Innovation trend in the energy sector

1. ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ САЛБАРЫН ИННОВАЦИЙН ДЭЛХИЙН ЧИГ
ХАНДЛАГА
ЭРЧИМ ХҮЧ ИННОВАЦИ ТЕХНОЛОГИЙН ТӨВ ТББ
2021.11.04 ЭРЧИМ ХҮЧ ИННОВАЦИ ТЕХНОЛОГИЙН ТӨВ
ТББ-ЫН УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛИЙН ДАРГА Т.ХИШИГТ 1

2.  2019 оны 9-р сард Абу Даби хотод Дэлхийн эрчим хүчний зөвлөлийн 24 дүгээр
чуулган болсон. Эрчим хүчний салбарын 500 гаруй мэргэжлийн ажилтан оролцсон
бөгөөд тэдгээрий 30% нь Европоос, 28% нь Ойрхи Дорнод болон далайн булангийн
орнуудаас үлдсэн нь бусад тивээс оролцсон.
 Чуулганы үеэр тус чуулганд оролцогчдын дунд судалгаа явуулсан:
ДЭЛХИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ИРЭЭДҮЙН ДҮР ТӨРХ
 Оролцогчдын төлөөллийг үзэхэд ЦЭХ-ний салбар, цахилгаан дамжуулах, түгээх
сүлжээ, бусад, зөвлөхийн үйлчилгээ үзүүлдэг компаниуд, технологийн чиглэлээр
үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд, цөмийн эрчим хүчний байгууллагууд, банк,
санхүүгийн байгууллагууд, СЭХ-ний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг
байгууллагууд, Засгийн газрын төлөөлөл, Хурмал түлшний (нүүрс, газрын тос,
байгалийн хий) чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд, ашгийн бус
байгууллагууд болон их сургууль, эрдэм шинжилгээний байгууллагуудаас
оролцсон. 2

3.  Судалгаанд оролцогчдод дараахь асуултыг тавьсан байна:
1. 2040 оны байдлаар эрчим хүчний салбарт хурцадмал байдлыг бий болгож болох
хамгийн том зүйл нь юу байх ?
2. 2040 оны байдлаар эрчим хүчний эрэлт/хэрэгцээг хамгийн ихээр өсгөн
нэмэгдүүлэх зүйл нь юу байх?
3. 2040 оны байдлаар эрчим хүчний хэрхэн ашиглаж буй байдалд ямар арга
хэмжээ/технологи хамгийн их нөлөөлөл үзүүлэх вэ?
4. 2040 оны байдлаар эрчим хүчний хэрхэн үйлдвэрлэх байдалд ямар технологи
хамгийн их нөлөөлөл үзүүлэх вэ?
5. Эрчим хүчний салбарын шилжилтийн талаар ярихдаа тус салбарын удирдлага
хийгээд манлайлагчид хэрэглэгчдийн төлбөрийн чадварыг хангалттай хэмжээнд
анхаарах авч үзэж байгаа эсэх?
 Эдгээр асуултуудад өгсөн хариултад өгсөн хариултуудыг нэгтгэн үр дүнг гаргахын
сацуу Дэлхийн эрчим хүчний зөвлөлийн нэр хүнд бүхий 6 эксперт өөрсдийн байр
суурийг нэгтгэн дүгнэлт гаргасан.
ДЭЛХИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ИРЭЭДҮЙН ДҮР ТӨРХ
3

4. 1. 2040 оны байдлаар эрчим хүчний салбарт хурцадмал байдлыг бий болгож болох хамгийн том
зүйл нь юу байх ? гэсэн асуултад ус мөн мэдээллийг өмчлөх байдал гэж хариулсан.
ДЭЛХИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ИРЭЭДҮЙН ДҮР ТӨРХ
ДЭХЗ-ийн шинжээчид уур амьсгалын өөрчлөлт нь усны циклийн өөрчлөлтөөр илэрч байгаатай
холбоотойгоор ус нь 2040 онд хурцадмал байдлыг бий болгох гол эх үүсвэр болно гэж үзсэн. Уур
амьсгалын өөрчлөлт хэдий чинээ хүчтэй байх тусам бид үер, ган гачигт улам нэрвэгдэх болно.
Эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээний операторуудын хувьд усны хомсдол нь үйлдвэрлэлийн хэмжээнд
нөлөөлөх болно.
ДЭХЗ-ийн экспертүүд мөн төвлөрсөн буй эрчим хүчний системүүдийн хувьд мэдээллийн өмчлөх
байдал улам их нөлөөлөх болно гэж үзсэн. Тэдний үзэж байгаагаар зах зээл нь хэрэглэгчид
өөрсдийн өгөгдлийг хянах боломжтой хувийн мэдээллийн платформоор хангах шаардлагатай
болно. 4

5. 2. 2040 оны байдлаар эрчим хүчний эрэлт/хэрэгцээг хамгийн ихээр өсгөн нэмэгдүүлэх зүйл нь юу
байх? гэсэн асуултад цахилгаан тээврийн хэрэгсэл гэж хариулсан.
ДЭЛХИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ИРЭЭДҮЙН ДҮР ТӨРХ
ДЭХЗ-ийн шинжээчид эрчим хүчний эрэлт хэрэгцээ Зүүн Өмнөд Ази, Африк, Ойрхи Дорнодийн бүс
нутагт хамгийн ихээр өсөн нэмэгдэж байгаа боловч тэдгээр бүс нутагт хүн ам маш их боловч
цахилгаан хангамжийн хүрэлцээ 100%-д хүрээгүй байгааг дурьдсан.
Технологийн хувьд цахилгаан тээврийн хэрэгсэл хамгийн их хувийг эзлэж байгаа боловч цаашид
эрчим хүчний үйлдвэрлэл/хэрэглээг нүүрстөрөгчгүй болгоход устөрөгч ихээхэн үүрэг роль гүйцэтгэх
бөгөөд хүнд даацын ачааны машин, автобус, далайн хөлөг онгоц болон нисэх онгоцонд
устөрөгчийг голлон ашиглах болно гэж үзсэн. Экспертүүд мөн 2040 он гэхэд цахилгаан тээврийн
хэрэгсэл болон устөрөгчийн түлшний элемент бүхий автомашинууд хоорондоо өрсөлдөнө гэж
үзсэн. 5

6. 3. 2040 оны байдлаар эрчим хүчний хэрхэн ашиглаж буй байдалд ямар арга хэмжээ/технологи
хамгийн их нөлөөлөл үзүүлэх вэ? гэсэн асуултад эрчим хүчний хэмнэлт (үр ашиг) гэж хариулсан.
ДЭЛХИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ИРЭЭДҮЙН ДҮР ТӨРХ
ДЭХЗ-ийн шинжээчид эрчим хүчний хэмнэлт буюу үр ашгийг нэмэгдүүлэх нь модны хамгийн доод
талын мөчрөөс унжиж буй жимс лугаа тул эрчим хүчний хамгийн цэвэр, хямд хэлбэр мөн бөгөөд
хэрэглэгчийн зүгээс маш жижиг хувьсал хийснээр эрчим хүчний эрэлт/хэрэгцээг бууруулдаг.
Хүмүүний авир явдал болвоос уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах хийгээд нүүрстөрөгчгүй
эдийн засагт шилжихэд хамгийн чухал нөлөөлөл үзүүлэх цорын ганц хүчин зүйл юм. Гэхдээ
үйлдвэрийн эрчим хүчний хэрэглээг бууруулахад анхаарах нь чухал учир нь өнөөдөр бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэхэд 15 жилийн өмнөхөөс илүү их эрчим хүч хэрэглэж байгааг онцолсон.
Мөн цахилгаан тээврийн хэрэгсэл нь эрчим хүч хэрэглэх байдалд ихээхэн нөлөөлөхөөр байна гэж
үзжээ. 6

