MedVet module 6 part 1 nl

MODULE 6:
VROEGTIJDIGE INTERVENTIEONDERSTEUNING EN PREVENTIE
VAN KINDERVERLATING
DEEL 1
MedVETsupport
Training programma
Cerebral Palsy Türkiye, Turkey

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
INHOUD:
1. Wat is vroegtijdig ingrijpen?
1.1. Screening, identificatie en beoordeling bij
vroegtijdige interventie
1.2. Diensten voor vroegtijdige
interventieondersteuning
2. Wie heeft er behoefte aan vroegtijdige
interventieondersteuning?
2.1. Landenspecifiek mechanisme
2.2. Gezins-
/economische/gezondheidsrisicofactoren
2.3 Sociale en economische voordelen van
vroegtijdig ingrijpen
2.3. Stress van de familie
3.3. Stress van de familie
3.3.1. Familiestress veroorzaakt door de speciale
toestand van de baby/kind
3.3.2. Effecten van gezinsstress op het
ontwikkelingsresultaat
3.3.3. Beheer van de stress van het gezin
3.4. Belang van vroegtijdige interventiesteun
3.4.1. Plasticiteit van de hersenen
3.4.2. Neuronale rijping
3.5. Preventie van het in de steek laten van kinderen
7. Referenties
2

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
VROEGTIJDIGE
INTERVENTIEONDERSTEUNING
Inleiding
Module 1 bestaat uit 2 delen. Het eerste deel gaat over de vroegtijdige
interventieondersteuning. Het tweede deel is het voorkomen van het in de steek laten
van kinderen.
Vroegtijdige interventieondersteuning
In het eerste deel zullen de leerlingen de antwoorden op deze vragen kunnen vinden:
• Wat is vroegtijdige interventieondersteuning
• Wat bestaat er uit
• Wie heeft er behoefte aan vroegtijdige interventieondersteuning
• Hoe de baby's/kleuters die gericht zijn op vroegtijdige interventieondersteuning te beoordelen en op te
volgen
• Wat zijn de diensten van vroegtijdige interventieondersteuning
Vroegtijdige interventieondersteuning is voor baby's/kleuters vanaf de geboorte tot de
leeftijd van 3 jaar. De periode van 0-3 jaar wordt gekenmerkt door de snelste
ontwikkeling van de hersenen.
3

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
VROEGTIJDIGE
Ondersteuningen en therapieën die in deze periode worden gemaakt zijn
essentieel voor de ontwikkeling van het potentieel van het kind. Deze
module geeft ook informatie over de neurologische en fysiologische
veranderingen in de hersenen tijdens deze periode.
Leerlingen van deze module zullen de nodige kennis verwerven om
vroegtijdige interventieondersteuning te bieden, wat sociale en economische
voordelen zal opleveren voor de ouders en de gemeenschap als geheel.
Voorkoming van het in de steek laten van kinderen
Het tweede deel is het voorkomen van het in de steek laten van kinderen. Er
wordt informatie verstrekt over de risicofactoren en de strategieën om te
voorkomen dat kinderen in de steek worden gelaten door ouders van
kinderen met een beperking.
4

MODULE 1:
VROEGTIJDIGE INTERVENTIEONDERSTEUNING
DEEL 1
MedVETsupport
Training programme
Cerebral Palsy Türkiye, Turkey

1. Wat is vroegtijdige
interventie?
6

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1. WAT IS VROEGTIJDIGE INTERVENTIE?
 Early Intervention (EI) is de term die wordt gebruikt om de diensten en ondersteuning te
beschrijven die beschikbaar zijn voor baby's en jonge kinderen met een
ontwikkelingsachterstand en een beperking en hun gezinnen.
 EI omvat; screening, identificatie, beoordeling en ondersteunende diensten voor interventie.
 Elke baby/peuter en zijn/haar familie die een vroegtijdige interventie nodig heeft, heeft het
recht om zo snel mogelijk EI-ondersteunende diensten te ontvangen.
 Het is zeer belangrijk dat de baby's in de eerste jaren hun ontwikkelingspotentieel bereiken..
7

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1. WAT IS VROEGTIJDIGE INTERVENTIE?
 Het brein van een mens ontwikkelt zich in de
eerste 3 levensjaren sneller dan ooit tevoren.
 Communicatie, milieu, spel, voeding, enz. zijn
allemaal van invloed op de ontwikkeling van de
hersenen.
 Tijdens deze periode moet de ontwikkeling van de
baby positief worden ondersteund.
 Met de vroege interventie wordt beoogd bij te
dragen aan het "welzijn" in een toekomstig leven
door de baby's/kleuters en hun gezinnen te
ondersteunen met een geïntegreerde aanpak in
de vroege periode..
8

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1.1. SCREENING, IDENTIFICATIE EN
BEOORDELING BIJ VROEGTIJDIGE
INTERVENTIE
De eerste en belangrijkste stappen voor vroegtijdige interventie zijn screening
en identificatie.
Vroegtijdige opsporing maakt het mogelijk om zo vroeg mogelijk te beginnen
met vroegtijdige interventie.
Ontwikkelingsscreening wordt routinematig uitgevoerd in landen waar
vroegtijdige interventie een systeem is.
Ontwikkeling is het vermogen van het kind om vaardigheden te verwerven op
alle gebieden in zijn of haar leven vanaf de geboorte tot aan de
volwassenheid.
9

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De ontwikkeling van het kind wordt over het algemeen beoordeeld op 5 gebieden :
 Fysiek / motorisch: zicht, gehoor, grove motor (rollen, kruipen, lopen, etc.), fijne
motor (knoopsluiting, schrijven, gebruik van vork en lepel, etc.)
 Cognitief: begrijpen, leren, denken, geheugen, etc.
 Sociaal-emotioneel: communicatie met anderen, aanpassing aan het sociale
leven, regulering, enz.
 Spraak en taal: begrijpen en gebruiken van taal, lezen en communiceren
 Zintuiglijke verwerking: effectieve registratie van de zintuigen in de omgeving en
het omzetten van de zintuigen in passende motorische en gedragsreacties
INTERVENTIE
10

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ontwikkelingsachterstand wordt gedefinieerd als een vertraging in twee of meer
ontwikkelingsdomeinen van de bruto / fijne motoriek, spraak / taal, cognitie, sociale /
persoonlijke en activiteiten van het dagelijks leven, die kinderen onder de leeftijd van 5
jaar (Mithyantha R. 2017).
Ontwikkelingsscreening is zeer belangrijk om ontwikkelingsachterstanden op te sporen.
De American Academy of Paediatrics beveelt ontwikkelings- en gedragsscreening aan
voor alle kinderen tijdens regelmatige bezoeken op deze leeftijden :
 9 maanden
 18 maanden
 24 of 30 maanden
INTERVENTIE
11

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Beoordeling van de baby/peuter die betrokken is bij de vroegtijdige
interventieondersteuning is belangrijk om zowel de behoeften te bepalen als de
ontwikkeling op te volgen.
Beoordelingsinstrumenten worden gebruikt voor :
 vroegtijdige screening op ontwikkelingsachterstand
 het bepalen van de huidige toestand van de baby/peuter en het in aanmerking
komen voor de dienst
 de planning van het programma
 programma-evaluatie
Alle gebruikte instrumenten moeten gestandaardiseerd zijn, op bewijs gebaseerd
en geschikt voor het doel..
 Lees module 2 voor gedetailleerde informatie
INTERVENTIE
12

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ouders moeten actief worden betrokken bij de beoordeling van de
baby/kind.
Deskundigen moeten goed luisteren naar de opmerkingen, zorgen en
behoeften van de ouders over hun baby/kind.
Gezinsgerichte interventies bieden deze mogelijkheden.
Gezinsgerichte praktijken en gezinsgerichte zorg zijn termen die veel
gebruikt worden om een bepaalde aanpak te beschrijven om samen te
werken met ouders van jonge kinderen, waarbij de ouders de primaire
personen zijn die geïnformeerde beslissingen nemen namens hun
kinderen.
https://canchild.ca/en/research-in-practice/family-centred-service
INTERVENTIE
13

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1.2. VROEGTIJDIGE
INTERVENTIE-ONDERSTEUNENDE
DIENSTEN
Vroegtijdige interventieondersteuning is een programma voor baby's en
peuters van 0-3 jaar en hun gezinnen.
Het toepassingsgebied van de diensten voor vroegtijdige
interventieondersteuning zijn de baby's/kleuters die een van de volgende
mogelijkheden hebben :
 Risico op ontwikkelingsachterstand
 Ontwikkelingsachterstand
 Invaliditeit
14

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De situatie van elke baby/peuter die EI-ondersteuning nodig heeft, is volledig
uniek.
Zelfs als ze dezelfde diagnose hebben, is elke baby/peuter en hun familie
anders.
Deskundigen in de EI-ondersteuningseenheid richten zich op het bieden van
basis- en nieuwe vaardigheden door het identificeren van
ontwikkelingsbehoeften, maar tegelijkertijd moeten EI-ondersteunende
diensten holistisch zijn.
De belangrijkste focus van de EI-ondersteuningsdiensten moet liggen op het
mondig maken van het gezin.
1.1.2. VROEGTIJDIGE
INTERVENTIE-
ONDERSTEUNENDE DIENSTEN
15

