Fr chapter 2 racb 24 nov 2013

Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын дэд төвийг
хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр
Эцсийн
тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 4
2 ҮНДЭСЛЭЛ: САЛБАРУУДЫН ГҮЙЦЭТГЭЛ, АСУУДЛУУД БА
БОЛОМЖУУД
2-р Бүлэгт Хөтөлбөрийн үндэслэлийг тайлбарлана. Салбаруудын нөхцөл байдалд
дүгнэлт өгч голлох асуудлууд ба боломжуудад үнэлэлт өгсөн. Хөгжлийн түншүүдийн
хамтын ажиллагааны боломжыг хэлэлцэхийн зэрэгцээ санхүүжилтийн арга замуудыг
мөн хэлэлцсэн.
2.1 Макро эдийн засгийн нөхцөл
Сүүлийн 20 жилийн туршид Монгол улс социалист улсаас хурдацтай өргөжиж буй
эдийн засагтай ардчилсан орон болон шилжсэн. Эрчимтэй хөгжиж буй уул уурхайн
салбар, мал аж ахуйн салбарын хөгжил, дотоод руу урсах мөнгөн гүйлгээ болон
үйлчилгээний салбар зэргээс үүдэн Монгол улсын эдийн засгийн өсөлтийн үр дүн
сэтгэгдэл төрүүлэхүйц байна. Жилийн өсөлт нь 21-р зуунд шилжих он жилүүдэд 1.1 -
3.9% байдаг байсан Монгол улсын Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн ДНБ (GDP) нь 2007-
2010 онд дунджаар жилд 10% орчим болж өссөн. ДНБ-ий өсөлт 2011 онд 17.3%-д
хүрснээс аж үйлдвэр, үйлчилгээний салбарт нийт эдийн засгийн гарцын доод тал нь
85%-ийг эзэлж, 36.3%, 48.3% тус тус болжээ. Хамгийн хурдацтай хөгжиж буй салбар
бол бөөний болон жижиглэн худалдаа бөгөөд 43%-иар нэмэгдэж, нийт өсөлтийн 4%-
ийг эзэлсэн ажээ. Уул уурхай болон үйлдвэрлэл 8.7% болон 16% -иар тус тус өсчээ.
ХАА-н үйлдвэрлэл зуднаас болж 2010 онд дөнгөж 0.3% л өссөн. ДНБ-нд эзлэх хувь
2001 онд 24.9% байснаа 2011 онд 15.% болж буурсан байна
Уул уурхайн хайгуулаар сүүлийн 10 жилд улс орны эрдэс баялгийн орд газруудыг
нээсэн. Тухайлбал, зэс, уран, нүүрс, төмрийн хүдэр, алт гэх мэт. Энэхүү эрдэс
баялгийн орд газрууд нь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг хөхүүлэн дэмжиж,
Монголын нэр хүндийг уул уурхайн хөрөнгө оруулалтын анхаарал татсан зах зээлд
өндөрт өргөж өгсөн билээ. 2016 онд уул уурхайн салбар ДНБ-ий тал хувийг эзлэх
магадлалтай байна. Энэхүү хөгжил нь ялангуяа ил болон далд уурхайтай
холбоотойгоор аж үйлдвэр, үйлчилгээний салбарт үргэлжилсээр байх болно. 2011 онд
нэг хүнд ноогдох ДНБ 2007 оныхтой харьцуулбал 2 дахин өсөж 1628 Америк
доллараас 2783 Америк доллар болж өссөн үзүүлэлттэй байна. (Хүснэгт 2.1).
Хүснэгт 2.1. Монгол улсын Эдийн засгийн өсөлт ба бүтэц, 2007-2011
Төрөл 2007 2008 2009 2010 2011
ДНБ (өнөөгийн, Тэрбум
төгрөг)
4.956.6 6,555.6 6,590.6 8,414.5 10,829.7
Өсөлт (%)
Монгол улс 10.2 8.9 -1.3 6.4 17.3
Хөдөө аж ахуй 14.4 4.7 3.6 -16.6 0.3
Үйлдвэрлэл 7.0 -0.8 -0.4 4.3 10.1
Үйлчилгээ 11.9 16.6 0.8 9.8 17.1
Бүтэц (%)
Хөдөө аж ахуй 20.5 21.4 19.6 16.2 15.3
Үйлдвэрлэл 41.9 34.4 33.0 37.5 36.3
Үйлчилгээ 37.7 44.2 47.4 46.3 48.3
1 хүнд ноогдох ДНБ
(Америк доллараар)
1,628 1,957 1,697 2,445 2,783
1 хүнд ноогдох Үндэсний
Нийт орлого (Америк
доллараар)
1,591 1,896 1,625 2,224 2,548
Эх сурвалж: 2012 оны Ази Номхон далайн үндсэн үзүүлэлтүүд, АХБ ба Зөвлөхүүдийн тооцоолол.

