1. Το ΒΙΒΛΙΟ
Ανακαλύπτω Κρυφές Πτυχές
Του Καλύτερου Φίλου Μου
ΈΝΑ ΓΕΜΑΤΟ
ΜΕΛΙΑ
ΧΕΡΑΚΙ
Βούλα Μάστορη
Από τους μαθητές της Δ’2 τάξης του 14ου
ΔΣ Αιγάλεω
και τη δασκάλα της τάξης Κλημεντιώτη Χριστίνα
Σχολικό έτος 2011-2012

2. Η αναγκαιότητα της διδασκαλίας ενός ολοκληρωμένου μυθιστορήματος
Αν κανείς προσπαθούσε να καθορίσει το τι είναι η Λογοτεχνία, ίσως να κατέληγε
στο συμπέρασμα ότι είναι για παράδειγμα ένα "φανταστικό" γράψιμο, το οποίο μεταβάλλει την
καθημερινή γλώσσα και ξεχωρίζει από κάθε συνηθισμένη μορφή λόγου. Η λογοτεχνία είναι
πνευματικό δημιούργημα του ανθρώπου. Πηγάζει από την ίδια τη ζωή, «την ερμηνεύει», της
δίνει νόημα και αξία, την εκφράζει με τον τρόπο της, τη διασώζει από τη λήθη και τελικά τη
μεταβιβάζει στις σύγχρονες αλλά και την κληροδοτεί στις επόμενες γενιές.1
Βασικός στόχος αλλά και μέσο της λογοτεχνίας είναι να μεταδίδει την αισθητική
συγκίνηση, με τη συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, που επηρεάζει τον ψυχικό κόσμο του
ανθρώπου. Η επίδραση αυτή είναι περισσότερο αποτελεσματική αλλά και σκόπιμη στην
παιδική ηλικία, προκειμένου να καλλιεργηθεί η ικανότητα αισθητικής αντίληψης των παιδιών.2
Η λογοτεχνία και κυρίως η διδασκαλία ολοκληρωμένου μυθιστορήματος στην τάξη έχει
παιδαγωγικές εφαρμογές. Ο φιλόσοφος και παιδαγωγός Ε. Π. Παπανούτσος, σε δοκίμιο του για
τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο σχολείο αναφέρει πως σκοπός του μαθήματος θα πρέπει να
είναι «να ευαισθητοποιήσει τη συνείδηση του νέου ανθρώπου απέναντι σε ορισμένο είδος
πνευματικών αξιών – σ’ εκείνες που πραγματώνονται με τα έργα Τέχνης του Λόγου».3
Η παιδική λογοτεχνία μπορεί να διαδραματίσει κατά περίπτωση έναν
παραπληρωματικό – συμπληρωματικό ρόλο λιγότερο ή περισσότερο σημαντικό. Η ταύτιση με
τους χαρακτήρες μιας ιστορίας δίνει στο παιδί την ευκαιρία να κατανοήσει συναισθήματα
άλλων, όμοια ή εντελώς διαφορετικά από τα δικά του. Επίσης του παρέχει τη δυνατότητα να
παρακολουθήσει αντιδράσεις και συμπεριφορές που μοιάζουν με τις δικές του, τον τρόπο που οι
χαρακτήρες ενός έργου χειρίζονται καταστάσεις παρόμοιες με αυτές που ζει το ίδιο είτε στον
κόσμο της φαντασίας του είτε στην καθημερινότητα. Ορισμένα είδη έργων του επιτρέπουν να
μεταφερθεί σε έναν διαφορετικό κόσμο.4
Με τον τρόπο αυτό το παιδί συμμετέχει ή ταυτίζεται
με την ιστορία και τα πρόσωπα ενώ άλλες φορές παραμένει απλός παρατηρητής της ιστορίας.
1
Κ.Π.ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ , «Παιδαγωγική της Λογοτεχνίας», εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 2001, σ. 35
2
ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ-ΓΚΙΒΑΛΟΥ, «Το θαυμαστό ταξίδι, Μελέτες για την παιδική λογοτεχνία», εκδ. Πατάκη,
Αθήνα 1995, σ. 90
3
Ε.Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ «Τι προσδοκούμε από τη Λογοτεχνία», «Η Παιδεία, το μεγάλο μας πρόβλημα»,
εκδ. Δωδώνη , Αθήνα 1976, σ. 95
4
ΜΑΡΘΑ ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΥ, «Το παιδί στη χώρα των βιβλίων», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1999, σελ. 74

3. Μέσα από ποικίλα παιδικά αναγνώσματα το παιδί έρχεται σε επαφή και με τα αρνητικά
συναισθήματα, συναισθήματα που και το ίδιο το παιδί βιώνει στην καθημερινότητά του, όμως
πια μπορεί να τα αναγνωρίζει στους ήρωες και να κατανοεί ότι είναι κοινές αντιδράσεις που
βιώνονται και από συνομηλίκους του. Επίσης η λογοτεχνία συνεισφέρει στη συναισθηματική
ανάπτυξη παρέχοντας στο παιδί τη δυνατότητα να παρακολουθήσει το ίδιο συμβάν μέσα από
διαφορετικές οπτικές γωνίες, όπως επίσης και να δώσει εναλλακτικές λύσεις σε προβλήματα
που το απασχολούν, αφού οι πράξεις των λογοτεχνικών χαρακτήρων δημιουργούν πρότυπα
συμπεριφοράς που βοηθούν το παιδί να δώσει λύσεις σε προβλήματα που το απασχολούν.
Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να έχει διαφορετικά συναισθήματα, θετικά και
αρνητικά, τα οποία να στρέφονται προς το ίδιο πρόσωπο, όπως για παράδειγμα να αισθάνεται
αγάπη και ζήλια για το ίδιο πρόσωπο. Τέλος, δίνεται η δυνατότητα στο παιδί μέσω της
λογοτεχνίας να ξεπεράσει δύσκολες ως ιδιαίτερα τραυματικές καταστάσεις που αντιμετωπίζει
το παιδί με κάθε σημαντική αλλαγή στη ζωή του. 5
Η παιδαγωγική της Λογοτεχνίας
Στόχοι και Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας
Η Παιδαγωγική της Λογοτεχνίας στρέφεται ουσιαστικά στον άνθρωπο, στο μέτρο
που αυτός οφείλει και μπορεί να γίνει ικανός για συμμετοχή στις προσπάθειες και τις κινήσεις
που συντελούν στην ατομική και την κοινωνική καλλιέργεια (αισθητική κατά κύριο λόγο) και
πρόοδο. Πάνω απ' όλα όμως ο κλάδος αυτός της Παιδαγωγικής, πιστεύει, ότι πρέπει οι νέοι
άνθρωποι, μέσω και της Λογοτεχνίας, να διδαχτούν τις ηθικές αξίες της κοινωνίας στην οποία
εντάσσονται ή πρόκειται να ενταχθούν.6
Οι στόχοι της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας θα πρέπει να είναι :
1) Η ανάπτυξη της αντιληπτικής ικανότητας και της εμπειρίας.
2) Η ανάπτυξη της πολυπλοκότητας της έκφρασης.
3) Η ανάπτυξη της ικανότητας της γραφής, μέσω της εξερεύνησης εναλλακτικών τρόπων και
μορφών έκφρασης.
5
ΜΑΡΘΑ ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΥ, «Το παιδί στη χώρα των βιβλίων», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1999, σελ. 77
6
MICHAEL J. MARNANE, JAMES R. K. HEINEN, “Fostering moral growth through teaching literature”,
εκδ. Clearing house , τομ. 67, αρ. 2, σελ 80-82