7. 4. 2040 оны байдлаар эрчим хүчний хэрхэн үйлдвэрлэх байдалд ямар технологи хамгийн их
нөлөөлөл үзүүлэх вэ? гэсэн асуултад эрчим хүч нөөцлөх том чадлын байгууламж гэж хариулсан.
ДЭЛХИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ИРЭЭДҮЙН ДҮР ТӨРХ
ДЭХЗ-ийн шинжээчид эрчим хүч нөөцлөх том чадлын байгууламж нь 2040 оны байдлаар эрчим
хүчний салбар дахь тоглоомын дүрмийг өөрчлөх гол тоглогч болно гэж үзсэн. Тухайлбал нэгдсэн
сүлжээнд хэрэглээ нь янз бүрийн байдлаар хувьсан өөрчлөгдөхийн сацуу үйлдвэрлэл хангамж нь
ихээхэн хэмжээгээр хувьсан өөрчлөгддөг болсон байх тул хэрэглээ хангамжийг тэнцвэржүүлэхэд
эрчим хүч нөөцлөх том чадлын байгууламж чухал үүрэг гүйцэтгэх болно.
Хоёрдахь шалтгаан нь эдийн засгийн үр ашиг юм. ЭХ-ний салбар нь хэдэн их наяд еврогоор
үнэлэгдэх капитал хөрөнгөтэй боловч бид аль нэгэн цаг мөчид үүнийхээ зөвхөн тэн хагасаас доош
хувийг нь л ашигладаг. Эрчим хүчний системүүдийг оргил ачааллыг давах зорилгоор байгуулсан
байдаг тул хүчин чадлаа үргэлж дутуу ашигладаг. ЭХ нөөцлөх байгууламж их барьвал цахилгаан
станцуудын хүчин чадал ашиглалтыг 45% биш 80-90% хүртэл ашиглах боломж бүрдэнэ.
7

8. 5. Эрчим хүчний салбарын шилжилтийн талаар ярихдаа тус салбарын удирдлага хийгээд
манлайлагчид хэрэглэгчдийн төлбөрийн чадварыг хангалттай хэмжээнд анхаарах авч үзэж байгаа
эсэх? гэсэн асуултад эрчим хүч нөөцлөх том чадлын байгууламж гэж хариулсан.
ДЭЛХИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ИРЭЭДҮЙН ДҮР ТӨРХ
Судалгаанд оролцогчдын өгсөн хариултаас харахад Засгийн газар болон эрчим хүчний үйл
ажиллагааг бүхэлд нь хариуцан явуулдаг байгууллагууд тийм гэж хариулсан байхад хурмал
түлшний (газрын тос, нүүрс, байгалийн хий) чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд
болон СЭХ-ний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд ихэвчлэн үгүй гэж хариулсан
байна. Тэдгээр байгууллагын төлөөллийн өгсөн тийм гэсэн хариулт нь Засгийн газар болон эрчим
хүчний үйл ажиллагааг бүхэлд нь хариуцан явуулдаг байгууллагуудынхаас бага хувьтай байна.
8

9.  Өнөөгийн эрчим хүчний салбарыг анхааралтай ажиглан харахад бид энэ
салбарт ирээдүйд хийгдэх бүтээн байгуулалтад чиглэсэн өөрчлөлт маш
хурдацтай явагдаж байгаа болохыг харуулсан төрөл бүрийн шинж тэмдэг
ажиглагдаж байна. Дэлхийн улс орнуудын засгийн газар эрчим хүчний
системийг аль болох үр ашигтай ашиглахын тулд үйл ажиллагаа нь
тогтвортой байдлаар явагдах эрчим хүчний эх үүсвэр болон цаашид
тогтвортой байдлаар ашиглаж болох технологийг нэвтрүүлэх зорилготой
хууль тогтоомжийг батлаж байна. Ерөнхийдөө эрчим хүчний салбарын
цаашдын хөгжлийн чиг хандлагыг дараах нийтлэг гурван бодлого (зорилт)
бүхий концепцийн хүрээнд ангилж байна:
1. Нүүрстөрөгчөөс ангижрах (Decarbonization)
2. Төвлөрлийг сааруулах (Decentralization)
3. Дижиталчлах (Digitization)
ДЭЛХИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА - ҮНДСЭН БОДЛОГО, ЗОРИЛТ
9

10.  Нүүрстөрөгчөөс ангижрах (Decarbonization) бодлого, зорилт нь СЭХ-ний эх
үүсвэрийг нэгтгэх, тэдгээрийн оролцоог нэмэгдүүлэх арга замаар нүүрстөрөгчөөс
ангид цэвэр эдийн засагтай болоход чиглэсэн шилжилтийн үйл явцыг харуулж
байгаа. Хурмал түлшний (газрын тос, байгалийн хий, нүүрс) хэрэглээнд өндөр
татвар оногдуулах, цахилгаан автомашины эзлэх хувь ихээхэн нэмэгдүүлэх эрэг нь
нүүрстөрөгчөөс ангижрах арга зам болж байна.
 Төвлөрлийг сааруулах (Decentralization) бодлого зорилт нь газарзүйн хувьд
тархмал байрласан ЦЭХ-ний үйлдвэрлэгч/хэрэгчлэгч бүхий хангамжийн систем бий
болгоход чиглэсэн бөгөөд үйлдвэрлэгчид нь төрөл бүрийн түвшинд ажилладаг.
Өнөөгийн байдлаар зарим бүс нутаг нэгдсэн сүлжээнд холбогдоогүй боловч ЦЭХ-
ийг бие даан үйлдвэрлэдэг. Төвлөрлийг сааруулах нь эрчим хүчний үйлдвэрлэл/
хэрэглээний эрчимжилтийг бууруулах, мөн СЭХ-ний нөөц ашиглах боломжийг
бүрдүүлдэг.
 Дижиталчлах буюу Тоон системээр тоноглох (Digitization) бодлого
зорилт нь үйлдвэрлэлээс эхлээд эцсийн хэрэглэгчийн төхөөрөмж хүртэлх дэд бүтэц
буюу эрчим хүчний системийн бүх түвшинд дижитал машин, төхөөрөмжийг
өргөнөөр ашиглахыг хэлнэ. Эрчим хүчний аж үйлдвэрийн хувьсгалын 4-р шат нь
машин, машин, хүн хоорондын харилцан үйлчлэлд суурилсан эрчим хүч, эрчим
хүчний менежментийн ухаалаг шийдлийг хэрэгжүүлэх боломжийг олгодог.
ДЭЛХИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА - ҮНДСЭН БОДЛОГО, ЗОРИЛТ
10

