http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. 1
გაკვეთილი  11
საშინაო დავალების შემოწმება:
3. მოც: m(CaO) = 100 გ
CaCO3 CaO + CO2 – 178 კჯოული/მოლი
------------------------------------------------------------------------------
უ.გ. Q = ?
M(CaO) = 56 გ/მოლი
100
n(CaO) = = 1,786moli
56
Q = 1,786  178 = 317,9 კჯოული
სხავანაირად:
56გ CaO –ს მისაღებად იხარჯება 178 კჯოული ენერგია
100 გ ‘’ ” X “ ”
x = 100 . 178 / 56 = 317,9 კჯოული
პასუხი: შთაინთქმება 317,9 კჯოული ენერგია.
5. მოც: V0 (H2) = 100 ლ
-----------------------
უ.გ. m (Al) = ?
m(AlCl3) = ?
M(Al) = 27 გ/მოლი
M(AlCl3) = 133,5 გ/მოლი
2Al + 6HCl  2AlCl3 + 3H2
2 გ Al –ს შეესაბამება 3 ლ H2 -ს
X გ ‘’ 100 ლ
x = m (Al) = 2 გ
2 გ Al –ს შეესაბამება 3 ლ H2 -ს
X გ ‘’ 100 ლ
x = m (AlCl3) = 2 გ

2. 2
პასუხი: m (Al) = გ
m (AlCl3) = 396,94 გ
6. მოც: V0 (H2) =10 ლ
V0 (CH4) =20 ლ
_______________________________
უ.გ. V0 (O2) =?
Dჰაერი(ნარევი) =?
Dწყალბადი(ნარევი) =?
2H2+O22H2O
CH4+2O2 CO2+2H2O
შესაბამისი რეაქციის ტოლობებიდან ჩანს, რომ:
2 ლ H2 –ს დასაწვავად საჭიროა 1 ლ O2
ადვილად მივხვდებით, რომ შესაძლებელია შევადგინოთ პროპორცია:
2 ლ H2 შეესაბამება 1 ლ O2 –ს
10 ლ “ “ Xლ “
X= V0 (O2) =10 ლ.
ანალოგიურად
1 ლ CH4 შეესაბამება 2 ლ O2 –ს
20 ლ “ “ Xლ “
X= V0 (O2) =20 ლ.
სულ საჭიროა 5+40 = 45 ლ ჟანგბადი (O2).
დავადგინოთ საწყისი ნარევის მოცულობა და მასა:
V0 (ნარევი) = V0 (H2)+ V0 (CH4) = 10+20 = 30 ლ.
M(H2) = 2 გ/მოლი
M(CH4) =16 გ/მოლი
22,4 ლ H2 –ს მასაა 2 გ
10 ლ “ X გ
X=m(H2)=2 გ
22,4 ლ CH4 –ს მასაა 16 გ
20 ლ “ X გ
X=m(CH4) = 20 გ
m (ნარევი)=m(H2)+ m(CH4) =0,893+14,288=15,181 გ.
გამოვთვალოთ 22,4 ლ ნარევის მასა, რაც საწყისი აირთა ნარევის მოლური მასა იქნება.
30 ლ ნარევის –ს მასაა 15,181 გ
22,4 ლ “ X გ
X=22,4 გ
ე.ი. M(ნარევი) = 11,34 გ/მოლი
M(ნარევი)/29 = 11,34/29=0,39
Dწყალბადი (ნარევი)= M(ნარევი)/2 = 11,34/2=5,67
პასუხი: V0(O2)= 45 ლ

