học theo quy trình [25].
2.4.1. Chuẩn bị phương tiện dụng cụ
Dụng cụ nội soi tán sỏi bàng quang [14], [18] gồm:
- Nguồn sáng: hiện tại dùng nguồn sáng lạnh halogel với công suất 1500
– 3000W. Dây cáp quang dẫn ánh sáng từ nguồn tới máy soi.
- Ống kính (Optique) có góc nhìn từ 30 – 70 độ.
- Ống soi BQ cứng. Vỏ ống soi BQ.
- Ống kính gồm thấu kính và hệ thống dẫn truyền ánh sáng.
- Ống dẫn dung dịch rửa đi vào và đi ra khỏi BQ nối với vỏ ống soi BQ.
- Dây dẫn ánh sáng. Nguồn phát sáng.
- Bộ dụng cụ nong niệu đạo gồm benique các số từ 22 -30 Fr.
- Kìm kẹp sỏi.
- Bơm Guyon và ống đặt nòng bơm rửa.
2.4.2. Giảm đau
- Gây tê ngoµi mµng cøng [16] . Từ tủy sống (khe đốt sống L3 - L4).
2.4.3. Chuẩn bị bệnh nhân
Bệnh nhân đƣợc giải thích về những tai biến có thể xảy ra trong khi
mổ. Hôm trƣớc ngày mổ, buæi chiÒu bÖnh nh©n ®-îc ¨n nhÑ, nh÷ng chÊt dÔ
tiªu (¨n ch¸o, s÷a), buæi tèi bệnh nhân ®-îc t¾m röa s¹ch, ®-îc dïng 1 liÒu
thuốc nhuËn trµng (vÝ dô microlax), sáng ngày mổ bệnh nhân nhÞn ¨n, nhÞn
uèng hoµn toµn.

28
Hình 2.1: Hệ thống dàn máy nội soi hãng stryker
Hình 2.2: Kìm kẹp sỏi bàng quang và optic của hãng stryker

29
2.4.4. Kỹ thuật phẫu thuật
T- thÕ bÖnh nh©n
BÖnh nh©n n»m trên bµn mæ, m«ng s¸t hoÆc h¬i v-ît qu¸ mép cña mÆt
bµn mæ. Hai ®ïi d¹ng tèi ®a, nh-ng gÊp nhÑ vµo bông cho phép di chuyÓn
m¸y c¾t sang hai bªn dÔ dµng. Nong niệu đạo bằng Benique từ cỡ 22 – 30Fr.
Nếu nong không đủ rộng khi đặt máy có thể làm tổn thƣơng niêm mạc niệu
đạo, xé rách cổ bàng quang. Nếu nong rộng quá không cần thiết có nguy cơ
hẹp niệu đạo sau này.
Trong nh÷ng tr-êng hîp khã kh¨n [13]
§Æt m¸y qua niÖu ®¹o vµo bàng quang d-íi mµn h×nh: dßng n-íc röa
ch¶y vµo cã t¸c dông më réng niÖu ®¹o vµ lµm cho viÖc nh×n thÊy h×nh ¶nh
trªn mµn h×nh ®-îc râ rµng h¬n.
Thăm dò
Di chuyÓn m¸y tõ cæ bàng quang vµo phÝa trong, sang 2 bªn vµ lªn trªn.
NhÑ nhµng rót m¸y ra phÝa ngoµi ®Ó nh×n thÊy tiền liệt tuyến. Đánh giá:
- H×nh d¸ng cña cổ bàng quang, niêm mạc bàng quang, tiền liệt tuyến vị
trí lỗ niệu quản, vÞ trÝ cña ụ nói (ở nam).
- Sỏi bàng quang: thƣờng di dộng, đánh giá kích thƣớc sỏi, số lƣợng sỏi.
- Viêm bàng quang cấp tính: niêm mạc bàng quang viêm đỏ cƣơng tụ
phù nề, nhiều mạch máu chạm vào dễ chảy máu.
- Viêm bàng quang mãn tính: niêm mạc bàng quang thƣờng nhạt màu,
nếp niêm mạc ít, xuất hiện cột hõm của niêm mạc bàng quang (bàng quang
chống đối).
Sau khi quan sát sẽ tiến hành tán sỏi.
Tiến hành tán sỏi
Cặp „„bắt‟‟ sỏi giữ vào „„hàm‟‟ của kẹp và bóp vỡ thành mảnh sỏi nhỏ
khoảng 2mm. Sau đó súc rửa bàng quang thật sạch và đặt lại máy soi kiểm tra

30
lại toàn bộ bàng quang xem có tổn thƣơng niêm mạc bàng quang không,
thủng bàng quang không, sót sỏi không rồi tháo máy, đặt sonde Foley 2 cành.
Chăm sóc sau mổ
Bệnh nhân đƣợc dùng kháng sinh theo ®-êng toµn th©n 2-3 ngày. Nếu
tr-íc mæ ®· bÞ viªm bàng quang, viªm đƣờng tiÕt niÖu: dïng kh¸ng sinh
®-êng toµn th©n 5-7 ngày [44].
Sau mæ 6 giê bệnh nhân cã thÓ uèng n-íc, ¨n nhÑ (cháo sữa). Sau 24
giê, ¨n uèng b×nh th-êng. Sau mổ 24-48 giờ rót sonde niÖu ®¹o.
2.5. Thu thập và xử lý số liệu
2.5.1. Thu thập số liệu
- Hỏi bệnh và khám trực tiếp đối tƣợng nghiên cứu, thu thập thông tin
cần thiết về các chỉ tiêu nghiên cứu theo mẫu bệnh án nghiên cứu thống nhât.
- Sử dụng bệnh án đúng đối tƣợng, đủ tiêu chuẩn tại Khoa ngoại Tiết
niệu bệnh viện Đa khoa Trung ƣơng Thái Nguyên.
- Trực tiếp tham gia phẫu thuật, điều trị và theo dõi sau phẫu thuật.
- Đánh giá kết quả sớm khi bệnh nhân ra viện, hẹn khám lại.
- Lập danh sách bệnh nhân, địa chỉ liên lạc, số điện thoại để đánh giá
kết quả phẫu thuật sau 03 tháng bằng khám trực tiếp hoặc thu thập thông tin
gián tiếp qua điện thoại hoặc phiếu kiểm tra kèm thƣ mời khám lại.
2.5.2. Xử lý số liệu
- Tập hợp số liệu theo một mẫu bệnh án thống nhất.
- Nhập, xử lý và phân tích số liệu theo chƣơng trình Epidata 3.1.
2.6. Đạo đức nghiên cứu
Để đảm bảo vấn đề đạo đức trong nghiên cứu, chúng tôi thực hiện:
- Giải thích kỹ cho bệnh nhân và gia đình bệnh nhân về những ƣu
nhƣợc điểm của phƣơng pháp, các tai biến, biến chứng có thể xảy ra, tình
huống phải chuyển mổ mở (theo các thông tin ghi nhận đƣợc) để bệnh nhân