11.  Манай гаригийн хэрэгцээг хангах эрчим хүчний тогтвортой хангамж, хэрэглээг
найдваржуулах нь инновацийн буюу шинэлэг шийдлүүдийг хэрхэн амжилттай
боловсруулж, хэрэгжүүлэхээс шалтгаална. Үүнд дэд бүтэц, нүүрстөрөгчгүйжүүлэх
үйл явц, бодлого, шинэ технологи, бизнесийн загвар болон үүнээс бусад олон
зүйлсэд хийх өөрчлөлт шинэчлэлтийн инноваци орж байна.
 "Бид инновацийг нэг технологийн сонголтоос нөгөө технологийг сонгох, эсвэл
хуучин технологийг шинэ технологиор орлуулах гэж бодох биш харин бүхэл бүтэн
системийн хувьд хийгдэх хувьсал гэж үзэх хэрэгтэй. Үүнийг хийхийн тулд
технологийн хөгжил, санхүүгийн дэмжлэг, зан төлөвийн өөрчлөлт, бизнесийн шинэ
загвар гэх мэт инновацийн гол хурдасгууруудыг нэгтгэх шаардлагатай болж байна.”
Анжела Вилкинсон, Дэлхийн эрчим хүчний зөвлөлийн ерөнхий нарийн бичгийн дарга,
гүйцэтгэх захирал
ДЭХЗ-ийн Инновацийг нэвтрүүлэх хэрэгсэл: эрчим хүчний салбарын шилжилтийн үйл
явцад ашиглах олон арга хэрэгслийн нэг бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд өнөөгийн болон
ирээдүйн чиг хандлага, шинэ нөөц бололцоо, бизнесийн загвар, технологи, бодлого,
нийгмийн инновацийн үүрэг ролийн талаар гүнзгий ойлголт, үйл ажиллагаа, туршлага
олж авах боломжийг олгодог.
ДЭЛХИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА - ҮНДСЭН БОДЛОГО, ЗОРИЛТ
11

12. • 2050 оны байдлаар дэлхий дээр эрчим хүч үйлдвэрлэхэд ашиглаж буй анхдагч нөөцийн 70
орчим хувь нь нүүрстөрөгчийн ялгаралтай байх бөгөөд СЭХ-ний эх үүсвэрүүд, эрчим хүчний
хэмнэлтийн арга хэмжээ, нүүрстөрөгчийг барих болон эрчим хүчийг нөөцлөх технологиуд
зонхилох болно. Эрчим хүчний салбарын шилжилтийг хийхэд эрчим хүчний бодлого болон
цахилгаан, дулааны зах зээлийн дүрмийг сайжруулах чиглэлээр бодлогын нилээд нэмэлт
арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай;
• СЭХ-ний эх үүсвэрийг нэгдсэн сүлжээний үйл ажиллагаанд маш зөв зүйтэй, ухаалаг
шийдлээр нэгтгэж оролцуулах нь эрчим хүчний шилжилтийг хамгийн бага өртөг зардлаар
хэрэгжүүлэх гол элемент нь болохоор байна;
• Цэвэр ЭХ-ний технологийг нэвтрүүлэх замаар агаар мандлын чанарыг сайжруулахын сацуу
одоогоор ЭХ-ний хангамжгүй байгаа хүмүүсийг орчин үеийн эрчим хүчний үйлчилгээнд
хамрагдах боломжоор хангах нь нэн тэргүүний зорилт хэвээр байна;
• Эрчим хүчний салбарын шилжилт нь эрчим хүчний үйлдвэрлэл, түгээлтээс гадна эцсийн
байдлаар хэрэглэж буй салбаруудыг мөн хамарна:
• зорчигч болон ачаа тээвэрт зонхилох хувийг цахилгаан тээврийн хэрэгсэл эзлэх болно;
• СЭХ-ний эх үүсвэрийн ашиглалт зөвхөн ЦЭХ-ний салбараас гадна халаалтын систем
болон зам тээврийн салбарт нэмэгдсэн байх;
• Үнэ тарифын хувьд боломжийн, найдвартай, тогтвортой био-эрчим хүчээр хангах зорилтыг
нэн тэргүүн ээлжинд тавина.
ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ САЛБАРЫН ШИЛЖИЛТИЙН ТАЛААРХ ХУРАЛ –
Берлин-ХБНГУ, 2017 он, 2000 гаруй оролцогч, 93 улс орноос
дээд түвшний төлөөлөл тухайлбал 30 сайд, дэд сайд, ТНБД
12

13. Эрчим хүчний салбар дахь хөгжлийн тэргүүлэх чиг хандлага, гарааны бизнесүүдийн
талаарх судалгааг хийхэд дэлхийн хэмжээнд нийт 2.835 гарааны бизнес, үйл ажиллагаагаа
нэмэгдүүлсэн бизнесийн үйл ажиллагааны мэдээллийг авч үзэн дүн шинжилгээ хийсэн байна.
Энэхүү судалгааны үр дүн нь мэдээлэлд суурилсан инновацийн оюун ухааны бүтээл бөгөөд эрчим
хүчний салбарт шинээр гарч ирж буй технологи, гарааны бизнесийн талаар ерөнхий ойлголт өгөх
замаар сонирхогч талуудын хувьд стратегийн шийдвэр гаргах боломж, чадавхийг нэмэгдүүлдэг.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
13

14. СЭХ – 37%
Эрчим хүчний интернет – 20%
Эрчим хүчний хуримтлуур – 8%
Блокчайн – 8%
Эрчим хүчийг үйлчилгээ болгон хүргэх – 8%
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
14
Эрчим хүчний тархмал эх үүсвэрүүд – 6%
Хэрэглээ талын менежмент – 5%
Квант тооцоолол – 3%
Тээврийн хэрэгслээс нэгдсэн сүлжээнд – 3%
Икс-д өгөх ЦЭХ – 2%

15. Сэргээгдэх эрчим хүч - СЭХ-ийг ашиглахад хорт бодисын ялгарал нь хамгийн багаас 0 хүртэл
хэмжээтэй байдаг тул байгаль орчныг хэвээр нь хадгалахад тус дэм болдог. Гол зарчим нь нар,
салхи эсхүл газрын гүний дулааны эрчим хүч гэх мэт байгаль дээр байнга байдаг нөөцийг ашиглах
явдал юм. Дараагийн чухал хүчин зүйл нь анхдагч нөөцийг цахилгаан эрчим хүч, түлш гэх мэт
хоёрдогч нөөц болгон хувиргах юм. СЭХ-ний нөөц ашиглан цахилгаан, дулаан үйлдвэрлэх олон
талт технологийг ашиглах нь эрчим хүчний салбарын хөгжлийн хамгийн том чиг хандлагын нэг юм.
Үүнд СЭХ-ний дэд бүтцийг үйлдвэрлэх зардлыг бууруулах, мөн өндөр үр ашигтайгаар ЦЭХ
үйлдвэрлэх нь инновацийн гол чиг хандлага болж байна.
Одка – Төвлөрүүлэгчтэй нарны дулааны технологиор ЦЭХ үйлдвэрлэх
Их Британи улсад гарааны бизнесээ эхлүүлсэн Одга компани нь хэт өндөр температурын нарны
цацраг хүлээгч авагч ашигладаг төвлөрүүлэгчтэй нарны дулааны өндөр температурын системийн
технологи хөгжүүлсэн бөгөөд үйлдвэрийн халаалтын процесст өндөр температур ашиглах
боломжтой болсон. Энэхүү шийдэл нь нарны дулааны өндөр температурын циклийг гаргах,
бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, мөн нарны фото цахилгаан станцын чадлыг нэмэгдүүлэх боломжийг өгч
байгаа.Тус компани мөн нарны фотоволтейк станцын зардлыг бууруулж, системийн ерөнхий үр
ашгийг дээшлүүлдэг төвлөрүүлэгчтэй нарны дулааны өндөр температурын системийн шинэ
схемийг санал болгож байна.
Экоэнергиа – Салхиар ЦЭХ үйлдвэрлэх
Экоэнержиа нь нь гарааны бизнесээ эхлүүлсэн Бразилийн компани бөгөөд салхин турбин
генератор үйлдвэрлэдэг, мөн 732 МВт чадалтай СЦС ажиллуулдаг. Тус компани нь “Ашиглалтын
удирдлагын төв” гэсэн нэртэй технологийн өмчийг хянах системийг хөгжүүлсэн бөгөөд аюулгүй
байдлыг сайжруулж, шуурхай шийдвэр гаргах боломж олгодог. Экоэнержиа хэд хэдэн СЦС-аар
ЦЭХ үйлдвэрлэдэг бөгөөд тухайн станц бүрийг чадлыг тухайн орон нутгийн ачаалалд нь
тохируулан ажилладаг тул дамжуулах сүлжээг хэт ачааллахаас зайлсхийж хэрэгцээгүй алдагдал
гарахаас сэргийлж чаддаг байна.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
15