3. 3
Dჰაერი (ნარევი)=0,39
Dწყალბადი(ნარევი)=5,67
თემა N 2. არაორგანულ ნივთიერებათა კლასიფიკაცია
ნივთიერებები თავის დროზე დაყვეს ორგანულ და არაორგანულ (მინერალურ)
ნივთიერებებად. ორგანული ნივთიერებები ცოცხალი ორგანიზმებიდან იქნა
გამოყოფილი და სწორედ ამიტომ შეერქვათ მათ ეს სახელი. ორგანულ ნივთიერებებს
ჩვენ მოგვიანებით გავეცნობით.
არაორგანული ნივთიერებები ორ ძირითად ჯგუფად იყოფა. ესენია: მარტივი და
რთული ნივთიერებები.
მარტივი ნივთიერებები ერთი ელემენტის ატომებისგან შედგება., რთული ნივთი-
ერებები კი _ ორი ან მეტი ელემენტის ატომებისგან.
მარტივი ნივთიერებები იყოფა ორ ჯგუფად: მეტალები და არამეტალები.
მეტალებს ზოგჯერ ლითონებსაც უწოდებენ. შესაბამისად შეიძლება გამოვიყენოთ
ტერმინები ლითონები და არალითონები.
მეტალები მყარი ნივთიერებება (გამონაკლისია ვერცხლისწყალი Hg, რომელიც
ჩვეულებრივ პირობებში თხევადია). ისინი კარგი სითბო- და ელექტროგამტარებია.
მათ ახასიათებთ მეტალური ბზინვარება, ჭედადობა და გლინვადობა.
მეტალებია: Li, Na, K, Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Zn, Al, Fe, Sn, Pb, Au, Pt და ა.შ.
არამეტალებს ზემოთ ჩამოთვლილი თვისებები მხოლოდ ნაწილობრივ ან
საერთოდ არ ახასიათებთ. არამეტალი შეიძლება იყოს მყარ (გოგირდი, ფოსფორი,
იოდი), თხევად (ბრომი Br2), ან აირად (H2, O) 2, N2, Cl2, F2) მდგომარეობაში.
ზოგიერთი არამეტალი, მაგ: ნახშირბადი (გრაფიტი) ატარებს ელექტრულ დენს, ზოგს
ახასიათებს მეტალური ბზინვა (Si, I2), მაგრამ მეტალებისთვის დამახასიათებელი ყვე-
ლა ფიზიკური თვისება ერთად არც ერთ არამეტალს არ ახასიათებს.
რთული ნივთიერებები (ანუ ნაერთები) შეიძლება დავყოთ 4 კლასად. ესენია:
ოქსიდები, მეტალთა ჰიდროქსიდები, მჟავები და მარილები.

4. 4
araorganuli nivTierebebi
martivi rTuli
nivTierebebi nivTierebebi
metalebi arametalebi oqsidebi marilebi
metalTa mJavebi
hidroqsidebi
ოქსიდები
რთულ ნივთიერებას, რომელიც ორი ელემენტის ატომებისგან შედგება და ერთი
მათგანი აუცილებლად ჟანგბადია, ოქსიდი ეწოდება.
ე.ი. ოქსიდი ელემენტების ნაერთებია ჟანგბადთან.
ოქსიდის ფორმულის შესადგენად უნდა ვიცოდეთ ელემენტის ვალენტობა და
უნდა გვახსოვდეს, რომ ჟანგბადის ვალენტობა ყოველთვის ორის ტოლია.
III II
Al(III) Al2O3
IV II
Si(IV) Si2O4 SiO2
უნდა გვახსოვდეს, რომ ყველა ერთვალენტიანი ელემენტის ოქსიდის ზოგადი
ფორმულაა R2O , ორვალენტიანისა _ RO, სამვალენტიანისა _ R2O3 და ა.შ.
R(I) R2O (Li2O, Na2O, K2O, Ag2O, Cu2O)
R ( II ) RO (BeO, MgO, CaO, FeO, CuO)
R ( III ) R2O3 (B 2O3, Al2O3, Ga2O3, Fe2O3, Cr2O3)
R ( IV ) RO2 (CO2, SiO2, SO2, SnO2, PbO2)
R ( V ) R2O5 (N2O5, P2O5, V2O5, As2O5)
R ( VI ) RO3 (SO3, SeO3, CrO3, WO3)
R ( VII ) R2O7 (Cl2O7, Mn2O7)
R ( VIII ) RO4 (OsO4, RuO4) (Os –ოსმიუმი, Ru-რუთენიუმი)