4. 5) Η ανάπτυξη της αισθητικής επίγνωσης, μέσω των επαφών με τη λογοτεχνία, ως καλλιτεχνικό
προϊόν.
6) Η διαμόρφωση ηθικών αξιών και συστημάτων αξιών, μέσω της εξερεύνησης των στάσεων
που παρουσιάζονται στη λογοτεχνία.
Επίσης η λογοτεχνία μπορεί να συμβάλει στην ψυχική ανάπτυξη του ατόμου:
Στη διαμόρφωση μιας κοινωνικής δομής της πραγματικότητας (η λογοτεχνία
παρουσιάζει ποικίλους τρόπους για το πώς είναι ή κοινωνία ή για το πώς θα μπορούσε να είναι).
Στη φυγή από την πραγματικότητα.
Στη δόμηση και η αναδόμηση του εαυτού . Ο αναγνώστης αποκτά την ικανότητα
να ζει μέσω των εμπειριών ενός χαρακτήρα, ο οποίος διαθέτει χαρακτηριστικά πολύ
διαφορετικά από τα δικά του. Η λογοτεχνία μπορεί να ενθαρρύνει την ενσυναίσθηση και να
διευρύνει την αντίληψη που έχει ο αναγνώστης για τους άλλους ανθρώπους.
Στη διαμόρφωση ηθικών αξιών και επαναδιαμόρφωση των δικών του
προσωπικών αξιών χωρίς να χάνει τον εαυτό του. 7
Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο Αναλυτικό Πρόγραμμα
ΑΠΣ – ΔΕΠΠΣ
Σε μια προσπάθεια να απαντηθεί το βασικό ερώτημα ‘‘γιατί τα παιδιά δεν
επιθυμούν να διαβάσουν λογοτεχνικά βιβλία, παρά την έκταση που καταλαμβάνει το γλωσσικό
μάθημα στο σχολείο και παρά το γεγονός ότι τα εγχειρίδια της γλώσσας απαρτίζονται σχεδόν
αμιγώς από λογοτεχνήματα’’, εντοπίστηκε ότι φταίει η κακή μεταχείριση που επιφύλασσε
ανέκαθεν το σχολείο στην αναγνωστική πράξη. Για παράδειγμα ο καταναγκασμός που
επιβάλλεται σ’ όλες τις γλωσσικές δραστηριότητες δημιουργεί απώθηση στα παιδιά. Είναι
γεγονός ότι το σχολείο δίνει υπερβολική βαρύτητα στην χρηστική αξία της ανάγνωσης
παραβλέποντας ότι αυτή αποτελεί πηγή απεριόριστης γνώσης και αισθητικής απόλαυσης. Έτσι
στρέφεται προς την εργαλειακή χρήση του λόγου και παραγνωρίζει την καθαρά ψυχαγωγική
πλευρά της αναγνωστικής πράξης.
Όμως, επειδή η λογοτεχνία δεν δίνει απλώς πληροφορίες αλλά μεταβιβάζει
κοινωνικές, πολιτιστικές και ηθικές αξίες, είναι αναγκαία στη σφυρηλάτηση του ανθρώπινου
7
Κ.Π.ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ , «Παιδαγωγική της Λογοτεχνίας», εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα 2001, σ. 22,23

5. χαρακτήρα και γι’ αυτό η διδασκαλία της κρίνεται απαραίτητη συνιστώσα του εκπαιδευτικού
έργου. Είναι αλήθεια ότι από τότε που συστάθηκαν Ανθολόγια λογοτεχνικών κειμένων γίνεται
προσπάθεια να διαχωριστεί η εργαλειακή χρήση της γλώσσας από την αισθητική και
ψυχαγωγική της διάσταση.
Το αναλυτικό πρόγραμμα του Δημοτικού στη διάρκεια του οποίου θα έπρεπε να
καλλιεργείται η φιλαναγνωσία δεν αναφέρεται καθόλου στη σχέση μαθητών-παιδικού
λογοτεχνικού βιβλίου. Σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα η επαφή του παιδιού με τη
λογοτεχνία συντελείται μέσα από 10-12 κείμενα του Ανθολογίου το χρόνο, τα μόνα που δεν
συνοδεύονται από γλωσσικές- γραμματοσυντακτικές ασκήσεις, σε αντίθεση με τα κείμενα που
συμπεριλαμβάνονται στα βιβλία Η γλώσσα μου.
Όμως, τα ανθολόγια, όσο προσεγμένα και επιμελημένα κι αν είναι, δεν παύουν να
διέπονται πάντοτε από τη λογική της προεπιλογής των κειμένων, γεγονός που δεν μπορεί να
ικανοποιεί τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα όλων των μαθητών και όλων των δασκάλων. Πέρα
από αυτόν τον αντικειμενικό περιορισμό, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι τα προεπιλεγμένα
κείμενα λόγω της μικρής έκτασης και πλοκής που τα χαρακτηρίζει, δε δίνουν στα παιδιά τη
δυνατότητα ούτε να τα βιώσουν βαθύτερα και να τα απολαύσουν ούτε να οικειοποιηθούν πιο
αναπτυγμένες στρατηγικές ανάγνωσης.8
Γι’ αυτό λέμε ότι τα ανθολόγια, ως μόνη αφετηρία για τη διδασκαλία της
λογοτεχνίας, είναι αμφίβολο αν μπορούν να εκπληρώσουν το σκοπό της που είναι η δημιουργία
αληθινών, δηλαδή συνειδητών και ανεξάρτητων, αναγνωστών. Θα πρέπει λοιπόν να
αναγνωριστούν επίσημα και άλλες μορφές διδασκαλίας που θα μπορούν να λειτουργούν είτε
συμπληρωματικά είτε εναλλακτικά και αυτόνομα. Ένας από αυτούς τους τρόπους είναι η
διδασκαλία της λογοτεχνίας μέσα από ολόκληρα βιβλία στην τάξη.
Χρησιμοποιώντας τις ώρες τις Ευέλικτης Ζώνης και στα πλαίσια της
φιλαναγνωσίας , οι μαθητές έρχονται σε επαφή με ένα ολοκληρωμένο μυθιστόρημα το οποίο
επεξεργάζονται διαθεματικά. Εδώ πολύ σημαντική είναι η θέση του δασκάλου μια και πρέπει
αρχικά να απαντήσει σε διαφορετικά ερωτήματα και να αντιμετωπίσει διλήμματα, όπως για
παράδειγμα το κοινωνικό περιβάλλον που θα δράσει, το μαθητικό κοινό και η ηλικία του, ο
χρόνος στα πλαίσια του οποίου θα εκτελεστούν οι δραστηριότητες, ώστε να μην παραβιάζεται
το σχολικό πρόγραμμα, κ.ά. Το βασικότερο ερώτημα είναι φυσικά ποιο λογοτεχνικό βιβλία θα
8
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, «Δημοτικό σχολείο και λογοτεχνία : οι συνθήκες μιας διαρκούς
αντίφασης» τεύχος 79, Αυγ. Οκτ. 2006 , σ. 26-32

