1. MODÜL 6:
ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİ VE ÇOCUK TERKİNİN
ÖNLENMESİ
BÖLÜM 1
MedVET support
Training programme
NARHU, Bulgaria
2. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
İÇINDEKILER
1. Erken müdahale nedir?
1.1. Erken müdahalede tarama, tanımlama ve
değerlendirme
1.2. Erken müdahale destek hizmetleri
2. Kimler erken müdahale desteğine ihtiyaç duyar?
2.1. Ülkeye özgü mekanizma
2.2. Aile / ekonomik / sağlık risk faktörleri
2.3 2.3 Erken müdahalenin sosyal ve ekonomik
kazanımları
2.3. Ailenin stresi
3.3. Ailenin stresi
3.3.1. Bebeğin / çocuğun özel durumundan kaynaklanan
aile stresi
3.3.2. Aile stresinin gelişimsel sonuçlar üzerindeki etkileri
3.3.3. Aile stresini yönetme
3.4. Erken müdahale desteğinin önemi
3.4.1. Beyin plastisitesi
3.4.2. Nöronal matürasyon
3.5. Çocuk terkinin önlenmesi
7. Referanslar
2
3. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİ
Giriş
Modül 1'de 2 bölüm vardır. Birincisi erken müdahale desteği ile ilgilidir. İkinci bölüm, çocuğun terk
edilmesinin önlenmesidir.
Erken müdahale desteği
İlk bölümde, öğreniciler bu soruların cevaplarını bulabileceklerdir:
• Erken müdahale desteği nedir?
• Neleri içeriyor?
• Kim erken müdahale desteğine ihtiyaç duyar?
• Erken müdahale desteğine yönlendirilen bebekler / küçük çocuklar nasıl değerlendirilir ve takip
edilir?
• Erken müdahale desteğinin hizmetleri nelerdir?
Erken müdahale desteği doğumdan 3 yaşına kadar olan bebekler / küçük çocuklar içindir. 0-3 yaş
dönemi beynin en hızlı gelişimi ile karakterizedir.
3
4. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİ
Bu dönemde yapılan destek ve terapiler çocuğun potansiyelinin gelişimi için çok önemlidir. Bu
modül ayrıca bu dönemde beyindeki nörolojik ve fizyolojik değişiklikler hakkında bilgi verir.
Bu modülün öğrenicileri, ebeveynler ve toplum için bir bütün olarak sosyal ve ekonomik faydalar
sağlayacak erken müdahale desteği sağlamak için gerekli bilgileri edineceklerdir.
Çocuk terkinin önlenmesi
İkinci bölüm, çocuğun terk edilmesinin önlenmesidir. Risk faktörleri ve engelli çocukların
ebeveynleri arasında çocuğun terk edilmesini önleme stratejileri hakkında bilgiler bulunmaktadır.
4
7. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1. ERKEN MÜDAHALE NEDİR?
Erken müdahale gelişimsel geriliği ve engeli olan bebekler, küçük çocuklar ve ailelere sağlanabilen
hizmet ve destekleri tanımlamak için kullanılan terimdir.
Erken müdahale şunları içerir; tarama, tanımlama, değerlendirme ve müdahale destek hizmetleri.
Erken müdahale gereken her bebek / yeni yürümeye başlayan çocuk ve ailesi, mümkün olan en kısa
sürede erken müdahale destek hizmeti alma hakkına sahiptir
İlk yıllarda bebeklerin gelişim potansiyellerine ulaşması çok önemlidir.
7
8. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1. ERKEN MÜDAHALE NEDIR?
Bir insanın beyni yaşamın ilk 3 yılında hiç olmadığı kadar hızlı
gelişir.
İletişim, çevre, oyun, beslenme vb. hepsi beyin gelişimini etkiler.
Bu dönemde bebeğin gelişimi olumlu bir şekilde desteklenmelidir.
Erken müdahale ile erken dönemde bebekleri / küçük çocukları ve
ailelerini bütüncül bir yaklaşımla destekleyerek gelecekteki
yaşamda “refah” a katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
8
9. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1.1. ERKEN MÜDAHALEDE TARAMA, TANIMLAMA VE DEĞERLENDİRME
Erken müdahale için ilk ve en önemli adımlar tarama ve tanımlamadır.