16. Эрчим хүчний интернет (ЭХИ) - ЦЭХ-ний системийг барьж байгуулахад төвлөрсөн архитектур
бүтэц ашигладаг нь эргээд эрчим хүчний салбартаа шинэ төрлийн төвөг бэрхшээл учруулдаг. ЭХИ
нь нь тэдгээр хэд хэдэн бэрхшээлийг шийдвэрлэдэг бөгөөд барилгын эрчим хүчний системд
ашиглах илүү өндөр үр ашиг бүхий оновчтой загварыг санал болгодог. Эрчим хүчний интернет нь
өөрийн хэрэглэгчдийн хооронд эрчим хүчийг түгээхдээ тархмал ухаалаг хяналтыг ашигладаг.
Энэхүү эрчим хүчний шинэ загвар нь ухаалаг сүлжээг хөгжүүлж, макро түвшний эрчим хүчний
системд хийх горим ажиллагааны зохицуулалт, оновчлолыг сайжруулдаг.
НИДРО – ЭХИ Платформ
Аргентины NYDRO гарааны бизнес эрхлэгч нь ЭХ-ний төсөл хөгжүүлэгчид, хэрэглэгчид, хөрөнгө
оруулагчдыг хооронд нь холбосон ЭХИ платформыг боловсруулдаг. Тэдний гаргасан шийдэл нь
хөрөнгө босгох, хамтран эзэмших, СЭХ-ний өмч хөрөнгийн арилжааг зохицуулах замаар бүрэн
экосистемийг бий болгохын тулд блокчейн технологийг ашигладаг. Системийн бүх бүрэлдэхүүн
хэсгүүд нь модульчлагдсан ухаалаг сүлжээг бий болгож, эрчим хүчний эх үүсвэрийн төвлөрлийг
сааруулдаг. NYDRO эрчим хүчний менежментийн платформ нь эрчим хүч нөөцлөх байгууламжийн
хяналт, оновчтой горимоор ажиллуулахыг дэмждэг.
Энержиа – Эрчим хүчний хэмнэлтийн шийдэл
Гарааны бизнес эхлүүлсэн Энэтхэгийн Энержиа компани нь хамтарсан-хэмнэлтийн бизнесийн
загвараар ЭХ-ний үр ашгийг хянах, тодорхойлох, санхүүжүүлэх, хэрэгжүүлэх шийдлүүдийг санал
болгодог. Энержиагийн ухаалаг тоолуур нь гарцын төхөөрөмжийг ашиглан ЭХ-ний мэдээллийг
цуглуулж, дараа нь эдгээр мэдээллийг шинжлэх онлайн платформ руу илгээдэг бөгөөд эцэстээ ЭХ
хэмнэх үр дүнд хүргэдэг. Дүн шинжилгээ хийгч платформ нь ЭХ-ний хэрэглээний чиг хандлагыг
гаргаж, нэгдсэн сүлжээнд гарсан өөрчлөлтөд (үйл явдалд) үндэслэн эрчим хүчний менежментийг
сайжруулдаг.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
16

17. Эрчим хүчний хуримтлуур - Өнөөгийн технологиуд нь ЭХ-ний үйлдвэрлэлийг хангалттай түвшинд
хангаж байгаа боловч эрчим хүчийг өртөг зардал багатай арга замаар нөөцлөх шийдэлгүй байна.
Эрчим хүчийг нөөцлөх нь хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээг идэвхтэй удирдан үнийг тогтворжуулах
боломж олгодог. Ирээдүйд ашиглах зорилгоор ЭХ худалдан авах боломжтой болсноор хэрэглэгчид
хамгийн тохиромжтой нөхцөлд ЭХ нөөцлөх боломжтой. Энэхүү нөөцөлсөн эрчим хүч нь хожим
оргил ачааллын цагт нэгдсэн сүлжээний оргил ачааллыг бууруулахад тусалдаг, түүнчлэн оргил
ачааллын үед ЭХ үнэтэй болдог тул хэрэглэгчид илүү их орлого олох боломжтой болдог.
Энержи Ваулт – Удаан ашиглах том чадлын эрчим хүчний хуримтлуур
Энержи Ваулт хэмээх Швейцарийн гарааны компани нь нар, салхи гэх мэт тасалддаг СЭХ-ний эх
үүсвэрээс 24 цагийн турш үндсэн ачаалал хангах эрчим хүч нөөцлөх технологийг боловсруулдаг.
Энержи Ваултийн ашиглахад бэлэн болсон шийдэл нь хүндийн хүч болон усны хөдөлгөөнд
тулгуурлан ажилладаг ус хуримтлуурын станцаас уг санаагаа авсан. Өндөрлөгийн нөөцлөх систем
нь ЭХ-ийг урт хугацаагаар нөөцлөхөд хамгийн тохиромжтой бөгөөд маш богино хугацаанд хариу
үйлдэл үзүүлэх боломжтой.
СТОРЕХ Энержи сторэж – Устөрөгчийг хэрэгцээгээр бэлэн байлгах систем
Итали улсын гарааны бизнесийн СТОРЕХ Энержи сторэж компани нь ЭХ-ний тасалддаг
үйлдвэрлэл болон ЦЭХ-ний тогтмол хэрэглээний улмаас гарч буй хүндрэл бэрхшээлийг арилгах
зорилгоор ЭХ-ийг нөөцлөх байгууламжуудыг барьдаг. Тус компанийн хөгжүүлсэн устөрөгчийг
хэрэгцээгээр бэлэн байлгах систем нь компрессор болон бак хэрэглэхгүйгээр устөрөгчийг гаргадаг.
Мөн тус компани нь устөрөгч нөөцлөх шийдэлдээ байгаль орчныг бохирдуулдаггүй цайр болон ус
гэх мэт байгалийн материалыг ашигладаг.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
17

18. Блокчейн - Блокчейн технологи нь эрчим хүчний салбарын бүх оролцогчдыг нэг төвлөрсөн бус
сүлжээнд нэгтгэх зорилготой юм. Цахилгаан үйлдвэрлэгчид, түгээх сүлжээний операторууд,
тоолуурын заалт авдаг хангагч компаниуд, санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгчид, худалдаачид ухаалаг
гэрээг ашигласнаар үр өгөөжийг нь хүртэх боломжтой. Тэдгээр гэрээ нь ЭХ-тэй холбоотой бүх
гүйлгээг найдвартай, өөрчлөгдөшгүй сүлжээгээр хийхийг баталгаажуулж өгөх тул болзошгүй
алдагдал гарах боломжгүй болгодог. Блокчэйн технологи нь ЦЭХ-ийг илүү олон хүмүүст төлбөрийг
нь төлж чадахуйц байдлаар хүртээмжтэй болгосноор эрчим хүч үйлдвэрлэгчид болон
хэрэглэгчдийн хооронд тодорхой хэмжээний тэгш байдлыг хангах боломжтой юм.
Блок Зет – Ногоон эрчим хүчний гэрээг баталгаатай болгох
Турк улсын гарааны бизнесийн Блок Зет компани нь блокчэйн технологийг ашигладаг бөгөөд энэ
нь хүссэн хүн бүрт хэмнэлттэй, ил тод, хянах боломж бүхий ногоон ЦЭХ-ийг арилжаалах зах
зээлийн тоглогч болох боломжийг олгодог. Блок Зет компанийн гаргасан програм хангамж нь
төлбөр тооцоо хийх, аудит, хийх оффисын үйл явцыг автоматжуулахын тулд цахилгаан эрчим
хүчний эзэмшил, хэрэглээг найдвартай бүртгэдэг.
Эноси –Олон нийтийн эрчим хүчний арилжаа
Австрали улсын гарааны бизнесийн Эноси компани нь блокчейн платформоо ашиглан СЭХ-ний
үйлчилгээнд шууд нэвтрэх боломжийг хурдасгадаг. Эноси протокол нь тархмал үйлдвэрлэлийг
өргөжүүлэхэд угаасаа саад болдог хүнд сурталт үйл явцыг даван туулахад тусалдаг. Enosi
компанийн шийдэл нь бичил сүлжээ эсвэл одоогийн сүлжээний операторуудын оролцоог
шаардахгүйгээр олон нийтэд эрчим хүчний арилжаа хийх боломж олгодог.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
18