31
và gia đình quyết định chọn lựa. Chỉ thực hiện kỹ thuật khi có sự thống nhất
của gia đình và bệnh nhân.
- Không thực hiện phẫu thuật cho những BN không đồng ý.
- Phẫu thuật viên phải mô tả trung thực chi tiết các tổn thƣơng, khó
khăn, tai biến, biến chứng nếu có trong hồ sơ bệnh án.
- Gặp những trƣờng hợp khó hoặc có tai biến trong mổ, xét thấy có
nguy hiểm, không cố gắng tiếp tục thực hiện kỹ thuật mà phải chuyển phƣơng
pháp để đảm bảo an toàn cho ngƣời bệnh.

32
Chƣơng 3
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của đối tƣợng nghiên cứu
3.1.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Tuổi mắc bệnh trung bình là 53,21±14,63.
Tuổi mắc bệnh thấp nhất là 25 và cao nhất là 88 tuổi.
Tỉ lệ nam/nữ là 7/1.
Bảng 3.1. Phân bố đối tƣợng theo tuổi và giới
Giới
Tuổi
Nam Nữ Tổng
n (%) n (%) n (%)
20-40 9 (16) 2 (3,6) 11 (19,6)
41-60 26 (46,5) 3 (5,3) 29 (51,8)
61-80 12 (21,4) 2 (3,6) 14 (25)
>80 2 (3,6) 0 (0) 2 (3,6)
Tổng 49 (87,5) 7 (12,5) 56 (100)
Nhận xét:
Nhóm tuổi 41-60 chiếm tỉ lệ là 51,8%.
Nhóm tuổi >80 chiếm 3,6%.
Bảng 3.2. Phân bố đối tƣợng nghiên cứu theo nghề nghiệp
Nghề nghiệp Số lƣợng %
Làm ruộng 30 53.6
Hƣu trí 15 26.8
Tự do 9 16.1
Công nhân-viên chức 2 3.6
Tổng 56 100

33
Nhận xét:
Số lƣợng bệnh nhân làm ruộng chiếm 53,6%.
Số lƣợng bệnh nhân là công nhân-viên chức chiếm 3,6%
Bảng 3.3. Phân bố đối tƣợng nghiên cứu theo địa dƣ và dân tộc
Địa dƣ
Dân tộc
Thành phố -
thị xã
Nông thôn
n % n %
Kinh 14 25 29 51,8
Khác 4 7,1 9 16,1
Tổng 18 32,1 38 67,9
Nhận xét:
Tỉ lệ bệnh nhân ở nông thôn chiếm tỉ lệ 67,9%.
Bệnh nhân ở thành phố thị xã chiếm 32,1%.
Bệnh nhân là dân tộc kinh chiếm 76,8%.
Biểu đồ 3.1. Tiền sử bệnh của các đối tƣợng nghiên cứu.

34
Nhận xét:
Bệnh nhân không có tiền sử bệnh là 53,3%.
Bệnh nhân có tiền sử tán sỏi bàng quang là 7,2%.
3.1.2. Đặc điểm lâm sàng
Bảng 3.4. Lý do vào viện
Lý do vào viện Bệnh nhân Tỉ lệ %
Đái buốt 30 55,4
Đau hạ vị 18 32,1
Đái dắt 4 7,1
Đái máu 2 3,6
Bí đái 1 1,8
Đái khó 1 1,8
Tổng 56 100
Nhận xét:
Lý do vào viện đái buốt chiếm 55,4%.
Bảng 3.5. Triệu chứng lâm sàng
Triệu chứng Số lƣợng Tỉ lệ %
Đái buốt, đái dăt 49 87,5
Đau hạ vị 38 67,9
Đái máu 11 19,6
Đái tắc 9 16,1
Đái khó 8 14,3
Đái đục 6 10,7
Cầu bàng quang 5 8,9

35
Nhận xét:
Triệu chứng đái buốt chiếm 87,5%.
Triệu chứng cầu bàng quang chiếm 8,9%.
Biểu đồ 3.2. Thời gian phát hiện bệnh ở các nhóm tuổi
Nhận xét:
Thời gian phát hiện bệnh <1 tháng chiếm 66,1%.
Thời gian phát hiện bệnh 1-3tháng chiếm 17,8%.
Thời gian phát hiện bệnh >3 tháng chiếm 16,1%.

36
3.1.3. Đặc điểm cận lâm sàng
Bảng 3.6. Kết quả xét nghiệm nƣớc tiểu
Sinh hóa nƣớc tiểu Bình thƣờng Dƣơng tính Tổng
Hồng cầu Số lƣợng 38 18 56
% 67,8 32,2 100
Bạch cầu Số lƣợng 40 16 56
% 71,4 28,6 100
Vi khuẩn niệu Số lƣợng 56 0 56
% 100 0 100
Nhận xét:
Tỉ lệ hồng cầu niệu dƣơng tính ở 32,2% bệnh nhân.
Tỉ lệ bạch cầu niệu dƣơng tính ở 28,6% bệnh nhân.
Kích thước của sỏi trên siêu âm
- Kích thƣớc sỏi trung bình là 15,07±5,33 mm.
- Sỏi nhỏ nhất có kích thƣớc là 7mm.
- Sỏi lớn nhất có kích thƣớc là 32mm.
3.2. Kết quả điều trị
3.2.1. Kết quả trong phẫu thuật
- Mổ phiên 56/56 trƣờng hợp chiếm 100%.
- Tỉ lệ tán vỡ vụn sỏi trong mổ là 100%.
- Thời gian phẫu thuật trung bình là 36,43±9,5 phút (20-60 phút).
3.2.2. Tai biến trong phẫu thuật
- Không có tai biến xảy ra trong mổ.
- Không có bệnh nhân nào phải chuyển mổ mở.