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Baby's en kinderen leren het beste van alledaagse
ervaringen met bekende mensen, plaatsen, spelen en
routines.
Het is ook de beste manier voor de baby/kind om de EI-
ondersteuning te krijgen in een vertrouwde omgeving
(thuis, school).
Als het niet mogelijk is, kan het ook in een
revalidatiedienst, ziekenhuis, therapiekliniek, etc. worden
gedaan..
1.1.2. VROEGTIJDIGE
INTERVENTIE-ONDERSTEUNENDE
DIENSTEN
16

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De intensiteit van het interventieprogramma wordt op individueel niveau
uitgevoerd. Deze situatie kan in de loop van de tijd veranderen.
Bijvoorbeeld: voor sommige baby's/kleuters moet de EI-ondersteuning één op
één worden uitgevoerd met frequente sessies in het begin. Naarmate ze
vooruitgang boeken, kunnen de sessies echter afnemen.
Alleen baby's die als baby's in risicosituaties worden gevolgd en die niet
worden gediagnosticeerd met een beperking of ontwikkelingsachterstand,
moeten met tussenpozen in de ontwikkeling worden opgevolgd.
1.1.2. VROEGTIJDIGE
INTERVENTIE-
17

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
EI-ondersteuningsprogramma's hebben zeer verschillende modellen en
verschillen per land.
De volgende zijn de basisondersteunende diensten:
 Fysiotherapie
 Ergotherapie/ergotherapie
 Onderwijs
 Taal en spraak
 Maatschappelijke steun
 Medische ondersteuning
1.1.2. VROEGTIJDIGE
INTERVENTIE-
18

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Fysiotherapie: Fysiotherapeuten in het early
intervention support team houden zich bezig met de
evaluatie, opvolging en therapie van baby's en
peuters met een beperkte mobiliteit of atypische
ontwikkeling in de periode vanaf de geboorte tot 3
jaar.
Ergotherapie/ergotherapie: Ergotherapeuten /
ergotherapeuten richten zich op de zelfstandigheid
van het kind in het dagelijkse leven thuis, op school
en in de gemeenschap.
1.1.2. VROEGTIJDIGE INTERVENTIE-
19

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Onderwijs: richt zich op de
ontwikkelingsvaardigheden en het leren van het
kind. Het is gericht op het verwerven van alle
vaardigheden, om zo klaar te zijn voor de
schoolperiode.
Spraak-taaltherapie: kan helpen bij spraak-, taal-,
eet- en drinkvaardigheden.
1.1.2. VROEGTIJDIGE INTERVENTIE-
20

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1.3. SOCIALE STEUN
Sociale steun:
Shumaker en Brownell (1984) definieerden sociale steun als "een
uitwisseling van middelen tussen twee personen die door de aanbieder of de
ontvanger worden gezien als bedoeld om het welzijn van de ontvanger te
verbeteren".
Sociale steun fungeert als een beschermende factor bij het omgaan met
stressvolle situaties, waardoor de impact van stress op zowel de mentale als
de fysieke gezondheid wordt verminderd.
Sociale steun is van cruciaal belang voor elk gezin dat het risico loopt een
gehandicapte baby te krijgen of dat al een gehandicapte baby/kind heeft.
Lees de module 1 voor gedetailleerde informatie over sociale ondersteuning.
22

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Een baby/kind met een aangeboren beperking of een kind dat risico loopt, heeft
gevolgen voor het hele gezin.
Ouders proberen aan alle behoeften van hun baby's te voldoen, maar aan de
andere kant blijven ook hun behoeften, zoals het behoren tot de gemeenschap,
respect en waarde, bestaan.
Ouders kunnen zich door deze specifieke situatie sociaal geïsoleerd voelen.
23

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Het welzijn van het gezin is essentieel voor de ontwikkeling
van het kind en voor het bereiken van zijn of haar volledige
potentieel.
Ouder-baby relaties hebben een groot effect op alle gebieden
van de ontwikkeling van de baby.
Het ontbreken van sociale steun heeft een negatieve invloed
op de familierelaties.
De stress van de gezinnen die zich in bijzondere situaties
bevinden, neemt af met sociale steun en maakt het voor hen
gemakkelijker om met de situatie om te gaan.
Allerlei vormen van sociale steun hebben een positief effect
op het gezin en indirect op de ontwikkeling van de baby.
Gezondheidsprofessionals moeten gezinnen begeleiden bij
het aannemen van sociale steun en hen aanmoedigen.
24

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bronnen van sociale steun kunnen formeel en
informeel zijn :
 Formeel: overheidsinstellingen, niet-
gouvernementele organisaties,
vrijwilligersorganisaties
 Informeel: familieleden, familie, vrienden, buren,
leeftijdsgenoten,
25

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
AAN TE PASSEN AAN ELK LAND EN
TE VERWIJDEREN IN DE
UITEINDELIJKE ENGELSE VERSIE
In Turkije wordt de standaardisatie van ondersteunende en zorgdiensten voor
mensen met een beperking uitgevoerd door het ministerie van Gezinszaken, Arbeid
en Sociale Dienstverlening.
Het ministerie voert ook projecten uit die verband houden met deze kwesties. Het
project "Unified Social Assistance System" van Turkije bepaalt de financiële behoefte
van de burgers.
Support Disability Program' uitgevoerd tussen 2011-2019 is een programma dat
psychosociale en medische revalidatie van mensen met een beperking ondersteunt..
26

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
AAN TE PASSEN AAN ELK LAND EN
TE VERWIJDEREN IN DE
El Bebek Gül Bebek Derneği is een niet-gouvernementele organisatie (NGO) in
Turkije. Ze hebben 2 goede projecten om gezinnen te ondersteunen:
Dus, mam, hoe gaat het met je?
In het kader van het project komen de ouders van de te vroeg geboren baby's bij
elkaar en praten ze over hoe ze de psychologie van het te vroeg geboren zijn
kunnen beschermen tegen ontslag en ziekten. Deze bijeenkomsten worden
gehouden in ziekenhuizen.
Mijn moeder is bij mij
De NGO bouwt een moederskamer zodat de moeders in hun pasgeborene op de
intensive care kunnen verblijven en met hun baby's in sommige ziekenhuizen
kunnen verblijven.
27

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
AAN TE PASSEN AAN ELK LAND
EN TE VERWIJDEREN IN DE
Down Turkey is een NGO in Turkije. Ze hebben projecten voor de gezinnen:
Familie-informatie en ondersteunend onderwijs
Het is een online multimediale e-learning toepassing die is ontwikkeld om te voldoen aan de
informatie- en ondersteuningsbehoeften van gezinnen met kinderen met een verstandelijke
beperking.
De Europese Vereniging voor het Syndroom van Down (EDSA) is een non-
profitorganisatie die mensen met het syndroom van Down in heel Europa ondersteunt en
vertegenwoordigt. Ze hebben een platform; http://www.edsafamily.com/
Het doel van dat platform is het creëren van een netwerk tussen gezinnen met een kind met
het Down-syndroom over de hele wereld. Gezinnen kunnen elkaar in hun thuisland opvangen.
Down Turkey ondersteunt gezinnen tijdens het registratieproces.
28

1.1.4. Medische
ondersteuning
29

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Medische ondersteuning:
Het Verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK) en met name artikel 25 van het
Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (RKV) gaan zeer
duidelijk in op vroegtijdige interventie:
... "het verlenen van de gezondheidsdiensten die personen met een beperking
specifiek vanwege hun beperking nodig hebben, met inbegrip van vroegtijdige
identificatie en interventie indien nodig, en diensten die bedoeld zijn om verdere
beperkingen, ook onder kinderen, tot een minimum te beperken en te voorkomen ...".
Medische basisdiensten (onderzoek, medicatie, kleine ingrepen) tijdens de
ziekenhuisopname en daarna kunnen gratis zijn, volgens het socialeverzekerings-
en gezondheidsstelsel van elk land, maar de situatie verschilt van land tot land voor
de gehandicapte pasgeborenen, tijdens hun verblijf in het ziekenhuis en daarna.
1.1.4. MEDISCHE ONDERSTEUNING
30

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
The “European Standards of Care for Newborn Health” is an interdisciplinary European project
collaboration to develop standards of care for key topics in newborn health.
The project brings together around 220 healthcare professionals of different professions, parent
representatives and selected industry specialists, from more than 30 countries. The focus of the
project is on the treatment and care of preterm and ill newborn babies in the hospital and as they
grow up.
The aim of the project is the development of standards for 11 broad areas of neonatal health. The
development and publication of standards was an important step towards harmonising treatment
and care for preterm and ill newborn babies across Europe.
Initiated by the European Foundation for the Care of Newborn Infants (EFCNI), the European
Standards of Care for Newborn Health project serves as a reference for the development and
implementation of binding standards and guidelines on a national level.
If you want to learn more about this Project please visit: https://newborn-health-standards.org/
31