6. μπορούσε να βοηθήσει ώστε η λογοτεχνία να προσφέρει εκείνες τις εμπειρίες και τα
συναισθήματα που θα συγκινήσουν κάθε παιδική ψυχή.
Η προσέγγιση του παιδικού βιβλίου πρέπει να διαπνέεται και να διαχέει το πνεύμα
του παιχνιδιού γιατί παιχνίδι και λογοτεχνικό διάβασμα έχουν κοινά χαρακτηριστικά.
Αποτελούν και τα δύο μια εκούσια δραστηριότητα, μεταφέρουν το παιδί σε μια άλλη
πραγματικότητα, όπου ζει στιγμές φανταστικής ζωής που, όσο διαρκεί, φαίνεται περισσότερο
αληθινή από την πραγματική. Είναι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής, την εξωραΐζουν
και τη διευρύνουν. Προσφέρουν στοιχεία αρμονίας και αποτελούν σαγηνευτικές ενασχολήσεις.
Οι δραστηριότητες, λοιπόν, μέσα από τις οποίες θα πλησιάσει και θα κατανοήσει το παιδικό
λογοτεχνικό βιβλίο το παιδί, θα πρέπει να είναι παιγνιώδους χαρακτήρα, να κινούν την
ευρηματικότητα του, να αναπτύσσουν τη δημιουργική του φαντασία να συνδέουν τα
προσωπικά του βιώματα με τα μυθοπλαστικά γεγονότα, να ευαισθητοποιούν τον μαθητή σε
κοινωνικά, ιστορικά θέματα. Το παιδί διαβάζοντας το βιβλίο θα πρέπει να χαίρεται, να
απολαμβάνει την ανάγνωση και να δημιουργεί υλικό εικαστικό, μουσικό, συγγραφικό
(δημιουργικό γράψιμο) με αφορμή το βιβλίο.9
Η διδασκαλία ενός ολοκληρωμένου μυθιστορήματος στην τάξη
Περισσότερο από κάθε άλλη μορφή μελέτης, η λογοτεχνία μας εξοικειώνει με το
σύνολο των συναισθημάτων της ανθρώπινης ζωής από την ευτυχία, την επιτυχία, την έκσταση,
τη χαρά, την αγάπη, την ελευθερία, τη φιλία, την αυτοεκτίμηση, έως την απληστία, την ήττα,
την απόγνωση, την απάθεια, το μίσος, τη διάλυση και το θάνατο. Ένα πρόσωπο που έχει
περάσει από αυτή τη διαδικασία ανάγνωσης κάποιων λογοτεχνικών δημιουργημάτων σίγουρα
θα έχει μία καλύτερη αίσθηση του τι έχει πραγματική αξία και του τι όχι. Η δεύτερη σημείωση
που μπορεί να γίνει γι' αυτήν την εκπαιδευτική δυνατότητα της λογοτεχνίας να εκπαιδεύει
χαρακτήρες είναι ότι μπορεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη αυτού του συμπλέγματος αυτών
των προσωπικών χαρακτηριστικών που περικλείει συναισθήματα όπως η επιμονή, η
επινοητικότητα, η φαντασία και η δημιουργικότητα.10
Με λίγα λόγια ένα ευρύ πεδίο εμπειριών,
άνευ ορίων. Δίνει δηλαδή τη δυνατότητα στους μαθητές να έρχονται σε επαφή με ένα
ακατάπαυστο ποτάμι από νέες και απροσδόκητες εμπειρίες.
9
ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ – ΓΚΙΒΑΛΟΥ , «Με συντροφιά την καλή λογοτεχνία. Ο ρόλος του σχολείου στη σχέση
του παιδιού με το βιβλίο», εφημ. Καθημερινή, Αφιέρωμα : Το παιδικό βιβλίο, 29/03/1998, σ. 2-3
10
H.L.B. MOODY, “The teaching of literature” , εκδ. Longman, 1971, σ. 12

7. Στην παρούσα εργασία οι μαθητές θα επιχειρήσουν μία παρουσίαση του βιβλίου
που διάβασαν, με ποικίλες δραστηριότητες που φιλοδοξούν να συμπληρώσουν ή να
επεκτείνουν την ανάγνωση του βιβλίου. Με μία έννοια λοιπόν, οι δραστηριότητες της εργασίας
αυτής θα αναφέρονται τόσο στη νοηματική κατανόηση, στην ανάδειξη θεματικών στοιχείων
του κειμένου όσο και στη σύνδεση του βιβλίου διαθεματικά με άλλες τέχνες, όπως ζωγραφική.
Στο μεγαλύτερο μέρος της όμως θα περιλαμβάνει δραστηριότητες δημιουργικής γραφής, που θα
αποσκοπούν στη δημιουργική πρόσληψη του κειμένου και στην ενίσχυση της επινοητικότητας,
της φαντασίας των παιδιών.11
Πιστεύω, λοιπόν, ότι ένας δημιουργικός χαρακτήρας
παρουσίασης ενός βιβλίου μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον του παιδιού γενικότερα για τη
λογοτεχνία και έτσι θα συμβάλει στην ενίσχυση της φιλαναγνωσίας.
«ΕΝΑ ΓΕΜΑΤΟ ΜΕΛΙΑ ΧΕΡΑΚΙ»
Βούλα Μάστορη
Στα πλαίσια της καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας των μαθητών της τετάρτης
τάξης, κατά την ώρα της Ευέλικτης Ζώνης, οι μαθητές του 14 ου Δημοτικού Σχολείου Αιγάλεω,
διάβασαν και επεξεργάστηκαν, πότε ατομικά και πότε ομαδικά εκπαιδευτικό υλικό και
ολοκλήρωσαν δραστηριότητες που είχαν να κάνουν με τη διδασκαλία ενός ολοκληρωμένου
μυθιστορήματος στην τάξη.
Το λογοτεχνικό μυθιστόρημα , της παιδικής λογοτεχνίας , του οποίου το περιεχόμενο
επεξεργάστηκαν οι μαθητές, είχε τίτλο « Ένα γεμάτο μέλια χεράκι» της συγγραφέα Βούλας
Μάστορη. Το βιβλίο αυτό είναι χωρισμένο ήδη σε κεφάλαια , γι’ αυτό δε χρειάστηκε να
κάνουμε κάποια προεργασία όσον αφορά αυτόν τον τομέα.
Παρόλα αυτά τα σημαντικότερα στάδια επεξεργασίας του υλικού ήταν:
1) Ο χωρισμός των ομάδων με βάση την ομαδοσυνεργατική μέθοδο.
2) Ο ορισμός των βασικών Θεμάτων: Νόημα, Χαρακτήρες, κλπ.
3) Η παρουσίαση και η γνωστοποίηση της δουλειάς μας στον εκπαιδευτικό κύκλο του σχολείου
μας.
11
ΒΕΝΕΤΙΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΧΟΝΤΟΛΙΔΟΥ, «Λογοτεχνία και Εκπαίδευση» , εκδ. Τυπωθήτω Γ.
Δάρδανος, Αθήνα 1999, σ. 251,252