37
3.2.3. Kết quả sau phẫu thuật
Biểu đồ 3.3. Biến chứng sau mổ
Nhận xét:
Tỉ lệ biến chứng đái máu và bí đái sau mổ chiếm 7,2%.
Tỉ lệ biến chứng nhiễm khuẩn niệu là 1,7%.
- Thời gian hậu phẫu trung bình 4,36±1,407 (1-9) ngày.
- Thời gian rút sonde niệu đạo trung bình 2,59±1,18 (1-5) ngày.
- 100% bệnh nhân ra viện tình trạng ổn định, hết triệu chứng lâm sàng
hoặc triệu chứng còn không đáng kể.

38
Bảng 3.7. Kết quả điều trị khi bệnh nhân ra viện
Kết quả Số lƣợng %
Tốt 51 91,1
Trung bình 5 8,9
Xấu 0 0
Tử vong 0 0
Tổng 56 100
Nhận xét:
Bệnh nhân ra viện kết quả tốt chiếm 91,1%, trung bình chiếm 8,9%, kết
quả xấu 0%.
3.2.4. Một số yếu tố ảnh hưởng tới kết quả điều trị
- Thời gian phẫu thuật trung bình ở nam là 38,78 (20÷60) phút.
- Thời gian phẫu thuật trung bình ở nữ là 29 (20†40) phút.
Bảng 3.8. Ảnh hƣởng của giới tới thời gian phẫu thuật
Thời gian PT
Giới
< 30 phút 30-60 phút
n % n %
Nam (%) 17 34,7 32 65,3
Nữ (%) 5 71,4 2 28,6
P 0,427
Nhận xét:
Thời gian phẫu thuật <30 phút ở nam là 30,37% và nữ là 57.1%.

39
Bảng 3.9. Đặc điểm số lƣợng sỏi của các đối tƣợng
Số lƣợng sỏi Số lƣợng %
1 viên 43 76,8
2 viên 11 19,6
3 viên 0 0
>3viên 2 3,6
Tổng 56 100
Nhận xét:
Số bệnh nhân có sỏi 1 viên chiếm 76,8%. Bệnh nhân sỏi trên 3 viên
chiếm 3,6%
Bảng 3.10. Ảnh hƣởng của số lƣợng sỏi tới thời gian phẫu thuật
Thời gian PT
Số lƣợng sỏi
≤30 phút >30 phút
n (%) n (%)
1 viên 41 95,3 2 4,7
≥2 viên 10 76,9 3 23,1
p 0,041
Nhận xét:
Số lƣợng sỏi ảnh hƣởng tới thời gian phẫu thuật và sự khác biệt này có ý
nghĩa thống kê.

40
Biểu đồ 3.4. Đặc điểm kích thƣớc sỏi ở các đối tƣợng
Nhận xét:
Kích thƣớc sỏi 1-<2cm chiếm 66,1%.
Kích thƣớc sỏi ≥3cm chiếm 3,6%.
Bảng 3.11. Ảnh hƣởng của kích thƣớc sỏi tới thời gian phẫu thuật
Kích thƣớc
Thời gian PT
1-<2cm ≥2cm
n % n %
≤30 phút 19 86,4 3 13,6
>30 phút 28 82,4 6 17,6
p 0,326
Nhận xét:
Kích thƣớc sỏi ảnh hƣởng tới thời gian phẫu thuật nhƣng sự khác biệt
không có ý nghĩa thống kê.

41
Kết quả điều trị xa sau mổ (sau 3 tháng).
- Số bệnh nhân khám lại sau mổ là 34/56, không tái khám 22/56.
- Triệu chứng lâm sàng tại thời điểm khám lại
Bảng 3.12. Các triệu chứng lâm sàng khám lại
Triệu chứng
Số lƣợng
(n=34)
Tỉ lệ (%)
Đau hạ vị 0 0
Đái buốt, đái dắt 3 8,8
Đái máu, đái đục 0 0
Hẹp niệu đạo 1 2,9
Đau thắt lƣng 6 17,6
Không triệu chứng 26 70,7
Nhận xét:
Có 3 bệnh nhân (8,8%) có đái buốt, đái dắt.
Có 1 bệnh nhân bị hẹp niệu đạo chiếm 2,9%.
Có 4 bệnh nhân đau thắt lƣng chiếm 17,6%.
Kết quả siêu âm ở bệnh nhân khám lại có 23 bệnh nhân đã siêu âm.
Bảng 3.13. Kết quả siêu âm ở bệnh nhân khám lại
Kết quả siêu âm
Siêu âm (n= 23)
Có Không
Sỏi thận 6 17
Sỏi niệu quản 0 23
Sỏi bàng quang 0 23
Sỏi niệu đạo 0 23
Viêm bàng quang 2 21

42
Nhận xét:
Kết quả siêu âm không có sỏi bàng quang chiếm 23/23 trƣờng hợp. 2
trƣờng hợp siêu âm có viêm bàng quang.
Có 6 trƣờng hợp đƣợc chụp xquang hệ tiết niệu không chuẩn bị đều có
sỏi thận nhƣng không có sỏi bàng quang.

43
Chƣơng 4
BÀN LUẬN
Theo nghiên cứu của chúng tôi từ 01/01/2010 đến 31/05/2014 tại khoa
Ngoại tiết niệu, bệnh viện Đa Khoa Trung Ƣơng Thái Nguyên thì tổng số
bệnh nhân vào viện điều trị sỏi bàng quang là 104 trƣờng hợp. Trong đó có 56
bệnh nhân đƣợc điều trị bằng nội soi tán sỏi cơ học chiếm 53,8%. 27 bệnh
nhân đƣợc mở bàng quang lấy sỏi chiếm 25,96%. 21 bệnh nhân đƣợc điều trị
nội khoa chiếm 20,24%.
4.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng.
4.1.1. Đặc điểm chung của các đối tượng nghiên cứu
Tuổi mắc bệnh trung bình là 53,21±14,63 tuổi, theo nghiên cứu của Lê
kế Nghiệp (2013) tuổi mắc bệnh trung bình là 52,17 tuổi.
Theo nghiên cứu của Đỗ Phú Đông (1990) tuổi mắc bệnh trung bình là
44±13,4 tuổi thấp hơn nghiên cứu của chúng tôi.
Trong nghiên cứu của chúng tôi có tuổi mắc bệnh từ 25-88 tuổi. Theo
nghiên cứu của Douenias R và cộng sự [44] tuổi mắc bệnh là 20 đến 92 tuổi,
nghiên cứu của Phạm Xuân Sơn (2009) có tuổi mắc bệnh từ 20-80 tuổi cũng
tƣơng đƣơng với nghiên cứu của chúng tôi.
Qua biểu đồ 3.1, nhóm tuổi mắc bệnh cao nhất là 41-60 tuổi (51,8%).
Trong nghiên cứu của Lê Kế Nghiệp (2013) độ tuổi 41-60 thƣờng gặp nhất
chiếm 52,4%.
Theo nghiên cứu của Đỗ Phú Đông (1990) nhóm tuổi có tỉ lệ mắc bệnh
cao nhất là 36-45 tuổi chiếm 25,7%.
Nhóm tuổi có tỉ lệ mắc bệnh thấp nhất trong nghiên cứu của chúng tôi là
>80 tuổi chiếm 3,6%, tƣơng đƣơng với kết quả nghiên cứu của Lê Kế Nghiệp
(2013) là 3,2%.

