1. Цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний хэмнэлт, түүний үр ашгийг
тооцох
Илтгэгч: Ц.Баасанжаргал ЭХУ-4 , baanjaa@yahoo.com
Х.Эрдэнэбат ЭХУ-4 herdenebat@yahoo.com
Удирдагч: Магистр Д.Алтанцэцэг
Анги: МУШУТИС-ЭХИС-ЭХУ-4-р курс
Хураангуй
Хүн төрөлхтөн асар хурдацтайгаар хөгжил дэвшлийг буй болгон
санаанд чоромгүй зүйлсийг бүтээж, тэдгээрийг өдөр тутмын ердийн
хэрэглээ болгон ашиглаж цаг хугацааг хэмнэх, хөдөлмөр эрхлэлтийг
хялбарчлах болон амьдрах нөхцөл байдлаа дээд зэргээр хангах
зүйлсийг бүтээн хэрэглэж байна.Энэхүү толгой эргэм асар хурдацтай
хөгжлийн үндэс суурь нь цахилгаан ба дулааны эрчим юм.
Эрчмийг гэр ахуйн хэрэгслээс авахуулаад томоохон үйлдвэр
тоног төхөөрөмж ажиллуулахад өргөнөөр хэрэглэж байна.Гэвч эрчмийн
ихэнхийг хязгаарлагдмал нөөц баялагаар үйлдвэрлэн бий болгож
байгаа нь эрчмийн зохистой, үр ашигтай хэрэглээ эндээс зайлшгүй
урган гарч байгаа юм.
Түлхүүр үг
Өдрийн гэрэл ( люминесцент чийдэн ) –ЛД, Хэмнэлттэй чийдэн –
ХЧ, гэрэлтүүлгийн төхөөрөмж, гэрлийн урсгал
Оршил
Аливаа байгууллагын эрчмийн хэрэглээ, түүнтэй холбоотой
зардлыг аль болох багасгахад чиглэгдсэн төлөвлөлт, тооцоо,
хэрэгжүүлэлт, хяналтын цогцолбор арга хэмжээг эрчмийн менежмент
хэмээх ойлголтонд багтаан авч үздэг.Товчоор хэлбэл, эрчмийн
хэрэглээг зөв төлөвлөж, зохистой удирдахыг эрчмийн менежмент
гэнэ.
Дэлхийн ихэнх улс оронд цахилгааны хүч чадал дутагдаж байгаа
боловч, түүний үр ашиггүй хэрэглээ, алдагдал нэн их байгаа өнөө
үед эрчмийг үр ашиггүй хэрэглэх, хэмнэх, түүний алдагдлыг
багасгах асуудал маш чухал болж байна.Япон, Герман зээрг дэлхийн
хөгжингүй зарим улс орны эрчмийн хэмнэлтийн бодлого, үйл
ажиллагааны туршлагыг тусгасан ном зохиол, нийтлэлүүдэд энэ ажлыг
үр дүнд хүргэхийн тулд өөр хоорондоо нягт уялдаа холбоотой дараах
хэдэн асуудлыг цогцолбороор нь авч үзэж, шийдвэрлэдэг байна.Үүнд:
• Эчимд хэмнэлттэй технологи цахилгаан тоног төхөөрөмж,
багаж хэрэгсэл зохион бүтээж, үйлдвэрлэж өргөн хэрэглэх