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bulgarije
In Bulgarije zijn er een reeks gezondheids- en sociale diensten (0-7 jaar),
herstellingscentra en opvangcentra voor kinderen met een beperking van 0-3 jaar en
ouder, en dagverblijven voor kinderen met een beperking.
Roemenië
In Roemenië zijn er centra, maar die bestrijken weinig gebieden van de ontwikkeling
van kinderen. Er is geen multidisciplinair centrum dat alle behoeften van een kind
met een beperking kan dekken, noch van de staat, noch van de privésector.
Turkije
In Turkije profiteren kinderen tot 18 jaar, zelfs zonder ouders, van
gezondheidsdiensten zonder enige voorwaarden.
32

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
België (Vlaanderen)
Kind en Gezin is een agentschap dat actief werkt in het beleidsdomein 'Volksgezondheid, Welzijn en
Gezin' in België. Kind en Gezin geeft gratis advies en ondersteuning aan zwangere vrouwen en
gezinnen met kinderen jonger dan drie jaar.
De centra voor ontwikkelingsstoornissen (COS) helpen bij een vroege diagnose bij baby's en jonge
kinderen. Een multidisciplinair team (gespecialiseerde artsen, psychologen of remedial educators,
logopedisten, kinesitherapeuten en sociale assistenten) voert de verschillende gespecialiseerde
studies uit. Baby's, peuters, kleuters en jonge kinderen met (het vermoeden van) een
ontwikkelingsstoornis of ontwikkelingsachterstand kunnen er terecht. Ook risicobaby's: ernstig te
vroeg geboren baby's of baby's met een extreem laag geboortegewicht, voldragen baby's met
perinatale problemen (problemen rond de geboorte).
Kinderen en volwassenen met een handicap hebben recht op ondersteuning bij het regelen van hun
zorg. Er zijn verschillende soorten hulpmiddelen en ondersteuning beschikbaar om te helpen.
De VAPH is het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. Mensen met een handicap
hebben recht op een budget waarmee ze zorg en ondersteuning op maat kunnen financieren.
33

1.2. Wie heeft er behoefte aan
vroegtijdige
interventieondersteuning?
34

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.2. WIE HEEFT ER BEHOEFTE AAN
VROEGTIJDIGE INTERVENTIE
ONDERSTEUNING?
Vroegtijdige interventie-ondersteunende diensten zijn van toepassing op baby's/kleuters die een
van deze diensten hebben:
 Risico op ontwikkelingsachterstand
 Ontwikkelingsachterstand
 Invaliditeit
Risicofactoren voor ontwikkelingsachterstand zijn :
 Biologische risicofactoren (d.w.z. genetica; gezondheid en gedrag van de ouders tijdens de
zwangerschap; complicaties tijdens de geboorte; infecties die de moeder tijdens de
zwangerschap of de baby kan oplopen; en blootstelling van de moeder of het kind aan hoge
niveaus van milieugif, enz.)
 Sociaal-economische risicofactoren (d.w.z. laag niveau vaderlijk onderwijs, laag niveau
moederonderwijs, laag niveau gezinsinkomen, ≥ 3 kinderen in het gezin, enz.)
In deze eenheid krijgt u informatie over sociaal-economische risicofactoren. Lees module 3 voor
biologische risicofactoren.
35

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.2.1. LANDSPECIFIEKE
MECHANISMEN
Uit de beschikbare gegevens blijkt dat bijna een kwart van de jonge kinderen in
ontwikkelingslanden risico loopt op ontwikkelingsachterstand of een beperking heeft
(Walker et al., 2011).
De Verenigde Naties hebben twee internationale mensenrechtenverdragen
aangenomen die samen een mensenrecht op vroegtijdig ingrijpen voor zuigelingen
en jonge kinderen met een beperking verwoorden.
• het Verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK)
• het Verdrag inzake de rechten van personen met een beperking (CRPD)
Ze beschrijven de normen waarmee alle staten die partij zijn de ontwikkeling van
programma's, diensten en wetten kunnen sturen die nodig zijn om aan de verdragen
te voldoen (Sharan E. Brown,2012).
36

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
In artikel 21 van het Verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK) wordt
opgeroepen tot een brede inzet van de belanghebbenden in de staten om "personen
met een beperking in staat te stellen een maximale zelfstandigheid, volledige
lichamelijke, geestelijke, sociale en beroepsmatige geschiktheid en volledige
integratie en deelname aan alle aspecten van het leven te bereiken en te
behouden".
In artikel 21, lid 1, onder b), wordt bepaald dat deze diensten "in een zo vroeg
mogelijk stadium beginnen en gebaseerd zijn op een multidisciplinaire beoordeling
van de behoeften en sterke punten van het individu".
Hoewel de doeltreffendheid en het voordeel van een vroegtijdige interventie bekend
zijn, is het om verschillende redenen niet mogelijk om deze in de hele wereld onder
gelijke voorwaarden toe te passen.
In sommige landen wordt vroegtijdige interventie systematisch toegepast, terwijl er in
andere landen geen sprake is van een systematischepraktijk onder de naam
vroegtijdige interventie.
MECHANISMEN
37

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bulgarije
In Bulgarije is er een reeks gezondheids- en sociale diensten (0-7 jaar),
herstellingscentra en opvangcentra voor kinderen met een beperking van 0-3 jaar en
ouder, alsook dagverblijven voor gehandicapte kinderen.
Er zijn ook Early Intervention Teams. Deze omvatten een kinderarts en andere
noodzakelijke specialisten, vroedvrouw of verpleegster, fysiotherapeut, psycholoog,
speciale leraar, logopedisten, lactatiekundige, maatschappelijk werker die de nodige
medische en sociale zorg aan huis verlenen. Deze zorg bestaat uit noodzakelijke
behandelingen, revalidatie, oudertrainingen, psychologische ondersteuning, consultatie,
etc.
Roemenië
In Roemenië kunnen alleen kinderen met een invaliditeitscertificaat/ zekere diagnose
profiteren van de opvangvoorzieningen, evenals de kinderen die afkomstig zijn uit de
gebrekkige sociale centra (kinderdagverblijven).
MECHANISMEN
38

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Turkije
In Turkije kan elke baby/kind jonger dan 18 jaar, met een ontwikkelingsachterstand of een handicap een Special
Needs Report for Children (ÇÖZGER) krijgen.
Met dit rapport worden de behoeften van kinderen met speciale behoeften op een andere manier gedocumenteerd
dan die van volwassenen. Dit rapport heeft als doel toegang te bieden tot gezondheidszorg, onderwijs, revalidatie,
sociale en economische rechten en diensten.
De geldigheidsduur van dit rapport is minimaal 1 jaar.
Dit verslag is verkrijgbaar bij openbare ziekenhuizen.
Met dit ÇÖZGER-rapport kunnen ouders een beroep doen op de Centra voor Begeleidend Onderzoek die
aangesloten zijn bij het Ministerie van Nationaal Onderwijs en krijgen ze een speciaal verslag van de Raad voor
Onderwijs en Evaluatie. Het rapport maakt het mogelijk om diensten te ontvangen van de Bijzondere Onderwijs- en
Revalidatiecentra die zijn aangesloten bij het Ministerie van Nationaal Onderwijs. Binnen deze centra hebben zij
toegang tot fysiotherapie, speciaal onderwijs, spraak- en taaltherapie en psychologische ondersteuning.
Het rapport stelt elk individu in staat om 8 sessies per maand gratis te ontvangen in het Centrum voor Speciaal
Onderwijs en Revalidatie.
1.2.1. COUNTRY SPECIFIC
MECHANISMS
39

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
België (Vlaanderen)
Kind en Gezin is een agentschap dat actief werkt in het beleidsdomein 'Volksgezondheid,
Welzijn en Gezin' in België. Kind en Gezin geeft gratis advies en ondersteuning aan
zwangere vrouwen en gezinnen met kinderen jonger dan drie jaar.
De centra voor ontwikkelingsstoornissen (COS) helpen bij een vroege diagnose bij baby's en
jonge kinderen. Een multidisciplinair team (gespecialiseerde artsen, psychologenof remedial
educators, logopedisten, kinesitherapeuten en sociale assistenten) voert de verschillende
gespecialiseerde studies uit. Baby's, peuters, kleuters en jonge kinderen met (het vermoeden
van) een ontwikkelingsstoornis of ontwikkelingsachterstand kunnen er terecht. Ook
risicobaby's: ernstig te vroeg geboren baby's of baby's met een extreem laag
geboortegewicht, voldragen baby's met perinatale problemen (problemen rond de geboorte).
Kinderen en volwassenen met een handicap hebben recht op ondersteuning bij het regelen
van hun zorg. Er zijn verschillende soorten hulpmiddelen en ondersteuning beschikbaar om
te helpen.
De VAPH is het Vlaams Agentschapvoor Personen met een Handicap. Mensen met een
handicap hebben recht op een budget waarmee ze zorg en ondersteuning op maat kunnen
financieren.
Gelieve IO4 te lezen voor meer informatie.
MECHANISMEN
40