Эцсийн
тайлан
Монгол улсын эдийн засгийн үр ашиг хүн амын ихэнх давхаргыг хамарч чадаж байна.
2011 онд 1 хүнд ноогдох Үндэсний Нийт Орлого (ҮНО) 2,548 Америк доллар болж, 2007
оныхоос 6 дахин өссөн байна. Монгол улс мөн Мянганы Хөгжлийн Зорилгын 2-рт
заагдсан хүүхдийн эндэгдлийг бууруулах, анхан шатны боловсролын хүртээмжийг
сайжруулах зорилтуудад хүрсэн. Мянганы Хөгжлийн Зорилгын 5-рт заагдсан Эхийн
эрүүл мэндийн талаар ч мэдэгдэхүйц дэвшил гарсан. Үндэсний Статистикийн газрын
тооцоогоор 2002 – 2008 онуудад 35 хувьтай байдаг байсан ядуурал 2011 онд 29,8 хувь
болж буурсан.
Хэдийгээр эдийн засгийн өсөлтийн үзүүлэлт ба цаашдын төлөв сайн байгаа ч
сорилтууд байсаар байна. Монгол улсын хувьд (i) орон нутгийн ядуурал, (ii) худалдаа
арилжааны шаардлага хангахгүй байгууламжууд (iii) институцийн болон хүний нөөцийн
чадавхын сул байдал зэрэг сорилтууд оршсоор байна. Асуудлыг хүндрүүлж буй
нөхцлүүдэд (i) хувийн хэвшлийн оролцоог хангах чиглэлийн хууль эрх зүйн
зохицуулалтын хумигдмал байдал, (ii) төрийн албаны харьцангуй сул байдал, (iii)
дотоодын зах зээлийн хязгаарлагдмал байдал (iv) Ази тивийн бусад улсын эдийн
засагтай харьцуулахад эдийн засгийн суурь нь нарийн байна. Дэд бүтцийн харьцангуй
тааруу байдал ба тэдгээрийн дийлэнхи хэсэг нь улам эвдрэн муудаж байгаа байдал нь
Монгол улсын өрсөлдөх чадварт нөлөөлж байна. Дулааны болон эрчим хүчний шугам
сүлжээ нь ашиглалтын хугацаа нь болсон буюу хэзээ ч саатал гарч болзошгүй нөхцөлд
байна. Ихэнхи авто замын хувьд гүйцэд биш бөгөөд маш муу ашиглалтын нөхцөлтэй
байна. Хотын хувьд, ялангуяа Улаанбаатар хотын гэр хорооллуудад ундны ус, бохир
зайлуулах болон ариун цэврийн үйлчилгээний хангамж хязгаарлагдмал бөгөөд өртөг
өндөртэй байна. Ядуурлын хувьд нарийн мэргэжил бүхий ажиллах хүчний цалин хөлс
нэмэгдэж байхад албан бус салбарт ажиллагсадын бодит цалин хөлс буурах
хандлагатай байгаа нь түгшүүрийг төрүүлж байна.
Улаанбаатар нь Монгол улсын нийслэл бөгөөд хамгийн том хот юм. Эдийн засаг, улс
төр, соѐлын төв бөгөөд зам, төмөр зам, агаарын тээврийн үйлчилгээнд хамгийн ойр
дөт юм. Улаанбаатар хот бол ДНБ-ий 65%-ийг эзэлж, 2010 онд нийт хөдөлмөр
эрхлэлтийн 35% нь суурьшсан. 2006-2010 онд эдийн засгийн өсөлт нь жилд дунджаар
11.2% хүрч, үндэсний ДНБ-ий дунджаас 10%-иас өндөр үзүүлэлттэй гарчээ. 2010 онд
Улаанбаатар хотын нэг хүнд ноогдох ДНБ нь $4,493 хүрч, Монголын нэг хүнд ноогдох
ДНБ-ээс хоѐр дахин их байна. ХАА нь Улаанбаатарт бараг байхгүй гэж болно. Хотын
эдийн засаг нь үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбараас бүрдсэн хотын захиргааны ДНБ-
ийг бараг 100% гаргаж байна. 2006-2010 оны хувьд үйлчилгээний салбар голлох байр
эзэлсэн буюу ДНБ-ий 66.4%-ийг бүрдүүлж байна. Хүснэгт 2.2)
Хүснэгт 2.2. Улаанбаатар хотын Эдийн засгийн өсөлт ба бүтэц, 2006-2010
Item 2006 2007 2008 2009 2010
ДНБ (өнөөгийн, Тэрбум төгрөг) 1,858.2 2,535.8 3,594.9 3,913.9 5,174.1
Өсөлт (%)
Улаанбаатар (0.2) 22.3 16.7 6.9 10.1
Хөдөө аж ахуй (0.2) 7.0 16.7 6.9 10.1
Үйлдвэрлэл 4.1 21.5 12.9 5.9 19.1
Үйлчилгээ (2.3) 22.8 18.7 7.4 5.9
Бүтэц (%)
Хөдөө аж ахуй 0.8 0.8 0.7 0.7 0.7
Үйлдвэрлэл 32.2 33.6 33.4 32.3 32.0
Үйлчилгээ 67.0 65.6 65.9 67 67.3
1 хүнд ноогдох ДНБ (Америк 1,869 2,459 3,354 3,519 4,493

Эцсийн
тайлан
доллараар)
Эх сурвалж: Монгол улсын 2008, 2009, ба 2010 онуудын статистикын Эмхэтгэл ба
Зөвлөхүүдийн тооцоолол
2.2 Салбарын нөхцөл байдал ба Гүйцэтгэлийн үзүүлэлтүүд
2.2.1 Хотын өсөлт ба Төлөвлөлт
2012 онд Улаанбаатар хотын хүн ам 1.3 саяд хүрч 2000 оноос 32%-иар нэмэгдэж,
Монголын нийт хүн амын 46%-ийг эзлэх болов. (Хүснэгт 2.1).Хотын хүн ам 2000-2012
онд жилд дунджаар 4.6%-иас 2000-2010 онд 5.5% -иар буюу 484000-аар өсчээ.
Улаанбаатар хот ДНБ-ий 60%-ийг гаргаж, Монголын эдийн засагт ноѐлох байр суурийг
эзэлж байгаа юм. Хотын Ерөнхий төлөвлөгөөний төсөөллөөр хүн ам 2010-2020 онд
жил бүр 1.56%-иар, 2020-2030 онд жил бүр 1.26% -иар өсөх тооцоотой байна.
Улаанбаатар хотжилтын хоѐр ялгаатай чухал хэсгээс бүрдэж байгаа бөгөөд хөгжлийн
ихээхэн ачаалалтай тулгараад байна. Эхнийх нь хотын төв хэсэг Зөвлөлтийн үеийн
төвлөрсөн халаалт, халуун усны болон цэвэр бохир усны шугам сүлжээ бүхий давхар
сууцны хорооллууд ба бизнес, үйлчилгээний ихэнх хэсэг энд төвлөрсөн.
Хоѐр дахь хэсэг болох гэр хороолол хотын зах хэсгээр ялангуяа хойд, зүүн, баруун
хэсгээр байрлана. Бага дунд орлоготой иргэд олноор оршин сууж төлөвлөлтгүйгээр
улам өргөжин тэлсээр байгаа нийтийн аж ахуйн үйлчилгээгээр хангагдаагүй хашаа,
ердийн хөрсөн замтай, дэд бүтэц тааруу хүрсэн гэр хорооллын хэсгээс бүрдэж байна.
Гэр хорооллын газрын 80 хувь нь бүртгэлгүй, ихэнх үл хөдлөх хөрөнгө албан бусаар
шилжсэн. Үл хөдлөх хөрөнгийн эзэмших эрх хувийн болон бизнесийн санхүү зохих дэд
бүтэц, бололцоотой, найдвартай хотын үйлчилгээгээр хангах тал дээр дутагдалтай
байгаа юм. Гэр хорооллын хүн ам зүй холимог, өрхийн орлого нь багаас дунд
орлоготой бөгөөд Улаанбаатарын хотын ядуучуудын ихэнх хэсэг нь гэр хороололд
амьдарч байна. Улаанбаатарын хүн амын дөнгөж 40 % нь хотын төв хэсэгт үлдсэн 60%
нь гэр хороололд амьдарч байна.
Гэр хороололд ихэвчлэн айл өрхүүд суурьшсан ба үйлдвэр үйлчилгээ , төрийн
үйлчилгээгээр хангах хөгжлийн давуу байдалтай боловч нэг төрлийн болоход хол
байна. Гэр хороолол нь гурван төрөлд хуваагдана. (Зураг 2.1).
Төвийн хэсгийн гэр хороолол—хотын барилгажсан хэсэгт ойр байгаа учир ус, зам,
хатуу хог хаягдалаа зайлуулах боломж хамгийн их. Орчин үеийн хийц бүхий
байшин сууцаар уламжлалт гэрийг орлосон онцлог шинж бүхий, жижиг
үйлдвэрлэлээр өрхийн орлогоо хөгжүүлж, хуримтлалаа өсгөж байгаа өрхөөс
бүрдэнэ.
Дундын гэр хороолол— гэр хорооллын дунд хэсэгт оршино. Усны хангамж нь
худгаас авдаг эрүүл ахуйн хувьд боловсруулаагүй бие засах нүхэн жорлонтой. Зам
муутай, ус зайлуулах хоолойгүйн улмаас мөн газрын гадаргуугийн байдлаас үерт
автах аюултай.
Хотын захын гэр хороолол—дундын гэр хорооллыг тойрсон улам өргөжин тэлж буй
хэсэг. Дэд бүтэц, үйлчилгээнээс алс зайдуу. Усны хангамж нь худгаас авдаг эрүүл
ахуйн хувьд боловсруулаагүй бие засах нүхэн жорлонтой. Байр зүйн хувьд хэцүү
бэрхшээлтэй, байгалийн жалга шуудууг даган суурьшсан байдаг.