8. Αφού διαβάσαμε το βιβλίο μια φορά ασχοληθήκαμε με δραστηριότητες που
ταίριαζαν σε κάθε περίπτωση. Με αυτό τον τρόπο , το ενδιαφέρον των μαθητών παρέμενε
αμείωτο.
Τα φύλλα εργασίας επιλέχτηκαν με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών και η
ολοκλήρωση τους έγινε κατά την ώρα της ευέλικτης ζώνης. Η διδασκαλία του συνολικού
λογοτεχνικού μυθιστορήματος έγινε εξολοκλήρου στην τάξη.
Α’ ΘEMATIKH ENOTHTA
Ομαδικά Φύλλα Εργασίας
«Γνωριμία με τους ήρωες»
Στην πρώτη θεματική ενότητα έγινε η πρώτη γνωριμία των μαθητών με τους
βασικούς και τους δευτερεύοντες ήρωες του μυθιστορήματος. Στο φύλλο εργασίας που
ακολουθεί , οι μαθητές ομαδικά , κατέγραψαν τα στοιχεία του χαρακτήρα κάθε ήρωα
ξεχωριστά. Αρχικά διαβάστηκαν στην τάξη τα πρώτα 4 κεφάλαια του μυθιστορήματος και
έπειτα οι μαθητές συμπλήρωσαν τον παρακάτω πίνακα με τα στοιχεία που τους ζητούσε το
πρώτο φύλλο εργασίας.
Εδώ οι μαθητές χρησιμοποιούν μια σειρά από όρους και εκφράσεις που θα πρέπει
να αποδίδονται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και στους ίδιους τους χαρακτήρες του
βιβλίου. Το συγκεκριμένο φύλλο εργασίας μπορεί να γίνει πηγή έμπνευσης για προφορική
ανατροφοδότηση στην τάξη. Μπορεί δηλαδή να χρησιμοποιηθεί για ανάπτυξη του προφορικού
λόγου μέσα από διάφορες προφορικές εργασίες που γίνονται στην τάξη με μικρούς μονολόγους
βασιζόμενοι στα στοιχεία που θα έχουν συγκεντρώσει.
Στόχος : Η καταγραφή των χαρακτηριστικών κάθε ήρωα. Σωστή χρήση επιθέτων. Ανάπτυξη
του προφορικού λόγου.
Φύλλο Εργασίας 1
Αφού διαβάσεις τα κεφάλαια 1, 2, 3, 4 κράτησε σημειώσεις με βάση ότι σου ζητείται.

9. ΜΑΜΑ ΜΠΑΜΠΑΣ
Προσωπικότητα
ευγενική , μερικές φορές
μαλώνει, κάποιες φορές είναι
νευρική, τραγουδάει, μιλάει
γλυκιά και με αγάπη,
συμβουλεύει, φοβάται τα όπλα,
προσέχει τον μικρό Τίμο, τον
φροντίζει και είναι πάντα
υπεύθυνη, μερικές φορές
είναι αναποφάσιστη
αυστηρός , νευρικός, κάνει
συνέχεια παρατηρήσεις πάντα
όμως από αγάπη και μεγάλο
ενδιαφέρον, θα ήθελε να ήταν
κι αυτός μικρός και νιώθει
νοσταλγία για τα παιδικά του
χρόνια, είναι
υπερπροστατευτικός
Συμπεριφορά
Απέναντι στον
Τιμολέοντα
Δεν έχει διαλέξει ακόμα
κανένα όνομα που να της
αρέσει, τον ξυπνά με γλυκά
λόγια και τραγούδια, κάποιες
φορές τα μάτια της αγριεύουν
όταν ο Τίμος κάνει αταξίες, τον
φιλάει και του χαϊδεύει τα
μαλλιά
Του απαγορεύει να παίζει με
το φαγητό, να χοροπηδάει στο
κρεβάτι, είναι αρκετά
αυστηρός αλλά κατά βάθος
αγαπάει πολύ τον Τίμο και τον
συμβουλεύει πάντα
ΛΕΝΑ ΓΙΑΓΙΑ

10. Προσωπικότητα
Ευγενική , γλυκιά, καλή παρέα Ευγενική , καλή, γλυκιά,
και φίλη, δεν ενοχλείται από τον αγαπά τον εγγονό της, ζηλεύει
μικρό Τίμο, μελετηρή, αγαπά την μια και δεν έχει παρέα, κάνει
οικογένεια τα χατίρια του εγγονού της
Εμφάνιση
Φοράει παλιά μπλε παντελόνια Φοράει φαρδιά ρούχα και μια
και ντύνεται όχι με επίσημα ποδιά με μεγάλες τσέπες που
ρούχα κρύβουν θησαυρούς
Πράγματα που
την
Ευχαριστούν
Της αρέσει να ακούει μουσική Της αρέσει να περιποιείται τα
και να διαβάζει βιβλία τριαντάφυλλα, την ευχαριστεί
να φωνάζει τον Τίμο, Τιμολέοντα
Συμπεριφορά
απέναντι στον
Τιμολέοντα
Τον αφήνει να είναι γύρω της Δεν τον μαλώνει, ό,τι κάνει
και να τραγουδάει, λένε αστεία το βρίσκει χαριτωμένο, του δίνει
και γελάνε, τον προσέχει και πιστόλια και καψούλια παρόλο
τον αγαπά που οι γονείς του δεν τον
αφήνουν
Τα « ΜΗ » των μεγάλων
στο σπίτι του ήρωα, στο σχολείο και στο δικό μου σπίτι

11. Αφού ολοκλήρωσαν το παραπάνω φύλλο εργασίας και ήρθαν σε επαφή με τους
κεντρικούς ήρωες του μυθιστορήματος , οι μαθητές επικεντρώθηκαν στο πρώτο και δεύτερο
κεφάλαιο του βιβλίου. Σε αυτά τα κεφάλαια , ο μικρός ήρωας δέχεται τις επιπλήξεις των γονιών
του και έρχεται αντιμέτωπος με τις απαγορεύσεις. Στόχος είναι οι μαθητές σε ομάδες να
αντλήσουν πληροφορίες από το κείμενο, ώστε να βρουν τις εικόνες που δείχνουν τις
απαγορεύσεις στο σπίτι του ήρωα και να τις μεταφέρουν στο χαρτί δημιουργώντας αφίσα. Σαν
δραστηριότητα επέκτασης καταγράφουν ποιοι είναι οι περιορισμοί τόσο στο σχολείο όσο και
στο δικό τους σπίτι.
Φύλλο Εργασίας 2
Αφού διαβάσεις τα κεφάλαια 1 και 2 του βιβλίου να κατασκευάσεις μια αφίσα με τα πιο
βασικά « ΜΗ » των μεγάλων.
Ομάδα Α : Στο σπίτι του ήρωα
Ομάδα Β : Στο σχολείο
Ομάδα Γ : Στο σπίτι μου
Παρακάτω παρουσιάζονται οι αφίσες των μαθητών.
Β’ Θεματική Ενότητα
Ατομικά φύλλα εργασίας