Erken teşhis, erken müdahalenin mümkün olduğunca erken başlatılmasını sağlar.
Gelişimsel tarama rutin olarak erken müdahalenin bir sistem olduğu ülkelerde yapılır.
Gelişim, çocuğun doğumundan yetişkinliğe kadar yaşamı boyunca her alanda beceri kazanma
yeteneğidir.
9
10. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Çocuk gelişimi genellikle 5 alanda değerlendirilir:
Fiziksel/motor: görme, işitme, kaba motor (dönme, emekleme, yürüme vb.), İnce motor (düğme ilikleme,
yazma, çatal ve kaşık kullanma vb.)
Bilişsel: anlama, öğrenme, düşünme, bellek vb.
Sosyo-emosyonel: başkalarıyla iletişim, sosyal yaşama uyum, düzenleme vb.
Konuşma ve Dil: dili anlama ve kullanma, okuma ve iletişim kurma
Duyusal işlemleme: duyuların çevreye etkin şekilde kaydedilmesi ve uygun motor ve davranışsal tepkilere
dönüştürülmesi
1.1.1. ERKEN MÜDAHALEDE TARAMA, TANIMLAMA VE DEĞERLENDİRME
10
11. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Gelişimsel gecikme, kaba / ince motor, konuşma / dil, bilişsel, sosyal / kişisel ve günlük yaşamın
aktivitelerinin iki veya daha fazlası gelişimsel alanda 5 yaşın altındaki çocukları etkileyen bir gecikme olarak
tanımlanır (Mithyantha R. 2017).
Gelişimsel tarama, gelişimsel gecikmeleri tanımlamak için çok önemlidir.
Amerikan Pediatri Akademisi, şu yaşlarda düzenli kontroller sırasında tüm çocuklar için gelişimsel ve
davranışsal tarama yapılmasını önermektedir:
9 ay
18 ay
24 veya 30 ay
1.1.1. ERKEN MÜDAHALEDE TARAMA, TANIMLAMA VE DEĞERLENDİRME
11
12. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Erken müdahale desteğine katılan bebek / yeni yürümeye başlayan çocuğun değerlendirilmesi, hem
ihtiyaçları belirlemek hem de gelişimi takip etmek için önemlidir.
Değerlendirme araçları şunlar için kullanılır:
gelişimsel gecikme için erken tarama
bebeğin / çocuğun mevcut durumunun ve hizmetin uygunluğunun belirlenmesi
programı planlama
program değerlendirme
Kullanılan tüm araçlar standartlaştırılmış, kanıta dayalı ve amaca uygun olmalıdır.
Ayrıntılı bilgi içim lütfen modül 2’yi okuyunuz.
1.1.1. ERKEN MÜDAHALEDE TARAMA, TANIMLAMA VE DEĞERLENDİRME
12
13. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ebeveynler, bebeğin / çocuğun değerlendirilmesi sırasında aktif olarak dahil edilmelidir.
Uzman, ebeveynlerin bebekleri / çocukları hakkındaki gözlemlerini, endişelerini ve ihtiyaçlarını dikkatle
dinlemelidir.
Aile merkezli müdahaleler bu fırsatları sunmaktadır.
Aile merkezli uygulamalar ve aile merkezli bakım, ebeveynler çocukları adına bilinçli kararlar alan ilk
kişiler olan küçük çocukların ebeveynleriyle işbirliği yapmak için özel bir yaklaşımı tanımlamak amacıyla
yaygın olarak kullanılan terimlerdir.
https://canchild.ca/en/research-in-practice/family-centred-service
1.1.1. ERKEN MÜDAHALEDE TARAMA, TANıMLAMA VE DEĞERLENDIRME
13
14. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1.2. ERKEN MÜDAHALE DESTEK HIZMETLERI
Erken müdahale desteği 0-3 yaş arası bebekler, küçük çocuklar ve aileleri için bir programdır.
Erken müdahale destek hizmetlerinin kapsamında, aşağıdakilerden birine sahip bebekler / küçük
çocuklar yer alır:
Gelişimsel gerilik risk
Gelişimsel gerilik
Engellilik
14
15. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
EI desteğine ihtiyaç duyan her bebeğin / çocuğun durumu tamamen benzersizdir.