44
Theo nghiên cứu của chúng tôi nhận thấy tuổi mắc bệnh chủ yếu là lứa
tuổi trung niên, tỉ lệ mắc bệnh ít gặp ở bệnh nhân >80 tuổi và không có trƣờng
hợp sỏi nào ở trẻ em.
Trong nghiên cứu của chúng tôi tỉ lệ nam/nữ là 7/1 (nam 87,5% và nữ
12,5%), nghiên cứu của Anil Kumar P.L (2004) có tỉ lệ nam giới 85,71% và
nữ giới 14,29% và Lê Kế Nghiệp (2013) có tỉ lệ nam 87,3% và nữ 12,7%.
Theo nghiên cứu của Vũ Hồng Thịnh (2004) tỉ lệ nam giới 91,48%, nữ
giới 8,52% và của Phạm Xuân Sơn (2009) tỉ lệ nam giới 96,2% và nữ giới
3,8% cao hơn kết quả nghiên cứu của chúng tôi nhƣng không đáng kể.
So với nghiên cứu của S.G. Kabra (1972) [48] trên 1144 trƣờng hợp có
hơn 90% sỏi bàng quang tìm thấy ở nam giới, hay nghiên cứu của Amardi
Thalut, Ahmed Rizal (1976) trên 87 trƣờng hợp, có tỉ lệ nam/nữ là 12/1, thì
nghiên cứu của chúng tôi cũng thấp hơn.
Nhƣng nhìn chung, trong nghiên cứu của chúng tôi tỉ lệ nam giới mắc
bệnh cao hơn so với nữ. Nam giới tuổi trung niên (từ 41-60 tuổi) có sự tắc
nghẽn và ứ đọng nƣớc tiểu, liên quan tới tăng sinh tiền liệt tuyến, bệnh lý cổ
bàng quang… mặc dù chƣa xuất hiện hoặc triệu chứng lâm sàng không ảnh
hƣởng tới sinh hoạt và lao động (chƣa có chỉ định ngoại khoa) nhƣng là yếu
tố nguy cơ làm tăng tỉ lệ tạo sỏi bàng quang [11].
Nghề nghiệp
Trong nghiên cứu của chúng tôi, những bệnh nhân làm ruộng có tỉ lệ
mắc sỏi bàng quang cao hơn hẳn các nhóm khác chiếm 53,6% (bảng 3.2).
Có nhiều nghiên cứu cho thấy có sự khác biệt về tỉ lệ mắc bệnh ở những
nghành nghề khác nhau.
Lonsdale K [67] cho rằng những ngƣời có công việc tĩnh tại, ít vận động
có nhiều khả năng mắc bệnh sỏi tiết niệu hơn những ngƣời khác.

45
Blacklock (1969) thấy tỉ lệ mới mắc sỏi tiết niệu ở những nhân viên hành
chính hoặc bàn giấy của lực lƣợng hải quân hoàng gia Anh cao hơn những
ngƣời công nhân lao động chân tay. Trong đó những nhân viên nấu ăn và
phục vụ phòng có tỉ lệ mắc sỏi cao nhất.
Trần Văn Hinh, Nguyễn Duy Bắc và cộng sự [11] đã nghiên cứu các yếu
tố nguy cơ hình thành sỏi tiết niệu ở Việt Nam trong 2 năm (từ tháng 6/2008
đến 6/2010) đã kết luận: những ngƣời làm việc ở môi trƣờng nóng, mất nƣớc
nhiều và uống ít nƣớc có nguy cơ tạo sỏi cao hơn.
Yếu tố địa dư
Yếu tố dân tộc và địa dƣ cũng góp phần ảnh hƣởng tới thói quen sinh
hoạt và đặc biệt là nhận thức của bệnh nhân về bệnh tật nói chung.
Qua bảng 3.3 thì tỉ lệ mắc bệnh trên bệnh nhân ở nông thôn là 67,9% và
thành phố thị xã là 32,1%.
Có nhiều nghiên cứu đã đƣa ra các yếu tố làm tăng nguy cơ tạo sỏi liên
quan đến chế độ ăn và sinh hoạt nhƣ : chế độ ăn nhiều đạm động vật làm tăng
khả năng mắc sỏi tiết niệu do nồng độ oxalate trong nƣớc tiểu tăng cao. Các
chất khoáng có trong nƣớc cũng góp phần làm tăng nguy cơ tạo sỏi nhất là
nguồn nƣớc cứng.
Theo Trinchieri. A [68], dịch tễ học sỏi tiết niệu khác nhau tùy theo khu
vực địa lý và thời kỳ lịch sử, sự thay đổi điều kiện kinh tế-xã hội đã tạo ra
những thay đổi trong tỷ lệ thành phần vật lý-hóa học của sỏi. Những vùng
kinh tế phát triển thành phần hóa học của sỏi chủ yếu là oxalate và phosphate.
Ngƣợc lại, vùng kinh tế kém phát triển thành phần hóa học của sỏi chủ yếu là
sỏi urat gồm amoni và canxi oxalate [48]. Sự khác biệt đó do sự khác nhau về
lối sống và đặc biệt là chế độ ăn [12].