5. 5
H 2O _ წყლის მოლეკულური ფორმულაა, რომელიც გვიჩვენებს, რომ წყლის
მოლეკულა წყალბადის ორ ატომს და ჟანგბადის ერთ ატომს შეიცავს.
H-O-H ეს კი წყლის მოლეკულის გრაფიკული ფორმულაა, რომელიც გვიჩვენებს,
რომ წყალბადის ატომი დაკავშირებულია ჟანგბადის ატომთან და ის, თავის მხრივ,
დაკავშირებულია წყალბადის მეორე ატომთან. თითოეული ხაზი ვალენტობის ერთ
ერთეულს შეესაბამება. ფორმულიდან ჩანს, რომ წყალბადის თითოეული ატომი
ერთვალენტიანია, ჟანგბადის _ ორვალენტიანი.
გრაფიკული ფორმულები გვიჩვენებენ მოლეკულაში ატომების ერთმანეთთან
დაკავშირების თანმიმდევრობას. (გრაფიკულ ფორმულებს ზოგჯერ სტრუქტურულ
ფორმულებსაც უწოდებენ).
ოქსიდების გრაფიკულ ფორმულებს შემდეგი სახე აქვთ:
R2O R-O-R მაგ: Li-O-Li Li2O
RO R=O Mg=O MgO
R2O3 O=R-O-R=O O=Al-O-Al=O Al2O3
RO2 O=R=O O=C=O CO2
RO3
O R O SO3
O S O
O O
R2O7
O O O O
O R O R O O Cl O Cl O Cl2O7
O O O O
RO4
O O
O R O O Ru O RuO4
O O
დავიმახსოვროთ, რომ თუ ელემენტის ვალენტობა კენტია, მაშინ ოქსიდის
ფორმულაა R2Ox. სადაც X ელემენტის ვალენტობის შესაბამისი რიცხვითი
მნიშვნელობის ტოლია. გრაფიკული ფორმულის შესადგენად ჯერ უნდა ჩავწეროთ
R-O-R ფრაგმენტი, შემდეგ დარჩენილი ჟანგბად ატომების ნახევარი ორმაგი ბმით
უნდა მივუერთოთ ერთერთ R ატომს, მეორე ნახევარი _ მეორეს.

6. 6
მაგ: B2 O 3
ჯერ B-O-B დარჩა ორი ატომი ჟანგბადი. ერთს ვუერთებთ B-ის
ერთ ატომს ორმაგი ბმით, მეორეს _ მეორეს:
O=B-O-B=O
როცა ელემენტის ვალენტობა ლუწია, მაშინ ოქსიდის ფორმულაა ROx. სადაც X
ელემენტის ვალენტობის შესაბამისი რიცხვითი მნიშვნელობის ნახევრის ტოლია. ამ
შემთხვევაში ჟანგბადის თითოეული ატომი ორმაგი ბმით უერთდება ელემენტის
ატომს.
მაგ: SO3
O S O
O
თუ ელემენტს მუდმივი ვალენტობა ახასიათებს, იგი ერთ ოქსიდს წარმოქმნის.
ცვალებადი ვალენტობის მქონე ელემენტი იმდენ ოქსიდს წარმოქმნის რამდენგვარს
ვალენტობასაც ავლენს. ოქსიდების სახელწოდება შედგება ორი სიტყვისგან _
ელემენტის სახელი ნათესაობით ბრუნვაში და ოქსიდი. თუ ელემენტს ცვალებადი
ვალენტობა ახასიათებს უნდა მივუთითოთ ელემენტის ვალენტობაც.
მაგ: Na2O _ ნატრიუმის ოქსიდი
FeO _ რკინა (II) ოქსიდი. ვკითხულობთ რკინა-ორის-ოქსიდი
Fe2O3 _ რკინა (III) ოქსიდი. ვკითხულობთ რკინა-სამის-ოქსიდი
ოქსიდებს სხვაგვარად ჟანგეულებსაც უწოდებენ. ოქსიდების სახელწოდება
შეიძლება სხვაგვარადაც ვაწარმოოთ: თუ ელემენტს მუდმივი ვალენტობა აქვს, მაშინ
ვიყენებთ სახელწოდებას ელემენტის ჟანგი. ასე, მაგ.: Na2O_ს სახელწოდებაა
ნატრიუმის ჟანგი.
თუ ელემენტს ცვალებადი ვალენტობა ახასიათებს, მაშინ ეს ელემენტი რამდენიმე
ოქსიდს წარმოქმნის. თუ ელემენტი ვალენტობის ინტერვალში (I, II, III) ორ ოქსიდს
წარმოქმნის, მაშინ ოქსიდს, რომელშიც ელემენტის ვალენტობა უფრო მაღალია,
ელემენტის ჟანგი ეწოდება, ხოლო მეორეს _ ქვეჟანგი..
მაგ: სპილენძი შეიძლება იყოს ერთ და ორ ვალენტიანი. შესაბამისად მისი
ოქსიდებია Cu2O და CuO. მათი სახელები ასე იწარმოება:
Cu 2O სპილენძის (I) ოქსიდი; სპილენძის ქვეჟანგი.
CuO სპილენძის (II) ოქსიდი; სპილენძის ჟანგი.
თუ ელემენტის ვალენტობა ოთხი და უფრო მეტია, მაშინ ოქსიდი მოლეკულაში
რამდენი ჟანგბადის ატომიცაა “იმდენ ჟანგიანია ოქსიდი”. როცა R (IV)-ის შესაბამისი
ოქსიდის (RO2) სახელია _ ელემენტის ორჟანგი. მაგ: CO2 _ ნახშირორჟანგი.
(მოლეკულაში ორი ატომი ჟანგბადია)
როცა ელემენტი ხუთვალენტიანია R(V), შესაბამისი ოქსიდია R2O5. სახელწოდებაა
ელემენტის ხუთჟანგი. მაგ: P2O5 _ ფოსფორის ხუთჟანგი (მოლეკულაში ხუთი ატომი
ჟანგბადია)
და ა.შ. RO3 _ ელემენტის სამჟანგი. SO3 _ გოგირდის სამჟანგი; R2O7 _ ელემენტის
შვიდჟანგი. Cl2O7 _ ქლორის შვიდჟანგი; RO4 _ ელემენტის ოთხჟანგი. OsO4 _
ოსმიუმის ოთხჟანგი.