19. Эрчим хүчийг үйлчилгээ болгон хүргэх (ЭХҮБХ) - Ирээдүйн эрчим хүчний системийн талаарх
зарим төсөөлөл нь хиймэл оюун ухаан, интернетийн зүйлсийн хослолоор хянагддаг тархмал эрчим
хүчний нөөцийг ашиглах асуудлын хүрээнд эргэлддэг. Блокчэйн болон өсөн нэмэгдэж буй эрчим
хүчний нийлүүлэгчдийн хамт эдгээр бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь эрчим хүчийг үйлчилгээ болгон хүргэх
шийдлүүдийг агуулдаг. ЭХҮБХ нь цахилгаан борлуулахаас хэрэглээний менежмент, үйлдвэрлэлийг
оновчтой болгох, хэрэглээг хянах гэх мэт үйлчилгээнд шилжих боломжийг олгодог. Орон нутгийн
эрчим хүчний эх үүсвэр, эрчим хүч нөөцлөх боломжууд нь нэгдсэн сүлжээ даяах эрчим хүчний үр
ашгийг нэмэгдүүлэх илүү олон хүмүүс үр өгөөжийг нь хүртэх боломжийг олгодог.
(KPay) Кей-Пей – Эрчим хүчний арилжааны платформ
Энэтхэгийн Кэй-Пэй стартап компани нь эрчим хүчний арилжааг идэвхжүүлэхийн тулд ямар ч
цахилгаан төхөөрөмжтэй нэгтгэсэн “ЭХҮБХ” платформыг хөгжүүлдэг. Тэдний платформд нарны
төхөөрөмж, гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэл, насос, газар тариалангийн тоног төхөөрөмжийн хувьд
явах-хугацаандаа-төлөх загварыг ашигладаг. Төлбөрийн гурван загвар-нэг удаагийн хэрэглээний
төлбөр, нэг удаагийн төлбөр, ампер-тутмын-төлбөрийн хэмжээ нь худалдан авагчдад загвар
бүрийн давуу талыг харгалзан ЭХ-ний хэрэглээгээ тохируулах уян хатан боломжийг олгодог.
(Iota) Иота – Ал ЦЭХ-ээр хангасан барилгын ЭХ-ний үйлчилгээ
АНУ-ын стартап Иота компани нь BrightAI ухаалаг барилгын програм хангамжийг багтаасан ЭХҮБХ
үйлчилгээгээр хангаж, эрчим хүч хэмнэх олон тооны арга хэмжээг хослуулан ашигладаг. Энэхүү
шийдэл нь гэрэлтүүлэг, халаалт, агааржуулалт, эрэлт талын хариу үйлдэл, СЭХ-ийг ашиглах зэрэг
байдлаар ЭХ-ний менежментийг оновчтой болгодог. Энэхүү ЭХҮБХ арга нь оновчлолын стратеги
хэрэгжүүлэх үйл явцыг хялбарчилж, хэмнэлтийг баталгаажуулж өгснөөр эрсдлийг бууруулдаг.
Нэмж дурдахад энэ технологи нь аналитик болон харилцаа холбооны платформоос үл хамааран
ажилладаг тул капитал хөрөнгө оруулалтыг бууруулахад тус дэм болдог.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
19

20. Эрчим хүчний тархмал эх үүсвэрүүд - Эрчим хүчний тархмал нөөц (ЭХТЭҮ) нь хэрэглэж буй
газартаа ЦЭХ эсхүл ДЭХ үйлдвэрлэх боломжийг олгодог. Нэгдсэн сүлжээ байхгүй бол эрчим хүч
дамжуулах алдагдал, зардал гэж гарахгүй болдог. Энэ нь илүүдэл хүчээ төвлөрсөн сүлжээнд
нийлүүлэх, өөрсдийн хэрэгцээнд зориулж эрчим хүч үйлдвэрлэдэг олон хэрэглэгчид бий болох
болно гэсэн үг юм. Энэхүү үзэл баримтлалын хүрээнд бага, дунд чадлын эрчим хүч үйлдвэрлэх
төхөөрөмжүүд нь эрчим хүчний тархмал үүсгүүрийн үүргийг гүйцэтгэдэг. Цаашилбал, энэ нь эрчим
хүч үйлдвэрлэх зардлыг бууруулж эрчим хүч үйлдвэрлэх одоогийн хүчин чадлыг оновчтой ашиглах
боломж олгодог.
Люмидайн Консалтинг – Эрчим хүчний мэдээллийн загварчлал
АНУ-д төвтэй Люмидайн Консалтинг стартап компани нь ЭХТЭҮ-т онцгой анхаарал хандуулж
өгөгдлийн загварчлал хийдэг дэвшилтэт техник ашигладаг. Тус компанийн Аалз (SPIDER) шийдэл нь
ЭХ-ний түгээх сүлжээний төлөвлөлтийг хөнгөвчлөх зорилгоор ЭХТЭҮ-ийг нэвтрүүлэх хэмжээ болон
ЭХ-ний эрэлт/хэрэгцээнд үзүүлэх нөлөөллийг урьдчилан таамагладаг. Систем нь эрсдэл хийгээд
тодорхой бус байдлыг удирдаж зохицуулах зорилгоор төрөл бүрийн ЭХТЭҮ-ийг орон зайн болон түр
зуурын урьдчилан таамаглах загварт нэгтгэж өгдөг.
Урбан Энержи – Нийгмийн хэсэгт суурилсан ЭХТЭҮ
АНУ-д үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн Урбан Энержи гарааны бизнесийн компани нь Нью-Йорк хотын
оршин суугчдад зориулж барилгын дээвэр ашиглах эсвэл олон нийтийн нарны ЭХ-ний цэцэрлэг
байгуулах замаар ЭХТЭҮ-ийг хөгжүүлдэг. Компани нь ЭХТЭҮ-ийн боломж бололцоог олж тогтоохын
тулд үл хөдлөх хөрөнгө дээр хийх судалгааг үнэгүй хийж өгдөг. Тэдний тохируулж болох системүүд
нь ашиглагдаагүй орон зайн ашиглалтыг нэмэгдүүлэх зорилгоор батерей бүхий нөөцлөх систем,
цахилгаан машин цэнэглэх төхөөрөмж гэх мэт олон төрлийн технологийг нэгтгэж өгдөг.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
20