46
4.1.2. Đặc điểm lâm sàng-cận lâm sàng
Thời gian phát hiện bệnh
Qua biểu đồ 3.2 thì thời gian xuất hiện triệu chứng đầu tiên cho đến khi
bệnh nhân vào viện chủ yếu dƣới 1 tháng chiếm 66,1%. Bệnh nhân phát hiện
triệu chứng sớm nhất để vào viện là 4 ngày. Có 4 bệnh nhân thời gian phát
hiện hơn 6 tháng, trong đó có 1 trƣờng hợp lâu nhất là gần 1 năm.
Theo nghiên cứu của Anil Kumar P.L (2004) thì bệnh nhân phát hiện
triệu chứng dƣới 1 tháng là 19,04%, từ 1-3 tháng là 30,95%, từ 3-6 tháng là
28,57% và trên 6 tháng là 21,42%, trong đó có 2 trƣờng hợp (4,76%) phát
hiện bệnh trên 9 tháng. Những trƣờng hợp phát hiện bệnh muộn trong nghiên
cứu của Anil Kumar đến viện có nhiều triệu chứng và hay gặp nhất là nhiễm
khuẩn niệu và đái máu. So với nghiên cứu này thì thời gian phát hiện bệnh
của chúng tôi chủ yếu là dƣới 1 tháng. Trong khi đó tỉ lệ phát hiện bệnh ở
bệnh nhân trên 6 tháng của chúng tôi thấp hơn.
Việc phát hiện sớm triệu chứng bất thƣờng để bệnh nhân lƣu ý theo dõi
và phát hiện là dấu hiệu tốt chứng tỏ bệnh nhân quan tâm đến sức khỏe của
chính mình, đồng thời giúp cho việc điều trị bệnh sỏi bàng quang nói riêng và
các bệnh khác nói chung đạt đƣợc kết quả tốt hơn.
Trên thực tế, các bệnh nhân đến viện có thời gian xuất hiện triệu chứng
lâm sàng đầu tiên kéo dài > 6 tháng qua các xét nghiệm và thăm khám lâm
sàng chúng tôi chƣa phát hiện các biến chứng của sỏi bàng quang, do đó việc
chỉ định và điều trị cũng thuận lợi hơn rất nhiều.
Lý do vào viện
Qua bảng 3.4 cho thấy lý do vào viện chủ yếu là đái buốt (55,4%), đau
hạ vị 32,1%, đái máu 3,6%.

47
Theo nghiên cứu của Đàm Văn Cƣơng (1995), triệu chứng vào viện phổ
biến nhất là đái khó 45,55%, đái tắc 24,8% và đái máu 28,88% có sự khác
biệt so với nghiên cứu của chúng tôi.
Theo nghiên cứu của Vũ Hồng Thịnh (2004) thì tất cả bệnh nhân vào
viện vì đái khó, không có trƣờng hợp nào bí đái. So với nghiên cứu của chúng
tôi thì tỉ lệ vào viện vì đái khó thấp hơn nhiều nhƣng tỉ lệ bí đái lại cao hơn.
Theo nghiên cứu của Lê Kế Nghiệp (2013) lý do vào viện là bí đái
25,4% cao hơn của chúng tôi nhƣng tỉ lệ đái máu lại tƣơng đƣơng (4,8%).
Sỏi bàng quang khi đƣợc hình thành gây cọ xát vào niêm mạc bàng
quang làm chảy máu, gây đau, co thắt cơ cổ bàng quang gây nên các triệu
chứng rối loạn tiểu tiện (đái buốt, đái dắt, đái máu), những triệu chứng này
xuất hiện sớm và thƣờng gặp nhất.
Triệu chứng lâm sàng
Theo Ngô Gia Hy [15] các triệu chứng lâm sàng chủ yếu của sỏi bàng
quang là rối loạn tiểu tiện, đau bụng hạ vị và thay đổi thành phần nƣớc tiểu.
Đặc biệt có dấu hiệu kinh điển để chẩn đoán sỏi bàng quang ở trẻ nhỏ trên
lâm sàng đó là dấu hiệu „„ bàn tay khai‟‟.
Qua bảng 3.5 triệu chứng lâm sàng thƣờng gặp nhất là đái buốt đái dắt
là 87,5%, đau bụng hạ vị 67,9%.
So sánh với nghiên cứu của Anil Kumar P.L (2004) thì triệu chứng đau
bụng chiếm 71,42% hay gặp nhất rồi đến đau buốt đầu dƣơng vật khi tiểu
52,38%, thì nghiên cứu của chúng tôi triệu chứng đái buốt thƣờng gặp nhất
rồi tới triệu chứng đau bụng hạ vị. Các bệnh nhân thƣờng gặp đái buốt ở cuối
bãi đái và cảm giác đau tập trung ở vùng sát xƣơng mu khiến nhiều bệnh nhân
đái xong hay bóp chặt gốc dƣơng vật cho đỡ đau buốt.
Cũng theo nghiên cứu của chúng tôi tỉ lệ đái máu là 19,6% theo nghiên
cứu của Anil Kumar P.L là 23,8%.

48
Tuy nhiên nghiên cứu của chúng tôi không có bệnh nhân nào vào viện
vì bị sốt trong khi tỉ lệ này ở nghiên cứu Anil Kumar P.L là rất cao 52,38%.
Chúng tôi cũng không có bệnh nhân nào có triệu chứng đái ra sỏi.
Theo kết quả nghiên cứu của Lê Kế Nghiệp (2013) triệu chứng đái khó
chiếm 60,3%. So với nghiên cứu này tỉ lệ đái khó của chúng tôi thấp hơn.
Chúng tôi nhận thấy rằng triệu chứng lâm sàng đái khó với bệnh nhân
của các tác giả ở khu vực miền nam cao hơn của chúng tôi rất nhiều. Đặc biêt
nghiên cứu của Vũ Hồng Thịnh (2004), tỉ lệ đái khó là 51/51 bệnh nhân.
Nhƣng để khẳng định và giải thích cho vấn đề này tôi thiết ngĩ phải có thêm
nhiều các nghiên cứu khác.
Tuy nhiên, chúng tôi thấy triệu chứng lâm sàng chính khi bệnh nhân
vào viện vẫn chủ yếu là rối loạn tiểu tiện. Và trên một bệnh nhân có thể có
nhiều triệu chứng lâm sàng khác nhau.
Trong lâm sàng các triệu chứng rối loạn tiểu tiện nhƣ đái khó, đái dắt
hoặc cầu bàng quang và đái máu có thể gặp trong một số bệnh lý khác nhƣ :
tăng sinh lành tính tiền liệt tuyến, hẹp cổ bàng quang, hẹp niệu đạo. Điều đó
có thể làm ảnh hƣởng tới kết quả của nghiên cứu. Nhƣng nếu chỉ chọn những
bệnh nhân sỏi bàng quang đơn thuần là không phù hợp vì nguyên nhân hình
thành sỏi bàng quang liên quan tới sự ứ đọng nƣớc tiểu, nhiễm khuẩn niệu
hoặc sỏi từ thận và niệu quản rơi xuống. Do đó trong nghiên cứu này, chứng
tôi lựa chọn bệnh nhân sỏi bàng quang có kèm bệnh lý làm cản trở bài xuất
nƣớc tiểu của đƣờng tiểu dƣới hoặc sỏi ở vị trí khác nhƣng không có chỉ định
can thiệp ngoại khoa. Điều đó giúp cho đánh giá kết quả điều trị khách quan,
phù hợp với thực tế lâm sàng hơn. Bệnh nhân có sỏi bàng quang và tăng sinh
tiền liệt tuyến gặp nhiều hơn cả. Chẩn đoán xác định bệnh không có khó khăn,
nhƣng để phân biệt sỏi bàng quang kết hợp với tăng sinh tiền liệt tuyến hay
sỏi bàng quang là biến chứng của tăng sinh lành tính tiền liệt tuyến khó xác