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.2.2. GEZINS-
/ECONOMISCHE/GEZONDHEIDS
RISICOFACTOREN
Familie
 armoede
 dakloosheid
 gemotiveerd kindermisbruik of -verwaarlozing
 laag opleidingsniveau van de ouders
 geestesziekte van de ouders
 gebrek aan adequate milieufactoren
 alleenstaande ouder
Economisch
 de staat steunt geen
vergoedingen voor vroegtijdige
interventie
41

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Gezondheid
 Gebrek aan prenatale zorg
 Gebrek aan postnatale zorg (baby en moeder)
 Ondervoeding van de baby
 Ontoereikende detectie en monitoring van risicovolle
zwangerschappen
 Ongunstige geboorteomstandigheden
 Gebrek aan screening en vroegtijdige diagnose (gebrek aan
informatie en systeem)
1.2.2. GEZINS-
/ECONOMISCHE/GEZONDHEIDS
RISICOFACTOREN
42

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.2.3. SOCIAAL-ECONOMISCHE
VOORDELEN VAN VROEGTIJDIGE
INTERVENTIESTEUN
Aangezien vroegtijdig ingrijpen zowel het kind als het gezin ondersteunt, heeft het
ook gevolgen voor de samenleving als geheel. :
• Vroegtijdige interventie biedt gunstige resultaten voor kinderen, hun familie en de
gemeenschap
• Het maximaliseert de kansen op succes van de kinderen en de gezinnen.
• Het biedt blijvende voordelen in het leven van de kinderen
• Het voorkomt hardnekkige sociale problemen, sociale uitsluiting en schadelijk
ouderschap.
• Het is kosteneffectief met lange termijn publieke besparingen
(Allen, 2011, Pithouse 2007, Barnes and Freude-Lagevardi 2002)
43

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Vroegtijdige interventie geeft de kinderen met speciale behoeften de kans om de
negatieve effecten van hun situatie te verzachten en zelfs te verminderen, terwijl ze
tegelijkertijd hun volledige potentieel kunnen bereiken, zodat ze in de toekomst
minder privé- en sociale steun nodig hebben.
Ouders van meer zelfstandige kinderen kunnen ook eerder terugkeren naar hun
baan.
INTERVENTIESTEUN
44

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De bijdrage van vroegtijdige interventie aan de economie wordt ondersteund door
wetenschappelijke studies :
• Longitudinale studies vinden dat de persoonlijke voordelen (cognitieve
ontwikkeling, gedrag en sociale competentie, opleidingsniveau, inkomen), sociale
voordelen (verminderde criminaliteit en criminaliteit) en overheidsbesparingen
(hogere belastinginkomsten, verminderde sociale uitgaven), verbonden aan het
vroegtijdig ingrijpen in het leven van een kind, duidelijk opwegen tegen de kosten
(Karoly et al.,2005).
• Vroegtijdige investeringen verhogen de productiviteit van latere investeringen. Dit
rendement wordt gegenereerd door het rendement voor het individu in termen van
hogere inkomsten, hoger onderwijs, beter lichamelijk en geestelijk welzijn, en ook
door de positieve externe effecten voor de samenleving in termen van minder
criminaliteit en delinquentie, besparingen op de overheidsuitgaven en hogere
belastinginkomsten (Heckman, 2001).
INTERVENTIESTEUN
45

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.3.1 FAMILIE STRESS VEROORZAAKT
DOOR SPECIALE CONDITIE VAN DE
BABY/KIND
Ouderstress wordt gedefinieerd als een specifieke vorm van stress die door
ouders wordt ervaren bij het uitvoeren van ouderlijke taken.
Het hebben van een kind is een aandoening die door de maatschappij als
cruciaal wordt beschouwd en die positieve emoties in gezinnen veroorzaakt.
Aan de andere kant creëert het negatieve gevoel dat ouders ervaren
vanwege het hebben van een baby/kind met een speciale aandoening een
dilemma voor hen. Dit dilemma verhoogt ook het stressniveau bij de ouders
(Uğuz, Toros & Yazgan İnanç, 2004).
Lees module 1 voor gedetailleerde informatie.
47

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Voor een bijzondere aandoening zijn er interne en externe stressoren voor gezinnen.
Voorbeelden van interne stressfactoren zijn de ziekte van het kind, chronische
behoeften, sociale interacties, gedrag van het kind, relaties met de broer of zus en
gezinsactiviteiten (Kisler & McConachie, 2010).
Gezinnen kunnen zich onvoldoende voelen door het repetitieve gedrag van het kind
en het gebrek aan sociale vaardigheden en hun sociale leven wordt negatief
beïnvloed. Het feit dat individuen in de sociale omgeving het problematische gedrag
van het kind verkeerd begrijpen of interpreteren leidt ook tot de sociale terugtrekking
van de gezinnen (Higgings, Bailey & Pearce, 2005).
1.3.1 FAMILIE STRESS
VEROORZAAKT DOOR SPECIALE
CONDITIE VAN DE BABY/KIND
48

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ouders investeren enorm veel energie in de opvoeding
van kinderen, maar genieten tegelijkertijd van hun
opvoedingsrol.
Bij de zorg voor een kind met een
ontwikkelingsachterstand worden gezinnen
geconfronteerd met een aantal emotionele, fysieke en
financiële uitdagingen.
Ouders kunnen fysiologische stress en teleurstelling
ervaren wanneer hun kind de hoop op een gezond
nageslacht, of een "perfect kind", niet waarmaakt.
1.3.1 FAMILIE STRESS
VEROORZAAKT DOOR
SPECIALE CONDITIE VAN DE
BABY/KIND
49

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Moeders nemen meer verantwoordelijkheid in de zorg voor kinderen met een
bijzondere aandoening. Deze situatie maakt het voor moeders moeilijk om met
stress om te gaan. De opeenstapeling en toename van stress leidt tot emotionele
problemen zoals hulpeloosheid, angst en depressie (Şentürk & Saraçoğlu, 2013).
Naarmate de stressoren die veroorzaakt worden door de toegenomen vraag naar
kinderopvang groter worden, kunnen ouders zich steeds depressiever, hulpeloos of
waardeloos voelen.
Alle spanningen, uitdagingen waar ouders mee te maken hebben, kunnen leiden tot
het afbreken van relaties. Volgens de studies is het scheidingspercentage onder
ouders van kinderen met speciale behoeften hoger dan dat van koppels in de
algemene bevolking (Robbers et al, 2011, Freedman en Kalb 2011).
BABY/KIND
50

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Het verzorgen van een risicobaby verhoogt de kwetsbaarheid van de moeder voor
depressie en angst. Dit geldt vooral voor:
 Een lange ziekenhuisopname voor extreem premature baby's
 Hogere incidentie van medische complicaties
 Meerdere interventies op de neonatale intensive care unit (NICU)
 Langdurige chronische ziekten zoals bronchopulmonale displasie,
voedingsproblemen, mogelijk hersenletsel
 Ernstige bezorgdheid over het welzijn en de ontwikkeling van het kind
Notitie: Gelieve module 1 te lezen voor gedetailleerde informatie over stress van het
gezin.
BABY/KIND
51

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.3.2 EFFECTEN VAN GEZINSSTRESS OP
HET ONTWIKKELINGSRESULTAAT
Het is belangrijk om te proberen de opvoedingsstress te
begrijpen in de context van de ontwikkelingskenmerken van
het kind. Daarnaast heeft elk gezinssysteem zijn eigen unieke
structuur. Daarom kan het effect van opvoedingsstress op de
ontwikkeling in elk gezin anders zijn.
Giftige stress (zoals misbruik, verwaarlozing, extreme
armoede, geweld, disfunctioneren van het huishouden en
voedselschaarste) heeft een significante invloed op de juiste
ontwikkeling van de cognitieve en taalkundige ontwikkeling en
de sociale competenties van het kind en op probleemgedrag.
52

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De resultaten suggereren dat opvoedingsstress zowel een antecedent als
een gevolg is van gedragsproblemen bij kinderen. Tegelijkertijd zijn
gedragsproblemen bij kinderen een antecedent en een gevolg van
opvoedingsstress. Deze variabelen blijken in de loop van de tijd een
wederzijds escalerend of deëscalerend effect op elkaar te hebben.
Sterk gestresste ouders kunnen geen goede zelfregulering voor hun
kinderen modelleren, wat kan leiden tot meer gedragsproblemen. Met
betrekking tot de tegengestelde richting van het effect (gedrag van het kind
ten opzichte van opvoedingsstress), kunnen gedragsproblemen van
kinderen meer stress veroorzaken in de bredere socio-economische
omgeving (bv. school, buurt), wat kan leiden tot verhoogde ouderstress.
(Cameron L. Neece,2012)
53

