1. “ ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ХЭРЭГЛЭЭНИЙ СТАТИСТИК СУДАЛГАА”
Удирдагч: маг Ц.Энхтуул
Илтгэгч: Б.Мандухай /ШУТИС, ЭХИС, ЭХМ-IV/ mandukhai_89@yahoo.com
Илтгэлийн хураангуй:
Өнөөдрийн техник технологийн дэвшлийг дагаад эрчим хүчний хэрэглээ өсөн нэмэгдэж байна. “УБЦТС” ТӨХКний сүүлийн 10 жилийн борлуулалтын динамик судалгааны үндсэн дээр статистик шинжилгээ хийж хугацааны
цувааны шинжилгээний арга, регрессийн арга, корреляцийн харьцааг шинжилсэн.
Борлуулалтын өсөлтийн дундаж нь 1243.7 сая кВт.ц, өсөлтийн дундаж хурд нь 6.66% байна. Борлуулалтын
өсөлтөнд нөлөөлөх хүчин зүйлсүүдийг тодорхойлж регрессийн шинжилгээ хийсэн. Үүний үр дүнд 2011, 2012, 2013
онуудын цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг төлөвлөсөн.
Өөрийн хийсэн судалгааны үндсэн дээр цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээнд өрхийн ам бүлийн тоо, өрхийн орлого
хэрхэн нөлөөлж байгааг дээрх аргуудаар тодорхойлсон. Үүний үр дүнд өрхийн орлого нэмэгдэх тусам хэрэглэгчдийн
тансаг хэрэглээний бүтээгдэхүүний нэр төрөл олширч цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ өсдөг байна. Цахилгаан
хэрэглээний тарифийг хэрэглэгчийн өрхийн орлогоос нь хамааруулж тодорхойлох нь зүйтэй. Энэ нь хэрэглэгчдийг
цахилгаан эрчим хүч хэмнэх ухамсарыг бий болгож, байгууллагын хувьд борлуулалтын алдагдалыг багасгаж,
цаашлаад улс орны нөөц баялаг хэмнэгдэх болно.
Түлхүүр үг: шинжилгээ, регресс, корриляц, хэмнэлт
Илтгэлийн оршил:
Техник технологи хурдтай хөгжихийн хирээр улс орны дэд бүтэц тэр дундаа эрчим хүчний хэрэглээ өдөр ирэх
тусам нэмэгдэж байна. Өсөн нэмэгдэж буй эрчим хүчний хэрэглээг хангахын тулд түүний ачааллыг хуваарилах,
хэмнэлт хэрэглээний менежментийг сайжруулах хэрэглэгчдэд найдвартай үйлчилгээг бий болгоход үндсэн зорилго
оршино.
Судалгааны үндсэн обьект нь “УБЦТС” ТӨХК юм. 2010 оны 1-р сарын 1-ний байдлаар нийслэл хотод Монгол
улсын хүн амын 40.4 хувь буюу 1151.8 мянган хүн байнга оршин сууж байна. Тийм ч учраас Улаанбаатар хотын
хэрэглэгчдийг авч үзэх нь нийт цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг нарийн тодорхойлох боломжтой. Үүнийг
статистик тоо баримтыг ашиглан хугацааны цуваан шинжилгээ, олон хүчин зүйлийн регрессийн аргаар
мэдээллийг боловсруулсан.

2. Илтгэлийн үндсэн хэсэг:
1.
“Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ” ХК
Эрxэм зорилго
"Цахилгаан эрчим хүчийг найдвартай түгээн борлуулж, хэрэглэгчдийг дээдэлсэн соѐлтой үйлчилгээ үзүүлэх"
Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ хувьцаат компани нь төвийн бүсийн цахилгаан сүлжээний нийт
түгээлтийн 50 хувийг өдөр тутам 24 цагийн туршид нийслэлийн найман дүүрэг, Төв аймгийн арван зургаан сумын
184330 гаруй хэрэглэгчдэд үйлчилж байна. Мөн цахилгаан эрчим хүчээр ханган ажилдаг эрчим хүчний салбарын
ууган компаниудын нэг юм.
Цахилгаан борлуулалтын сүүлийн 10 жилийн динамик судалгаа
№
1
2
Хэмжих
нэгж
Үзүүлэлтүүд
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
942.1
973.1
1022.0
1079.