Эцсийн
тайлан
Зураг 2.1. Гэр хорооллын бүсчлэл
Улаанбаатар хот доторх хөгжлийн үндсэн шинж нь хотын төв болон гэр хорооллын
хоорондын ялгаатай байдал юм. Хотын төвийн өсөлт бол газар ашиглах боломж
бололцоогоор тодорхойлогдоно. Хот доторх орон сууц юмуу байшин хаус нь
ерөнхийдөө дээшилсэн хөдөлгөөнтэй буюу чинээлэг монголчууд руу чиглэж байсан.
Гэр хорооллын тэр дундаа дундаж гэр хорооллын хөгжил нь хар аяндаа болж байгаа
зүйл бөгөөд өрхийн амьдралаас шалтгаалж байна. Энд байгаа зарим жижиг барилгууд
нь тухайн хэрэгцээгээр аяндаа бий болсон бөгөөд жишээлбэл, үйлдвэрлэл болон
худалдааны үйл ажллагаатай холбоотой зочид буудлын эзэн, наймаачин, ажилчин
зэрэг байна. Энд хотын төвд, хотын үйлчилгээнд ойр байх гэсэн хөдөөнийхөн шинээр
нэмэгдэн ирснээр өргөжин тэлж хотын ядуу хэсгийг бүрдүүлж байгаа юм.
Зөвлөлтийн үеийн хэв шинж бүхий төлөвлөх арга зам нь хотжилтын өнөөгийн
төлөвлөгөөнд ул мөрөө үлдээсэн байна. Улаанбаатар хотын Ерөнхий төлөвлөгөөг
дахин авч үзэхэд хэт ерөнхийлсөн,зааварласан хандлагатай, олон нийтийн оролцоо
хомс дутагдалтай харагдаж байна. Гэсэн хэдий боловч гэр хорооллыг хүлээн
зөвшөөрч, дэд төвтэй болгох арга замыг сайшааж, бодлого арга замыг тэмдэглэж
байна. Солбицсон салбарыг нэгдмэл болгох, төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх болон чадавхид
сорилт үлдэж байна.
Саяхан баталсан 2012-2030 оны Ерөнхий төлөвлөгөөнд төлөвлөгөөт 8 бүсчлэлийг
байгуулж, дэд төвийн арга замыг тодорхойлсноор үйл ажиллагааны зангилаа бүхий
хотын шатлал буюу дэд төвийг бий болгож байна. Төлөвлөгөөт бүсчлэл болгон нь
салбар дүүрэгт хуваагдах бөгөөд газар ашиглах төлөвлөгөөт хэрэгцээгээр дэмжигддэг.
Энэ ажлын хүрээнд Ерөнхий төлөвлөгөө нь төвүүдийн шатлалыг бий болгож, Яармаг
болон Их тойруу гэсэн хотын хоѐр төвтэй, мөн Шинэ хот, Сонсголон, Гурвалжин,
Баянхошуу, Сэлбэ, Амгалан гэсэн зургаан дэд төвийг байгуулж байна.

Эцсийн
тайлан
Зураг 2.2. Төлөвлөлтийн 8 бүс
Мөн үүний хажуугаар шийдвэрлэж чадаагүй хэд хэдэн асуудлууд байна. Улаанбаатар
хотын Захиргааны бүтцэнд саяхан өөрчлөлт орсон бөгөөд үүний дагуу газар
хэлтсүүдийн бүтцийг өөрчилж ажилтануудыг дахин өөрчлөн томилох ажил хийгдсэний
дотор Гэр Хорооллын Хөгжлийн газар (ГХХГ)-ыг шинээр байгуулсан. Энэ нь гэр
хорооллын асуудлуудыг оновчтой төлөвлөх, бүтээн байгуулалтын ажлыг төлөвлөх
бодит шаардлага байгааг дахин нотлон харуулж байна. Гэхдээ Улаанбаатар хотын
захиргааны өмнө тулгарч буй гол сорилт нь хөгжлийн төлөвлөгөөнүүдийг харилцан
уялдуулах, тууштай байлгах, харилцан бие биенээ нөхсөн байдлаар авч үзэх асуудал
чухал юм.

Эцсийн
тайлан
Газар ашиглалтыг сайжруулах, зөв гольдрол бүхий газрын зах зээлийг бүрдүүлэх нь
Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлтийн цөм зорилт юм. Одоогийн системийн хууль
эрх зүйн зохицуулалт нь Хуучин ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан улсуудад мөрдөгддөг
газар болон үл хөдлөх хөрөнгийг тусад нь авч үздэг зохицуулалтанд суурилсан. Газар
нь зарчмын хувьд төрийн мэдэлд байдаг хэдий ч түүнийг ашиглах, түрээслэх зэрэг
олон ашиглалтын төрлүүд бий. Газар эзэмших 3 төрөл байдаг:
■ Газар ашиглах тусгай эрхийг Улаанбаатар хотын захиргааны хувьд дуудлага
худалдаагаар нийтэд худалддаг ба тухайн эрх нь 5 жилийн хугацаатай олгогддог ба
түүнийг мөн сунгаж болдог. Энэхүү эрхийн төлөө Монгол улсын иргэн, гадаадын
иргэд болон аж ахуйн нэгжүүд нээлттэй оролцох боломжтой.
■ Газар эзэмших эрхийг 2003 оноос хэрэглэж эхэлсэн ба Зөвхөн Монгол улсын иргэн,
аж ахуйн нэгж, байгууллагууд энэ эрхийг авах эрхтэй. Энэ эрх нь 5 ба 15 жилийн
хугацаатай байдаг ба 3 дахин сунгалтаар нийт 60 жил хүртэл эзэмшиж болох ба
дахин 40 жилээр сунгах боломжтой.
■ Газар өмчлөх эрхийг мөн 2003 онд хэрэглэж эхэлсэн ба Монгол улсын хуулиар
газрыг үнэ төлбөргүй эзэмшүүлдэг. Газар эзэмших эрхийг аажимдаа тодорхой
Захиргааны шат дамжлагаар орж багахан хэмжээний хураамж төлснөөр Газар
өмчлөх эрх болгодог. Гэхдээ энэ эрхийг зөвхөн Монгол улсын иргэн ба аж ахуйн
нэгж эдлэнэ.
Гэр хорооллын суурьшсан хэсгийн 80-аас илүү хувь нь бүртгэгдээгүй байдаг. Гэр
хороолол нь анхнаасаа төлөвлөлтгүй явснаас ирээдүйн хөгжил дээшлэлт зэрэг нь
хууль эрхзүйн тодорхойгүй байдлаас болоод бэрхшээлтэй байгаа. Хотын иж бүрэн
цогц төлөвлөлт, дүрэм журмыг хэрэгжүүлэхэд дутагдалтай байгаагаас хүрээлэн буй
орчны асуудал, тохиолдлын гэмээр хөгжилд хүргэж байна
2.2.2 Хотын үйлчилгээ
Улаанбаатарт хотын үйлчилгээ хэрхэн хангагдах вэ гэдэг хөгжлийн ээдрээтэй асуудал
тулгараад байна. Хотын төв болон гэр хорооллын хоорондын ялгаатай хангамж бүх
салбарт тусгалаа олсон
Ус хангамж эрүүл ахуйн үйлчилгээний хувьд хотын төв хэсэг нь төвлөрсөн усан
хангамжтай, өдөрт 24 цаг, 7 хоногт 7 өдөр байдаг гэр хорооллын оршин суугчидтай
харьцуулбал зарим нь төвлөрсөн хангамжтай холбогдсон, гүний худаг, бүр зарим нь
машинаар зөөвөрлөсөн ус хэрэглэдэг. Гэр хороололд хоногт нэг хүнд ноогдох ус 7-10
литр байгаа нь ДЭМБ-ын зөвлөмжийн доод хэмжээнээс ч тал хувь байга юм. Хотын
төвийн хэсэгт цэвэр бохирын системтэй бол гэр хороололд нүхэн жорлон хэрэглэдэг.
Усны чанар нь орон сууцны хэрэглэгчдэд ерөнхийдөө сайн. Гэр хороололд бол худгийн
усны чанар харьцангуй сайн, харин ачааны машинаар зөөвөрлөж худагт хүргэдэг ус нь
бохирдолд өртсөн байдаг учир нь ачааны машины тээвэрлэх нөхцөл нь MDG болон
ДЭМБ-ын тодорхойлолтод зааснаар найдвартай бус хэмээн үздэг.4
Улаанбаатарын халаалт нь 3 янз байгаа. Халаалт эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээ нь
халаалт, цахилгаан, халуун усаар хотын төв хэсгийг хангана. Зөвхөн бойлероор халаах
нь институцийн цөөн тооны барилгуудад хорооны оффис, төвийн сүлжээнд холбогдсон
боловсрол эрүүл мэндийн байгууллагад хэрэгжиж байгаа. Энэ хоѐр нь хоѐулаа нүүрс
хэрэглэдэг. Мөн нүүрс болон модоор галладаг зуухууд байна. Гэр хорооллын оршин
суугчдын хувьд дулаан халаалт, хоол ундаа бэлтгэж хийхэд зарчмын ач холбогдолтой.
4
TТТ 7591 – Улаанбаатар хотын үйлчилгээг хөгжүүлэх Төсөл, Төсөл, 2011 оны 7-р сар, хуудас. 44