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De stress die ouders ervaren bij het krijgen van een baby/kind met speciale
behoeften beïnvloedt verschillende houdingen en gedragingen tijdens het
opnameproces van het kind. In dit proces kunnen sommige ouders te beschermend
zijn voor hun kinderen, terwijl andere het moeilijk kunnen vinden om de rol van de
opvoeding te accepteren en kunnen weigeren. Dergelijke processen kunnen de
structuur van de persoonlijkheid van het kind en de verschillende
ontwikkelingsgebieden die met elkaar interageren beïnvloeden (Doğan, Bitlis, &
Özen, 2005).
Depressieve moeders brengen naar verluidt minder tijd door met spelen, het leveren
van stimulerende objecten en het aangaan van verbale interactie, en vertonen over
het algemeen een slechtere hechting en meer verstoorde voedings- en
veiligheidspraktijken.
54

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ouderstress en -depressie kunnen de band
tussen de moeder en het kind verstoren, wat op
zijn beurt een negatieve invloed kan hebben op
de cognitieve, neurologische, gedrags- en sociale
ontwikkeling.
Maternale depressie en stress kunnen de
ontwikkeling van het kind al na 1 maand
beïnvloeden.
55

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Baby's die nog maar 3 maanden oud zijn kunnen naar verluidt depressief gedrag
van hun moeder opsporen.
Depressieve moeders hebben een uitdrukkingsloos gezicht, gaan minder sociale
interactie aan met hun baby's, zorgen voor minder verbale stimulatie, voeren minder
stimulerende en bemoedigende taken uit en hebben een slechte gehechtheid.
Sociale omgevingsfactoren spelen een grote rol in de taalontwikkeling. Meer
responsieve moeder-kind interacties op 12 maanden werden geassocieerdmet
hogere scores op de Receptive Language Subscales. (Joyce Magill-Evans &
Margaret J. Harrison, 2010)
56

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ervaring met stressvolle levensgebeurtenissen tijdens de zwangerschap verhoogde
de kans op het vroegtijdig stoppen met borstvoeding (Jianghong Li, 2008).
Borstvoeding voor ⩾ 1 maand werd positief geassocieerd met verbeterde motorische
ontwikkelingsresultaten op 10, 14 en 17 jaar (Tegan Grace,2017).
57

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Volgens een longitudinale studie (Grace T, 2011)
 Zwangerschapsstress leidt tot lagere motorische ontwikkelingsscores bij het
nageslacht. Dit werd aangetoond op 10, 14 en 17 jaar.
 Laattijdige zwangerschapsstress heeft een grotere invloed op de motorische
ontwikkeling tijdens de late kinderjaren en in de adolescentie dan vroege
zwangerschapsstress.
 Stress tijdens de zwangerschap draagt bij aan een slechtere motorische
ontwikkeling op de lange termijn.
58

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Een evaluatiestudie (Giavana Buffa, 2018) gaf aan dat :
 48 artikelen werden geïdentificeerd op basis van prenatale stress en de
ontwikkeling van het kind.
 Vijf studies analyseerden de resultaten later in de kindertijd, zoals temperament en
motorische ontwikkeling, allemaal met significante resultaten; en negen in de
kindertijd, zoals gedragsontwikkeling, astma, en fysieke groei, met acht die
significante resultaten laten zien.
59

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Een zuigelingstemperament bemiddelt volledig de relatie tussen opvoedingsstress
en aandachtsvaardigheden van het kind, en bemiddelt gedeeltelijk de relaties tussen
opvoedingsstress en slaapontwrichting, eetontwrichting, remming en
scheidingsproblemen, negatief emotioneel en positief emotioneel (Anna L.
Zonderman 2012).
60

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.3.3 BEHEER VAN DE STRESS VAN
HET GEZIN
Het opvoeden van een baby in gevaar of met een handicap is een moeilijkere,
stressvolle ervaring dan het opvoeden van een typische baby.
Het is mogelijk om de effecten van depressie en stress te verminderen door de
zelfredzaamheid van de ouders te ondersteunen.
Het is belangrijk dat ouders de competenties verwerven en ondersteunen om met
moeilijke situaties om te gaan en oplossingen te vinden voor problemen in de zorg
voor de baby/kind met een bijzondere aandoening. Het bieden van gezinsonderwijs
en counselingdienstenmet betrekking tot de ontoereikendheid en het
probleemgedrag van het kind kan de problemen verminderen en de zelfredzaamheid
vergroten.
Gelieve module 7 te lezen voor gedetailleerde informatie
61

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Droom van het horen van de eerste hartslag van een
baby, het onthullen van het geslacht, en de band met een
perfecte baby worden vervangen door de technologisch
geavanceerde medische wereld van specialisten,
pediatrische subspecialist, verpleegkundigen, testen,
neuro-imaging, en de zorg die gepaard gaat met dit
nieuwe niveau van het onbekende.
De ervaringen van de ouders met de zorgverleners
tijdens de medische diagnose van hun kind beïnvloeden
hun vermogen om met hun pas ontdekte
omstandigheden om te gaan en kunnen de
levenskwaliteit van hun familie-eenheid beïnvloeden.
HET GEZIN
62

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Coping is de "voortdurend veranderende cognitieve en gedragsmatige
inspanningen om specifieke interne en/of externe eisen te beheren die als
belastend worden beschouwd of de middelen van de persoon overstijgen".
Effectieve coping wordt het best bereikt als ouders het gevoel hebben dat ze
over voldoende middelen beschikken.
HET GEZIN
63

Effectieve
communicatie
Eerlijk
Tijdig
Meer
vertrouwen
in
zorgverlen
ers
Ontwikkeling
van de
Menselijke
Verbinding met
zorgverleners
Verhoogde
Omgang
persoonlik
empathisch
Gedetailleerd
rechtdoorzee
Beeld van de relatie tussen zorgverleners (HCP) communicatie, ouderlijk vertrouwen en coping.
Communicatie met zorgverleners.
AL Kravotil and WA Julion.
64

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
• Geef tijdig en gedetailleerd informatie :
• De ouders hadden onmiddellijk gedetailleerde informatie nodig over de
vermoede foetale anomalie, anders proberen ze dit zelf te vinden.
• Om het vertrouwen van de ouders te behouden en hen te
bekrachtigen :
• Het verstrekkenvan schriftelijke informatie om mee naar huis te nemen, met
inbegrip van een lijst van betrouwbare en geldige middelen.
• Om een veelzijdige gezinsgerichte zorg te beoefenen.
• Communicatie en een op de familie gericht zorgnetwerk wekken vertrouwen als
het op een onbevooroordeelde en niet-oordelende manier empathisch wordt
afgeleverd.
HET GEZIN
65

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Het is wetenschappelijk bewezen dat de informatie en de feedback van
gezondheidswerkers de angstscores bij beide ouders vermindert. Daarom zal de
periodieke hereniging van de ouders en de gezondheidswerkers van de kinderen en
het verstrekken van onderwijs en adviesdiensten dienen om de bewustwording te
vergroten. Dit helpt om stress en angst te verminderen (Uyaroğlu & Bodur, 2009).
Bovendien kunnen volgens de wensen van de families, gespecialiseerde
psychologen, opvoeders, artsen, verpleegkundigen en deskundigen op het gebied
van de ontwikkeling van kinderen vaker worden samengebracht. Het organiseren
van activiteiten waarbij gezinnen met baby's/kinderen met een bijzondere
aandoening samen kunnen komen in groepsvergaderingen, zorgt ervoor dat ze
weten dat ze niet alleen zijn. Dit is een belangrijke waarde in stressmanagement
(Kaytez, Durualp & Kadan, 2015).
HET GEZIN
66

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Sociale steun speelt een belangrijke rol voor gezinnen die te maken hebben
met stress. Tegelijkertijd zal het nuttig zijn om te leren over copingstrategieën
die de stressvolle gebeurtenissen en situaties kunnen weerstaan. Zo kunnen
ze hun veerkracht vergroten en met meer hoop naar het leven kijken (İşcan
& Malkoç, 2017).
Levenstevredenheid wordt geassocieerd met verschillende vormen van
sociale ondersteuning. Daarom, wanneer ouders steun hebben, maakt het
hun leven gemakkelijker, ze zijn meer verzadigd en minder stressvol in het
leven (Bilge, Buruntekin, Demiral, Özer, Keleş, Yalçın & Semra, 2014).
HET GEZIN
67

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Een multidisciplinair gezondheidsteam kan een breed scala aan expertise
weerspiegelen, en dit kan het leed van de ouders verminderen en
tegelijkertijd de coping met de ouders vergroten.
De synergie tussen de disciplines zorgt voor een uitgebreide en
geïndividualiseerde zorg die de onzekerheid minimaliseert en de ouders
helpt zich gesterkt en ondersteund te voelen.
Zorgverleners moeten eerst een beter begrip ontwikkelen van de ervaringen
van de ouders, rekening houdend met zowel de cultuur als de context.
HET GEZIN
68