0
1154.
1
1214.
7
616.4
649.1
686.0
748.3
823.0
906.3
1320.
8
1016.
1
1487.
0
1164.
7
1560.
9
1206.
3
1683.
6
1323.
5
424.9
448.5
468.5
513.0
560.5
615.5
682.6
774.7
787.6
868.3
79.03
82.4
93.0
103.9
124.0
148.0
180.9
222.4
241.0
265.4
112.5
118.0
124.3
131.3
138.5
142.6
152.5
167.5
177.5
189.8
65.4
66.7
67.1
69.4
71.3
74.6
76.9
78.3
77.3
78.6
хувь
34.56
33.29
32.88
30.64
28.69
25.39
23.07
21.67
22.72
21.39
сая.кВт.ц
аг
Борлуулалтын
хувь
Цахилгаан
эрчмийн алдагдал
Үүнээс:
2002
хувь
ОС
4
2001
325.6
323.9
336.0
330.6
331.0
308.3
304.6
322.2
354.5
360.1
сая.кВт.ц
аг
сая.кВт.ц
аг
сая.кВт.ц
аг
сая.кВт.ц
аг
сая.кВт.ц
аг
Худалдан авсан
цахилгаан
Борлуулсан
цахилгаан
Үүнээс:
ААН
ГХ
3
Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îíóóä
биет
Хүснэгт 1.1
Цахилгаан борлуулалтын өсөлт
2000
1500
Худалдан авсан цахилгаан
1000
Борлуулсан цахилгаан
500
Цахилгаан эрчмийн
алдагдал
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
График 1.1

3. Цахилгаан эрчим хүчний өсөлтийн хурд
№
1
2
3
4
5
Тодорхойлох
зүйл
Хугацааны
цувааны
дундажийг
тодорхойлно/
yi/
Абсолют
цэвэр өсөлт
/∆i/
Өсөлтийн
хурд /Ki/
Цэвэр
өсөлтийн
хурд /Kz/
Өсөлтийн
дундаж хурд
/K/
Хэмжих
нэгж
Судалгаанд хамрагдсан онууд
2001
2002
2003
2004
2005
сая.кВт.цаг
2006
2007
2008
2009
2010
1243.7
сая.кВт.цаг
-
30.9
48.9
56.9
75.1
60.5
106.1
166.2
73.8
122.7
хувь
-
103.2
105.0
105.5
106.9
105.2
108.7
112.5
104.9
107.8
хувь
-
3.2
5.0
5.5
6.9
5.2
8.7
12.5
4.9
7.8
хувь
106.66
Хүснэгт 1.2
Дараа дараагийн жилүүдийн хэрэглээний өсөлтийн хандлагыг тодорхойлбол:
Борлуулсан цахилгаан эрчим хүч нь жил ирэх тусам өссөөр байгаа нь дараах хүчин зүйлстэй хамааралтай гэж
үзэж байна. Үүнд:
1.
2.
Хүн амын өсөлт: Аливаа улс орны нийгэм эдийн засгийн өсөлтөнд нөлөөлөх гол хүчин зүйлүүдийн нэг бол
хүн амын өсөлт юм. Хүн амын байдлаар нь хөгжлийн түвшинг хүртэл тодорхойлдог бөгөөд Монгол улсын
хүн амын хүйсний бүтэц болон төрөлт, нас баралт, гэрлэлт, цуцлалт, үрчлэлт гэх мэт хүн ам зүйн
үзүүлэлтүүдийг багтаадаг.
Хүний хөгжлийн индексийг гаргаснаар хувь хүний амьдралын түвшинг дээшлүүлж, нийгмийн бүх салбарт
хөгжиж, боловсрох боломжийг бий болгох арга хэмжээ авахад ашигладаг. Тиймээс хүний хөгжлийн
индексийг иргэдийнх нь дундаж наслалт, боловсрол (насанд хүрсэн хүн амын бичиг үсэгт тайлагдсан
байдал, бүх нийтийн боловсролд хамрагдсан байдал), бодит орлого (нэг хүнд оногдох ДНБ-ий хэмжээ,
худалдан авах чадвараар хэмжигдэх амьдралын түвшин) гэсэн үндсэн гурван хэмжүүрийг ашиглан
тооцдог.