21. Хэрэглээ талын менежмент - ХТМ гэдэг нь ЭХ-ний системийн одоогийн эсвэл урьдчилан
таамагласан чадавхи боломжийг харгалзан үүнд тохируулан эрэлт хэрэгцээг оновчтой болгохыг
хэлдэг. Зүй зохистой буюу оновчтой болгох нь эрэлт/хэрэгцээний менежмент болон ЭХ-ний үр ашиг
гэсэн хоёр үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрддэг. Цахилгаан эрчим хүчний эрэлт/хэрэгцээний
менежмент гэдэгт ихэвчлэн хэрэглээг оргил ачааллын үеэс бага ачааллын үе рүү шилжүүлэх үйл
ажиллагааг ойлгодог. Үүний зэрэгцээ эрчим хүчний үр ашиг гэдэг нь ЭХ-ийг үр ашигтай хэрэглэх
тоног төхөөрөмж, процессыг нэвтрүүлэх замаар цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг тасралтгүй
бууруулахыг хэлдэг.
Дистрибютед Энержи – Эрчим хүчний өмч хөрөнгийн менежмент
Их Британийн Дистрибютед Энержи гарааны компани нь СЭХ-ийг нэвтрүүлэх, үр ашгийг
нэмэгдүүлэх технологид төвлөрч ажилладаг. Компани нь жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн ЭХ-ний
хэрэгцээг зохицуулах ХТМ-ийн шийдлийг боловсруулдаг. Тус компанийн ухаалаг эрчим хүчний
систем нь бизнесийн өмч хөрөнгийн ЭХ-ний хэрэглээний талаарх мэдээллийг хялбархан олж авах
боломж олгодог бөгөөд төрөл бүрийн машин механизм, эд хөрөнгийн мэдээлэл цуглуулах
процессыг оновчтой болгодог.
(SCUBIC) Эс-Си-Ю-Би-Ай-С – Эрчим хүчний үр ашгийн платформ
Португалийн SCUBIC стартап компани нь ХТМ-ийн гарц болж өгдөг ЭХ-ний хэмнэлтийн
платформыг хөгжүүлдэг. Энэхүү гарааны бизнес нь УЦС-ын хөрөнгийн менежментийг сайжруулдаг
ухаалаг платформоор дамжуулан усны сүлжээнд төвлөрч ажилладаг. Энэхүү платформ нь
ашиглалтын зардлыг бууруулахын тулд урьдчилан таамаглах техник, сүлжээний симуляци, ухаалаг
зөвлөгөө өгөх хэрэгсэл зэргээр хангадаг. Үүнээс гадна нэгдсэн сүлжээний эрсдэл, эмзэг байдлыг
идэвхтэй удирдан-зохицуулах (менежлэх), үнэлэх замаар аюулгүй байдлыг сайжруулдаг.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
21

22. Квант тооцоолол - Эрчим хүчний салбарт квант тооцооллыг ЭХ-ний шинэ шийдлүүдийг
боловсруулах, ЭХ-ний үр ашгийг дээшлүүлэх, хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулахад чиглэлээр
ашигладаг. Эрчим хүчний салбарт тулгарч буй сорилтуудын цар хүрээ, нарийн төвөгтэй байдал нь
орчин үеийн технологийн боломжоос давсан бөгөөд квант туршилтыг хийхэд тохиромжтой байдаг.
Сүүлийн үеийн шинжлэх ухааны судалгаанууд нь квант тооцоолох платформыг ашиглан энгийн мэт
санагдаж буй асуудлыг шийдвэрлэхийн давуу талыг харуулж байна. Жишээлбэл, эрчим хүчний дэд
бүтцийг хөгжүүлэхэд орон зайг хуваарилах, цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх тоо хэмжээ эсхүл
үйлдвэрлэх агрегатын тоо хэмжээг баталгаажуулах гэх мэт төвөгтэй шийдвэр гаргахад ашиглаж
байна.
(JoS Quantum) Жэй-Өү-Эс Квантум – Үүлэн технологид суурилсан хөрөнгийн менежмент
Германы Жэй-Өү-Эс Квантум стартап компани эрчим хүчний хөрөнгийн менежментийн үүлэн
технологид суурилсан програм хангамжийн шийдлийг боловсруулдаг. Квантын боломжит
алгоритмууд нь эрчим хүчний салбарын эрсдлийн шинжилгээ, багцын оновчлол, цахим машинаар
сурах процессод суурилсан сайжруулалт гэх мэт маш нарийн төвөгтэй асуудлуудыг шийддэг.
Компани нь эрчим хүчний салбарт квант тооцоолох, квантыг хөхүүлэн дэмжсэн алгоритмын
боломжуудыг судлах судалгааны үйлчилгээ үзүүлдэг.
(QC Ware) Кю-Си Вейр – ЭХ-ний ашиглалтын оновчлол
Later, it proceeds to execute these models on cloud-based simulators. АНУ-ын Кю-Си Вейр стартап
компани нь ЭХ-ний хэрэглээг оновчтой болгох квант тооцооллын шийдлээр хангадаг. Оновчлол ба
машинаар сурах програмууд нь ЭХ-ний гэмтэл саатлыг оношлох, эрчим хүчний урьдчилсан
таамаглалыг өндөр нарийвчлалтай хийх, эрэлт/хэрэгцээний менежментийг үр дүнтэй хийх,
хөрөнгийн эрсдлийн шинжилгээ хийх боломжийг олгодог. Квант тооцооллын платформ нь
хяналттай сургалтыг явуулахын тулд оролтын мэдээллийн багцыг ашиглан мэдээлэл/өгөгдлийн
цэгүүдийг ангилдаг. Хожим нь эдгээр загварыг үүлэн технологид суурилсан симулятор дээр
ажиллуулдаг.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
22

23. Тээврийн хэрэгслээс нэгдсэн сүлжээнд - Тээврийн хэрэгслүүдийг сүлжээнд холбох нь цахилгаан
машинууд батарейнаасаа цахилгаан гаргаж нэгдсэн сүлжээнд буцааж өгөх эсхүл цахилгаан
машинийг цэнэглэх тарифын хувь хэмжээг бууруулах замаар эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн зардаг
систем юм. Хэрэв цахилгаан тээврийн хэрэгслүүдийн батерей нь дараа нь цэнэглэх станцуудаар
дамжуулан эрчим хүчийг нэгдсэн сүлжээнд буцааж өгөх юм бол үүнийг эрчим хүч нөөцлөх хэрэгсэл
болгон ашиглах боломжтой болно. Эрэлт хэрэгцээ бага байх үед бага зардлаар цахилгаан
тээврийн хэрэгслийг цэнэглэх нь ачаалал их байх үед нэгдсэн сүлжээнд дэмжлэг үзүүлэх юм.
Эдгээр уян хатан, хүртээмжтэй бага оврын нөөцлөх хэрэгсэл нь цахилгаан тасрах хугацааг багасгах
боломжтой юм.
Фюержи – Эрчим хүчний виртуал сүлжээ
Словакийн Фюержи стартап компани нь хиймэл оюунаар ажилладаг эрчим хүч хуваалцах
системийг ашиглан нэгэн зэрэг эрчим хүчний эрэлт хангамжийг тэнцвэржүүлэхийн тулд одоогийн
эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээнд үүсгэх эрчим хүчний виртуал сүлжээг хөгжүүлж байна. Тус компани
нь нэгдсэн сүлжээний одоогийн дэд бүтцийг дэмжихэд тохиромжтой супер цэнэглэгч бүтээдэг.
Тэдгээр нь цахилгаан автомашины цэнэглэлт, автомашинаас нэгдсэн сүлжээнд цахилгаан өгөх
функцийг хангаж, ЭХ-ний зардлыг бууруулж, батерейны ашиглалтын хугацааг уртасгадаг. Тэдний
шийдэл нь сүлжээнд холбогдсон цахилгаан автомашины батерейны хүчин чадлыг ашиглан барилга
байгууламж, тээврийн хэрэгслийн эзэмшигчдийн ЭХ-ний хэрэглээг өөрчилж зардлыг бууруулдаг.
Автомотив пауэр – Цахилгаан автомашиныг цэнэглэх шийдэл
АНУ-д төвтэй Автомотив пауэр компани нь цахилгаан тээврийн хэрэгслийг цэнэглэх техник
хангамж, програм хангамжийн шийдлийг бий болгодог. Тус компанийн ampV2G програм
хангамжийн систем нь цахилгаан машиныг цэнэглэх, цэнэглэх хугацааг цаг, хурдад үндэслэн
удирдах, ЦАМ-ны батерейнд хадгалагдсан ЦЭХ-ийг орон нутгийн цахилгаан түгээх сүлжээнд
нийлүүлэх боломж олгодог. Энэхүү цэнэглэх програм хангамж нь ямар ч үйлдлийн систем дээр
ажилладаг, үүнд Линукс-биш систем мөн багтдаг, учир нь үүнийг бодит цагийн хяналт бүхий жижиг
микроконтроллероор ажиллуулахаар оновчтой болгож өгсөн.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
23

