1. გაკვეთილი N7
შემოწმება:
საშინაო დავალების შემოწმება
3. მოც: m (HCl) = 30 გ
–––––––––––––––––––
უ.გ. m (Al2O3) =?
m (AlCl3) =?
ჯერ შევადგინოთ რეაქციის ტოლობა:
Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O
გამოვთვალოთ M (HCl), M(Al2O3) და M(AlCl3)
M (HCl) = 1+ 35,5 = 36,5 გ/მოლი
M (Al2O3) = 2 · 27 + 3 · 16 = 102 გ/მოლი
M (AlCl3) = 27 + 3 · 35,5 = 133,5 გ/მოლი
შევადგინოთ და გამოვთვალოთ შემდეგი პროპორციები:
102გ Al2O3 რეაგირებს 6 · 36,5გ HCl – თან
X “ “ 30 “ “
30 ⋅102
x=m(Al2O3)= =13,97გ
6 ⋅ 36,5
6 · 36,5გ HCl შეესაბამება 2 · 133,5გ AlCl3 – ს
30 “ “ “ X
30 ⋅ 2 ⋅133,5
X=m(AlCl 3 )= =36,58გ
6 ⋅ 36,5
პასუხი: m (Al2O3) =13,97 გ
m (AlCl3) =36,58 გ
4. მოც: m (CuSO4) =40 გ
––––––––––––––––––––
უ.გ. m (CuO) = ?
m (H2SO4) =?

2. -2-
რეაქციის ტოლობაა:
CuO + H2SO4 → CuSO4 + H2O
(როგორც ვხედავთ ამ სქემაში კოეფიციენტების შეტანა საჭირო არაა)
გამოვთვალოთ M(CuSO4), M(CuO) და M (H2SO4)
M (CuSO4) = 64 + 32 + 4 · 16 = 160 გ/მოლი
M (CuO) = 64 + 16 = 80 გ/მოლი
M (H2SO4) = 2 · 1 + 32 + 4 · 16 = 98 გ/მოლი
შემდეგ კი ჩვეულებრივი წესით
80გ CuO შეესაბამება 160 გ CuSO4 -ს
X “ “ 40 “ “
40 ⋅ 80
X=m(CuO)= =20გ
160
160 გ CuSO4 შეესაბამება 98გ H2SO4 -ს
40 “ “ “ X
40 ⋅ 98
X=m(H2SO4)= =24,5 გ
160
1
პასუხი: რეაქციაში შედის 20 გ CuO და 24,5 გ H2SO4 .
5. მოც: m (C) = 24 გ
––––––––––––––––––
უ.გ. m (P2O5) = ?
m (P) = ?
ჯერ გავატოლოთ რეაქციის სქემა:
P2O5 + 5C → 2P + 5CO
ვიპოვოთ M(C), M(P2O5) და M(P)
M(C)=12გ/მოლი
M (P2O5) = 2 · 31 + 5 · 16 = 142 გ/მოლი
M (P) = 31 გ/მოლი

3. -3-
142გ P2O5 შეესაბამება 5·12 გ C –ს
X “ “ 24 “
142 ⋅ 24
X=m( P2O5) = =56,8 გ
5 ⋅12
5·12 გ C შეესაბამება 2·31გ P-ს
24 გ “ “ X “
24 ⋅ 2 ⋅ 31
X=m(P) = = 24,8 გ
2 ⋅12
პასუხი: რეაქციაში შედის 56,8 გ P2O5, მიიღება 24,8 გ P.
6. მოც: m (O2) = 6,4 გ
–––––––––––––––––––
უ.გ. m (HgO) =?
m (Hg) = ?
დავწეროთ რეაქციის ტოლობა:
2HgO → 2Hg + O2
M(O2)=32გ/მოლი
M (Hg) = 201 გ/მოლი M(HgO) = 201 + 16 = 217 გ/მოლი
2·217 გ HgO შეესაბამება 32გ O2-ს
X “ “ 6,4 “
2 ⋅ 217 ⋅ 6,4
X= m (HgO)= =86,8 გ
32
2·201გ Hg შეესაბამება 32გ O2-ს
X “ “ 6,4 “
2 ⋅ 201 ⋅ 6,4
X= m (Hg)= =80,4 გ
32
პასუხი: დაიშალა 86,8 გ HgO, წარმოიქმნა 80,4 გ Hg.