7. 7
მეტალთა ჰიდროქსიდები (ფუძეები)
მეტალთა ჰიდროქსიდები შედგება მეტალის ატომისა და ჰიდროქსიდის (OH)
ერთი ან რამოდენიმე ჯგუფისაგან. (OH ჯგუფს ჰიდროქსილის ჯგუფსაც უწოდებენ.
ჰიდროქსილის ჯგუფი ერთვალენტიანია. ასე, რომ ერთვალენტიანი მეტალის
ჰიდროქსიდების ფორმულაა _ MeOH, ორვალენტიანებისა – Me(OH)2,
სამვალენტიანებისა – Me(OH)3 და ა.შ.
გრაფიკულ ფორმულებს შემდეგი სახე აქვთ:
MeOH Me-O-H Na-O-H
Me(OH)2
O-H O-H
Me Ca
O-H O-H
Me(OH)3
O-H O-H
Me O-H Al O-H
O-H O-H
ჰიდროქსიდების სახელწოდება შედგება ორი სიტყვისაგან: მეტალის სახელი
ნათესაობით ბრუნვაში + სიტყვა ჰიდროქსიდი. თუ მეტალს ცვალებადი ვალენტობა
ახასიათებს, მაშინ ვუთითებთ ვალენტობას:
მაგ: Fe(OH)2 რკინის (II) ჰიდროქსიდი
Fe(OH)3 რკინის (III) ჰიდროქსიდი
ჰიდროქსიდები იყოფა ორ ჯგუფად: წყალში ხსნადი და უხსნადი
ჰიდროქსიდები:
წყალში ხსნადებია: LiOH, NaOH, KOH, Ca(OH)2, Sr(OH)2, Ba(OH)2
წყალში უხსნადებია: Fe(OH)2, Fe(OH)3, Cu(OH)2, CuOH, Zn(OH)2, Cr(OH)2,
Cr(OH)3, Al(OH)3 და ა.შ.
წყალში ხსნად ჰიდროქსიდებს ტუტეებს უწოდებენ. მაგალითად NaOH-ს სახელია
ნატრიუმის ტუტე ან მწვავე ნატრი. ასევეა KOH. მას კალიუმის ტუტეს ან მწვავე
კალის უწოდებენ.
მეტალთა ჰიდროქსიდებს სხვაგვარად ფუძეებსაც უწოდებენ.
საშინაო დავალება:
1. რომელ რთულ ნივთიერებებს ეწოდებათ ოქსიდები?
2. დაწერეთ შემდეგი ოქსიდების სახელწოდებები და გრაფიკული ფორმულები:
Li2O K2O BeO MgO Al2O3 FeO Fe2O3 CO2 P2O5 V2O5 CrO Cr2O3 CrO2 CrO3
Cl2O7 Mn2O7 OsO4 RuO4
3. გამოთვალეთ ელემენტებისა და ჟანგბადის მასური წილები შემდეგ
ნაერთებში:

8. 8
SO2 ; MgO; N2O5
4. შეადგინეთ ოქსიდების ფორმულები თუ ცნობილია, რომ:
ა)  (Fe) = 0,778  (O) = 0,222
ბ)  (Fe) = 0,7  (O) = 0,3
გ)  (Al) = 52,94 %  (O) = 47,06 %
5. დაწერეთ ჰიდროქსიდთა სახელწოდებები და გრაფიკული ფორმულები:
NaOH ; Be(OH)2 ; Mn(OH)2 ; Mn(OH)3;
6. შეადგინეთ ნივთიერებათა ფორმულები თუ ცნობილია, რომ:
ა)  (Mn) = 61,8 %  (O) = 36,0 %  (H) = 2,2 %
ბ)  (Pb) = 75,3 %  (O) = 23,2 %  (H) = 1,5 %