24. Икс-д ЦЭХ өгөх (Power-to-X) - Эрчим хүчний үр ашгийг дээшлүүлэх, СЭХ-ний эх үүсвэрийг
ашиглах замаар хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах нь дэлхийн хэмжээнд улам бүр чухал үүрэг
гүйцэтгэдэг болоод байна. Цахилгаан эрчим хүчийг хувиргах, эрчим хүч нөөцлөх, дахин хувиргах
Пауэр-Ту-Икс (Power-to-X) технологийг ЭХ-ний салбар илүүтэй сонирхдог болж байна. Стартапууд
болон шинээр гарч ирж буй Пауэр-Ту-Икс технологиуд нь эрчим хүч болон нүүрстөрөгчийн давхар
ислийг (CO2) хэд хэдэн өөр зориулалтаар ашиглах шинэ бүтээгдэхүүн, материал болгон
хувиргадаг.
Ineratec – Инератик – ЦЭХ-ийг шингэнд
Швейцарийн Инератик стартап компани нь хийг шингэн рүү, ЦЭХ-ийг хий рүү мөн ЦЭХ-ийг шингэн
рүү хувиргах технологиудыг өөр тохирох байдлаар ашиглах хэрэгсэл гаргадаг. Тус компанийн хийг-
шингэнд хувиргах процесс нь хурмал түлшнээс гарах ялгарал болон нөхөн сэргээгддэг метан
агуулсан хийг нийллэг нүүрсустөрөгч болон түлш болгон хувиргадаг. Тус компанийн ЦЭХ-ийг хийнд
хувиргах систем нь сэргээх аргаар гаргаж авсан устөрөгч, нүүрстөрөгчийн давхар исэл болон
нүүрстөрөгчийн дутуу ислээс нийллэг байгалийн хийг гаргаж авдаг. Нэмж дурдахад тус компанийн
ЦЭХ-ийг шингэнд хувиргах шийдэл нь СЭХ-ээр үйлдвэрлэсэн ЦЭХ болон нүүрстөрөгчийн давхар
ислийг шингэн түлш болон бусад химийн бодис болон хувиргадаг.
(SeeO2 Energy) Сий-Өү2-Энержи – Хийнээс түлш гаргах
Канадын Сий-Өү2-Энержи гарааны компани нь буцаж ашигладаг түлшний элементийн технологийг
хөгжүүлэх замаар хүлэмжийн хийг хөрөнгө болгон хувиргахад тусалдаг. Тус компани нь синтетик
хий, устөрөгч, нүүрстөрөгчийн дутуу ислийг байгалийн хий, метанол, аммиак, синтетик шингэн түлш
гэх мэт өөр бүтээгдэхүүн болгон хувиргадаг. Үүнээс гадна тус компанийн технологи нь CO2-ийг зах
зээлд нийлүүлэгдэхүйц нэмүү өртөг шингэсэн цэвэр түлш, химийн бодис болгон хувиргах
боломжийг олгодог.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
24

25. Дүгнэлт
Эрчим хүчний салбарын хувьд сэргээгдэх эрчим хүчний өртөг зардлыг
бууруулах мөн үүнтэй зэрэгцэн сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглах хувь хэмжээг
нэмэгдүүлэх шаардлагын улмаас төрөл бүрийн оролцогч талууд, хэрэглэгчид болон
том чадлын цахилгаан станцуудын зүгээс асар их дарамт шахалттай тулгарч байна.
Гарааны бизнесүүд болон шинээр гарч ирж буй компаниуд эрчим хүч
үйлдвэрлэгчид, хэрэглэгчид болон хэрэглэгч-олон түмэнд түгээгч нарын аль алинд нь
нийцсэн төрөл бүрийн шийдлүүдийг боловсруулж хөгжүүлж байна.
Нар, салхины эрчим хүчний зардлыг бууруулах, эрчим хүч нөөцлүүрийн
чадлыг нэмэгдүүлэх, батерейны үр ашгийг дээшлүүлэх зэрэг технологи нь шинэ
технологи хөгжүүлэх сонирхол төрүүлж хөрөнгө оруулалт хийх сонирхлыг бий болгож
байна.
Түүнчлэн хиймэл оюун ухаан, блокчэйн, машинаар суралцах, интернетийн
эрчим хүчний техникийг ашиглах нь эрчим хүчний салбарт өнөөгийн байдлаар
ашиглаж буй технологийн процесс болон бизнесийн загварыг өөрчилж байна.
2021 он – Дэлхийн ЭХ-ний салбар дахь инновацийн топ 10 хандлага
25

26. Цахилгаан дамжуулах сүлжээ компани өнөөгийн байдлаар дэлхий дээр 2 янзаар ажиллаж байна.
1. Цахилгаан дамжуулах системийн ашиглалт, засвар үйлчилгээг хариуцдаг боловч нэгдсэн
сүлжээний үйл ажиллагааг удирдах операторын үүрэг гүйцэтгэдэггүй.
2. Цахилгаан дамжуулах системийн ашиглалт, засвар үйлчилгээг хариуцахаас гадна нэгдсэн
сүлжээний үйл ажиллагааг удирдах системийн операторын үүргийг давхар гүйцэтгэдэг.
ЭХ-ний салбарын их шилжилтийн үйл явцад цахилгаан дамжуулах компанийн гүйцэтгэх үүрэг роль
ажиллах арга барил нь маш түргэн өөрчлөгдөхөөр байна гэж ДЭХЗ үзэж байгаа.
Өнөөгийн ажиллаж буй бизнесийн загвар нь ойрын ирээдүйн хэдэн арван жилд ихээхэн
өөрчлөгдөхөөр байна. СЭХ-ийг ашиглах хэрэгцээ болон нүүрстөрөгчийн ялгаралгүй ЦЭХ үйлдвэрлэх
хэрэгцээ 2050 оны байдлаар 3 дахин нэмэгдэх болно.
ДЭХЗ-өөс судалгаа хийсэн. Үүнд дэлхийн бүх бүс нутгийг хамран үйл ажиллагаа явуулдаг нийт 37
цахилгаан дамжуулах компанийн төлөөлөл оролцсон.
Цаашид цахилгаан дамжуулах сүлжээг хөгжүүлэх стратегийн үндсэн зорилтод 3 зүйлийг
анхаарах хэрэгтэй гэж үзсэн: (1) ирээдүйн нэгдсэн сүлжээнд хүн хүч, ур чадвар, түүнчлэн илүү их
өөрчлөгдөн хувьсах эрэлт/хэрэгцээ бий болохыг урьдчилан харахад шаардагдах багаж хэрэгсэл, дэд
бүтцэд хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй болно; (2) цахилгаан дамжуулах компаниуд ЭХ-ний шинэ
экосистемийг бий болгох, үйл ажиллагаагаа явуулах тусгай зөвшөөрлийг нийгмээс хүлээн
зөвшөөрүүлж авахад улам бүр идэвхтэй үүрэг гүйцэтгэх шаардлагатай болно; (3) хил дамнасан
болон бүс нутгийн ЭХ-ний сүлжээнд холбогдсон нэгдсэн сүлжээний хувьд ажиллагааны уян хатан
байдал нь сайжрах зэрэг олон давуу тал байж болох боловч тэдгээр систем нь улс төрийн эрсдэлд
орох боломжтой байж болохыг сайтар анхаарах хэрэгтэй гэж үзсэн.
Шилжилтийн явцад Дамжуулах компаниуд хэрхэн ажиллах тухай
ДЭХЗ-ийн судалгааны тайлан, 2020 он
26