4. -4-
7. მოც: m (CaO) = 28 გ
––––––––––––––––––––––
უ.გ. m (CaCO3) = ?
m(CO2 ) = ?
დავწეროთ რეაქციის ტოლობა:
CaCO3 → CaO + CO2
M (CaCO3) = 40 + 12 + 3 · 16 = 100 გ/მოლი
M (CaO) = 40+16=56 გ/მოლი
M(CO2) = 12+ 2·16=44 გ/მოლი
100 გ CaCO3 შეესაბამება 56გ CaO-ს
X “ “ 28 “
28 ⋅100
x= =50გ
56
56 გ CaO შეესაბამება 44გ CO2 -ს
28 “ “ X “
28 ⋅ 44
x= =22გ
56
პასუხი: უნდა დაიშალოს 50 გ CaCO3. მიიღება 22 გ CO2
ავოგადროს კანონი და აირების მოლური მოცულობა
ფრანგი მეცნიერი გეი-ლუსაკი სწავლობდა რა გაზების (აირების) თვისებებს, მან
დაადგინა შემდეგი კანონზომიერება: მუდმივი წნევისა და ტემპერატურის
პირობებში რეაქციაში შესული აირების მოცულობები და რეაქციის შედეგად
შეეფარდება ერთმანეთს,
მიღებული აირების მოცულობები ისე შეეფარდება ერთმანეთს როგორც მცირე

5. -5-
მთელი რიცხვები მაგ: რეაქციისათვის N2 + 3H2 = 2NH3 რეაქციაში შესული და
რიცხვები.
რეაქციის შედეგად მიღებული აირების მოცულობების თანაფარდობაა 1 : 3 : 2.
ამ კანონზომიერების ასახსნელად იტალიელმა მეცნიერმა ა. ავოგადრომ
ჩამოაყალიბა ჰიპოთეზა, რომელიც შემდგომ ექსპერიმენტულად დადასტურდა. ამ
კანონს ავოგადროს კანონი დაერქვა:
ნებისმიერი აირის ტოლი მოცულობები ერთნაირ პირობებში (ერთნაირი წნევა და
ერთნაირი
ტემპერატურა)
ტემპერატურა მოლეკულების ერთიდაიგივე რაოდენობას შეიცავენ შეიცავენ.
სხვაგვარად: სხვადასხვა აირების ტოლი რაოდენობები ერთნაირ პირობებში
(იგულისხმება ერთნაირი წნევა და ტემპერატურა) ერთნაირ მოცულობებს იკავებენ.
შეთანხმდნენ, რომ ნორმალურ პირობებად აირებისთვის ითვლება 00C (2730K)
ტემპერატურა და 1 ატმ. (101325 პა) წნევა.
აღმოჩნდა, რომ ნებისმიერი აირის 1 მოლი ნორმალურ პირობებში იკავებს 22,4 ლ
მოცულობას (ამ კანონს აირების მოლური მოცულობის კანონი ქვია).
ასე რომ, 2 გ წყალბადი (H2), ან 32 გ ჟანგბადი (O2), ან 71 გ ქლორი (Cl2), ან 16 გ
მეთანი (CH4) და ა.შ. ნორმალურ პირობებში (ნ.პ.) იკავებენ 22,4 ლ მოცულობას.
ამ კანონიდან გამომდინარე ჩვენ შეგვიძლია ვიპოვოთ ნებისმიერი აირის მასა თუ
ცნობილია აირის მოცულობა ნ.პ.-ში. და პირიქით, შეგვიძლია ვიპოვოთ რა
მოცულობას დაიკავებს აირი ნ.პ.-ში, თუ ცნობილია აირის მასა.
მაგ: ამოცანა: რამდენი გრამია (ნ.პ.) 30ლ CO2:
Mმოც: Vo (CO2) = 30 ლ
––––––––––––––––––
უ.გ. m (CO2) = ?
(Vo ეს არის აირის მოცულობა ნ.პ.-ში)
როგორც ვიცით ნ.პ.ში ნებისმიერი აირის 1 მოლის მოცულობა არის 22,4 ლ.
Vo(CO 2 ) 30
ამიტომ n (CO2) = = ≈ 1,339 მოლი
22,4 22,4
როგორც გვახსოვს m (ნივთ) = n (ნივთ) · M (ნივთ)
M (CO2) = 12 + 2 · 16 = 44 გ/მოლი
m (CO2) = 1,339 · 44 = 58,9 გ
იგივე შეგვიძლია გამოვთვალოთ პროპორციის შედგენის გზით:
ნ.პ. 22,4 ლ CO2 –ს მასაა 44გ
30 ლ “ “ X გ
44 ⋅ 30
X= =58,9გ
22,4
პასუხი: 30 ლ (ნ.პ.-ში) CO2 –ის მასაა 58,96 გ.