12. «Οι σημαντικοί άλλοι»
Οι γονείς ή τα πρόσωπα φροντίδας για ένα παιδί που μεγαλώνει είναι τα πρόσωπα
που επηρεάζουν καθοριστικά τόσο την ανάπτυξη του εαυτού του όσο και τον τρόπο που το
παιδί αναπτύσσει μελλοντικές συναισθηματικές σχέσεις με πρόσωπα εκτός οικογένειας.
Ίσως το νόημα και η αξία των σημαντικών άλλων γίνονται καλύτερα κατανοητά αν σκεφτεί
κανείς ότι αποτελούν τους «βασικούς πρωταγωνιστές» στο «θεατρικό έργο» των σχέσεων του
παιδιού. Η σχέση με τους φίλους, με τους συνομηλίκους, με τους εκπαιδευτικούς και αργότερα
με τα πρόσωπα κύρους διαμορφώνουν το χαρακτήρα και αναπτύσσουν συναισθηματικά κάθε
παιδί. Οι γονείς και τα πρόσωπα φροντίδας ως σημαντικοί άλλοι γίνονται οι υποδοχείς κάθε
πρωταρχικής επικοινωνίας , γι’ αυτό και παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή κάθε παιδιού.
Το ίδιο σημαντικοί είναι οι γονείς και οι φίλοι στη ζωή του μικρού ήρωα , του
Τιμολέοντα όπως περιγράφει ο ίδιος στο μυθιστόρημα της Βούλας Μάστορη. Οι μαθητές
καλούνται να δημιουργήσουν μια αφίσα με τους σημαντικούς άλλους στη ζωή του Τίμου.
Έπειτα δημιουργούν, ο καθένας τη δική του αφίσα με τους σημαντικούς άλλους στη δική του
ζωή, με στόχο την κατανόηση τόσο του ίδιου τους του εαυτού όσο και του ήρωα.
Φύλλο Εργασίας 3
«Οι σημαντικοί άλλοι»
Αφού διαβάσετε έως το κεφάλαιο 15, θα ανακαλύψετε όλους τους σημαντικούς άλλους
στη ζωή του μικρού Τίμου. Μπορείτε να δημιουργήσετε ένα κολάζ με ζωγραφιές από τη
ζωή του μικρού Τίμου; Έπειτα δημιουργήστε ένα κολάζ με φωτογραφίες, ζωγραφιές και
χρώματα με τους δικούς σας σημαντικούς ανθρώπους.
Παρακάτω παρουσιάζεται το έργο των μαθητών και ακολουθούν ενδεικτικά οι προσωπικές
αφίσες-κολάζ των μαθητών.
«Κάνοντας μια πρόβλεψη

13. Προφητικό γράψιμο»
Αφού οι μαθητές έχουν διαβάσει ή έχουν ακούσει το πρώτο μέρος του βιβλίου,
τους ζητείται να γράψουν μια ιστορία ή ένα διάλογο ή ένα σημείωμα που έπεται από μία
κατάσταση στο πρωτότυπο κείμενο. Έτσι , λοιπόν, οι μαθητές κλήθηκαν να χρησιμοποιήσουν
τη φαντασία τους και να γράψουν το δικό τους τέλος κάνοντας τη δική τους πρόβλεψη. Η ζωή
του μικρού Τίμου κυλάει ήρεμα, ή σχεδόν ήρεμα μια και ο φίλος του ο μπαρμπούλης είναι πολύ
άρρωστος και χρειάζεται αρκετή φροντίδα. Ο Τίμος του δείχνει όλη του την αγάπη και
προσπαθεί να τον κάνει να νιώσει καλύτερα. Μια μέρα χρειάστηκε να επισκεφτεί, μαζί με τη
μητέρα του, τη φίλη του Λένα , που μόλις είχε γεννήσει το μωρό της. Καθώς βρίσκονταν στο
σπίτι της Λένας χτυπάει το τηλέφωνο και ζητάει κάποιος να μιλήσει στη μητέρα του. Οι
μαθητές, χωρίς να διαβάσουν τη συνέχεια, έδωσαν τη δική τους πρόβλεψη για το τι συνέβη
έπειτα από το τηλεφώνημα. Ποιος άραγε ήταν στο τηλέφωνο; Τι νομίζεις ότι συνέβη έπειτα
στην ιστορία και στη ζωή του Τίμου; Το πρωτότυπο κείμενο είναι γραμμένο σε πρωτοπρόσωπη
αφήγηση. Γι’ αυτό και οι μαθητές καλούνται να μπουν στη θέση του ήρωα και να γίνουν για
λίγο εκείνοι οι κεντρικοί ήρωες της ιστορίας. Στόχος είναι η δημιουργική γραφή και η
πρόκληση της φαντασίας.
Φύλλο εργασίας 4
Επιλέγοντας μια πρόβλεψη
Αφού διαβάσετε έως το κεφάλαιο 17 δώσε τη δική σου πρόβλεψη για το τι νομίζεις ότι
συνέβη έπειτα στην ιστορίας μας;
Παρακάτω παρουσιάζονται οι προβλέψεις των μαθητών.
«Στο τηλέφωνο ήταν η γυναίκα με τα άσπρα. Είπε στη μητέρα μου να μην πάω σήμερα στο
σπίτι, όπως συνήθιζα να πηγαίνω στο μπαρμπούλη, γιατί ο μπαρμπούλης έχει κάτι σοβαρό.
Τότε η κυρία Δέσποινα , η μητέρα μου, θύμωσε πολύ με αυτή την απόφαση της νοσοκόμας.
Πήγα τελικά στη γιαγιά μου και έμεινα εκεί όλη τη νύχτα, ενώ η γιαγιά μου μού διάβαζε
παραμύθια. Πριν κοιμηθεί ρώτησα τη γιαγιά μου γιατί δεν πήγα σήμερα στον μπαρμπούλη. Η
γιαγιά μου όμως δε γνώριζε το λόγο που δεν πήγα. Την επόμενη μέρα ήρθε η μητέρα μου και
με πήρε από τη γιαγιά. Ρωτούσα και ξαναρωτούσα τη μητέρα μου ,αλλά εκείνη δε μου

14. απαντούσε. Τότε φούντωσε τόσο πολύ που άρχισε να βγάζει καπνούς από τα αυτιά.»
Μαργαρίτα Μπαντέκα
«Την ώρα που χτύπησε το τηλέφωνο , η μαμά μου το σήκωσε. Ήταν η γιαγιά, που της είπε :
- Θα μπορούσες να φέρεις τον Τιμολέοντα να τον δω;
- Ναι , θα τον φέρω.
Η μαμά μου είπε να ετοιμαστώ γιατί θα πηγαίναμε στο σπίτι της γιαγιάς. Εγώ δε χάρηκα
πολύ. Όταν φτάσαμε στο σπίτι της γιαγιάς, η γιαγιά είπε στη μαμά:
- Ο μπαρμπούλης μετακόμισε εδώ για λίγες μέρες. Το βράδυ θέλετε να φάτε μαζί μας;
Αλλά μην το πεις στον Τιμολέοντα , κάν’ του έκπληξη.
Πλησίασε το βράδυ. Η μαμά μου είπε ότι θα πάμε απόψε να φάμε με τη γιαγιά, γι’ αυτό θα
πρέπει να βάλω τα καλά μου. Όταν φτάσαμε είδα τη γιαγιά με τον μπαρμπούλη.
Καταχάρηκα.
Η γιαγιά μου είπε :
- Ελάτε να φάμε όλοι μαζί.
Αυτό το βράδυ ήταν αξέχαστο.» Γιώργος Μπάρτζος
«Χτυπάει το τηλέφωνο και η μαμά ακούγεται να λέει:
-Χμμμ, ...μμμμ.... Τι; , Ναι. Καλά.
Έπειτα το έκλεισε σιγά σιγά. Μου είπε ότι θα πάει στη γιαγιά. Εγώ δεν ήθελα να πάω πάλι
στη γιαγιά κάτι που ήθελα συνέχεια άλλες φορές. Όταν πήγα στη γιαγιά , εκείνη με
καλοδέχτηκε με πολλή καλοσύνη. Μάλλον ήθελε να μην μάθω τα νέα ότι πέθανε ο
μπαρμπούλης.
Ζητούσα συνεχώς από τη γιαγιά να με πάει στον μπαρμπούλη , εκείνη όμως δεν ήθελε γιατί
ήξερε ότι θα στεναχωριόμουν πολύ και δεν ήθελε με τίποτα να με δει λυπημένο. Επέμενα να
πάω αλλά η γιαγιά αρνιόταν. Όμως τελικά δεν άντεξε και με πήγε στον μπαρμπούλη. Όταν
τον είδα έβαλα τα κλάματα. Όχι για πολύ , αφού η καλύτερή μου φίλη επέστρεψε στο σπίτι
για να με παρηγορήσει.» Αντρέας Κοσμάς
«Χτυπάει το τηλέφωνο και η μαμά λέει :
- Ορίστε.... Ποιος είναι;
- Εγώ είμαι... η γιαγιά του Τιμολέοντα!