1.4. Belang van
vroegtijdige
interventieondersteuning
69

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.4. BELANG VAN VROEGTIJDIGE
1.4.1. Plasticiteit van de hersenen
1.4.2 Neuronale rijping
70

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De postnatale ontwikkeling van de hersenen is uiterst complex omdat er veel
gebeurtenissen plaatsvinden. Deze hebben allemaal langdurige gevolgen
voor de hersenfunctie, die zowel de groei als de motorische, sociale,
emotionele en cognitieve functie op latere leeftijd kunnen beïnvloeden
(ShuguiWang 2018).
Het is zeer belangrijk om met nauwkeurige methoden in te grijpen in de
vroege periode waarin de hersenen zich zeer snel ontwikkelen en zo bij te
dragen aan een gezonde hersenontwikkeling.
71

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.4.1. PLASTICITEIT VAN DE
HERSENEN
Hersenplasticiteit, ook wel neuroplasticiteit genoemd, is een term die verwijst naar
het vermogen van de hersenen om zichzelf te veranderen door het maken van
nieuwe verbindingen.
Neuroplasticiteit stelt ons in staat om ons te ontwikkelen vanaf de kindertijd tot aan
de volwassenheid, om nieuwe dingen te leren gedurende het hele leven en om te
herstellen na een hersenbeschadiging..
72

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Neuroplasticiteit is een complex en fysiologisch proces dat wordt versterkt tijdens
tijdsgevoelige periodes (pre- en postnatale hersenontwikkelingen), en gaat in
mindere mate door tijdens de adolescentie en de volwassenheid.
Ontwikkelingsplasticiteit is een complex genetisch gecodeerd, tijdsafhankelijk en
gesequenteerd rijpingsproces dat nauw geregeld wordt door intrinsieke
homeostatische en extrinsieke omgevingservaringen.
Ontwikkelingsplasticiteit is een inclusieve term voor fundamentele veranderingen
van neurogenese, neuronale celmigratie, synapsvorming en structurele en
functionele neuronale netwerken.
73

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Er zijn 3 soorten plasticiteit
Ervaringsonafhankelijk: Ervaringsonafhankelijke plasticiteit is het gevolg van het feit
dat het genoom een ruwe benadering van de connectiviteit genereert die door zowel
interne als externe gebeurtenissen wordt gewijzigd. Neuronen die samen actief zijn,
vergroten hun verbindingen, terwijl degenen die niet toevallig actief zijn, hun
verbindingen verzwakken.
Ervaringsverwachting: Ervaringsverwachting Plasticiteit beschrijft de normale,
gegeneraliseerde ontwikkeling van neuronenverbindingen die ontstaan als gevolg van
gemeenschappelijke ervaringen waaraan alle mensen in een normale omgeving worden
blootgesteld. Deze vroege universele ervaringen zijn visuele stimulatie, geluid (met
name stemmen) en lichaamsbeweging.
Ervaringsafhankelijk: Ervaringsafhankelijke plasticiteit is het voortdurende proces van
het ontstaan en de organisatie van neuronverbindingen die ontstaan als gevolg van de
levenservaringen van een persoon. Verschillende levenssituaties en omstandigheden
beïnvloeden hoe bepaalde gebieden van de hersenen zich ontwikkelen en blijven
groeien.
74

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Biologische perspectieven:
Neurogenese, synaptogenese en synaptisch snoeien staat voor de opbouw
van het Centraal Zenuwstelsel (CZS). Dit proces is genetisch
geprogrammeerd, in tijdsgebonden periodes, die kritische en gevoelige
periodes worden genoemd waarin de hersenen het meest vatbaar zijn voor
verandering.
75

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De volgende dia illustreert de meest intensieve heterogenetische
gebeurtenissen tijdens de menselijke pretermijn- en postnatale periode: het
ontwikkelings-'venster' voor structureel-functionele plasticiteit van neurale
systemen en geschikte soorten interventies.
Het schema is aangepast volgens Graaf-Peters en Hadders-Algra, 2001 en
Judas et al, 2011.
76

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
40 W20 W 30 W 1 M 12 M
Het nabootsen van de intra-uteriene omgeving Actieve stimulatie
Thalamocorticale projecties
Geprogrammeerde celdood
Synaptogenese en spinogenese
Axonale en dendrietkiemen
Myelinatie
Corticospinale projecties
Interventie
Ontwikkelingsraam
Geboorte
77

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Tijdige interventies zijn zeer belangrijk gezien de ontwikkeling van de raamgebeurtenissen. Bijvoorbeeld:
Bij premature baby's, wanneer de baby en de hersenen zich in de optimale conditie in de baarmoeder
ontwikkelden, wordt deze situatie onderbroken met een vroeggeboorte en moet de baby zich buiten de
baarmoeder blijven ontwikkelen.
De neonatale intensive care unit (NICU) is totaal anders dan de baarmoeder. In NICU wordt het zich
ontwikkelende zenuwstelsel van de baby voortdurend blootgesteld aan stress. :
• Zintuiglijk bombardement
• Geluid
• Licht
• Tactiele stimulatie
• Procedures
• Meerdere zorgverleners
• Slaap splitsen en ontberingn
De hersenen zijn fragiel en hebben een hoog risico op bloedingen omdat de rijping niet voltooid is..
78

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
EI-ondersteuning moet worden gedaan met de medewerking van het gezin om de stress van
de baby te verminderen en de neurologische ontwikkeling van de baby's in de NICU te
verbeteren.
Dit zijn :
• Kangoeroezorg
• Planning van verpleegkundige zorgroutines
• Positioneringsstrategieën
• Licht, geluidsmodulatie
• Voedingsmethoden
• Pijnbestrijding
• Deelname van de ouders en ondersteuning
79

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Een van de belangrijkste EI-steunen voor premature baby's is de kangoeroezorg
(KC).
Het vasthouden van een zuigeling met een ventrale huid op de huid, meestal in een
rechtopstaande positie met het opgezwollen kind op de borst van de ouder, wordt
meestal aangeduid als KC
Het wordt aanbevolen dat KC, als een haalbare, natuurlijke en kosteneffectieve
interventie, een zorgstandaard is in de levering van kwaliteitszorg voor alle baby's,
ongeacht de geografische locatie of de economische status.
Er zijn tal van voordelen van het gebruik ervan gemeld die verband houden met
mortaliteit, fysiologische (thermoregulatie, cardiorespiratoire stabiliteit) en
gedragsaspecten(slaap, duur van de borstvoeding en mate van exclusiviteit). Het
wordt beschouwd als een effectieve therapie om procedurele pijn te verlichten en bij
te dragen aan een betere neurologische ontwikkeling.
(Marsha L Campbell-Yeo, 2015)
80

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
De positionering van de baby's in de NICU is ook erg belangrijk voor de
neurologische ontwikkeling.
In de baarmoeder van de foetus bevindt de baby zich in een gesloten gebied met
goede grenzen om de fysiologische flexie-ontwikkeling te ondersteunen. Het stelt de
foetus in staat om zijn armen en benen te strekken, dan komt hij weerstand tegen en
keert voorzichtig terug naar de flexiestand.
Deze fysiologischeflexie is essentieel voor de ontwikkeling van een normale
houding en bewegingscontrole.
Met de juiste positionering voelen baby's zich meestal veiliger en zijn ze fysiologisch
stabieler als ze grenzen (nesten) om zich heen hebben geplaatst, omdat ze gewend
zijn aan een ingesloten baarmoeder.
(Wales Neonatale Netwerkrichtlijn - Ondersteunende Positioneringsrichtlijn)
81

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Vroege leeftijden vormen de basis van andere perioden van het menselijk
leven. In de eerste drie jaar ontwikkelen baby's/kinderen zich sneller op alle
ontwikkelingsgebieden (beweging, mentaal, taal, sociaal, emotioneel en
fysiek). In deze jaren zijn de hersenen in een proces van structureren en
leren sneller dan ooit tijdens het menselijk leven.
In de eerste levensjaren wordt de snel ontwikkelende, gevoelige en
kwetsbare structuur van de hersenen sterk beïnvloed door alle prikkels,
zowel positief als negatief.
Positieve vroege ervaringen zijn bepalend voor het welzijn van een kind op
de lange termijn en het is effectief gedurende het hele leven.
82

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Om kinderen in een natuurlijke omgeving vroegtijdig positieve ervaringen te
geven, is het heel belangrijk om kansen te herkennen en het gezin te
versterken.
EI-deskundigen moeten het gezin in staat stellen om te doen wat ze moeten
doen in hun dagelijkse routines.
EI-deskundigen en gezinnen moeten samenwerken om de deelname van de
kinderen aan de gezinsroutines te verbeteren met door het gezin
geselecteerde doelen.
EI-ondersteuning moet op :
 het functioneren van de kinderen in hun dagelijkse routines
 ondersteunende gezinnen.
83

