1. Lejen sindromu
Genetiklər güman edirlər ki, yer kürəsinin müasir sakinlərindən hər biri öz
genotipində 10-15 irsi xəstəlik əmələ gətirən resessiv mutasiyaların
daşıyıcısıdırlar, lakin heteroziqot vəziyyətdə olduqları üçün xəstələnmirlər.
Məhz bu səbəbdənyaxın qohum nikahları olduqca təhlükəlidir, çünki eyni
nəsildən olan valideynlərdə xəstəliyin fenotipcə üzə çıxma ehtimalı böyükdür.
Mutasiyalar – dezoksiribonuklein turşusu (DNT) molekulunda olan təsadüfi
pozuntulardır. Onların əksəriyyəti fenotipdə üzə çıxdıqdansonraorqanizmdən
uzaqlaşdırırlar və özündan heç bir iz qoymurlar. Lakin valideynlərin cinsiyyət
hüceyrələrində yaranan mutasiyalar isə onların uşaqlarına ötürülə bilər. Bu
zaman tez-tez ciddi xəstəliklərə rast gəlinir. 1000-dən çoxxəstəlik genlərdə olan
mutasiyalar ilə bağlıdır.
Genlərdə yaranan mutasiyalar ilə əlaqədər olan xəstəliklərdən biri də Lejen
sindromudur. Bu sindromu 1963-cü ildə fransız pediatr, genetik, təbiət elmləri
doktoru, kral tibb cəmiyyətin və Amerika elmlər akademiyasının üzvi Jerom
Lejen təsvir etdi. Bundan başqa J.Lejen Daun xəstəliyinin səbəbini tapmış və
translokasiya hadisələrini təsvir etmişdi. Xəstəliyin patoloji əlamətlərindən ən
çox pişik miyovlamasını xatırladan spesifik ağlama müşahidə edildiyi üçün
Lejen sindromunu “pişik çığırtısı”sindromu (cri-du-chat) da adlandırırlar.
Feno-kariotip analiz göstərir ki, xəstəliyin yaranmasının əsas səbəbibeşinci
autosomun qısaçiyninin uc hissəsinin delesiyasıdır. Sitogenetik qısaçiyninin
tam delesiyasına və ya onun özünün bir hissəsinin itirilməsinə nadir hallarda rast
gəlinir. Sindromun klinik olaraq tam inkişafı xromosomun qısaçiynindəki kiçik
bir sahənin 5p.(15.1-15.2) delesiyasından asılıdır. Sadədelesiya ilə yanaşı, bu
sindrom halqaşəkilli xromosomların olması, delesiyaya görə mozaiklik, 5-ci
xromosomun qorxulu sahəsinin itməsi ilə qısaçiynin resiprok translokasiyası
hesabına yaranır. Sindromun klinik əlamətlərinin bəzi dəyişkənlikləri
xromosomun çatışmayan sahəsinin ölçülərindən asılıdır.
Cri du chat zamanı tipik ağlamanı 5p15.3 geni idarə edir.Sindromun əmələ
gəldiyi bölgədə xəritələnmiş Semaphorine F (SEMA5A) və Delta
catenin(CTNND2) olaraq adlandırılmış iki gen Cri du chat sindromlu xəstələrin
əqli inkişafı ilə çoxgüman ki,əlaqəlidir.Bundan başqatelomeraz revers
2. transkriptaz(hTERT) geninin yerləşdiyi 5p.15.33 lokusu bu sindromun
fenotipini dəyişdirmədə iştirak etdiyi güman edilir.
Təzə doğulmuş uşaqlar arasında sindromun rastgəlmə tezliyi 1:3000-ə
bərabərdir. Daun sindromundan fərqli olaraq Lejen sindromlu uşaqların
doğulma tezliyi valideynlərin yaşından asılı deyil.
Lejen sindromlu xəstələrin ömrünün uzunluğu anadangəlmə qüsurların ağırlıq
dərəcəsindən asılıdır. Xəstələrin əksəriyyəti birinci il ölür. 10%-ə qədəri 10 ilə
qədər yaşayır. Nadir hallarda xəstələr 50 il və daha artıq yaşaya bilirlər.
Delesiyalarla əlaqədər yaranan sindromlar üçün bu xəstəliyin rastgəlmə tezliyi
çox yüksəkdir və 1:45000 nisbətindədir. Hal hazırda yüzlərlə belə xəstələr
məlumdur. Ona görə də sindromun sitogenetik və klinik xüsusiyyətləri yaxşı
öyrənilmişdir.
Amniosentez tətqiqat üsulu ilə hamiləlik vaxtı rüşeymin kariotipi
müəyyənləşdirilir. Valideynlərdən birində tarazlaşdırılmış translokasiya
həmçinin translokasiyaya malik olan şəxslərin üzə çıxardılması məqsədi ilə
onun qan qohumlarında kariotipin tətqiqatı aparılır.