15. - Τι έγινε; είπε η μαμά.
- Ο Τιμολέων μου έχει λείψει... ! απαντά η γιαγιά.
- Γιατί; Δεν σε επισκέπτεται;
- Όχι δεν έχει έρθει σπίτι μου.
- Χμμμμ! Καλά.
- Μπορεί να μείνει λίγο το παιδί σπίτι μου;
- Χμμμ.... Ναι εντάξει, ας έρθει για τρεις μέρες.
- Ωραία... γεια!
Το έκλεισε το τηλέφωνο απαλά χωρίς να είναι σίγουρη για αυτά που έλεγε.
- Τιμάκο μου θα μείνεις στη γιαγιά για τρεις μέρες!
- Εεεε, γιατί; Δε χάρηκα και πολύ όπως συνήθως.
- Να... κοίτα έχεις λείψει στη γιαγιά πολύ. Είσαι συνέχεια στον μπαρμπούλη και την έχεις
ξεχάσει.
- Τι; Όχι βέβαια! Ποτέ δεν την ξέχασα!, απάντησα θυμωμένος. Μου λέει πάντα παραμύθια
και μου κάνει όλα τα χατίρια. Πώς γίνεται να την ξεχάσω; Απλώς ο μπαρμπούλης είναι
άρρωστος και για να γίνει καλά πρέπει να είμαι κοντά του.
Τελικά πήγα στο σπίτι της γιαγιάς και την αγκάλιασα σφιχτά. Αμέσως μετά πήγα στο κρεβάτι
και περίμενα τη γιαγιά να με φωνάξει για φαγητό.
- Τιμολέων!!! Έλα να φάμε.» Ελένη Μπεκάκου
«Χτυπάει το τηλέφωνο και η μητέρα απαντάει :
- Μμμμ... χμμ... Ναι ναι....
και κλείνει το τηλέφωνο σιγά σιγά. Έκλεισε το τηλέφωνο και αμέσως μου είπε ότι θα κοιμηθώ
απόψε στη γιαγιά. Ξαφνιασμένος από τη φράση που μου είπε η μαμά του εκείνη τη στιγμή
είπα :
- Γιατί να πάω στη γιαγιά; Θέλω να παίξω με το φίλο μου τον μπαρμπούλη.
Η μαμά μου απαντά νευριασμένη :
- Άλλες φορές πετούσες τη σκούφια σου , τώρα τι έπαθες;
Η μαμά με συνόδεψε στη γιαγιά. Η γιαγιά χάρηκε με την ξαφνική επίσκεψη. Τότε η μαμά είπε
στη γιαγιά ότι θα κοιμηθώ εκεί και εκείνη συμφώνησε. Τότε η μαμά έτρεξε γρήγορα στο σπίτι
της Λένας για να δει ποιος ήταν στο τηλέφωνο. Χτύπησε την πόρτα. Η Λένα άνοιξε. Καθόταν
μαζί με μπαρμπούλη. Εκείνος ομολόγησε ότι αυτός ήταν στο τηλέφωνο.» Στέλλα Στασινού
«- Μαμά γιατί να πάω στη γιαγιά ;

16. - Τιμολέων έχω μια δουλειά και πρέπει να πάω επειγόντως.
Μόλις το άκουσα αυτό υποψιάστηκα ότι κάτι δεν πάει καλά. Καθίσαμε λίγο ακόμη στη Λένα
και μετά η μαμά με πήγε στη γιαγιά. Εκείνη μου έδωσε ένα πιστόλι για να παίξω και πήγα
στον κήπο. Ξαφνικά πήγα μέσα και άκουσα τη γιαγιά να μιλά στο τηλέφωνο και να λέει :
- Δεν πρέπει να το μάθει αυτό ο Τιμολέων.
Όταν το έκλεισε τη ρώτησα :
- Γιαγιά , τι έγινε;
- Χμ... Τίποτα , τίποτα.
Μετά από μια ώρα ήρθε η μαμά, με πήρε και μετά μου είπε ότι σε λίγο θα έρθει να με πάρει ο
μπαμπάς και θα μου εμφανίσει μια έκπληξη. Μόλις ήρθε ο μπαμπάς με πήγε στο λούνα
παρκ και μετά γυρίσαμε σπίτι. Μόλις επιστρέψαμε στο σπίτι η μαμά μού είπε πως ο
μπαρμπούλης είναι καλά και ότι επιτέλους μπορεί να παίξει μαζί μου όλη μέρα.» Γιάννης
Τζιοβάρας
« Χτυπάει το τηλέφωνο. Το σηκώνει η μαμά :
- Ποιος είναι; Ναι... Τίμο , θα πρέπει να πας στη γιαγιά.
- Μα γιατί! Εγώ θέλω να μείνω με τη Λένα και το μωρό της.
- Μα εσύ πέθαινες για να πας στο σπίτι της γιαγιάς και τώρα δε θες; Μετά θα ξαναέρθεις
εδώ.
- Καλά , καλά . Θα πάω.
Αμέσως μόλις φτάσαμε στο σπίτι της γιαγιάς, ρώτησα τη γιαγιά αν μπορεί να με πάει στον
μπαρμπούλη.
- Δεν ξέρω αν μπορούμε να πάμε.
Πριν καλά καλά τελειώσει αυτά που έλεγε , χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν η κυρία με τα
άσπρα:
- Γεια σας είστε η γιαγιά του Τίμου;
- Ναι , γιατί;
- Μην τον αφήσετε να έρθει στο σπίτι του μπαρμπούλη.
- Καλά, αλλά γιατί;
- Γιατί ο μπαρμπούλης πέθανε και θα στεναχωρηθεί πολύ ο Τίμος.
Η γιαγιά έκλεισε το τηλέφωνο σιγά σιγά.
- Γιαγιά πότε θα με πας στο σπίτι του μπαρμπούλη;
- Δεν ξέρω , κάτσε λίγο να παίξεις και θα πάμε . Καθώς βγήκα στην αυλή, η γιαγιά βάζει
τα κλάματα, όμως την είδα.

17. - Γιαγιά , γιατί κλαις; ρώτησα.
- Θυμήθηκα τον παππού σου. Ήταν τόσο καλός και δεν πρόλαβες να τον γνωρίσεις ,
όπως τον μπαρμπούλη.
- Καλά , μα δε χάθηκε και ο κόσμος. Πάμε τώρα στον μπαρμπούλη.
Όταν πήγαμε στο σπίτι του μπαρμπούλη και τον είδαμε στο κρεβάτι , βάλαμε και οι δυο τα
κλάματα.» Κική Καλικατζαράκη
« Χτυπάει το τηλέφωνο και η μαμά το σηκώνει και λέει:
- Ναι , εντάξει θα στον φέρω. Έλα Τίμο , πάμε στη γιαγιά.
- Ω τι κρίμα , καλά πάμε, απάντησα. Πόσο θα μείνω στη γιαγιά;
Η μαμά δεν απάντησε. Τελικά φτάνουν στο σπίτι.
- Γεια σου γιαγιά.
Μετά από δύο ώρες, είπα στη γιαγιά να πάμε στον μπαρμπούλη.
Η μαμά παίρνει τηλέφωνο τη γιαγιά και της λέει να μην με αφήσει να έρθω στον
μπαρμπούλη. Η γιαγιά ξαφνιάζεται και το κλείνει. Αμέσως ετοιμάζεται και πηγαίνει να δει τι
συνέβη. Πήρε κι εμένα μαζί. Όταν φτάσαμε έβαλα τα κλάματα. Άφησα στον μπαρμπούλη
μερικά λουλούδια και είπα στη γιαγιά :
- Γιαγιά μου δίνεις εκείνη την κορνίζα;
- Ορίστε Τίμο. Να θυμάσαι κάτι, ο μπαρμπούλης τώρα μας βλέπει από ψηλά και
χαίρεται.» Αντρέας Κοπάτσι
« Χτυπάει το τηλέφωνο και η μαμά το σηκώνει. Ήταν η κυρία με τα άσπρα και της λέει :
- Μην αφήσεις τον Τίμο να έρθει σπίτι.
Η μαμά κοκκινισμένη , αφήνοντας κάτω το ακουστικό μου είπε στον ότι θα κοιμηθώ στο σπίτι
της γιαγιά του.
- Γιατί να κοιμηθώ στο σπίτι της γιαγιάς;
- Τι ρωτάς γιατί; Άλλες φορές πετάς τη σκούφια σου.
- Ναι αλλά τώρα προσέχω τον μπαρμπούλη. Εντάξει θα πάω στο σπίτι της γιαγιάς.
Όταν έφτασα στο σπίτι της γιαγιάς , εκείνη ευχαριστήθηκε τόσο πολύ που της έκανα μια
τέτοια έκπληξη. Εγώ όμως ήθελα να πάω στον μπαρμπούλη, όμως η γιαγιά δεν με άφηνε
γιατί ο μπαρμπούλη είχε φύγει για τον ουρανό.» Αντώνης Κόμης

18. « Χτυπάει το τηλέφωνο και η μαμά το σηκώνει. Ήταν η γυναίκα με τα άσπρα , η οποία είπε
στη μαμά να μην με αφήσει να ξαναπάω στον μπαρμπούλη , γιατί για την υπόλοιπη ζωή του
θα κοιμόταν πολύ βαθιά και δε θα ξαναξυπνούσε. Όμως η γυναίκα με τα άσπρα , μας είπε
ψέματα γιατί δεν ήθελε να ξαναπλησιάσω τον μπαρμπούλη. Ήθελε να με ξεφορτωθεί.»
Μαρία Γαργουλάκη.
«Χτύπησε το τηλέφωνο. Η μαμά το σήκωσε . Η φωνή από μέσα της είπε πως δεν έπρεπε να
πάω στον μπαρμπούλη σήμερα και θα έπρεπε να κοιμηθώ στη γιαγιά. Ήταν η νοσοκόμα του
μπαρμπούλη. Είπε στη μαμά πώς ο μπαρμπούλης ήταν πολύ άρρωστος και ότι τον πήγαν
στο νοσοκομείο. Αναγκάστηκα να πάω στο σπίτι της γιαγιάς. Το μωρό της Λένας έβαλε τα
κλάματα και η μαμά έκλεισε το τηλέφωνο. Όταν έφτασα στη γιαγιά ήμουν πολύ
στεναχωρημένος που δεν πήγα στον μπαρμπούλη. Έτσι η γιαγιά έβγαλε ένα παλιό μπαούλο
με παλιά πράγματα και έτσι με κράτησε απασχολημένο, για μερικά όμως λεπτά. Το άλλο
πρωί, πήγα στο σπίτι του μπαρμπούλη μα κανείς δεν ήταν εκεί. Έτρεξα στη μαμά μου
κλαίγοντας , για να μου πει πού ήταν ο μπαρμπούλης. Όμως κανείς δε μου έλεγε. Αγκάλιασα
σφιχτά τη μητέρα μου. Το απόγευμα επισκέφτηκα τον μπαρμπούλη στο νοσοκομείο και του
έπαιξα ένα τραγούδι για να ηρεμήσει. Από τότε τον επισκεπτόμουν κάθε πρωί. Όταν ο
μπαρμπούλης επέστρεψε στο σπίτι , χάρηκα τόσο πολύ που του έδωσα όλα μου τα
γλειφιτζούρια.» Νικολέττα Μπεκάκου
«Ένα γράμμα – Δημιουργικό γράψιμο»
Οι μαθητές αφού ολοκλήρωσαν με τις φανταστικές ιστορίες τους την περιπέτεια
των ηρώων του μυθιστορήματος, διάβασαν το πραγματικό τέλος της ιστορίας και ένιωσαν
έντονα συναισθήματα, μια και συνειδητοποίησαν το χαμό του μπαρμπούλη. Έμαθα από το
επόμενο κεφάλαιο ότι ο μπαρμπούλη είχε αφήσει ένα γράμμα στον μικρό Τιμολέοντα. Το
γράμμα αυτό ήταν αρκετά δύσκολο για τον μικρό Τίμο, γι’ αυτό καθώς του το διάβαζε η
μητέρα του εκείνος δεν κατάλαβε και πολλά πράγματα. Ζητήθηκε λοιπόν από τους μαθητές
να φανταστούν τι μπορεί να έγραψε ο παππούς στον Τιμολέοντα. Σε μία κατάσταση έντονου
συναισθηματισμού και αγωνίας, προφανώς, η επικοινωνία θα πρέπει να αναδειχθεί. Κανείς
δε θα ανησυχούσε για τα ορθογραφικά λάθη ή τα συντακτικά λάθη μιας και δεν εμποδίζουν

19. στην κατανόηση του μηνύματος. Ένα τέτοιο γράμμα δίνει αυτοπεποίθηση στους μαθητές οι
οποίοι ίσως να μην είναι και τόσο καλοί στο γραπτό λόγο.
Φύλλο εργασίας 5
«Ένα γράμμα»
Στο κεφάλαιο 18 , ο μπαρμπούλης αφήνει ένα γράμμα στον μικρό Τίμο για να το
διαβάσει, όμως εκείνος είναι πολύ μικρός για κάτι τέτοιο. Μπορείς να φανταστείς τι
να έλεγε το γράμμα που άφησε ο μπαρμπούλης στον Τιμολέοντα;
Μέσα στο φάκελο που ακολουθεί υπάρχουν τα γράμματα των μαθητών.

20. Γ’ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ
Μετά την Ανάγνωση
Όταν ολοκληρώθηκε η ανάγνωση του μυθιστορήματος, ζητήθηκε από τους
μαθητές να κατασκευάσουν το δικό τους εξώφυλλο, χρησιμοποιώντας τη φαντασία τους , ώστε
οι ίδιοι οι μαθητές να αποδώσουν καλλιτεχνικά και να ερμηνεύσουν με το δικό τους τρόπο αυτά
που διάβασαν στο μυθιστόρημα. Το να ζητείται από τους μαθητές να δημιουργήσουν το δικό
τους εξώφυλλο για το βιβλίο που διαβάζουν είναι ένας τρόπος για να αποκρυσταλλώνουν μία
συνολική γνώμη για το λογοτεχνικό έργο, το οποίο μόλις έχουν διαβάσει. Η δραστηριότητα
αυτή έγινε ομαδικά σε μικρές ομάδες, ώστε να φαίνεται η προσωπική γνώμη του κάθε μαθητή
για το έργο που μόλις διάβασε.
Δόθηκε στους μαθητές ένα πλαίσιο ότι εργάζονται στον τομέα εικονογράφησης
και τους ζητείται από τον εκδότη να φτιάξουν ένα εξώφυλλο που θα παρουσιάζει το πνεύμα του
βιβλίου όπως επίσης και ότι θα πρέπει να αρέσει στους ενδεχόμενους αναγνώστες.
Υποστηρίχθηκαν οι μαθητές εκείνοι που δεν ήταν και τόσο σίγουροι για τις
καλλιτεχνικές τους δυνατότητες. Παράλληλα οι μαθητές είχαν στη διάθεσή τους αρκετές
διαφορετικές μεθόδους δημιουργίας ενός εξωφύλλου.
Όταν όλοι οι μαθητές ολοκλήρωσαν τα εξώφυλλά τους, έγινε μια έκθεση στην τάξη όπου ο
κάθε ομάδα παρουσίασε στην υπόλοιπη τάξη το σχέδιό της και μίλησε για το τι θέλουν να
δείξει και γιατί επέλεξε αυτά τα σχέδια. Η υπόλοιπη τάξη έκανε ερωτήσεις για το κάθε σχέδιο,
όπως και συνέκρινε τα σχέδια μεταξύ τους, βρήκε ομοιότητες, διαφορές και ακόμα ανακάλυψε
από πού επηρεάστηκε κάθε ομάδα.
Φύλλο εργασίας 6
«Δημιούργησε το δικό σου εξώφυλλο»
Η ομάδα σας εργάζεται σε έναν Εκδοτικό Οίκο , στον τομέα της εικονογράφησης. Ο
Εκδότης σας σάς ζητά να φτιάξετε ένα εξώφυλλο που θα παρουσιάζει το πνεύμα του
βιβλίου , όπως επίσης θα πρέπει να αρέσει εξίσου στους ενδεχόμενους αναγνώστες.
(Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το δικό σας τίτλο και ότι άλλο νομίζετε αναγκαίο)
Παρακάτω παρουσιάζονται τα εξώφυλλα των μαθητών.

21. «Καρτ – Ποστάλ»
Τέλος οι μαθητές κατασκεύασαν μια καρτ ποστάλ με θέμα το περιεχόμενο του
βιβλίου. Κάλυψαν την μπροστινή πλευρά της κάρτας τους με εικόνες του βιβλίου τις οποίες
σχεδίασαν ή με άλλα δικά τους σχέδια. Στην πίσω πλευρά παρουσίασαν περιληπτικά την
ιστορία που διάβασαν. Στα πλαίσια , λοιπόν, παραγωγής γραπτού λόγου , τους ζητήθηκε να
στείλουν αυτήν την κάρτα με το περιεχόμενο του βιβλίου σε ένα οικείο πρόσωπο. Η πρόκληση
στην άσκηση αυτή είναι να μπορέσουν οι μαθητές να δώσουν την εκτίμησή τους για το
λογοτεχνικό έργο, όχι σε μεγάλη έκταση αλλά περιορισμένα. Ζητήθηκε από τους μαθητές να
γράψουν αναφερόμενοι στο βιβλίο μία παράγραφο 50 περίπου λέξεων. Αυτό έγινε αφού οι
μαθητές επέλεξαν μια κάρτα, η οποία από τη μία πλευρά παρουσιάζει κάτι ανάλογο με το θέμα
του βιβλίου και από την άλλη υπάρχει χώρος ώστε οι μαθητές να γράψουν την παράγραφό τους.
Μια τέτοια εργασία βοηθάει στην πλήρη κατανόηση του κειμένου από τους μαθητές.
Φύλλο Εργασίας 7
«Καρτ – Ποστάλ»
Να κατασκευάσεις μια καρτ – ποστάλ με θέμα το περιεχόμενο του βιβλίου .
Στον παρακάτω φάκελο βρίσκονται οι κάρτες των μαθητών.

22. Βιβλιογραφία
1) Κ.Π.ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ , «Παιδαγωγική της Λογοτεχνίας», εκδ. Γρηγόρης,
Αθήνα 2001
2) ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ-ΓΚΙΒΑΛΟΥ, «Το θαυμαστό ταξίδι, Μελέτες για την
παιδική λογοτεχνία», εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1995
3) Ε.Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ «Τι προσδοκούμε από τη Λογοτεχνία», «Η Παιδεία,
το μεγάλο μας πρόβλημα», εκδ. Δωδώνη , Αθήνα 1976
4) ΜΑΡΘΑ ΚΑΡΠΟΖΗΛΟΥ, «Το παιδί στη χώρα των βιβλίων», εκδ.
Καστανιώτη, Αθήνα 1999
5) MICHAEL J. MARNANE, JAMES R. K. HEINEN, “Fostering moral
growth through teaching literature”, εκδ. Clearing house
6) ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, «Δημοτικό σχολείο και λογοτεχνία : οι
συνθήκες μιας διαρκούς αντίφασης» τεύχος 79, Αυγ. Οκτ. 2006
7) ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ – ΓΚΙΒΑΛΟΥ , «Με συντροφιά την καλή λογοτεχνία. Ο
ρόλος του σχολείου στη σχέση του παιδιού με το βιβλίο», εφημ. Καθημερινή,
Αφιέρωμα : Το παιδικό βιβλίο, 29/03/1998
8) H.L.B. MOODY, “The teaching of literature” , εκδ. Longman, 1971
9) ΒΕΝΕΤΙΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ – ΕΛΕΝΗ ΧΟΝΤΟΛΙΔΟΥ, «Λογοτεχνία και
Εκπαίδευση» , εκδ. Τυπωθήτω Γ. Δάρδανος, Αθήνα 1999
10) ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ
11) ΗΛΙΑΣ ΜΑΤΣΑΓΓΟΥΡΑΣ , «Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και
μάθηση», εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2008