Эцсийн
тайлан
2.2.3 Хотын тээвэр
1998 оноос 2008 онд Улаанбаатар хотын хүн ам ойролцоогоор 400 000-аар өсч,
тээврийн хэрэгслийн бүртгэл 150%-иар нэмэгджээ. Ингэснээр түгжрэл үүсэх болж
чанарын шаардлага хангахгүй авто замуудад ачаалал үүсэх, нийтийн тээврийн
зорчилтонд ихээхэн хугацаа алдах зэргээс үүдэн бүтээмж буурахад хүрсэн. Энэхүү
өсөлтийн хандлага үргэлжилсээр байгаа ба 2012 оны эцэс гэхэд 160 000 тээврийн
хэрэгсэл нийслэлд бүртгүүлжээ.
Гэр хорооллын зам ашиглалт тааруу. Замууд ямар ч төлөвлөлтгүй, өргөний хэмжээ
тогтоогоогүй, ихэнх нь хучилт хийгээгүй. Өвлийн цагт цас болон замын нөхцлөөс болж
ашиглах боломжгүй болдог. Гэр хорооллын зам нь усны нөөцөд ойр эсвэл дайрч
өнгөрсөн байдаг. Гэр хороололд амьдарч буй иргэдийн хувьд хотын төвийн оршин
суугчтай харьцуулахад нийтийн тээврийн хүндрэлийг илүү их туулдаг бөгөөд мөн
зорчилтонд илүү төлбөр төлөхөд хүрдэг. Гэр хорооллын зарим хэсэгт гудамжны
гэрэлтүүлэгтэй хэдий ч байх ѐстой хэмжээнд хүрч хамраагүй байдаг.
Улаанбаатарыг хөгжүүлэх тээврийн хэд хэдэн төсөл танилцуулсан байгаа. АХБ-ы
―Хотын тээврийг хөгжүүлэх хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр‖ (2012-2022, ОШСЗШ)
төслөөр Тусгай Замын Автобус (ТЗА) системийг дэвшүүлсэн. Жайкагийн УБ-т Метро
байгуулах төслөөр 11.1 км нь өргөгдсөн байдлаар 6.6 км нь газар доогуур замнах
шуурхай тээврийн сүлжээг дэмжиж байгаа. Түүнчлэн Эдийн засгийн хөгжлийн Яам
Чингис бондын санхүүжилт эсвэл Хятадаас зээл авч Гудамж төсөл санаачилсан. Энэ
нь 3 хэсгээс бүрдэнэ. (i) хотын төвийн зам барилга 33 замын уулзварыг сайжруулах,
(ii) гэр хорооллыг хөгжүүлэх--нарийвчилсан дэлгэрэнгүй дурдах болно. (iii) Туул, Сэлбэ
гол дагуух хурдны зам тус бүр 36 болон 28 км урттай байна.
Тээврийн хэрэгслийн сонголттой байдал, ачааллыг хөнгөвчлөхөд нийтийн болон
хурдны тээвэр Улаанбаатарын ирээдүйн өсөлтөнд чухал ач холбогдолтой. Гэр
хорооллыг багтаасан хотын нэгдмэл байдал, тээврийн хамгийн үр өгөөжтэй системийг
цаашдын зохицуулалт шаардлагатай байна. 2012-2030 онд Хотын Ерөнхий төлөвлөгөө
нь зарим талаараа нэгдмэл хөгжлийн ерөнхий бүтцийг бий болгож байгаа боловч урт
хугацааны амжилт нь тогтвортой зохицуулалт, дэд бүтцийн менежмент болон
хэрэгжилтэнд тулгуурлана.
2.3 Түлхүүр асуудлуудын дүн шинжилгээ
Улаанбаатар хотжилтын салбарт дангаараа ноѐлж байгаа хэдий ч төлөвлөлт муутай,
засаг захиргааны үйлчилгээ, засаглал сул дорой, үр ашиггүй газрын зах зээл газар
ашиглах систем нь хөгжлийг хязгаарлаж байна. Гэр хороолол нь дэд бүтэц, олон
нийтийн соѐлын үйлчилгээгээр дутагдалтай байгаа юм. Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр
нь Улаанбаатарын гэр хорооллын амьжиргааны нөхцлийг дээшлүүлэх болон эдийн
засгийн бололцоо үр ашиггүй байгаа хэв шинжийг таслан зогсоох зорилготой юм.
Улаанбаатар хотын нүүр тулж буй гол асуудлын мөн чанарыг гаргаж ирсэн. Юуны
түрүүнд, хот төлөвлөлтийн чадавхи нь хөгжлийн хүрээг төлөвлөх болон хэрэгжүүлэх
тал дээр тун хангалтгүй байна хоѐрдугаарт, гэр хороололд оршин суугаа иргэд хотын
үйлчилгээнд хүрч чадахгүй байгаа. Зураг 2.3 –д үндсэн асуудлууд, тэдгээрийн
шалтгаан ба үр нөлөөний ерөнхий зураглалыг харуулав.

Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих
хөтөлбөр Эцсийн тайлан
Зураг 2.3 Гэр хороололд тулгарч буй асуудлын зураглал
EFFECTS
CORE
PROBLEM
CAUSES
Inefficient service
delivery-water,
sewerage &
heating
High utility &
investment costs
Weak sector
planning
Limited access to
land
Weak framework
for governance
and regulation of
utility service
providers
Inadequate focus
on ger area re-
development
Poor quality of
economic
infrastructure
Limited growth of
businesses &
enterprises
Lack of skills for
urban jobs
Inefficient urban
land management
Weak
institutional &
policy framework
Weak subcenter /
ger area planning
Weak governance
and poor financial
performance of
providers
Low densities &
expensive
infrastructure
servicing costs
Rapid &
unplanned
population
growth
Aging facilities
Regulation lacks
independence,
uncertainty over
tariffs and CAPEX
Weak capacity of
existing Ger Areas
Development
Agency
Inadequate roads,
drainage & street
furniture
Lack of micro,
small & medium
sized enterprise
financing
Inadequate
vocational
training facilities
& courses
Non functioning
land market
Unclear
responsibilities
and fragmented
roles
Lack of
community
engagement
Low tariffs and
collections
Aging assets
Poor performance
contracts for
utility providers
Lack of premises
for businesses
Lack of
knowledge of
businessmen re
finance &
accounting
Non functioning
land market
Poor cross sector
planning &
integration
Lack of vision for
development of
ger areas
Urban land
management
policy lacking
Inadequate
resources and
capacity at MUB,
District and
Khoroo Level
Weak
enforcement
High levels of pollution--air, land and water
Poor living conditions and insufficient economic opportunities within ger areas of Ulaanbaatar
Weak governance
Lack of basic infrastructure and
services
Limited economic opportunities Inadequate urban planning
Lack of social, community and
cultural facilities
Unbalanced development preventing the
integration of ger areas into city economy
City center congestionConstrained economic growth

хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас
12
2.3.1 Шалтгаан
Суурь дэд бүтэц ба үйлчилгээний хомс байдал.
Гэр хорооллын хувьд суурь дэд бүтцүүд болох усан хангамж, ариун цэврийн болон
халаалт дулааны үйлчилгээгээр хомс байна. Улаанбаатар хотын иргэдийн дөнгөж 50
хувь нь л одоогоор төвлөрсөн усан хангамжын сүлжээнд холбогдсон ба дөнгөж 35 хувь
нь төвлөрсөн ариутгах татуургын сүлжээнд холбогдсон байна. Одоогоор ашиглагдаж
байгаа дэд бүтцийн байгууламжууд нь насжилт ихтэй бөгөөд техникийн болон хүчин
чадлын хүндрэлүүд байнга тохиолддог. Усны даралт байнга доголддог бөгөөд ариутгах
татуургын дэд бүтцийн ашиглалтын байдал тун тааруу буюу бохирын шугам хоолой нь
байнга задрах эсвэл бөглөрч байдаг. Бохир усны хувьд газрын түвшний зөрүүгээр буюу
таталцлын хүчинд суурилсан цуглуулгын шугам хоолойгоор дамжин хуримтлуулж
Улаанбаатар хотын 35 жил ашиглагдаж буй Төв Цэвэрлэх Байгууламжид
боловсруулалт хийгддэг. Гэр хорооллын иргэдийн хувьд төвийн шугам сүлжээнд
холбогдоогүй.
Дулаан хангамжын хувьд ч дээрхтэй ойролцоо асуудлууд байдаг. Улаанбаатар хот
одоогоор нүүрсээр галладаг 3 цахилгаан станцаас эрчим хүчээр хангагддаг ба тэдгээр
нь бүгд хуучирсан ба хүчин чадал хангалттай биш10
. Одоо байгаа цахилгаан
станцуудын ачааллыг бууруулах болон хүн амын өсөн нэмэгдэж буй эрэлтийг хангахын
тулд шинэ Цахилгаан станц барих шаардлагатай. Улаанбаатар хотын өвлийн ид
ачааллын үеийн дулааны хэрэглээ 1,425,0 Мватт/ цаг хүрдэг ба 2 ба 3-р Цахилгаан
станцуудын дулаан үйлдвэрлэх нийлбэр хүчин чадал нь 1,5885 Мватт/цаг байгаагаас
харахад одоогийн хүчин чадал ачааллаа дийлэхгүй болох магадлал тун ойртсон
байна. Гэвч гэр хорооллын өрхүүд нүүрсээр голцуу галладаг зуух, пийшинд галлаж
дулааны асуудлаа шийддэг ба өрхийн орлогын ихээхэн хувь нь түлш нүүрсэнд
зарцуулагдах болон агаарын бохирдолд ихээхэн хувь нэмэр оруулах зэрэг сөрөг үр
дагавартай.
Маш хүйтэн цаг агаар ба сийрэг суурьшсан байдал нь нийтийн аж ахуйн дэд бүтэц
хийгээд засвар үйлчилгээнд маш их хөрөнгө оруулалтыг шаарддаг. Нийтийн аж ахуйн
компануудын үндсэн хөрөнгө маш эрчимтэй хуучирч байна. НАА-н үйлчилгээний
өнөөгийн тариф нь үндэслэлгүй бага ба төлбөр хураах ажилч хангалтгүй байна.
Үйлчилгээ үзүүлэгч компануудын засаглал сул бөгөөд санхүүгийн үзүүлэлтүүд нь
чамлалттай байна. Усан хангамжын сүлжээний хувьд ашгийн бус усны эзлэх хувь маш
өндөр буюу 40 хувьд хүрч байна. Гэр хороололд амьдарч буй иргэд орон сууцанд
амьдардаг иргэдтэй харьцуулахад унд болон ахуйн ус ба дулааны зориулалтаар түлш
нүүрсэнд ихээхэн мөнгө зарцуулж байна.
Боловсрол, нийгмийн, олон ниитийн эзэмшлийн болон соёлын байгууламжын
хүрэлцээгүй байдал
2000-аас 2012 оны хооронд Улаанбаатар хотын хүн ам тогтмол өсөж нийт 550,000
хүнээр нэмэгдсэн нь одоогоор байгаа нийгэм, олон нийтийн болон соѐлын
байгууламжуудад нэмэлт ачааллыг бий болгосон. Салбарын хүрээний төлөвлөлт
болон салбар хоорондын харилцан зохицуулалт алдагдсан нь асуудлыг улам
даамжруулж цаашид Улаанбаатар хотын төлөвлөлтөнд тавих хяналт болон чиглүүлэн
залсан бүтээн байгуулалт зогссон. Иймээс ихэнхи салбарын үйлчилгээ дундаас доош
10
2-р Цахилгаан станцын дулаан үйлдвэрлэх хүчин чадал 21,4 хувь ба 3-р Цахилгаан станцынх 37,2 хувь байдаг.
Дээрхи 2 станцын дулааны үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг 80 хувь хүргэх бололцоотой (АХБ ба Монгол улсын 2012-
2016 онд хамтран ажиллах түншлэлийн Стратеги баримт бичгээс ишлэв).