6. -6-
ამოცანა : რა მოცულობას დაიკავებს ნ.პ.-ში 24 გ მეთანი (CH4)?
მოც: m (CH4) = 24 გ
––––––––––––––––––––––
უ.გ. Vo (CH4) = ?
გამოვთვალოთ მეთანის მოლური მასა.
M (CH4) = 12 + 4 · 1 = 16 გ/მოლი
ამოცანის პირობის თანახმად m (CH4) = 24 გ. შეგვიძლია შევადგინოთ პროპორცია:
ნ.პ. 22,4 ლ CH4 –ს მასაა 16გ
Xლ “ “ 24 გ
24 ⋅ 22,4
X= =33,6ლ
16
პასუხი: 24 გ მეთანი ნ.პ.-ში დაიკავებს 33,6 ლ მოცულობას.
ხშირად იყენებენ სიდიდეს, რომელსაც აირების ფარდობით სიმკვრივეს უწოდებენ.
მას აღნიშნავენ D ასოთი.
აირების ფარდობითი სიმკვრივე გვიჩვენებს რამდენჯერ მძიმეა (მსუბუქია) ერთი
აირი მეორეზე ტოლი მოცულობისა და ერთნაირი ფიზიკური პირობების
შემთხვევაში.
მაგ: თუ სიმარტივისთვის ავიღებთ, რომ ორი აირი, რომლებსაც ვადარებთ
ერთმანეთს, მოთავსებულია ერთნაირ პირობებში, კერძოდ ნ.პ.-ში და იკავებენ 22,4 ლ
მოცულობას, მაშინ პირველი აირის მასა იქნება M1 გ ( ანუ რიცხობრივად შესაბამისი
მოლური მასის ტოლია) ხოლო მეორესი M2 გ, მაშინ
M1
D=
M2
(ეს შეფარდება მუდმივია ნებისმიერი სხვა პირობებისა და სხვა მოცულობებისთ-
ვის)
თუ აირს ვადარებთ წყალბადს, მაშინ ვიღებთ აირის სიმკვრივეს წყალბადის მიმართ
და ფორმულა მიიღებს შემდეგ სახეს:
M
DH2=
2
(რადგან M (H2) = 2 )
ხშირად ითვლიან აირების ფარდობით სიმკვრივეს ჰაერის მიმართ. ჰაერი
ძირითადად აზოტის, ჟანგბადის, აგრეთვე მცირე რაოდენობით სხვა აირების
ნარევია. აღმოჩნდა, რომ ნ.პ.-ში 22,4 ლ ჰაერის მასა არის 29 გ. ამიტომ თვლიან, რომ
M(ჰაერი) = 29 გ/მოლი.