Боловсролын индексийг насанд хүрэгчдийн бичиг үсэгт тайлагдсан байдал, бага дунд дээд
боловсролд хамрагдсанаар тэгээс нэг хүртэлх оноогоор хэмжиж байгаа бөгөөд 0.9-өөс дээш оноо
авах нь боловсролтой, хөгжилтэй улсыг илэрхийлдэг байна.
Боловсролын түвшин нэмэгдэхийн хэрээр эрчим хүчний хэрэглээ ч мөн адил өснө.
Дундаж наслалт өндөр хөгжилтэй орнууд эдийн засгийн хувьд хүчирхэг бөгөөд иргэд нь өрсөлдөх
чадвар хамгийн өндөр байдгийг үздэг байна.
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг дэлхийн банкны системээр эдийн засгийн бүх орлогыг тооцох
болон хэрэглээ, үйлчилгээ, экспорт зэргээр бүх зардлаар нь тооцдог байна. Макро эдийн засгийн
бүх үзүүлэлтүүд хамрагддаг учраас эрчим хүчний хэрэглээтэй шууд хамааралтай байж чадна.

4. Нийслэл хотын цахилгааны хэрэглээ, хүн амын өсөлт, хүний
хөгжлийн индексийг сүүлийн 5 жилийн байдлаар дүрслэн
үзүүлбэл:
Он
n
Цахилгаан
хэрэглээ /yi/
Хүний
хөгжлийн
индекс /x1/
Хүн амын
тоо /x2/ мян
2006
1
1214.7
0.747
994.3
2007
2
1320.8
0.755
1031.2
Intercept
-3161.71167
2008
3
1487
0.751
1071.7
Хүний хөгжлийн индекс /x1/
1777.630722
2009
4
1560.9
0.745
1112.3
2010
5
1683.6
0.742
1151.8
Хүн амын тоо /x2/
3.064036605
Регрессийн шинжилгээ хийвэл:
Coefficients
Регрессийн тэгшитгэл:
Дараагийн 3 жилийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг төлөвлөвөл:
Он
Хүний хөгжлийн индекс /x1/
2011*
2012*
2013*
0.758
0.767
0.776
Цахилгаан хэрэглээ
/yi/ сая кВт.ц
1845.97
1998.14
2155.36
Хүн амын тоо /x2/
1194.6
1239.04
1285.13
2.
ЦЭХ-ний өсөлтөнд нөлөөлөх хүчин зүйлс, түүний судалгаа
Цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний өсөлтөнд нөлөөлөх дараах хүчин зүйлсийг хэрэглэгчдээс авах судалгааны
анкетанд оруулж өгсөн. Үүнд:
1.
2.
3.
Тухайн айлын ам бүлийн тоо
Өрхийн орлого
Амьдрах орчин зэргээс хамаарна гэж үзсэн.
Судалгаанд БЗД-ийн санамсаргүйгээр 186 хэрэглэгчид хамрагдсан болно.
“Ам бүлийн тоо ~ цахилгааны сарын хэрэглээ” хоорондын регрессийн шинжилгээ.
30
25
20
15
10
5
0
27
12
6
6
0
3
50 кВт.ц-аас доош
24
21
15
9
9
9
6
3
50-100 кВт.ц
2
3
4
9
0
100-150 кВт.ц
3
15
150-200 кВт.ц
9
0
200кВт.ц-аас дээш
5-аас дээш
График 2.1.

5. Регрессийн шинжилгээ:
Цахилгааны хэрэглээ /yi/
n
Ам бүлийн тоо /bi/
Coefficients
1
50
2
Intercept
4.17
2
100
2
Ам бүлийн тоо
45.83
3
150
5
4
200
4
300
4
5
Регрессийн тэгшитгэл:
Корриляцийн харьцаа:
буюу ам бүлийн тоо нь цахилгааны сарын хэрэглээтэй дундаж хамааралтай
“Өрхийн орлого ~ Цахилгааны сарын хэрэглээ”
30
20
10
24
22
15
6
7
6
6
0
6
10 11
11
9
23
14
2
0
11
0
3
0
50 кВт.ц-аас доош
50-100 кВт.ц
300.0-аас доош
100-150 кВт.ц
300.0-400.0
150-200 кВт.ц
400.0-600.0
200 кВт.ц-аас дээш
700.0-аас дээш
График 2.2
Регрессийн шинжилгээ:
n
Цахилгааны хэрэглээ /уi/
Ам бүлийн тоо /yi/
1
50
200
Intercept
-28.7735849
2
100
300
Өрхийн орлого /yi/
0.000410377
3
150
500
4
200
500
5
300
800
800
Регрессийн тэгшитгэл:
2300
Coefficients
Корриляцийн харьцаа: R=0.98 буюу өрхийн орлого нь цахилгааны хэрэглээнд маш хүчтэй хамааралтай.