2. •
Цахилгаан
тоног
төхөөрөмжийн
ажиллагааны
горимыг
оновчилж, боловсронгуй болгох
• Эрчмийг үр ашигтай хэрэглэх, хэмнэх үйл ажиллагаанд
сонирхогч бүх талуудыг өргөн оролцуулахад чиглэгдсэн,
эдийн засгийн болон аж ахуйн механизмыг бий болгон
нэвтрүүлэх эдгээр болно.
Орчин үеийн эрчим хүч хэмнэгч гэрлийн техникийг хэрэглэснээр
гэрэлтүүлгийн
төхөөрөмжид
гэрэлтүүлгийн
чанарыг
дээшлүүлж
цахилгааны хэрэглээг хоёр дахин багасгах боломж олгодог.Эрчмйин
менежмент, хэрэглээний менежментийг үйлдвэр аж ахуйн газар,
үйлчилгээний газар болон гэр ахуйд нэвтрүүлэн хэвшүүлсэнээр
эрчмийн асар их хэмнэлт гаргах бололцоотой юм.
Эрчим хэмнэлт нь түүнд зарцуулах зардлыг бууруулахаас гадна
цаашлаад улс орны эдийн засаг, эрчмийн аюулгүй байдал, байгаль
орчны бохирдолтыг бууруулах ихээхэн ач холбогдолтой юм.
Манай орны хувьд үйлдвэр аж ахуйн газар, үйлчилгэний
байгууллагууд болон гэр ахуйн хээрглэгчдийн хувьд эрчимхэмнэх
ихээхэн
боломжтой
юм.тиймээс
лс
орны
хэмжээнд
төрийн
бодлоготойгоор
эрчим
хэмнэлтийн
үндэс
суурийг
буй
болгох
хэрэгтэй.
Мөн асар хурдтай хөгжил дэвшил нь эрчим хэмнэлттэй тоног
төхөөрөмж, хэрэгслүүдийг бий болгож байгаа бөгөөд тэдгээрийг авч
хэрэглэн
хуучирсан
технологи
бүхий
тоног
төхөөрөмж
болон
хэрэгслүүдээ шинэчлэх хэрэгтэй.Эрчим хэмнэлттэй тоног төхөөрөмж
нь хэмнэлтээрээ өөрийн өртгөө нөхөх ихээхэн бололцоотой юм.
Судалгааны материал арга зүй
Гэрлийн
үүсгүүрийг
гэрэлтүүлгийн
арматуртай
хамтад
нь
гэрэлтүүлгийн төхөөрөмж ( ГТ ) гэнэ.Хүний нүдэнд гэрэл болж
харагдах цацралын энергийн чадлын хэсгийг гэрлийн урсгал гэнэ.
Хэмжих нэгж нь Люмен ( лм ).
Манай сургуульд байгаа ГТ нь
30-36 Вт-ын чадалтай, гэрлийн
урсгал нь 1000-1200 лм-тэй ЛД гэрэл 2-ыг тавьсан байдаг. Энэ нь
коридор болон анги танхимд ижил байна. Манайд ихэвчлэн 6 болон 8
ГТ-тэй 40 м 2 талбайтай анги байдаг.
1 ангийн гэрлийн урсгал (ЛД) :
2*1200лм=2400лм*6=14400лм
/1 /
/30Вт-ын 2ш ЛД-2400лм/
Гэрэлтүүлэгдэж буй гадаргуу дээрх гэрлийн урсгалын нягтын
тоон үзүүлэлтийг гэрэлтэлт гэнэ. Хэмжих нэгж нь Люкс ( лк ).
Эндээс гэрэлтэлтийг нь тооцоолбол:

3. E=
Ф 14400 лм
=
= 360 лк болно. /2/
S
40 м 2
Энэ нь хүснэгт-1-д заасан нормыг хангаж байна.
1 ангийн гэрлийн урсгал (ХЧ) :
2000лм*6=12000лм /25Вт-ын ХЧ-2000лм/
Эндээс гэрэлтэлтийг нь тооцоолбол :
Ф 12000 лм
/3/
=
= 300 лк болно.
S
40 м 2
Энэ ч мөн адил хүснэгт-1-д заасан нормыг хангаж байна.
E=
Гэрэлтүүлгийн норм, ( лк )
Ажлын байрны нэр
Люминесцент & хэмнэлттэй чийдэн
Нийтийн ба дотуур байр
150
Албан тасалгаа, кабинет
300
Зохион бүтээх, зураг төслийн танхим
500
Хурлын танхим
200
Олон нийтийн танхим
150
Хичээлийн
байр,
кабинет, лаборатори
анги,
Гуанз, цайны газар, буфет
сургалтын
300
200
Гол хонгил
75
Бусад хонгил
50
Гол шатны хонгил
75