13
чанартай үлдсэн. Ихэнхи байгууламжууд хуучирсан ба хотод газар олдох асуудал
тулгамдсан асуудал учир одоо байгаа байгууламжуудыг өргөтгөх болон шинээр барих
асуудал хүндрэл дагуулдаг. Цэцэрлэгийн хүрэлцээний хувьд хотын хэмжээгээр
хүрэлцээ хангамж муу байгаа ба улсын харьяаны цэцэрлэгүүд хүчин чадлаа шавхан
эсвэл хүчин чадлаасаа давсан байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа ба хотын зах
руу болох тусмаа энэ нөхцөл байдал улам хүндэрч байна. Үүнээс үүдэн шаардлагатай
байгаа эрэлтийг хангахын тулд бага хэмжээний хувийн цэцэрлэгүүд үйл ажиллагаа
явуулж байгаа ба зарим нь албан ѐсоор явуулж байхад зарим нь зөвхөн хүүхэд
саатуулах үүргийн хүрээнд хувийн гэр орон сууцандаа цэцэрлэгийн үйлчилгээ үзүүлж
байна. Хувийн цэцэрлэгүүдийн хувьд ч эрэлт нэн өндөр байгаа бөгөөд нэр хорооллын
иргэдийн саналаас харахад цэцэрлэгийн үйлчилгээний хэрэгцээг сайжруулж,
хүртээмжийг сайжруулах ажил тулгамдсан зорилт байх ѐстой гэсэн байна.

14
Зураг 2.4 Сэлбэ дэд төвийн хойд хэсэгт хол зайд байршсан боловсролын байгууламжууд
Яамны норм дүрмийн дагуу
1. шар - Бага сургуулийн үйлчилгээний хамрах
хүрээ 750 метр
2. цэнхэр – Цэцэрлэгийн үйлчилгээний хамрах
хүрээ 500 метр байна
Засаглалын сул байдал
НАА-н үйлчилгээ үзүүлэгч талууд тун хангалтгүй ажиллаж байна. Менежментийн гэрээ
нь ажлын үр дүнтэй уялдсан байдлаар хийгддэггүй учраас салбарын дотоодын
асуудлыг шийдэхэд тун хойрго хандаж байна. Үр дүнгийн үзүүлэлтүүд нь эрсдэл
дагуулахуйц байдлаар тогтоогддог учир байгууллагын санхүүгийн болон ашиглалтын
үр өгөөжийг бууруулах эрсдэлд хүргэж болзошгүй учир тэдгээр нь бараг санаачлагатай
байдлыг чөдөрлөдөг гэж хэлж болно. Гэрээнүүдийн хувьд санхүүгийн түшиц баталгаа
хангагддаггүй. Дарга нарын хувьд үйл ажиллагаа болон засвар арчлалтын зардлыг
нөхөх болон хөрөнгө оруулалтын тодорхой сан бүрдүүлэх шаардлага бүхий үр дүнгийн
стандартын хүрээнд ажлыг хариуцан ажилладаг. Ашгийн бус усны асуудлыг жишээ нь
дан ганц менежментийн өөрчлөлт хийгээд шийдэх бололцоо бүрдэхгүй. Үлэмж
хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Үйлчилгээний суурь хураамж тарифын
бага байдал болон зардлаа нөхөж ажиллах бололцоо хангалттай бус байгаагаас
үйлчилгээ үзүүлэгч талуудын санхүүгийн хүчин чадал хязгаарлагдмал байна.
Шинээр байгуулагдсан Гэр Хорооллын хөгжлийн Газар (ГХХГ) ба түүний Гэр
хорооллын Орон сууцжуулах төсөл нь гэр хорооллын хөгжилд шаардагдах институци
бүтцийн хүрээг боловсруулах үүргийг хүлээсэн. Гэсэн ч шинэ тутам байгуулагдсан
ГХХГ ба хэдий нь хүчин чадал нь шавхагдсан хот байгуулалтын салбарын хувьд хүчин
чадал хүрэлцэхгүй байдал хэдий нь мэдрэгдэж эхлээд байна. Хот төлөвлөлтийн
бодлогыг хариуцах, менежментийг хариуцах болон хэрэгжилтийг хариуцах үүргүүд
УБХЗ-ны хэд хэдэн түвшнүүдэд хариуцуулагдсан ба Захиргааны зүгээс хүчтэй
манлайлал, харилцан зохицуулалт ба мэдээллийг солилцох шаардлагатай ба сүүлийн
2 үйл ажиллагаа хангалттай хийгдэхгүй байна.
Эдийн засгийн хязгаарлагдмал боломж
Гэр хорооллын иргэдийн хувьд хууль бусаар газар эзэмшсэн эсвэл эзэмшил
тодорхойгүй байдал болон дэд бүтцийн тааруу байдал нь эдийн засгийн боломжыг
тэдэнд олгохгүй байна. Авто замууд маш муу бөгөөд шаардлага хангасан хучилтгүй, ус
зайлуулах системгүй, явган зорчих замгүй, гэрэлтүүлэггүй байгаа нь иргэдийн
хөдөлгөөнт байдлыг ихээхэн боомилохын зэрэгцээ бизнесийн үйл ажиллагаанд ч
ихээхэн удаашралыг үүсгэж байна. Хот төлөвлөлт муу байснаас шинэ төрлийн

15
худалдаа үйлчилгээ ба үйлдвэрлэлийн зориулалтын газар олдох асуудал үүсэж байна.
Багахан олдсон газар дээр эхлүүлсэн бизнес цаашид өргөтгөх бололцоо бас
болгоомжлол дагуулдаг. Мөн бичил, бага болон дунд хэмжээний санхүүжилтийн
механизм байхгүй байдал мөн иргэд өөрсдийн оршин сууж буй газраа албан ѐсоор
эзэмшээгүй зэрэг байдал нь газрыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах бололцоог
хангахгүй байна. МСҮТ хангалттай байхгүй нөхцөл нь мөн гэр хорооллын иргэдэд
мэргэжлийн ур чадвар олж авах байдлыг хязгаарлаж байна. Энэ нь хотын хэмжээнд
байх ажилд мэргэжлийн хувьд гологдох, бизнесийн талаар үүнд санхүү болон нягтлан
бодох бүртгэлийн мэдлэгээр хомс байх нөхцөл болж байна.
Оновчгүй хот төлөвлөлт
Улаанбаатар хотын хот төлөвлөлт нь хуучны Зөвлөлтийн хэв шинжид суурилсан
байдлаа хадгалсаар байна; хэт төвлөрсөн бөгөөд зааварчилсан шинжтэй, зөвхөн тоон
хэмжээнд суурилан төлөвлөлт хийдгээс тухайн хэсгийн онцлог хийгээд оршин суугчдын
хүсэл эрмэлзлэлийг нарийн тусгадаггүй. Төлөвлөлтийн болон бүтээн байгуулалтын
ажлыг бодлого болон хэрэгжүүлэлтийн түвшинд хэт тарамдуулж нэгдсэн нийцэл
зохицолыг хайхардаггүй. Бүтээн байгуулалтын хүрээ тодорхой бус, түүний
хэрэгжилтийн явцыг хянах тогтолцоо сул учраас нэгдсэн газар ашиглалт гэсэн
концепци ойлголт бараг байхгүйтэй адил. Мөн хотын хувьд хэт гажуудуулж хяналтаас
гадуур орхисон учир хэн нэгний дураар суурьшсан газар шинэ суурьшил даган
бүрэлдэх нөхцөл энэ дотор ихээхэн сөрөг нөлөөтэй байна.
Зураг 2.5: Гэр хорооллын замбараагүй байршил
1. Муруй гудамж
2. Мухар гудамж, зам
3. 2 хаалгатай хашаа
Газар ашиглалтыг сайжруулах, зөв гольдрол бүхий газрын зах зээлийг бүрдүүлэх нь
Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлтийн цөм зорилт юм. Одоогийн системийн хууль
эрх зүйн зохицуулалт нь Хуучин ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан улсуудад мөрдөгддөг
газар болон үл хөдлөх хөрөнгийг тусад нь авч үздэг зохицуулалтанд суурилсан. Гэр
хорооллын суурьшсан хэсгийн ихэнх хувь нь бүртгэгдээгүй байдаг. Нэгэнт газар
эзэмших албан ѐсны зөвшөөрөлгүй учир газар шилжүүлэх, шилжин суурьших үйл явц
хууль бусаар явагддаг.
2.3.2 Үр нөлөө
Улаанбаатар хотод бүтээн байгуулалтыг явуулах тэр тусмаа төлөвлөлт муутай
хийгдсэн гэр хороололд энэ ажлыг хийхэд хотод маш их асуудлуудыг үүсгэж байна.
Төвлөрсөн шугам сүлжээ бүхий нийтийн аж ахуйн систем байгаагүйн улмаас,
шаардлага хангаагүй бохир зайлуулах болон хог хаягдал зайлуулах нөхцлөөс болж
хөрс бохирдох болон гүний ус бохирдох зэрэг байгаль орчинд ихээхэн сөрөг нөлөө
1
2
2
2
3
3