49
định [31]. Chúng tôi chọn bệnh nhân sỏi bàng quang không có chỉ định can
thiệp phối hợp với tăng sinh lành tính tiền liệt tuyến dựa trên khám lâm sàng
(thăm trực tràng), siêu âm xác định kích thƣớc khối lƣợng tiền liệt tuyến, định
lƣợng PSA toàn phần trong máu, đặc biệt là theo thang điểm IPSS.
Kích thước và số lượng sỏi trên siêu âm
Kích thƣớc sỏi trung bình là 15,07±5,33mm, sỏi có kích thƣớc nhỏ nhất là
7mm và lớn nhất là 32mm.
Theo nghiên cứu của Lê Kế Nghiệp (2013) kích thƣớc sỏi trung bình là
18,59mm, cao hơn nghiên cứu của chúng tôi. Theo nghiên cứu của Đàm Văn
Cƣơng (1995) sỏi có kích thƣớc lớn nhất có đƣờng kính 45mm, sỏi có kích
thƣớc nhỏ nhất là 7mm, Vũ Hồng Thịnh (2004) sỏi có kích thƣớc từ 1-4cm,
Lê Kế Nghiệp (2013) sỏi kích thƣớc nhỏ nhất là 8mm và lớn nhất là 5cm.
Anil Kumar P.L (2004) kích thƣớc sỏi thay đổi từ 1×0,8cm đến 3×3,2cm.
Nghiên cứu của chúng tôi chƣa gặp viên sỏi nào kích thƣớc tới 4cm nhƣ các
nghiên cứu trên.
Qua bảng 3.11 thì nghiên cứu của chúng tôi chủ yếu gặp sỏi có kích
thƣớc từ 1-<2cm (chiếm 66,1%) kết quả này tƣơng đồng với nhiều nghiên cứu
khác nhƣ : Đỗ Phú Đông (1990) sỏi chủ yếu là 1-2cm chiếm 335/600 bệnh
nhân (tƣơng đƣơng 55,8%), Nguyễn Phú Việt và cộng sự (2003) [31] sỏi kích
thƣớc 1-2 cm chiếm 41,3% [30], Anil Kumar P.L (2004) sỏi 1-3cm chiếm
57,14%. Phạm Xuân Sơn (2009) sỏi chủ yếu 1-2cm chiếm 81,13%, Đàm Văn
Cƣơng (1995) sỏi kích thƣớc ≤ 2cm chiếm 78%.
Trong nghiên cứu chúng tôi gặp chủ yếu là sỏi 1 viên chiếm 76,8%
(bảng 3.9). Các kết quả nghiên cứu của của các tác giả nhƣ: Đàm Văn Cƣơng
(1995), Nguyễn Phú Việt và cộng sự (2003), Anil Kumar P.L (2004), Nguyễn
Minh Tuấn (2010) [28], Lê Kế Nghiệp (2013) sỏi 1 viên cũng hay gặp nhất.

50
Số lƣợng sỏi từ 2 viên trở lên của chúng tôi là 23,2% (sỏi 2 viên chiếm
19,6% và sỏi 4 viên chiếm 3,6%). Trong nghiên cứu này,trƣờng hợp sỏi nhiều
viên thƣờng có kèm theo sỏi thận một hoặc hai bên, nhƣng sỏi kích thƣớc
nhỏ, nằm rải rác ở các đài thận và không có chỉ định ngoại khoa nên khi điều
trị nội khoa đã rơi xuống bàng quang, tuy vậy những trƣờng hợp này sỏi có
nhiều viên nhƣng kích thƣớc của mỗi viên thƣờng nhỏ nên trong phẫu thuật
việc tìm, kẹp tán sỏi không gặp khó khăn mà chỉ mất nhiều thời gian hơn
trƣờng hợp sỏi 1 viên. Theo Anil Kumar P.L (2004) sỏi nhiều viên chiếm
9,14%. Theo nghiên cứu của Vũ Hồng Thịnh (2010) số lƣợng sỏi gặp nhiều
nhất là 12 viên, Nguyễn Minh Tuấn [28] có 1 trƣờng hợp có 9 viên sỏi, Lê Kế
Nghiệp (2013) có 1 trƣờng hợp có 7 viên sỏi.
4.2. Kết quả điều trị
4.2.1. Kết quả trong phẫu thuật
Tất cả 56 bệnh nhân đều đƣợc tiến hành mổ phiên, không có trƣờng
hợp nào mổ cấp cứu. Có 2 trƣờng hợp sỏi kẹt cổ bàng quang (chiếm 3,6%)
vào viện trong tình trạng bí đái đau bụng hạ vị, đƣợc tiến hành thủ thuật bơm
đẩy sỏi vào bàng quang sau đó đƣợc chuyển mổ phiên.
Tỉ lệ sỏi kẹt cổ bàng quang của chúng tôi thấp hơn các nghiên cứu của
Nguyễn Minh Tuấn (2010) có 16% trƣờng hợp sỏi kẹt cổ bàng quang và Lê
Kế nghiệp (2013) có 12,7% sỏi kẹt cổ bàng quang.
Sỏi kẹt cổ bàng quang là những sỏi nhỏ nên việc bơm đẩy sỏi vào bàng
quang cũng khá dễ dàng. Trƣớc đây khi sỏi kẹt niệu đạo ở vị trí hố thuyền
một số quan điểm dùng pince kẹp vỡ sỏi ở niệu đạo rồi lấy các mảnh vỡ ra
hoặc cho bệnh nhân đi đái ra. Ƣu điểm của nó là thực hiện nhanh, đơn giản và
bệnh nhân có thể không phải mổ. Nhƣợc điểm của nó là gây đau, chảy máu,
gây nhiễm khuẩn niệu và biến chứng xa hay gặp nhất là hẹp niệu đạo [8]. Sỏi
nằm ở cổ bàng quang và sỏi kẹt niệu đạo lâu ngày, làm cản trở lƣu thông sẽ