4. Бусад шатны хонгил
50
Сантехникийн узель
75
Хүн
тээврийн
цахилгаан шат
ба
ачаа
Нийгэм
тээврийн
ахуйн
75
барилгын
гэрэлтүүлгийн
норм
Хүснэгт-1
Иймээс энэ
тодорхойлъё.
2
чийдэнгийн
аль
нь
эдийн
засгийн
үр
ашигтайг

5. Энгийн
улайс
Люминесцент
ах
чийдэн
чийдэн
Зарцуулагдах
цахилгааны чадал
/ Вт /
Ажиллах хугацаа
/ цаг /
Зарцуулагдах
цахилгаан / кВт.ц
/
Цахилгаан
зарцуулалт
/ 58төг*кВт.ц /
/ НӨАТ-тай үнэ /
Чийдэнгийн үнэ /
төг /
Нийт зардал / төг
/
Өдөөгч г.м бусад
тоноглоын зардал
/ төг /
/ ойролцоогоор /
Энгийн
Хэмнэлттэ
Хэмнэлттэ
улайс
Люминесцент
й контакт
й контакт
ах
чийдэн
чийдэн
чийдэн
чийдэн
100
30
20
120
40
25
1000
4000
8000
1000
4000
8000
800
30*4000*2=2
40
160
960
40*4000*2=
320
200
46400
58*240=1392
0
8976
55680
58*320=185
60
11220
2400
1000*2=2000
3500
2400
1000*2=2000 3500
48800
13920+2000=
15920
12476
58080
18560+2000
=20560
14720
300*4=1200
300*4=1200
15920+1200-12476=4644
20560+1200-14720=7040
48800-12476=36324
58080-14720=43360
Хэмнэлт / төг /
Энгийн улайсах
Хүснэгт-2
болон
ЛД
чийдэнг
ХЧ-тэй
харьцуулсан
хүснэгт
Хүснэгт-2-оос харахад 25Вт-ын ХЧ 8000 цаг ажиллахад нийт
14720 төгрөгийн зардал гарч байна. Харин үүнтэй адил гэрэлтэлтийг
гаргахад манай сургууль 30Вт-ын 2ш ЛД чийдэнг хэрэглэж байна. Энэ
чийдэн нийт 8000 цаг ажиллахад:
17120 төг*2ш=34240 төгрөгийн зардал гарч байна.
/4/
1 жилд 8000/3=2600 цаг асаалттай байна гэж үзвэл 1 ХЧ жилдээ:
•
•
•
25Вт*2600цаг=65кВт.ц,
/5/
58төг*65кВт/ц=3770төг,
/6/
3770төг+3500төг/3=4937төг зарцуулна.
/7/