7. -7-
M
შესაბამისად D (ჰაერი) =
29
ცხადია, რომ როცა D (ჰაერი) >1, მაშინ მოცემული აირი ჰაერზე მძიმეა, ხოლო როცა
D (ჰაერი) <1, მაშინ მოცემული აირი ჰაერზე მსუბუქია.
აირების ფარდობითი სიმკვრივე (უცნობი აირისა ცნობილის მიმართ) შეიძლება
სხვადასხვა ექსპერიმენტული გზით განისაზღვროს. აქედან გამომდინარე შეიძლება
განვსაზღვროთ უცნობი აირის მოლური მასა.
M1
D= M1 = DM2
M2
სადაც M1 უცნობი აირის მოლური მასაა. M2 ცნობილი აირის მოლური მასაა. D აირე-
ბის ფარდობითი სიმკვრივე.
მაგ: ამოცანა: დადგენილია, რომ უცნობი აირის ფარდობითი სიმკვრივე ჰაერის
მიმართ არის 1,51. როგორია უცნობი აირის მოლური მასა?
მოც:
მოც D (ჰაერი) = 1,51
–––––––––––––––––––––––––––
უ.გ. M (აირი) = ?
M M
D (ჰაერი) = ანუ D (ჰაერი) =
M ( haeri ) 29
M = 29 D (ჰაერი) = 29 · 1,51 = 43,79 ≈ 44
პასუხი:
პასუხი საძიებელი აირის M = 44 გ/მოლი
აირთა ნარევის შედგენილობა შეიძლება გამოისახოს, როგორც შემადგენელი
კომპონენტების მასური წილებით (როგორც მყარი და თხევადი ნარევების
შემთხვევაში), ისე აირების მოცულობითი წილებით.
მაგალითად: თუ შეურევთ 2 ლ O2-ს და 3 ლ N2-ს, მაშინ მიღებულ ნარევში
V (O 2 ) 2
ϕ(Ο2)= = =0,4 ანუ 40%
V(narevi) 2 + 3
V( N 2 ) 3
ϕ (Ν2) = = =0,6 ანუ 60%
V(narevi) 2 + 3
სადაც, ϕ −არის აირის მოცულობითი წილი აირთა ნარევში.

8. -8-
დავალება:
საშინაო დავალება
1. თქვენი სიტყვებით ჩამოაყალიბეთ აირების მარტივ ფარდობათა წესი (გეი-
ლუსაკის კანონი).
2. ჩამოაყალიბეთ ავოგადროს კანონი.
3. ჩამოაყალიბეთ აირების მოლურ მოცულობათა კანონი. როგორია ნორმალური
პირობები?
4. რა მოცულობებს დაიკავებს ნ.პ.-ში:
ა) 10 გ ამიაკი (NH3)?
ბ) 25გ ქლორი (Cl2)?
გ) 15 გ ეთანი (C2H6)?
5. რამდენი გრამი იქნება ნ.პ.-ში გაზომილი
ა) 5 ლ ჟანგბადი (O2)?
ბ) 3,36 ლ ქლორი (Cl2)?
გ) 4 ლ პროპანი (C3H6)?
6. რა მოცულობებს დაიკავებს ნ.პ.-ში ნარევი, რომელიც შედგება 10 გ ჟანგბადის
(O2), 7 გ აზოტის (N2) და 4,4 გ ნახშირორჟანგისაგან (CO2)?
7. რამდენი გრამია აირების ნარევი, რომელიც შედგება 5 ლ ჟანგბადისა და 10 ლ
აზოტისგან (მოცულობები გაზომილია ნ.პ.-ში).
8. როგორია ნახშირორჟანგის (CO2) ფარდობითი სიმკვრივე წყალბადის (H2),
ჟანგბადის (O2) და ჰაერის მიმართ?
9. როგორია 5 ლ ჟანგბადის (O2) და 10 ლ ნახშირორჟანგის (CO2) (ნ.პ.-ში) ნარევის
საშუალო მოლეკულური მასა და სიმკვრივე ჰაერის მიმართ?