16
үзүүлж байна. Нүүрсээр галладаг гэрийн зуух, пийшингийн хэрэглээнээс үүдсэн
агаарын бохирдолын хэмжээний өсөлт нь амьдрах орчны чанарыг ерөнхийд нь
бууруулж байна. Авто замын дэд бүтцийн тааруу байдал нь нийтийн тээвэрт зарцуулах
хугацааны алдагдал ба бүтээмжийг бууруулснаар эдийн засгийн үйл ажиллагааг
боомилж байна. Чанаргүй авто зам нь худалдаанд мөн саадыг үүсгэж байгаа ба бараа
үйлчилгээг шуурхай хүргэх боломжыг хязгаарлаж байна. Бүртгэлтэй тээврийн
хэрэгслийн хурдацтай өсөлт ба төлөвлөлт муутай авто замын сүлжээ нь авто замд
түгжрэлийг үүсгэх, агаарын бохирдлыг өсгөх болон эдийн засгийн өсөлтийг
удаашруулж байна. Техникийн болон санхүүгийн хүндрэлээс болж үүссэн ачааллаас
болж Улаанбаатар хот тэнцвэргүй байдлаар хөгжсөн ба гэр хорооллыг хотын эдийн
засгийн үйл ажиллагаанд татан оруулах боломжыг саатуулсаар ирсэн.
2.4 Хөгжлийн түншүүдийн хамтын ажиллагаа
Монгол улсын хувьд 1990-д оноос эхлэн хүлээн авч эхэлсэн олон талт болон 2 талын
ажиллагаат санхүүжилтийн байгууллагуудын тусламжын онцлон анхаарал хандуулж
ирсэн салбар нь хот байгуулалтын салбар байсаар ирсэн. АХБ нь энэ салбарын хувьд
тэргүүлэх үүрэг бүхий түнш байсан. Өнөөдрийг хүртэл АХБ-ны зүгээс хот
байгуулалтанд үзүүлж ирсэн тусламж дэмжлэг нь голчлон 2 дугаар зэргийн хотуудад
хийгдэж ирсэн. 2010 оноос эхлэн Улаанбаатар хотын гэр хорооллын дэд төвийг
хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр ба гэр хорооллын хөгжлийн асуудалд
анхаарал хандуулж эхэлсэн. Хот байгуулалтын чиглэлээр тусламж дэмжлэг үзүүлдэг
бусад хөгжлийн түншүүдэд, Дэлхийн банк, ЖАЙКА, UN-HABITAT,АНУ-ын Мянганы
сорилын сан (МСС) ба Германы Техникийн Хамтын ажиллагааны GIZ байгууллага
багтана.
АХБ ба Улаанбаатар хотын захиргаа Улаанбаатар хотын гэр хорооллын дэд төвийг
хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөрийн стратеги төлөвлөгөөг
боловсруулах ажлыг хамтран хийхээр тохиролцсон 13.
Энэхүү стратеги нь: (i) хот
төлөвлөлт ба дэд төвийн хөгжлийг сайжруулах, (ii) бодит дэд бүтцийн ажлууд (усан
хангамж, ариун цэврийн болон халаалт, авто зам барих) -ын зэрэгцээ эхний ээлжийн
дэд төвүүдэд хотын төвлөрлийг бүрдүүлэхэд шаардлагатай эдийн засгийн болон
нийгмийн дэд бүтцийг байгуулна, (iii) институци бүтцийн болон үйлчилгээний түвшний
шинэчлэл хийх (үүнд Дэд төвийн дахин Төлөвлөлтийн газар байгуулах асуудал
багтана), (iv) чадавхийг бэхжүүлэхэд онцгой анхаарал хандуулна.
Улаанбаатар хотын захиргааны зүгээс Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн
хөтөлбөрийг 12 байршилд хэрэгжүүлж эхэлсэн ба эдгээр байршлууд нь Хөрөнгө
оруулалтын хөтөлбөрийн үйл ажиллагаатай давхцахгүй бөгөөд харин ч АХБ-ны
хэрэгжүүлэх хөтөлбөр нь Дундын зайд байрлах гэр хорооллуудад харин Улаанбаатар
хотын хөтөлбөр нь ихэвчлэн хотын төвд ойр байрлах гэр хорооллуудыг хамарч байгаа
учир бие биенээ дэмжсэн хөтөлбөрүүд гэж хэлж болно. Эдийн Засгийн хөгжлийн яам
Чингис бондын зээлийн эх үүсвэрийн 200 сая Америк доллараар Гудамж төслийг
хэрэгжүүлж эхлээд байгаа ба цаашид энэ чиглэлээр БНХАУ-аас 235 сая Америк
долларын зээл авахаар төлөвлөсөн. Гудамж төсөл нь үндсэн 3 бүрэлдэхүүн хэсэгтэй:
(i) Улаанбаатар хотын төв хэсгийн гудамжыг сайжруулах ажлын хүрээнд 119 жижиг
гудамж ба 33 уулзварыг сайжруулна; (ii) гэр хорооллын хөгжлийн хүрээнд нийт 700 км
урт гудамжыг байгуулах ба одоогоор аль байршилд ямар ажлууд хийх нь эцэслэн
тодороогүй байна (iii) 36 км урттай Туул голын дагуух хурдны авто зам ба 28 км урттай
Сэлбэ голын дагуух хурдны авто замыг барих зэрэг бүтээн байгуулалтын ажлууд
хийгдэнэ. Хүчин чармайлтыг давхцуулахгүй, үрэн таран болгохгүйн тулд Гудамж төсөл
13
Баримтлах стратегийн хамгийн сүүлийн байдлаархи тохиролцоог 2013 оны 4-р сарын 8-нд УБХЗ, ЭЗХЯ ба АХБ-ны
хамтран гарын үсэг зурсан Харилцан ойлголцлын Санамж бичигт байгаа

17
болон АХБ-ны хөрөнгө оруулалтын Хөтөлбөр нягт хамтран ажил хэргийн хувьд
уялдаатай ажиллана.
АХБ Дэлхийн Банкны хэрэгжүүлж буй Улаанбаатар хотын Нийтийн аж ахуйг хөгжүүлэх
3 дахь Төсөл, Улаанбаатар хотын Цэвэр агаарын төсөлтэй хамтран ажиллаж байгаа ба
Цэвэр агаар Төсөл Улаанбаатар хотод хямд өртөг бүхий орон сууцны стратегийг
бэлтгэх буюу дүүргийн түвшний хот төлөвлөлтийг сайжруулах чиглэлд Зөвлөх
үйлчилгээний төслийг санхүүжүүлэхээр бэлтгэж байна. ЖАЙКА Улаанбаатар хотын Ус
хангамж ба ариутгах татуургын салбарын стратеги төлөвлөлт гэсэн нэртэй судалгааг
2012-2013 онд хийж байгаа ба 2013 оны 7 сард судалгааг дууссаны дараа нэн тэргүүн
ээлжинд хэрэгжүүлэх шаардлагатай төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд АХБ хамтран ажиллах
болно. 2007-2009 онд ЖАЙКА Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх Ерөнхий төлөвлөгөөний
судалгааг хийсэн ба үүний дараа 2009 оны 5-р сард хот байгуулалттай холбоотой
хууль эрх зүйн тогтолцоог сайжруулах Техникийн туслалцааг хэрэгжүүлсэн. Германы
Техникийн хамтын ажиллагааны байгууллага 2006-2012 онд Хот байгуулалтын
хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн ба энэ хүрээнд Эрчим хүчний коджилтыг хийсэн ба АХБ
тэдний боловсруулсан дулаан халаалтын эрэлтийг тооцоолдог зарчмуудыг цаашид
дэмжин ашиглах болно.
UN-HABITAT байгууллагын хувьд оршин суугчдын үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг
бэлтгэх, эрэлт хэрэгцээг үнэлэх, Олон нийтийн хөгжлийн Зөвлөл ба Бизнес хөгжлийн
Зөвлөлийг байгуулах, Олон нийтийн үйл ажиллагааны Төлөвлөгөө болон Бизнес
хөгжлийн төлөвлөгөөг бэлтгэхэд техникийн туслалцаа үзүүлэн хамтран ажилласан.
АХБ Хөрөнгө оруулалтын Хөтөлбөрийн 1-р Төслийн хэрэгжүүлэлтэнд UN-HABITAT –
тай хамтран ажиллах болно. МСС-ийн Эрчим хүч ба Хүрээлэн буй орчны төсөл нь
Халаалтын зуухны цэвэр технологийг анхлан танилцуулсан ба АНУ-ын Хөгжлийн
Агентлагт эрчим хүчний хэмнэлттэй зуухыг хөнгөлттэй үнээр нийлүүлэх ажлыг
санхүүжүүлэх хөрөнгө эх үүсвэр мөн байна. МСС-ын 2008-2013 онд хэрэгжсэн Үндсэн
хөрөнгийн эрхийн төслөөр бүртгэлийн системийн нарийвчлал, хүртээмж ба ашиглалтыг
газар эзэмших эрхийн шилжилт хөдөлгөөнийг албажуулах замаар сайжруулах
зорилтыг тавьсан ба энэ хугацаанд гэр хороололд нийт 75,000 хашааг эрхийн
бичигжүүлээд байна. 2012 оны эцсээр Австралийн хөгжлийн агентлагний дэмжлэгээр
Азийн сангаас зохион байгуулж УБХЗ-ны гэр хороолол дах ажлын албаны салбар 10
нэгжийг иргэд болон Хотын захиргааны хооронд гүүр болгох зориулалтаар байгуулсан.
Эдгээр нэгжүүд нь НАА-н суурь үйлчилгээг гэр хороололд хүргэх ажлын хүрээнд
холбогдох албадтай хамтран ажиллах, дахин төлөвлөлтийн ажлын төлөвлөлтөнд
зөвөлгөө өгөх болон иргэд оршин суугчдын оролцоог хангах зэрэг үүргийг хариуцан
ажиллана.
2.5 Санхүүжилтийн загварын үндэслэл
ОШСЗШ-ын хүрээнд хэд хэдэн төслийн зээлийг цуврал хэлбэрээр авах нь оновчтой гэж
үзсэн ба учир нь энэ зохицуулалт нь Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг дахин
төлөвлөх бүтээн байгуулалтын ажлыг тасралтгүй бөгөөд урьдчилан тооцоолж хийх
нөхцлийг хангана. ОШСЗШ-ын дагуу санхүүжилтийн хувьд тасралтгүй байх бололцоо
нь УБХЗ-нд хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн үе шатуудыг урьдчилан итгэлтэй бэлтгэх
боломжыг хангахаас гадна АХБ ба Монгол улсын хамтран ажиллах хөтөлбөрийн
хугацаанаас ч давсан байдлаар төлөвлөлтийг хийх нөхцлийг хангана. Ингэснээр
хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх эх үүсвэр баттай болох ба ингэснээр уламжлалт
төлөвлөлтийн арга болох заавал хөрөнгө эх үүсвэр батлагдсаны дараа төслийг
бэлтгэдэг байдлыг халах бололцоо шинээр бий болно. Ингэснээр УБХЗ урт хугацааны
дахин төлөвлөлтийн хөтөлбөрийн дагуу гэр хорооллыг төлөвлөхөд шаардлагатай
хөрөнгө оруулалттай холбоотой хүндрэлээс ангижрах бололцоог олгоно.

18
ОШСЗШ нь АХБ, Монгол Улсын Засгийн газар болон Улаанбаатар хотын захиргааны
урт хугацааны хамтын ажиллагаа болон оролцоог хангасан, амьдрах орчин сайтай гэр
хорооллын тогтвортой хөгжлийг дэмжих санхүүжилтйн арга зам юм. Мөн ОШСЗШ нь
гэр хорооллын хөгжлийн бодлогын хүрээг дэмжинэ. Энэ нь хот төлөвлөлт болон
цаашдын бодлогын шинэчлэл, биет ба биет бус хөрөнгө оруулалт, чадавхийг
бэхжүүлэх зэрэг олон боломжуудыг бий болгоно. ОШСЗШ нь хүссэн үр дүндээ хүрэх,
урьдчилсан байдал болон гэр хорооллыг хотын НАА үйлчилгээр хангах зэрэг нь УБХЗ-
ны хэрэгцээ шаардлагад нийцэж байгаа юм.

Fr chapter 2 racb 24 nov 2013

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Fr chapter 2 racb 24 nov 2013

Similar to Fr chapter 2 racb 24 nov 2013 (20)

More from Bayar Tsend

More from Bayar Tsend (20)

Fr chapter 2 racb 24 nov 2013