Aynı tanıya sahip olsalar bile, her bebek / yürümeye başlayan çocuk ve ailesi farklıdır.
Erken müdahale destek birimindeki uzmanlar, gelişimsel ihtiyaçları belirleyerek temel ve yeni beceriler
sağlamaya odaklanır, ancak aynı zamanda erken müdahale destek hizmetleri bütünsel olmalıdır.
Erken müdahale destek hizmetlerinin en önemli odağı aileyi güçlendirmek olmalıdır.
1.1.2. ERKEN MÜDAHALE DESTEK HIZMETLERI
15
16. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bebekler ve çocuklar tanıdık insanlar, yerler, oyunlar ve rutinlerle günlük
deneyimlerden en iyi şekilde öğrenirler.
Ayrıca, bebek / çocuğun tanıdık bir ortamda (ev, okul) erken müdahale
desteğine sahip olması en iyi yoldur.
Mümkün değilse, bir rehabilitasyon servisinde, hastanede, terapi kliniğinde
vb.
1.1.2. ERKEN MÜDAHALE DESTEK HIZMETLERI
16
17. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Müdahale programının yoğunluğu bireysel düzeyde gerçekleştirilir. Bu durum zamanla değişebilir.
Örneğin: bazı bebekler / küçük çocuklar için, erken müdahale desteği başlangıçta sık seanslarla birebir
yapılmalıdır. Ancak, ilerledikçe seanslar azalabilir.
Sadece risk altındaki bebekler olarak takip edilen ve engellilik veya gelişimsel gecikme teşhisi
konmayan bebekler gelişimsel aralıklarda izlenmelidir.
1.1.2. ERKEN MÜDAHALE DESTEK HİZMETLERİ
17
18. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Erken müdahale destek programları çok farklı modellere sahiptir ve ülkelere göre farklılık gösterir.
Temel destek hizmetleri şunlardır.
Fizyoterapi
Mesleki terapi/ergoterapi
Eğitim
Dil ve konuşma
Sosyal destek
Tıbbi destek
1.1.2. ERKEN MÜDAHALE DESTEK HIZMETLERI
18
19. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Fizyoterapi: Erken müdahale destek ekibindeki fizyoterapistler, kısıtlı
hareketlilik veya atipik gelişimi olan bebek ve küçük çocukların
doğumdan 3 yaşına kadar olan dönemde değerlendirilmesi, izlenmesi
ve tedavisi ile ilgilenmektedir.
Mesleki terapi / ergoterapi: Meslek terapistleri / ergoterapistler evde,
okulda ve toplumda günlük yaşam becerilerinde çocuğun
bağımsızlığına odaklanır.
1.1.2. ERKEN MÜDAHALE DESTEK HIZMETLERI
19
20. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Eğitim: Çocuğun gelişim becerileri ve öğrenmesine odaklanır. Okul
dönemine hazır olmak için tüm becerilerin kazandırılması
amaçlanmaktadır.
Dil-konuşma terapisi: konuşma, dil, yeme ve içme becerilerine
yardımcı olabilir.
1.1.2. ERKEN MÜDAHALE DESTEK HİZMETLERİ
20
22. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.1.3. SOSYAL DESTEK
Sosyal destek:
Shumaker ve Brownell (1984) sosyal desteği “sağlayıcı veya alıcı tarafından alıcının refahını arttırmak
amacıyla algılanan iki kişi arasında kaynak değişimi” olarak tanımlamıştır.
Sosyal destek stresli durumlarla baş etmede koruyucu bir faktör olarak hareket ederek stresin hem
zihinsel hem de fiziksel sağlık üzerindeki etkisini azaltır.
Sosyal destek, engelli bebek sahibi olma riski olan veya halihazırda engelli bebek / çocuk sahibi olan
tüm aileler için kritik öneme sahiptir.
Sosyal destek hakkında ayrıntılı bilgi için lütfen modül 1'i okuyun.
22
23. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Doğumsal engelli bebek veya çocuk veya risk altındaki bebekler tüm aileyi etkiler.
Ebeveynler bebeklerinin tüm ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır, ancak öte yandan topluma ait olma,
saygı ve değer gibi ihtiyaçları da devam etmektedir.