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Algemeen aanvaarde ontwikkelingstheorieën zijn "DynamischeSysteemtheorie"
en "Neuronale Groepsselectietheorie".
• De Dynamische Systeemtheorie is gebaseerd op de aard van complexe
systemen volgens niet-evenwichtsregels. Volgens deze theorie wordt de
ontwikkeling niet gedicteerd door endogeen bepaalde maturationele processen.
Ontwikkeling is een zelforganiserend proces met veel intrinsieke en extrinsieke
factoren. Voor een optimale ontwikkeling moet de genetisch geprogrammeerde
rijping van het centrale zenuwstelsel (CZS), de interactie met familieleden, het
spelen van speelgoed, omgevingsfactoren, sociale factoren en culturele factoren
optimaal zijn.
84

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
• De Neuronale Groep Selectie Theorie is gebaseerd op het feit dat
genetische instructies een substantiële rol spelen in de primaire bepaling
van de hersenontwikkeling. Het is het uitgangspunt voor epigenetische
cascades die de interactie met de omgeving en activiteits-afhankelijke
processen mogelijk maken, maar het omvat geen variatie. Omgeving en
ervaring verbeteren de variatie van de primaire hersenontwikkeling. Het is
belangrijk om het bewegings-, speel- en communicatierepertoire van de
baby/peuter te vergroten. In EI-benaderingen, de activiteiten die de door
de baby geïnitieerde bewegingen omvatten, en het spelen met vallen en
opstaan, verrijken de ervaring en het repertoire van de baby.
85

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Zoals bekend uit de literatuur, hebben zintuiglijke en
motorische ervaringen, taal- en cognitieve ervaringen,
prenatale, postnatale stress, ouder-kind relaties,
armoede, spelende leeftijdsgenoten, broers of zussen
of ouders, voeding, slapen, chemische elementen,
darmbacteriën, immuunsysteem,..., allemaal een
effect op de plasticiteit.
"De genen zijn de bakstenen en de mortel om een
brein op te bouwen. De omgeving is de architect."
Christine Hohmann
86

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
PLASTICITEIT MECHANISMEN NA
HERSENLETSEL
Het centrale zenuwstelsel is zeer kwetsbaar tijdens de eerste levensjaren.
De hersenen kunnen gemakkelijk worden beïnvloed door vele factoren zoals
infecties, bloedingen, hypoxie, ongunstige omgevingsomstandigheden,
verwaarlozing en ondervoeding.
Deze ongunstige gebeurtenissen hebben verschillende pathofysiologische
mechanismen van hersenbeschadiging en ze beïnvloeden verschillende
gebieden in de hersenen.
Het plasticiteitsmechanisme van de hersenen met een verwonding is gerelateerd
aan de tijd, het type, de grootte en de lokalisatie van de schade.
De plasticiteit is hoger als het hersenletsel optreedt voor de rijping van het
centrale zenuwstelsel.
87

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Neuroplasticiteit
Ontwikkelingend
Normaal
Neurogenes
e
Synaptogene
sis/pruninng
Formatie van
netwerken
Elektrofysiologi
sche
veranderingen
Gedrag
Beperkt
Rett
Syndroom
Fragile X
Synd.
TSC
NF-1
Angelmen
Synd.
PMS
Adaptief
Ervaringsafhan
kelijk
Reactief
Post-letsel
Hemi-
spherectomie
Perinatale
belediging
Postzintuiglijke
ontbering
Ambiyopie Doofheid
Overdreven /
destabiliserend
Dystonina
Epileptogen
ese
CNS /
Kwetsbaarheid
Hypoxisch
Ischemische
encefalopathie
Epileptische
encefalopat
hiesyndrom
en
Patronen van neuroplasticiteit in de zich ontwikkelende hersenen. CNS: Centraal zenuwstelsel. TSC: Tuberus sclerose synd.NF-1: Neurofibromotisis synd.PMS: Phelan- MC Dermid
Synd.
88

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
PLASTICITEITSMECHANISMEN NA
EEN BEROERTE
Na focale schade aan de motorische cortex en zijn dalende paden, ondergaat het
overlevende deel van de hersenen meestal een aanzienlijke structurele en
functionele reorganisatie die optreedt in perilesionele gebieden, evenals in de
ipsilesionals en contralesionale cortex (zoals aangetoond in dierstudies en
menselijke neuro-imaging studies).
Deze plastische veranderingen weerspiegelen het vermogen van de hersenen, met
name de hersenschors, om de structuur en functie van neuronen en hun
netwerken te veranderen in reactie op schade veroorzaakt door een beroerte.
Motorisch herstel na een beroerte pieken ongeveer vier weken na de schade en
vertraagt dan meer dan 1 maand.
Sheng Li, 2017
89

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Perinatale beroerte is vaak de oorzaak van hemiplegische hersenverlamming (HP
CP) (Anna P Basu, 2014).
Constrain-inducedmovement therapy (CIMT) en bimanuele therapie zijn de meest
gebruikte en evidence-based methoden in HP CP voor het verhogen van de bovenste
extremiteitsfunctie.
Ook Hybride therapie (CIMT en bilaterale therapie samen) worden vaak gebruikt na
een beroerte.
Al deze methoden moeten worden uitgevoerd onder toezicht van een fysiotherapeut
of ergotherapeut.
EEN BEROERTE
90

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
HYPOXISCH-ISCHAEMISCH LETSEL (HI)
HI-hersenletsel veroorzaakt een onmiddellijke ontstekingsreactie, die dagen en zelfs
weken na een eerste belediging aantoonbaar duurt.
HI leidt niet tot een uniform of globaal hersenletsel, maar veroorzaakt selectieve schade
aan verschillende hersenstructuren.
Bij premature kinderen is periventriculaire witte stof een bijzonder kwetsbare HI, wat
resulteert in een selectief letselpatroon, periventriculaire leukomalacie (PVL) genoemd.
Klinische bevindingen van PVL geven aan dat het motorisch vermogen van de benen,
sensorische, cognitieve en corticale visuele beperking het meest beïnvloed zijn.
Op termijn zuigelingen ernstige HI veroorzaakt selectieve schade aan de
sensorimotorische cortex, basale ganglia, thalamus en hersenstam.
Klinische bevindingen zijn een ernstige motorische stoornis, stijfheid, beschadiging van
vooral de bovenste ledematen en spraakmoeilijkheden.
Eridan Rocha-Ferreira, Mariya Hristova (2011)
91

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Fysiologische reorganisatie begint direct na
hersenbeschadiging.
Hoewel er na HI motorische problemen zijn, zijn baby's nog
steeds baby's en hun behoefte aan beweging, communicatie,
spel en verkenning gaat door.
Het is belangrijk om omgevingen aan te bieden die baby's
met motorische problemen de mogelijkheid bieden om de
omgeving, beweging en hun eigen lichaam te verkennen.
In de vroege interventie wordt een speciaal programma
gepland voor de behoeften van elke baby en het wordt
uitgevoerd in de natuurlijke omgeving van de baby in
samenwerking met het gezin.
PLASTICITEITSMECHANISME
N NA HYPOXISCH-
ISCHAEMISCH LETSEL (HI)
92

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.4.2 NEURONALE RIJPING
In de foetale en eerste levensjaren is het CZS zo actief dat het nooit meer
voor de rest van het leven van het kind zal zijn.
Hersenstructuren ontwikkelen zich met opeenvolgende gebeurtenissen zoals
neuronale en gliale celproliferatie, neuronale migratie, aanwezigheid van
subplaatneuronen, enz.
Biologische en omgevingsfactoren worden gemakkelijk beïnvloed door deze
processen van het CZS, positief of negatief.
Vroegtijdige interventie biedt unieke mogelijkheden in deze periode.
93

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Neurale verspreiding
Neuronale migratie
Aanwezigheid subplaat
Axon- en dendrietkiemen
Synapsievorming
Gliale celproliferatie
Myelination
Geprogrammeerde
celdood
Synaps eliminatie
Axon terugtrekking
Neuro-ontwikkelingsprocessen tijdens de menselijke ontogenese
94

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
DANK U!
95

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
REFERENTIES
Akkok, F., Aşkak, P., & Karancı, A. N. (1992). Özürlü Bir Çocuğa Sahip Anne-Babalardaki Stresin
Yordanması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1(02).
Akkök, F., Aşkak, P., & Karancı, A. N. (1992). Özürlü bir çocuğa sahip anne-babalardaki stresin
yordanması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1(02).
Allen (2011), Pithouse (2007), Barnes and Freude-Lagevardi (2002), Benefits of Early Intervention Social Work
Anna L. Zonderman, 2012 Yale University, Disrupting The Dyad: Effects Of Parenting Stress On Infant Social--
emotional Development, Public Health Theses
Anna P Basu (2015) Early intervention after perinatal stroke: Opportunities and challenges. Dev Med Child
Neurol.
Avşaroğlu, S., & Okutan, H. (2018). Zihin engelli çocuğu olan ailelerin yaşam doyumları, iyimserlik ve psikolojik
belirti düzeylerinin incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 59-71.
Bilge, A., Buruntekin, F., Demiral, O., Özer, N. G., Keleş, B., Yalçın, E., ... & Semra, B. O. L. (2014). Engelli
yakınlarına verilen “stresle baş etme ve yaşam doyumunu arttırma” eğitiminin etkinliğinin
belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 110-121.
Bilge, A., Buruntekin, F., Demiral, O., Özer, N. G., Keleş, B., Yalçın, E., ... & Semra, B. O. L. (2014). Engelli
yakınlarına verilen “stresle baş etme ve yaşam doyumunu arttırma” eğitiminin etkinliğinin
belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 110-121.
96