Өрхийн орлого
150000
250000
398000
450000
500000
600000
700000
Цахилгааны сарын хэрэглээ
32.73 кВт.ц
73.73 кВт.ц
134.41 кВт.ц
155.71 кВт.ц
176.23 кВт.ц
217.23 кВт.ц
258.23 кВт.ц

6. “Цахилгааны сарын хэрэглээ ~ Өрхийн орлого, ам бүлийн тоо”
Coefficients
-15.691489
n
Цахилгааны
хэрэглээ /yi/
Өрхийн
орлого /x1/
Ам бүлийн
тоо /x2/
1
50
200000
2
Өрхийн орлого /x1/
0.000447
2
100
300000
2
Ам бүлийн тоо /x2/
-8.776596
3
150
500000
5
4
200
500000
4
800000
4
5
300
Регрессийн тэгшитгэл:
Цахилгааны
хэрэглээ /yi/
Цахилгааны
хэрэглээ /yi/
Өрхийн
орлого /x1/
Intercept
Ам бүлийн
тоо /x2/
1
Өрхийн орлого /x1/
0.982314
1
Ам бүлийн тоо /x2/
0.639362
0.712276
Өрхийн орлого /мян ₮/
200000
300000
398000
500000
700000
Ам бүлийн тоо
2
5
4
3
5
Ө
рхийн орлого нь цахилгаан эрчим
хүчний хэрэглээтэй маш хүчтэй
хамааралтай гэдэг нь харагдаж байна.
1
Цахилгааны хэрэглээ /кВт.ц/
56.19
74.59
127.17
184.55
253.43
Дүгнэлт:
Өдөр ирэх тусам цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ өсөн нэмэгдэж байна. Үүнтэй холбогдож дээрх судалгаануудыг
хийснээр дараах үр дүнд хүрлээ. Хэрэглэгчдийн өрхийн орлого нэмэгдэх тусам тэдний цахилгаан эрчим хүчний
хэрэглээ өсч байгаа нь регрессийн шинжилгээний үр дүнгээс илэрч байна. 2010.9.22-ны байдлаар нэг өрхийн дундаж
орлого 398000₮ байна. Ү ү нийг регрессийн тэгшитгэлээр бодож ү звэл 134.41 кВт.ц цахилгаан хэрэглэдэг
байна. Ү ү нээс ү ндэслэж сарын цахилгааны хэрэглээ нь 0-135 кВт.ц хү ртлэх ба тү ү нээс доош цахилгаан
хэрэглэдэг хэрэглэгчдийг урамшуулах замаар, 135 кВт.ц цахилгаан хэрэглэдэг хэрэглэгчдийн тарифаас
доогуур ү нээр тогтоох нь зү йтэй болов уу. Ингэсэнээр хэрэглэгчид ө ө рсдийн хэрэглээг хянаж цахилгаан
эрчим хү чийг хэмнэж ө рхийн эдийн засгийн ү р ашиг нэмэгдэх бө гө ө д энэ нь “УБЦТС” ТӨХК-ний
борлуулалтын алдагдлыг бууруулж мө н улс орны хэмжээнд нө ө цийг хэмнэх ү р ашгийг дагуулж байна.
Ашигласан материал:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Бизнес статистик
/Ч.Улам-Оргил/ 2005 он
Бизнес статистик
/Л.Эрдэнэсувд/ 2004 он
Эрчим хү чний хэмнэлт хэрэглээ лекцийн тэмдэглэл /С.Батхуяг/ 2011 он
Монгол улсын статистикийн эмхтгэл /Монгол улсын ү ндэсний статистикийн хороо/ 2009 он
www.ndic.gov.mn
www.nso.mn