Ebeveynler bu özel durum nedeniyle sosyal olarak izole hissedebilirler.
1.1.3. SOSYAL DESTEK
23
24. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ailenin iyiliği, çocuğun gelişimi ve tüm potansiyeline ulaşması için
gereklidir.
Ebeveyn-bebek ilişkileri bebeğin tüm gelişim alanları üzerinde büyük
bir etkiye sahiptir.
Sosyal desteğin yokluğu aile ilişkilerini olumsuz etkilemektedir.
Özel durumlarda olan ailelerin stresleri sosyal destekle azalmakta ve bu
durumla başa çıkmalarını kolaylaştırmaktadır.
Her türlü sosyal desteğin aile üzerinde ve dolaylı olarak bebeğin
gelişimi üzerinde olumlu bir etkisi olacaktır.
Sağlık çalışanları ailelere sosyal destek alma konusunda rehberlik
etmeli ve onları teşvik etmelidir.
1.1.3. SOSYAL DESTEK
24
25. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Sosyal destek kaynakları resmi ve gayri resmi olabilir:
Resmi: devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları, gönüllü kuruluşlar
Gayri resmi: aile üyeleri, akrabalar, arkadaşlar, komşular, akranlar
1.1.3. SOSYAL DESTEK
25
26. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
TÜRKIYE’DEKI SOSYAL DESTEKLER
Türkiye'de engelli insanlar için destek ve bakım hizmetlerinin standardizasyonu Aile, Çalışma ve Sosyal
Hizmetler Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.
Bakanlık bu konulara ilişkin de projeler yürütmektedir. 'Türkiye'nin Bütünleşik Sosyal Yardım Sistemi'
Projesi vatandaşların finansal ihtiyaçlarını belirlemektedir.
2011-2019 yılları arasında yürütülen "Engelliler Destek Programı", engellilerin psikososyal ve tıbbi
rehabilitasyonunu destekleyen bir programdır.
26
27. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
TÜRKIYE’DEKI SOSYAL DESTEKLER
"El Bebek Gül Bebek Derneği", Türkiye'de bulunan bir sivil toplum kuruluşudur (STK). Aileleri
desteklemek için 2 iyi projesi var:
Peki Anne sen nasılsın?
Proje kapsamında prematüre bebeklerin ebeveynleri bir araya geliyor ve prematüre bir ebeveyn olma
psikolojisinin taburcu ve hastalıklardan nasıl korunacağı hakkında konuşuyor. Bu toplantılar
hastanelerde yapılır.
Annem benimle
STK annelerin yeni doğan yoğun bakım ünitelerinde kalabilmeleri ve bazı hastanelerde bebekleriyle
kalabilmeleri için bir annenin odası inşa etmektedir.
27
28. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
TÜRKIYE’DEKI SOSYAL DESTEKLER
Down Türkiye, Türkiye'de bir sivil toplum kuruluşudur. Aileler için projeleri var:
Aile Bilgi ve Destek Eğitimi
Zihinsel engelli çocukları olan ailelerin bilgi ve destek ihtiyaçlarını karşılamak için geliştirilmiş bir
çevrimiçi multimedya e-öğrenme uygulamasıdır.
Avrupa Down Sendromu Derneği (EDSA) Avrupa genelinde Down sendromlu insanları destekleyen
ve temsil eden kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. Bir platformları vardır; http://www.edsafamily.com/
Bu platformun amacı, dünya genelinde Down Sendromlu çocuğu olan aileler arasında bir ağ
oluşturmaktır. Aileler anavatanlarında ev sahipliği yapabilirler.
Down Türkiye kayıt sürecinde aileleri desteklemektedir.
28
30. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Tıbbi Destek:
Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS) ve özellikle Engelli Hakları Sözleşmesi (EHS) Madde 25 erken
müdahaleyi çok açık bir şekilde ele almaktadır:
…“engellilerin ihtiyaç duydukları sağlık hizmetlerini, özellikle erken teşhis ve uygun müdahale de
dahil olmak üzere engelleri en aza indirgemek ve önlemek için tasarlanmış hizmetler sağlamak…”
Her ülkenin Sosyal Sigorta ve Sağlık Sistemine göre hastaneye yatış sırasında ve sonrasında temel tıbbi
hizmetler (muayene, ilaç tedavisi, küçük müdahaleler) ücretsiz olabilir, ancak engelli yeni doğanlar için
hastanede ve sonrasında ülkeden ülkeye farklılık gösterebilir.