27. Цахилгаан дамжуулах сүлжээний хөгжлийн гол хандлага болон нөлөөлөх тодорхойгүй зүйлс
1. Ирээдүйд нүүрстөрөгч багатай технологид шилжихээр байгааг харгалзан үзэх
Нар, салхины г.м СЭХ-ний тасалддаг эх үүсвэрүүд улам нэмэгдэх
Том чадлын ЭХ нөөцлөх систем болон устөрөгч ашиглах технологи нэвтрэх
Хурмал түлшээр ажилладаг станцууд хаагдаж нэгдсэн сүлжээнээс салах
2. Төвлөрлийг сааруулах бодлогыг хэрэгжүүлэх
Шинэ технологиудыг нэгдсэн сүлжээнд холбох, шинэ тоглогчид гарч ирэх
Эрэлт/хэрэгцээ болон хангамжийн хэв маяг өөрчлөгдөх
Цахилгааныг хэрэглэдэг боловч бас үйлдвэрлэдэг хэрэглэгчид гарч ирэх – ЦЭХ-ийг хэрэглэж
байгаа газарт нь үйлдвэрлэх
3. Дижиталчлах буюу нэгдсэн сүлжээг илүү их автомат горимоор ажиллуулах
Ухаалаг тоолуур, алсын удирдлага хяналт, автоматжуулсан систем г.м сүлжээний
технологиудыг илүү ашиглах
Тоолуураас чанагш оновчлол хийх нэгтгэх платформ ашиглах
Хиймэл оюун ухаан ашиглах урьдчилсан таамаглал хийх чадавхийг хөгжүүлэх
4. Эрэлт/хэрэгцээний өөрчлөлт/тасалдал
Хэрэглэгчид нь ЭХ-ний системийн идэвхтэй элемент болно
Эцсийн хэрэглэгчдийг цахилгаанжуулах шийдэл өөрчлөгдөх (аж үйлдвэр, дулаанаар хангах
болон тээврийн хэрэгслийг эрчим хүчээр хангах)
Хэрэглээ талаас хариу үйлдэл үзүүлэх хөтөлбөрүүд (ж/нь тархмал сууриласан ЭХ нөөцлөх
төхөөрөмжүүд, ухаалаг хэрэгслүүд)
Уян хатан байдлаар хангах чадавхитай хангагч нар гарч ирснээр эрэлт/хэрэгцээний хэв маяг
өөрчлөгдөнө
Шилжилтийн явцад Дамжуулах компаниуд хэрхэн ажиллах тухай
ДЭХЗ-ийн судалгааны тайлан, 2020 он
27

28. Хувьсан өөрчлөгддөг сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэл нэвтрэх эринд
найдвартай ажиллагааг хангах – эрэлт нэмэгдэх, СЭХ-ний оролцоо нэмэгдэх, ЦЭХ-ийг
дул.хангамж болон тээврийн хэрэгсэлд ашиглах, алс хол байрласан СЭХ-ний станцуудыг
хэрэглээний төвтэй холбох, таамаглах системийг нэвтрүүлэх, өмнөх туршлага сайн судлах
Шилжилтийн явцад ЦДСүлжээ компаниуд хэрхэн ажиллах тухай
ДЭХЗ-ийн судалгааны тайлан, 2020 он, Шийдвэрлэх зорилт
Урт хугацааны төлөвлөлт хийх, шинэ оролцогчидтой ажиллах – СЭХ-ний (нар,
салхины) станцуудыг барьж байгуулах ажил маш хурдацтай хийгдэж байгаа тул ЦДС-ний
төлөвлөлтийг урьдчилан хийж өргөтгөх ажлыг аль болох эрт хийж явах, зах зээлд балансын
үйлчилгээ үзүүлэх шинэ оролцогчид гарч ирэх- орлого олох шинэ тариф батлуулах,
салбаруудын үйл ажиллагаа хооронд нь холбох нь чухал
Дижиталаар хүргэх – биет буюу физик хэмжээсээс давж гарах – нэгдсэн сүлжээний
ашиглалтын үйл ажиллагаа сайжруулах, үр ашгийг нэмэгдүүлэх зорилгоор аливаа шийдлийг
боловсруулахдаа холбогдох бүх асуудлыг цогцоор нь авч үзэх, автоматжуулах, таамаглал хийх
чадавхийг бэхжүүлэх, тоон систем нэвтрүүлэх болон цахим аюулгүй байдлыг хангахад ихээхэн
хөрөнгө оруулалт хийх.
Шинэ технологиуд болон тодорхой бус байдлыг нэгтгэх – НС-ний тогтвортой байдалд
нөлөөлөл үзүүлэх шинэ технологийг нэгтгэх төлөвлөгөөг уян хатан байдлаар хийх, Устөрөгч,
ЭХ-ний хуримтлуур нь нөлөөлөл үзүүлэх гол 2 хүчин зүйл, ЭХ-ний хуримтлуур нь СЭХ-ийг
нэгтгэх, Цах.тээврийн хэрэгсэл гэх мэт шинэ эрэлт хэрэгцээг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
Нэгдсэн сүлжээнүүдийг хооронд нь холбох, нэгтгэх болон геополитикийн бодлого –
хил дамнасан арилжааг хөнгөвчлөх хэрэгсэл (бэлэн байх чадал тогтоох, нөөц чадлаар хангах,
давтамж барих үйлчилгээ)хөгжүүлэх, НС-нд дамж. хязгаарлалт гарах нөхцөлд горимыг дахиж
тогтоох, НС-ний нөөц боломжийг үнэлэх, ХО-ыг төлөвлөх, геополитикийн эрсдэл тооцох 28

29. Өнөөдрийн тодорхой бус байдалд маргаашийн алсын харааг тодорхойлох
Шилжилтийн явцад ЦДСүлжээ компаниуд хэрхэн ажиллах тухай
ДЭХЗ-ийн судалгааны тайлан, 2020 он, Шийдвэрлэх зорилт
Өмнө нь
Цахилгаан эрчим хүчний урсгал нь нэгдсэн
сүлжээнд холбогдсон том чадлын
генераторуудаас эцсийн хэрэглэгчид
холбогдсон идэвхгүй түгээх сүлжээ рүү урсах
чиглэлтэй байсан. Хэрэглэгчид нь идэвхгүй,
хэрэглэх технологи нь цөөн.
Ирээдүйд
Ирээдүйд нэгдсэн сүлжээ нь илүү уян хатан,
төвөгтэй бүтэцтэй, ухаалаг болно –төрөл бүрийн
шинэ технологийг холбоно, илүү идэвхтэй
хэрэглэгчидтэй байх нөхцөлд найдвартай
байдал, аюулгүй ажиллагааг хангах
шаардлагатай болно.
29

30. 30
АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА

31. 31
АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА

32. 32
АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА