Tugasan 1 GSB1012

1. 1
1.0 Pengenalan
Masyarakat Malaysia amat mementingkan kesantunan dalam segala aspek terutama
sekali dari aspek penggunaan bahasa. Seseorang yang tidak mempunyai kesantunan dalam
berbahasa sebenarnya telah menampilkan akhlak buruk dan sikap tidak berbudi bahasanya
hanya melalui lisannya sahaja. Dengan adanya kesantunan bahasa dan budi bahasa, kita
akan dihormati dan disegani oleh orang ramai kerana ia menunjukkan diri kita yang sangat
mementingkan adab dalam berkata-kata. Beberapa tokoh telah mengemukakan beberapa
pendapat berkenaan apakah yang dimaksudkan dengan kesantunan bahasa dan disertai
dengan perkaitan budi bahasa masyarakat Malaysia.
2.0 Konsep Budi Bahasa dalam Masyarakat Malaysia
Menurut Kamus Dewan (2007), budi mempunyai beberapa pengertian. Budi dikaitkan
dengan erti berakal atau sifat baik, perbuatan santun, kebajikan, dan kebijaksanaan. Budi
juga dikaitakan dengan sifat baik, perbuatan baik atau kelakuan baik.
Bahasa pula ditakrifkan sebagai sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat
perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia, khususnya medium komunikasi
antara individu dengan individu lain. Dalam konteks ini, bahasa merupakan percakapan
yang baik, tingkah laku yang beradab atau sopan santun.
Budi dan Bahasa ialah dua perkataan yang begitu sinonim yang kerap datang bersama
sehingga lahir perkataan budi bahasa. Budi bahasa ialah unsur penting dalam kehidupan
rakyat Malaysia yang diasaskan daripada tingkah laku dan penggunaan kata-kata yang
dipilih dengan cermat. (Amat Juhari Moain, 2001:286)
Apabila budi digabungkan dengan bahasa, maka lahirlah satu pengertian yang jelas,
iaitu percakapan yang baik yang mengandungi tutur kata sempurna dan menyenangkan,
penuh dengan sifat-sifat menghormati pihak lain, bersopan santun diiringi dengan akhlak
mulia. Slogan berkaitan budi bahasa yang melekat di kepala masyarakat Malaysia sehingga
ke hari ini adalah “budi bahasa, budaya kita” yang menunjukkan budi bahasa merupakan
sebahagian daripada budaya masyarakat Malaysia yang berbilang kaum.
3.0 Konsep Kesantunan Bahasa
Menurut Nolan (1983:96), kesantunan itu berlaku apabila kontrak perbualan digunakan
oleh penutur dan pendengar sebagai usaha untuk mengekalkan komunikasi yang harmoni
tanpa menimbulkan sebarang konflik. Berdasarkan pentaksiran makna kesantunan yang
diberikan oleh beberapa pengkaji, dapatlah disimpulkan bahawa kesantunan merupakan

2. 2
penggunaan kata-kata yang sesuai, tidak menimbulkan konflik dan sentiasa menjaga air
muka pendengar. Ini bererti bahawa pentakrifan makna kesantunan hanya berfokus pada
penjagaan muka peserta sewaktu berlangsungnya perbualan dengan menggunakan strategi
berbahasa yang mampu mengekalkan keharmonian semasa perbualan.
Konsep bahasa dalam masyarakat melayu begitu penting sehingga dikatakan bahasa
tidak dijual beli dan hilang bahasa maka hilanglah bangsa. Orang melayu juga mengatakan
bahasa menunjukkan bangsa yang menjelaskan bahawa orang Melayu meletakkan bahasa
sebagai suatu perkara utama bagi menggambarkan bangsanya. Peribadi seseorang dapat
dinilai menerusi bahasanya, kalau bahasanya santun dan halus, maka dia dikatakan berbudi
bahasa, sebaliknya kalau bahasa yang digunakan adalah kasar dan tidak menyenangkan
pendengar, maka dia dikatakan kurang ajar.
4.0 Model-Model Kesantunan
Beberapa model kesantunan telah dikemukakan oleh beberapa sarjana luar negara
mahupun sarjana tempatan untuk menganalisis aspek kesantunan.
4.1 Model Kesantunan Lakoff (1975)
Lakoff (1975) mengatakan yang kesantunan ialah perlakuan yang
mengurangkan pergeseran dalam sesuatu interaksi. Lakoff telah mengemukakan tiga
peraturan yang harus dipatuhi sekiranya mereka yang terlibat dalam sesuatu
perbualan ingin mengekalkan keharmonian perbualan. Antara peraturan tersebut
ialah:
Rajah 1: Peraturan Perbualan Model Kesantunan Lakoff
‘Jangan Memaksa’ merupakan satu peraturan yang digunakan dalam
mengekalkan kesantunan secara formal yang diperlukan untuk mengekalkan jarak
antara pendengar dengan penutur.
Jangan
memaksa
Berikan Pilihan
Jadikan
Pendengar
Selesa

3. 3
Manakala, ‘Berikan Pilihan’ pula merupakan peraturan yang digunakan dalam
situasi yang tidak formal. Cara ini memberi peluang kepada pendengar untuk
membuat pilihan sama ada mahu menerima sebarang permintaan atau menolaknya
dan diberi pilihan untuk berfikir serta bertindak.
Peraturan ketiga iaitu ‘Jadikan Pendengar Selesa’ yang dijangkakan akan
dapat merapatkan hubungan baik antara penutur dengan pendengar. Cara ini akan
menonjolkan perasaan dan sikap positif penutur terhadap pendengar.
Melalui Model ini, saya mendapati bahawa kesantunan yang dikategorikan
kepada tiga peraturan ini berkait rapat dengan budi bahasa. Peraturan pertama yang
menjelaskan ‘jangan memaksa’ dapat diterampilkan apabila seseorang
menggunakan perkataan ‘tolong’ atau ‘bolehkah saya’ dalam awalan ayat yang
menunjukkan budi bahasa dalam perbualan. Manakala, peraturan kedua
menyatakan ‘berikan pilihan’ yang selalu digunakan seperti ‘silalah pilih sayur mana
yang puan ingin beli?’ yang menunjukkan budi bahasa meskipun dalam berniaga.
Peraturan yang ketiga menyatakan ‘jadikan pendengar selesa’ seperti tidak bercerita
isu-isu yang sensetif dan mengguris hati seperti bertanyakan soalan ‘bila nak
kahwin?’.
4.2 Model Perlakuan Politik Verbal Janney dan Arndt (1992)
Janney dan Arndt (1992:22) membahagikan kesantunan kepada dua bentuk,
iaitu kesantunan sosial dan berhemah.
Kesantunan sosial dikatakan berpunca daripada kehendak manusia menjalin
suatu bentuk interaksi yang lancar. Mereka menganggap perlakuan manusia
selalunya berasaskan jangkaan yang boleh melahirkan keselarasan sosial serta
pengekalan komunikasi. Fungsi kesantunan sosial adalah untuk membentuk strategi
perlakuan yang lemah-lembut dan berulang-ulang dalam situasi sosial.
Berhemah pula berpunca daripada kehendak manusia untuk menyelamatkan
muka memandangkan manusia berasa risau sekiranya berlaku sesuatu yang boleh
menyebabkan kehilangan muka (losing face). Konsep face dalam budaya barat
mempunyai peranan semasa, yakni semasa komunikasi sedang berlaku. Dalam
sesuatu interaksi sosial, manusia saling bergantung dan berharap agar mampu
mengekalkan kerjasama dan menyeimbangkan rasa hormat untuk mengekalkan
muka. Berhemah bukan sekadar bertujuan untuk mengelakkan konflik malahan
merupakan perlakuan sosial yang betul yang melibatkan empati kepada orang lain.
Berhemah dalam sesuatu budaya melibatkan perlakuan verbal dan bukan verbal.
Berhemah berfokus pada dua asas kehendak muka, iaitu:

4. 4
Rajah 4: Dua Asas Kehendak Muka Dalam Berhemah
Melalui model ini, saya mendapati bahawa tokoh ini membahagikan
kesantunan kepada dua bentuk yang mana juga berhubung kait dengan aspek budi
bahasa. Bentuk kesantunan pertama iaitu kesantunan sosial menerapkan strategi
perlakuan yang lemah-lembut dan berulang-ulang dalam situasi sosial seperti kerap
mengucapkan ‘terima kasih’ dengan nada suara yang lembut. Bentuk kesantunan
kedua iaitu berhemah yakni menjaga muka iaitu nilai sosial positif ketika dalam
berkomunikasi iaitu bertindak dengan mengelakkan sesuatu keadaan yang
mengancam muka seperti meminta maaf untuk membaiki kesalahan .
4.3 Model Asmah (2000)
Asmah Haji Omar ada menyebut hal tentang Kesantunan Asas dan
Kesantunan Berkendala (2000:91). Kesantunan Asas merupakan merupakan
kesantunan sedia ada yang menjadi pedoman kepada ahli masyarakat dalam
pergaulan untuk berhubung antara satu sama lain dengan cara menunjukkan sikap
berbaik-baik antara mereka seperti penekanan dalam ajaran agama. Manakala
Kesantunan Berkendala merupakan usaha yang dilakukan dalam sesuatu interaksi
dengan menekankan kendala-kendala tertentu, iaitu:
1. Kehendak untuk tidak
dihalang, bebas
memastikan diri tidak
diganggu dan memelihara
hak peribadi
2. Kehendak supaya
diterima, dihargai
atau dihormati oleh
pihak lain

5. 5
Rajah 2: Kendala-Kendala Yang Ditekankan Dalam Interaksi
Kesantunan Berkendala ini menekankan perhatian terhadap peranan sosial pihak yang
terlibat dalam percakapan, latar belakang percakapan, judul percakapan, sebab dan
cara percakapan, serta penyesuaian peraturan pertuturan dengan keadaan itu.
Asmah berpandangan bahawa Kesantunan Asas ada perkaitan dengan didikan awal
yang diterima oleh seseorang manakala Kesantunan Berkendala sebagai strategi yang
merupakan tambahan kepada Kesantunan Asas. Sehubungan itu, beliau merumuskan
bahawa Kesantunan Berkendala ialah kesantunan asas yang diserta degan strategi
komunikasi.
Asmah mengemukakan beberapa strategi komunikasi yang santun dalam
perbincangan (2000:93). Strategi yang dianggap menandai kesantunan melibatkan
faktor-faktor yang berikut:
kendala-kendalayang
ditekankan
Taraf dan peranan orang yang bercakap dengan kita
Di mana dan bagaimana keadaan percakapan itu berlaku
Apa yang dipercakapkan
Mengapa percakapan itu berlaku
Cara percakapan itu disampaikan (bersemuka, telefon, telesidang
dan sebagainya)

6. 6
Rajah 3: Faktor-Faktor Dalam Strategi Yang Menandai Kesantunan
Melalui model Asmah (2000), dapat disimpulkan bahawa beliau membahagikan
kesantunan kepada dua iaitu Kesantunan Asas dan Kesantunan Berkala yang mana juga
berhubung kait dengan aspek budi bahasa. Kesantunan Asas merupakan kesantunan yang
menjadi tuntutan dalam kehidupan seperti yang dijelaskan dalam hadith Nabi SAW iaitu
“Barang siapa yang beriman kepada Allah dan hari akhirat, maka hendaklah berkata baik
atau lebih baik diam”, yang mana dalam hadith ini, ia menekankan budi bahasa dalam
pertuturan. Kesantunan Berkendala pula merujuk kepada strategi tambahan seperti taraf
seseorang, sebagai contoh membongkokkan badan ketika melintas dan berbudi bahasa
dengan orang yang lebih tua sebagai tanda hormat selaku orang yang lebih muda.
5.0 Rumusan
Intipatinya, masyarakat Malaysia mulai sedar akan kepentingan kesantunan
berbahasa dan berbudi bahasa yang menjadi satu simbol peradapan dalam berkomunikasi.
Tokoh-tokoh memberikan pendapat-pendapat mereka berkenaan kesantunan berbahasa
yang berasaskan budi bahasa dan kesemuanya menjelaskan makna yang seiring iaitu
berkaitan keharmonian dalam bersosial melalui lisan. Setiap manusia perlu menunjukkan
kesantunan bukan sekadar dari aspek bertutur tetapi dari apa jua yang kita lakukan sehari-
harian, dari kita bangun tidur hingga kita kembali tidur semula dan itu kesemuanya
memerlukan kesantunan.
Faktor-faktordalamstrategi
yangmenandaikesantunan
Pengakuan adanya perkaitan peranan
antara peserta yang terlibat dalam
rundingan
Kesedaran terhadap perbezaan taraf
sosial di kalangan peserta
Kesedaran akan kuasa yang ada pada
sesuatu peranan
Menjaga air muka
Kepatuhan pada tajuk dan peraturan
rundingan

7. 7
Rujukan
Asmah Haji Omar(2007). Kesantunan bahasa dalam pengurusan pentadbiran dan media.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Dr.Nazariyah Sani.Husin Fateh Din. (2015). Kesantunan Masyarakat Malaysia. Kuala
Lumpur.Sasbadi Sdn.Bhd.
Faridah Abdullah. (2016). Kesantunan Berbahasa. Diakses pada Julai 28, 2019 daripada
https://www.slideshare.net/mobile/FaridahAbdullah/kesantunan-berbahasa-1
Indirawati Zahid.Arina Johari. (2018). Kesantunan Melayu: Analisis Konteks Perbualan
Dalam Rancangan Bual Bicara. Diakses pada Ogos 5, 2019 daripada
https://umexpert.um.edu.my/file/publication/00001253_165690_79007.pdf
Kamus Dewan Bahasa.(2007). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Lakoff. (1975). Takrifan Kesantunan Daripada Tokoh-tokoh Dunia. Diakses pada Ogos 5,
2019 daripada https://kesantunanipgktik02.wordpress.com/2015/08/24/kesantunan-
berbahasa-minggu-4-takrifan-kesantunan-daripada-tokoh-tokoh-dunia/
Noriati A. Rashid. (2007). Kesantunan Orang Melayu Dalam Majlis Pertunangan Edisi Kedua
Edisi Kedua. Kuala Lumpur: Affluent Master Sdn.Bhd.
Worawit Baru@Haji Ahmad Idris. (2004). Pemikiran Melayu Tradisi Dan Kesinambungan.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.