6. ЛД чийдэнгийн хувьд:
•
•
•
30Вт*2ш*2600цаг=156кВт.ц,
58төг*156кВт.ц=9048төг,
9048төг+2000төг/3=9715
төг
байна.
/10/
/8/
зарцуулагдах
/9/
тооцоо
гарч
Үүнийг 6 ГТ-тэй нэг ангид ЛД чийдэнгийн хувьд үзвэл:
•
9715төг*6ш*2ш=116580төг
/11/
ХЧ-ийн хувьд үзвэл:
•
4937төг*6ш=29622төг.
/12/
Зөвхөн нэг л давхрын хувьд гэрэлтүүлгийн цахилгааны зардал нь:
•
116580төг*25анги=2914500төг болж байна.
/13/
Үүнийг ХЧ-ээр солиход гарах хэмнэлт:
•
•
29622төг*25анги=740550төг
2914500төг-740550төг=2173950төг
/15/
/ Сард 2173950төг/12сар=181162.5төг /
/14/
нэг
жилд
хэмнэнэ.
Дүгнэлт
Дээрх судалгааг ШУТИС-ийн 2-р байрны зөвхөн нэг л давхарт авч
үзэхэд хэмнэлт маш тод харагдаж байгаа нь энэхүү хэмнэлттэй
гэрэлтүүлгийг айл өрх, албан байгууллага, олон нийтийн газруудад
тавьж ашиглавал багаар бодоход тухайн байгууллага, айл өрхөд
цаашлаад эрчим хүчний системд ихээхэн хэмнэлт гарах боломжтой юм.
Эрчим хэмнэлтийн үр ашиг нь: Үйлдвэр, арилжаа, үйлчилгээний
байгууллагын
нэгж
бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэх,
нэгж
үйлчилгээ
үзүүлэхэд бага эрчим хэрэглэж байх тусам тэдгээрт эрчим илүү үр
ашигтай хэрэглэж байна гэсэн үг юм. Эрчим ашиглалтын үр ашгийг
дээшлүүлсэний өгөөж, ашиг тусыг дараах байдлаар илэрхийлж
болно.Үүнд:
 Хэрэглэгчдэд: Эрчим хэмнэлттэй, эрчим ашиглалтын ашигт
үйлийн коэффициент өндөр технологийг нэвтрүүлсэнээр
хэрэглэгч өөрсдийн эрчмийн зардалаа багасгана.
 Байгаль орчинд: Эрчим хэмнэх үйл ажиллагаа, эрчим
ашиглалтын АҮК өндөртэй технологи хэрэглэх нь байгалийн

7. үнэ цэнэтэй нөөц баялгийг хэмнэх, хайрлан хамгаалах,
агаар ба усан орчинд хаягдаж буй хортой бодисуудыг
багасгана.
 Эдийн засагт: Монгол Улс эрчим хүчээ зөв зохистой
хэрэглэж хэмнэснээр импортоор авч байгаа эрчмийг болон
түүний төлбөрт төлж буй ихээхэн хэмжээний мөнгийг хэмнэх
ач холбогдолтой юм.
Ашигласан ном
[1] Х.Цагаан,
хуваарилалт “
УБ.2000
[2]
УБ.2002
М.Хуягдорж
Д.Содномдорж
“
Цахилгаан
“Цахилгаан
эрчим
энергийн
хүчний
дамжуулалт
хэмнэлт
“
Зохиогчийн тухай
Цэгмэдийн Баасанжаргал 1986 оны 11-р сарын 21-нд Улаанбаатар хотод
төрсөн.
1994
онд
Улаанбаатар
хотын
Баянзүрх
дүүргийн
математикийн
гүнгийрүүлсэн сургалттай 97-р дунд сургуульд элсэн орсон бөгөөд 2004 онд
амжилттай төгссөн. 2004 онд МУШУТИС-ийн харъяа Эрчим Хүчний Инженерийн
Сургуулийн Эрчим Хүчний Удирдлагын ангид элсэн орсон. Бакалаврын дипломын
төслийн сэдэв “ Цахилгаан Эрчим Хүчний хэрэглээний хэмнэлт, түүний үр ашгийг
тооцох “.
Хүүхнээ овогтой Эрдэнэбат 1987 оны 2-р сарын 1-нд Ховд аймагт төрсөн.
Ховд аймгийн арван жилийн
1-р дунд сургуульд 1995-2004 онуудад суралцсан
бөгөөд 2004 онд МУШУТИС-ийн харъяа Эрчим Хүчний Инженерийн Сургуулийн Эрчим
Хүчний Удирдлагын ангид элсэн орсон.

8. Хавсралт
МУШУТИС-н хичээлийн 2-р байрны 4-р дàâõàðûí åðºíõèé ïëàí
çóðàã