1.1.4. TIBBI DESTEK
30
31. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
“Yenidoğan Sağlığı için Avrupa Bakım Standartları” yenidoğan sağlığında anahtar konularda bakım
standartları geliştirmek için disiplinlerarası bir Avrupa proje işbirliğidir.
Proje, 30'dan fazla ülkeden, farklı mesleklerden 220 sağlık uzmanını, veli temsilcisini ve seçkin endüstri
uzmanlarını bir araya getiriyor. Projenin odak noktası, preterm ve hasta yeni doğan bebeklerin hastanede
ve büyüdükçe tedavisi ve bakımıdır..
Projenin amacı, yenidoğan sağlığının 11 geniş alanı için standartların geliştirilmesidir. Standartların
geliştirilmesi ve yayınlanması, Avrupa'daki preterm ve hasta yeni doğan bebeklerin tedavi ve bakımının
uyumlaştırılması için önemli bir adımdır.
Avrupa Yeni Doğan Bebeklerin Bakımı Vakfı tarafından başlatılan Avrupa Yeni Doğan Sağlığı Bakım
Standartları projesi, ulusal düzeyde bağlayıcı standartların ve yönergelerin geliştirilmesi ve uygulanması
için bir referans görevi görmektedir.
Bu proje hakkında daha fazla bilgi edinmek için lütfen şu adresi ziyaret edin: https://newborn-health-
standards.org/
1.1.4. TIBBI DESTEK
31
32. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bulgaristan
Bulgaristan'da bir dizi sağlık ve sosyal hizmetler (0-7 yaş), engelli çocuklar için rehabilitasyon
merkezleri, bakım merkezleri ve 0-3 yaş ve üstü engelli çocuklar için gündüz bakım merkezleri
bulunmaktadır.
Romanya
Romanya'da merkezler var, ancak çocuk gelişiminin birkaç alanını kapsıyorlar. Ne devlet ne de özel bir
engelli çocuğun tüm ihtiyaçlarını karşılayabilecek multidisipliner bir merkez yoktur.
Türkiye
Türkiye'de, 18 yaşına kadar olan çocuklar, ebeveynleri olmasa bile, sağlık hizmetlerinden herhangi bir
koşul olmadan yararlanmaktadır.
1.1.4. TIBBI DESTEK
32
33. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Belçika (Flanders)
Kind en Gezin (Çocuk ve Aile), Belçika'daki 'Halk Sağlığı, Refah ve Aile' politika alanında aktif olarak çalışan
bir ajanstır. Kind ve Gezin, hamile kadınlara ve üç yaşından küçük çocuklu ailelere ücretsiz danışmanlık ve
destek sağlar.
Gelişimsel Bozukluk merkezleri bebeklerde ve küçük çocuklarda erken tanıya yardımcı olur. Multidisipliner
bir ekip (uzman doktorlar, psikologlar veya özel eğitimciler, konuşma terapistleri, fizyoterapistler ve sosyal
asistanlar) çeşitli uzmanlık çalışmalarını yürütmektedir. Gelişimsel bir bozukluğu veya gelişimsel geriliği
(veya şüphesi) olan bebekler, küçük çocuklar, okul öncesi ve genç çocuklar oraya gidebilir. Ayrıca risk
altındaki bebekler de gidebilir: ciddi derecede prematüre bebekler veya aşırı düşük doğum ağırlığına sahip
bebekler, perinatal problemleri olan term bebekler (doğumla ilgili problemler).
Engelli çocuklar ve yetişkinler bakımlarını düzenleme konusunda destek hakkına sahiptir. Yardım etmek için
farklı türde araçlar ve destek mevcuttur..
VAPH, Flaman Engelliler Ajansı'dır. Engelli insanlar, özelleştirilmiş bakım ve desteği finanse edebilecekleri bir
bütçeye sahip olma hakkına sahiptir.
1.1.4. TIBBI DESTEK
33
35. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.2. KİMLER ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNE İHTİYAÇ DUYAR?