51
làm bàng quang tăng co bóp để tống nƣớc tiểu, do đó cơ bàng quang tăng
sinh, thành bàng quang dày lên, bàng quang tăng co bóp (bàng quang chống
đối). Sau đó bàng quang tiếp tục tăng co bóp cho đến khi chuyển sang giai
đoạn mất bù, có chỗ cơ bàng quang yếu giãn thành hốc, túi thừa giả, thành
bàng quang giãn mỏng, mất trƣơng lực làm xuất hiện nƣớc tiểu tồn dƣ sau
tiểu tiện, trào ngƣợc nƣớc tiểu lên niệu quản gây suy thận. Sỏi kẹt niệu đạo
ngoài gây cản trở bài xuất nƣớc tiểu, nó cọ xát gây tổn thƣơng niêm mạc niệu
đạo và bàng quang dẫn tới nhiễm khuẩn niệu, đặc biệt sự xơ hóa, viêm loét
niêm mạc lâu dần tiến triển sẽ gây hẹp niệu đạo [52].
Hiện nay chúng tôi thƣờng bơm đẩy sỏi vào bàng quang rồi đặt sonde
niệu đạo và xếp mổ phiên để có sự chuẩn bị tốt nhất. Trƣờng hợp không bơm
đẩy sỏi vào bàng quang đƣợc chúng tôi tiến hành mổ cấp cứu. Khi mổ chúng
tôi cũng tiến hành bơm đẩy sỏi vào bàng quang rồi mới tán sỏi để tránh làm
tổn thƣơng niêm mạc niệu đạo và hẹp niệu đạo sau này. Theo nghiên cứu của
Đỗ Phú Đông (1990) có 5 ca sỏi kẹt niệu đạo đƣợc đẩy vào bàng quang và tán
sỏi ngay, có 20 ca đƣợc đặt sonde niệu đạo vài hôm rồi tán, khi sỏi đã ở niệu
đạo trƣớc, tác giả cũng chủ trƣơng không cố gắng dùng kẹp bóp vụn sỏi rồi
lấy ra vì dễ gây tổn thƣơng niêm mạc niệu đạo.
Tỉ lệ tán vỡ vụn sỏi trong mổ của chúng tôi đạt 100%. Trong mổ chúng
tôi chƣa ghi nhận tai biến nào xảy ra, khi tán sỏi một số bệnh nhân có xây sát
chảy máu nhẹ niêm mạc bàng quang mà không cần phải đốt cầm máu mà chỉ
cần bổ xung thêm thuốc cầm máu tiêm tĩnh mạch thì ổn định, sau mổ theo dõi
không có biến chứng đái máu. Không có trƣờng hợp nào phải chuyển mổ mở.
Theo nghiên cứu của Đỗ Phú Đông (1990) có 56/600 (chiếm 9,3%)
trƣờng hợp khi tán sỏi cơ học phải chuyển phƣơng pháp khác nhằm rút ngắn
thời gian phẫu thuật và giữ gìn dụng cụ. Theo Nguyễn Phú Việt (2005) có
5/63 trƣờng hợp tán sỏi cơ học phải chuyển mở bàng quang tối thiểu trên

52
xƣơng mu để lấy sỏi, trong đó có 01 trƣờng hợp đƣợc đặt dẫn lƣu bàng quang
trên xƣơng mu sau mổ, còn 04 trƣờng hợp đƣợc đóng kín bàng quang tức thì,
theo tác giả, chỉ định mở bàng quang tối thiểu trên xƣơng mu lấy sỏi đƣợc
dành cho bệnh nhân có sỏi trên 2,5cm. Theo Lê Kế Nghiệp (2013) có một
trƣờng hợp chảy máu bàng quang trong mổ, do lúc gắp sỏi gây trầy sƣớt niêm
mạc bàng quang nhƣng đƣợc đốt cầm máu kỹ và sau thủ thuật cho kết quả tốt.
Có 2 trƣờng hợp sỏi kích thƣớc trên 3cm nhƣng chúng tôi vẫn tán sỏi
cơ học thành công, những trƣờng hợp sỏi kích thƣớc lớn hơn 3cm trƣớc mổ
chúng tôi nhận định trên phim chụp hệ tiết niệu không chuẩn bị thấy độ cản
quang của sỏi so với xƣơng cột sống là kém hơn, trung tâm của viên sỏi độ
cản quang không đều hoặc hai đầu viên sỏi thuôn dài hoặc xù xì thì những
trƣờng hợp này chúng tôi đánh giá sỏi mềm, có khả năng kẹp vỡ sỏi từng
phần đƣợc nên chỉ định mổ nội soi tán sỏi cơ học. Ngƣợc lại trƣờng hợp sỏi
có độ cản quang tƣơng đƣơng với cột sống, mật độ sỏi đồng nhất, viền xung
quanh sỏi rõ nét là những viên sỏi rất cứng, nhẵn thì chúng tôi chỉ định mổ
mở lấy sỏi ngay từ đầu.
Thời gian phẫu thuật trung bình là 36.4±9,5 phút. Thời gian phẫu thuật
ngắn nhất là 20 phút dài nhất là 60 phút.
Theo nguyễn Phú Việt thời gian phẫu thuật trung bình là 15 phút, thời
gian tiến hành phẫu thuật trung bình của Lê Kế Nghiệp là 23,1 phút (5-60
phút) thì nghiên cứu của chúng tôi có thời gian phẫu thuật trung bình cao hơn.
Tuy nhiên tỉ lệ tai biến trong mổ của tác giả này lại cao hơn chúng tôi. Theo
tôi, thời gian phẫu thuật rút ngắn ở bệnh nhân là rất tốt vì nó làm giảm nguy
cơ tai biến trong mổ và biến chứng sau mổ, nhƣng nếu thời gian phẫu thuật
rút ngắn mà tỉ lệ tai biến xảy ra trong mổ cao hơn thì sẽ ảnh hƣởng tới kết quả
điều trị và tâm lý bệnh nhân rất nhiều. Điều đó cũng phần nào phản ánh sự
chủ quan trong phẫu thuật, thao tác kẹp tán sỏi thô bạo… của phẫu thuật viên,

53
nhất là trong những trƣờng hợp tán sỏi khó khăn. Theo cá nhân tôi, thời gian
phẫu thuật có thể kéo dài hơn nhƣng an toàn cho bệnh nhân và phẫu thuật còn
hơn thời gian phẫu thuật rút ngắn mà trong phẫu thuật xảy ra tai biến. Điều đó
làm cho bệnh nhân lo lắng và nhiều khi thiếu tin tƣởng vào thầy thuốc.
Theo Vũ Hồng Thịnh (2004) thời gian tiến hành phẫu thuật trung bình
là 30 phút và tỉ lệ tai biến trong mổ và biến chứng sau mổ là 0%. Đây thực sự
là kết quả thành công rất lớn. Nó thể hiện trình độ của phẫu thuật viên, trang
thiết bị… ở mức độ rất cao. Đó là động lực để chúng tôi khắc phục thiếu sót
và hạn chế trong công tác chẩn đoán, chuẩn bị bệnh nhân, trang thiết bị phẫu
thuật và trình độ phẫu thuật viên để phẫu thuật nội soi tán sỏi cơ học đạt kết
quả tốt nhất cho bệnh nhân.
4.2.2. Kết quả sau phẫu thuật
Sau mổ chúng tôi có 5 trƣờng hợp có biến chứng sau mổ. Trong đó có 2
trƣờng hợp chảy máu (3,6%) mức độ nhẹ không phải can thiệp, sau 1-2 ngày
điều trị hết đái máu. Hai trƣờng hợp trƣớc mổ siêu âm có hình ảnh của viêm
bàng quang, trong đó 01 trƣờng hợp sỏi 2 viên, thời gian mổ kéo dài 50 phút.
Có 02 trƣờng hợp bí đái sau rút sonde niệu đạo nhƣng đƣợc bổ xung thêm
kháng sinh và thuốc giãn cơ sau 2 ngày đi tiểu trở lại bình thƣờng. Có 01
trƣờng hợp nhiễm khuẩn niệu sau mổ ngày thứ 2, bệnh nhân sốt cao rét run,
số lƣợng bạch cầu tăng >180000 TB/mm³, bạch cầu trung tính >70%, xét
nghiệm lại nƣớc tiểu 10 thông số có bạch cầu niệu (++), hồng cầu niệu âm
tính, thể nitrit trong nƣớc tiểu dƣơng tính, đồng thời chúng tôi có nuôi cấy
nƣớc tiểu. Dù chƣa có kết quả nuôi cấy nƣớc tiểu để định danh vi khuẩn và
kết quả kháng sinh đồ nhƣng chúng tôi dùng kháng sinh nhóm beta lactam và
nhóm quinolon theo hƣớng dẫn sử dụng kháng sinh của bộ y tế một số nghiên
cứu của các tác giả trong nƣớc [26] và nƣớc ngoài [59]. Sau 3 ngày bổ xung
kháng sinh bệnh nhân hết sốt. Kết quả nuôi cấy nƣớc tiểu có sau khi bệnh

54
nhân ra viện 2 ngày, hồi cứu lại thì vi khuẩn gây bệnh là E.coli số lƣợng
>100000 vi khuẩn/mm³ và kháng sinh đồ, bệnh nhân nhạy cảm với Amikacin
và Levofloxacin.
Theo nghiên cứu của Đỗ Phú Đông (1990) có gặp những biến chứng:
Sốt cao 39-40ºC có 8 ca điều trị bằng kháng sinh hạ sốt từ 2-4 ngày là hết.
Sốt nhẹ 37,5ºC-38ºC có 25 ca không cần điều trị. Bí đái có 8 ca, trong đó có 2
ca do mảnh sỏi. Đái máu nhất thời 6 ca đƣợc rửa bàng quang 1-2 lần là khỏi.
Viêm bàng quang 5 ca chỉ cần chữa tại chỗ.
Theo Đàm Văn Cƣơng (1995) có 26/270 bệnh nhân xảy ra biến chứng
với tỉ lệ 9,63% gồm chảy máu nhẹ, nhiễm trùng và bí đái đều đƣợc xử lý bằng
bơm rửa bàng quang và dùng kháng sinh 3-5 ngày. Anil kumar P.L (2004) có
5/42 trƣờng hợp có biến chứng sau mổ, tự giảm xuống không cần điều trị.
Nguyễn Minh Tuấn (2010) chảy máu lƣợng ít sau mổ 1-3 ngày nƣớc tiểu
trong, có 2/25 (8%) trƣờng hợp phải đặt ống sonde 3 chạc truyền rửa liên tục
sau 3 ngày bệnh nhân ổn định, nhiễm trùng niệu thƣờng nhẹ có 4 trƣờng hợp
(16%), 1 trƣờng hợp viêm thận bể thận cấp ở trƣờng hợp sỏi 5 viên, thời gian
thủ thuật kéo dài. Theo nghiên cứu của Vũ Hồng Thịnh (2010) tỉ lệ biến
chứng sau mổ là 0%.
Nghiên cứu của chúng tôi và của các tác giả trên thì tỉ lệ biến chứng sau
mổ thấp và không có biến chứng nào nặng. Không có trƣờng hợp nào phải mổ
mở hoặc mổ lại để lấy sỏi và giải quyết biến chứng.
Tóm lại, tỉ lệ biến chứng của điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán
sỏi cơ học thấp, các biến chứng nếu có thƣờng nhẹ chỉ cần điều trị nội khoa.
Theo nghiên cứu của Asci. R [39] tổng kết tỉ lệ biến chứng của phƣơng pháp
nội soi tán sỏi bàng quang là khoảng 5% thấp hơn nhiều so với mở bàng
quang lấy sỏi.

đáNh giá kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán sỏi cơ học

đáNh giá kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán sỏi cơ học

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to đáNh giá kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán sỏi cơ học

Similar to đáNh giá kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán sỏi cơ học (20)

More from TÀI LIỆU NGÀNH MAY

More from TÀI LIỆU NGÀNH MAY (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

đáNh giá kết quả điều trị sỏi bàng quang bằng nội soi tán sỏi cơ học