Lejen sindromulu uşaqlar bir çox hallarda aşağı çəkiylə (2500 q.-qədər)
doğulurlar. Pişik miyovlamasını xatırladan səsin spesifik tembriləri sindromun
daimi əlamətidir. Hətta bu səs uzun vaxt davam edir. Səsin əsas səbəbi burun-
udlaq və qırtlağın tam formalaşmaması ilə əlaqədardır. Larinqoskopiya vaxtı
qırtlağın müəyyən edilən xüsusiyyəti əsasən, kiçik süst qırtlaq qapağının
olmasıdır. Bu zaman səs çatın üstündən düşə bilər. Səs tellərində heç bir
dəyişiklik baş vermir. Rentgenologiyada səs tellərinin üstündəki hava
boşluğunun həcminin azalması qeyd edilir.
Yaşla əlaqədər səsin tembriləri normallaşsa da, sonradan fışıltıya oxşar səs
əmələ gəlir. Bu havanın keçməsiylə əmələ gələn səsdir.
5-p qismən sindromlu monosomiyalı xəstələr üçün əsas klinik əlamətlər başqa
sindromlarda olduğundan fərqlidir. Belə xəstələr üçün mikrosefallıq, üzün yastı
və dəyirmi formada olması, katarakta, kriptorixizm, hipospadiya,epikardiyum
qatları,qipertelarizm (geniş yerbəyer edilmiş gözlər), epikantus (gözün daxili
kənarında qırış), bir qədər yastılanmış burun, aşağıda yerləşən qulaq
balıqqulaqları, qanadşəkilli qırışları formalaşdıran artıq dəriylə kiçik alt çənə və
3. qısaboynun olması, burun-udlağın və qırtlağın tam formalaşmaması mədədə və
bağırsaqlarda zədələnmələr əqli inkişafda gerilik, anadan gəlmə olan daxili
orqanların inkişafının anomaliyalarından ürəyin və damarların inkişaf qüsurları
və s. ən çox rast gələn əlamətlərdir. Bəzi hallarda isə müvəqqəti və ya daimi
çəpgözlülük, astiqmatizm, göz dibinin dəyişikləri xüsusi halda torlu qişanın
mərkəzlərinin piqmentsizləşdirilmiş və həmçinin sinirlərin görünən artofiyası
müşahidə edilir. Oğlanlarda qipospadiya tez-tez olur. Lejen sindromuyla təzə
doğulmuş uşaqlar üçün tipik ümumi əzələ hipotoniyası adətən 1 il ərzində qalır.
Lejen sindromlu bütün uşaqlarda əqli geriliklə yanaşı, fiziki inkişafda da gerilik
müşahidə olunur.
Cri du chat sindromunun digər əlamətləri isə belədir:
Udma və çeynəmədə yaranan çətinliklər səbəbindən qidalanma
problemi,anadangəlmə zəif çəki və böyümə,psixomotor gerilik,vəhşilik,tez-tez
təkrar edilən hərəkətlər kimi əmələ gələn davranış problemləri,vaxtaşırı
dəyişiləbilən sabit olmayan sifət quruluşu,qəbizlik,barmaqlar arasında qismi
pərdə,gözlərarası məsafənin böyük olması və s.
Lejen sindromlu xəstələrin psixomotorinkişafı və mental vəziyyətləri də
inkişafdan qalmışdır.Adətən uşaqlar yeriməyi 4 yaşına kimi öyrənirlər və yetkin
mərhələdə isə onun intellektual əmsalı 20 xalla qiymətləndirilir.
Bundan başqauşaqlara erkən dövrlərdə psixoloji və davranış müalicələri tətbiq
olunmalıdır. Sindromu daşıyan uşaqların bir çoxu tərbiyələndirmə yolu ilə
özlərinə baxacaq səviyyəyə gələnə qədər ictimai inkişaf göstərə bilər.
Lejen sindromunun ayrıca müalicə üsulu yoxdur.Sindromun səbəb olduğu
anomaliyaların müalicəsi əsasən siptomatik üsulla aparılır. Bu zaman
psixomotor inkişafı stimulaşdıran vasitələr: masaj və gimnastika tətbiq
edilir.Bundan başqauşaqlara ilkin mərhələlərdə nitq və davranış xüsusiyyətləri
ilə bağlı terapiya tətbiq edilməlidir.
Müalicə profilaktikada isə xəstə uşağı olan valideynlərin kariotipinin təyininə
əsaslanır. İstənilən yaşlı insanda, həmçinin uşaqlıq daxilində genetik testlərin
köməyi ilə bu və ya digər xəstəliyə meyli təyin etmək olar. Bu halda xəstəliyin
yalnız müəyyən edilmiş geni təyin edilir. Bu genlər əlverişli şəraitdə normaldır,
yalnız əlverişsiz şəraitdə düşdükdəfenotipcə bir çox xəstəliklərə səbəb ola bilər.