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
REFERENTIES
Cameron L. Neece,2012. Parenting Stress and Child Behavior Problems: A Transactional Relationship Across
Time. Am J Intellect Dev Disabil. Author Am J Intellect Dev Disabil. 117(1): 48–11.
Çetin, F., Yeloğlu, H. O., & Basım, H. N. (2015). Psikolojik dayanıklılığın açıklanmasında beş faktör kişilik
özelliklerinin rolü: Bir kanonik ilişki analizi. Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 81-92.
Cherry, D. B. (1989). Stress and Coping in Families with Ill or Disabled Children: Physical & Occupational
Therapy in Pediatrics, 9(2), 11.
Coşkun, Y., & Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları
arasındaki ilişki. Journal of Kirsehir Education Faculty, 10(1).
Cummings, S.T (1971) The impact of the child's deficiency on the father: A study of mentally retarded and
chronically ill children. American Journal of Orthopsychiatry, 31, 595 – 10.
De-Graaf-Peters and Hadders-Algra (2001) Ontogeny of the human central nervous system: what is happening
when? Early Human Development
Doğan, H., Bitlis, D., & Özen, K.(2005). Cerebral Palsy’li Çocukların Eğitimi. Hıfzı Özcan, editör. Cerebral Palsy.
İstanbul: Boyut Matbaacılık, 183-224.
Duygun, T., & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ye sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma
tarzlan ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi.
97

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
REFERENTIES
Eridan Rocha-Ferreira, Mariya Hristova (2011) Plasticity in the Neonatal Brain following Hypoxic-Ischaemic Injury. Neural Plasticity
Freedman and Kalb (2011) J Autism Devel Disorders DOI: 10.1007/s10803-011-1219-y
Giavana Buffa, 2018, Prenatal stress and child development: A scoping review of research in low- and middle-income countries, Published
online doi: 10.1371/journal.pone.0207235
Grace T1, Bulsara M2, Robinson M3, Hands B2. 2011, The Impact of Maternal Gestational Stress on Motor Development in Late Chi ldhood
and Adolescence: A Longitudinal Study, Child Dev.
Gülşen, B., & Özer, F. G. (2009). Engelli çocuğa sahip ailelerin stresle baş etme durumları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(5).
Higgins, D. J., Bailey, S. R., & Pearce, J. C. (2005). Factors associated with functioning style and coping strategies of families with a child with
an autism spectrum disorder. Autism, 9(2), 125-137.
Holroyd, I. (1987). Questionnarie on resources and stress. Brandon: Clinical Psychology Pub. Co. Inc.
İşcan, G. Ç., & Malkoç, A. (2017). Özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerin umut düzeylerinin başa çıkma yeterliği ve yılmazlık açısından
incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1).
Jianghong Li,Garth Edward Kendall, +3 authors Wendy H Oddy, 2008, Maternal psychosocial well-being in pregnancy and breastfeeding
duration. Medicine Published in Acta paediatrica
Joyce Magill-Evans & Margaret J. Harrison, 2010.Parent-Child Interactions, Parenting Stress, and Developmental Outcomes at 4
Years,Pages 135-150
98

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
REFERENTIES
Karoly LA, Kilburn MR, Cannon JS. (2005), Early childhood interventions: Proven results, future promise
Karst, J. S., & Van Hecke, A. V. (2012). Parent and family impact of autism spectrum disorders: A review and
proposed model for intervention evaluation. Clinical child and family psychology review, 15(3), 247-277.
Kaytez, N., Durualp, E., & Kadan, G. (2015). Engelli çocuğu olan ailelerin gereksinimlerinin ve stres düzeylerinin
incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 197-214.
Kisler, J., & McConachie, H. (2010). Parental reaction to disability. Paediatrics and Child Health, 20(7), 309-314.
Koçhan, A. (2019). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin stres düzeyi, stresle başa çıkma tarzları, hastalık yükü
algıları ve bilgece farkındalık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi(Master's thesis, Başkent Üniversitesi
Sosyal Bilimleri Enstitüsü).
Köksal, G., & Kabasakal, Z. (2012). Zihinsel engelli çocukları olan ebeveynlerin yaşamlarında algıladıkları stresi
yordayan faktörlerin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (32), 71-91.
Korkmaz, M., Yücel, A. S., Çelebi, N., & Kılıç, B. (2014). 7-17 Yaş Arası Farklı Gelişimsel Özellikleri Olan
Çocuklara Sahip Ailelerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin İncelenmesi.
Marsha L Campbell-Yeo, Timothy C Disher, Britney L Benoit, and C Celeste Johnston. (2015) Understanding
kangaroo care and its benefits to preterm infants Pediatric Health Med Ther
99

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
REFERENTIES
McCubbin, H. I., Thompson, E. A., Thompson, A. I., & Fromer, J. E. (1998). Stress, coping, and
health in families: Sense of coherence and resiliency. Sage Publications, Inc.
Mithyantha R. (2017) Current evidence-based recommendations on investigating children with
global developmental delay. Arch Dis Child.
Orla Doyle, Colm P. Harmon, James J. Heckman, and Richard E. Tremblay (2009) Investing in
Early Human Development: Timing and Economic Efficiency. Econ. Hum. Biol.
Robbers et al (2011) Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol.41(4): 311–319
Sardoğan, M. E., & Karahan, T. F. (2005). Evli bireylere yönelik bir insan ilişkileri beceri eğitimi
programı’nın evli bireylerin evlilik uyum düzeylerine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Dergisi, 38(2), 89-102.
Şener, A., & Terzioğlu, G. (2008). Bazı sosyo-ekonomik ve demografik değişkenler ile iletişimin
eşler arası uyuma etkisinin araştırılması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 13(13), 7-20.
Şentürk, M., & Saraçoğlu, G. V. (2013). Eğitilebilir Zihinsel, Bedensel Engelli Çocuğu Olan
Annelerle Sağlıklı Çocuğa Sahip Annelerin Aileden Algıladıkları Sosyal Destek ve Depresyon
Düzeylerinin Karşılaştırılması.
100

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
REFERENTIES
Sharan E. Brown, J.D., Ed.D.,Michael J.Guralnick (2012) Infants Young Child. International Human
Rights to Early Intervention for Infants and Young Children with Disabilities: Tools for Global
Advocacy
Sheng Li (2017) Spasticity, motor recovery, and neuronal plasticity after stroke. Front Neurol
ShuguiWang (2018)Targeting the gut microbiota to influence brain development and function in
early life, Neuroscience & Biobehavioral Reviews
Tegan Grace,2017, Breastfeeding and motor development: A longitudinal cohort study
Uğuz, Ş., Toros, F. &Yazgan İnanç, B. (2004), Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların
annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Journal of Clinical Psychology,
7(1), 42-47.
Uyaroğlu, A. K., & Bodur, S. (2009). Zihinsel yetersizliği olan çocukların anne-babalarında kaygı
düzeyi ve bilgilendirmenin kaygı düzeyine etkisi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(5).
Wales Neonatal Network Guideline - Supportive Positioning Guideline
Yurdakul, A., & Girli, A. (1999). Engelli çocuğu olan ailelerin sosyal destek örüntüleri ve bunun
psikolojik sağlık ile ilişkisi. İlkışık Dergisi, 1-5.
101

MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
https://medvet-project.eu
https://www.facebook.com/Medvetproject
Dit werk is gelicentieerd onder een Creative Commons Attribution-
NonCommercial 4.0 International License.
Alle beelden die in deze ppt zijn opgenomen, zijn afkomstig van:
https://www.flickr.com
https://pixabay.com
De steun van de EuropeseCommissie voorde productie van deze publicatie vormt geengoedkeuring van de inhoud die
alleen de standpunten van de auteurs weergeeft,en de Commissiekan niet verantwoordelijk worden gesteld voor het
gebruik dat eventueel van de informatie in deze publicatie wordt gemaakt.
102

Tuba Derya Doğan
Turgay Altunalan
Sedef Kanat
Cerebral Palsy Türkiye

MedVet module 6 part 1 nl

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to MedVet module 6 part 1 nl

Similar to MedVet module 6 part 1 nl (20)

More from Education PowerPoints

More from Education PowerPoints (20)

MedVet module 6 part 1 nl