Erken müdahale destek hizmetleri aşağıdakilerden herhangi birine sahip bebekler / küçük çocuklar için
geçerlidir:
Gelişimsel gerilik riski
Gelişimsel gerilik
Engelilik
Gelişimsel gerilik için risk faktörleri şunlardır:
Biyolojik risk faktörleri (örn. genetik; ebeveyn sağlığı ve hamilelik sırasındaki davranışlar; doğum
sırasında ortaya çıkan komplikasyonlar; annenin hamilelik ya da bebeğin erken yaşta sahip
olabileceği enfeksiyonlar ve anne ya da çocuğun yüksek düzeyde çevresel toksinlere maruz kalması
vb.)
Sosyo-ekonomik risk faktörleri (örn. yani baba eğitim düzeyinin düşük olması, anne eğitim
düzeyinin düşük olması, düşük düzey hane geliri, ailede ≥ 3 çocuk, vb.)
Bu ünitede sosyoekonomik risk faktörleri hakkında bilgi edineceksiniz. Biyolojik risk faktörleri için
lütfen modül 3'ü okuyun.
35
36. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.2.1. ÜLKEYE ÖZGÜ MEKANIZMALAR
Mevcut kanıtlar, gelişmekte olan ülkelerdeki küçük çocukların yaklaşık dörtte birinin gelişimsel
gecikmeler veya engeller için risk altında olduğunu veya bu riskleri oluşturduğunu göstermektedir
(Walker ve ark., 2011).
Birleşmiş Milletler, bebekler ve küçük çocuklar için erken müdahale hakkını ortaya koyan iki
uluslararası insan hakları anlaşmasını kabul etti.
• Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS)
• Engelli Hakları Sözleşmesi (EHS)
Bu anlaşmalar, tüm taraf devletlerin, sözleşmelere uymak için gerekli programların, hizmetlerin ve
yasaların geliştirilmesine rehberlik edebileceği standartları açıklarlar (Sharan E. Brown, 2012).
36
37. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS) Madde 21, Devlet paydaşlarından “engelli kişilerin maksimum
bağımsızlık, tam fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki yetenek ve hayatın her yönüyle tam erişim ve
katılımı elde etmelerini ve sürdürmelerini sağlamak için geniş bir taahhüt gerektirir.”
Bu görevde, 21 (1) b maddesinde bu hizmetlerin “mümkün olan en erken aşamada başlaması ve
bireylerin ihtiyaçları ve güçlü yanlarının multidisipliner değerlendirmesine dayandırılması” şartı da yer
almaktadır.
Erken müdahalenin etkinliği ve faydası bilinmesine rağmen, çeşitli nedenlerle tüm dünyada eşit
koşullar altında uygulanması mümkün değildir.
Bazı ülkelerde erken müdahale sistematik olarak uygulanırken, diğerlerinde erken müdahale adı altında
sistematik bir uygulama yoktur.
1.2.1. ÜLKEYE ÖZGÜ MEKANIZMALAR
37
38. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bulgaristan
Bulgaristan'da bir dizi sağlık ve sosyal hizmetler (0-7 yaş), 0-3 yaş ve üstü engelli çocuklar için
rehabilitasyon merkezleri, bakım merkezleri ve engelli çocuklar için günlük bakım merkezleri
bulunmaktadır.
Ayrıca Erken Müdahale Ekipleri de bulunmaktadır. Bunlar arasında bir çocuk doktoru ve diğer gerekli
uzmanlar, ebe veya hemşire, fizyoterapist, psikolog, özel öğretmen, konuşma terapistleri, emzirme
danışmanı, evde gerekli tıbbi ve sosyal bakımı sağlayan sosyal hizmet uzmanı bulunmaktadır. Bu bakım
gerekli tedaviler, rehabilitasyon, ebeveyn eğitimleri, psikolojik destek, konsültasyonu vb. içerir.
Romanya
Romanya'da, sadece engelli belgesi / kesin tanısı olan çocuklar ve sosyal merkezlerden (gündüz bakım
merkezleri) gelen çocuklar bakım tesislerinden yararlanabilir.
1.2.1. ÜLKEYE ÖZGÜ MEKANIZMALAR
38
39. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Türkiye
Türkiye'de, 18 yaşın altındaki, gelişimsel geriliği veya özürlülüğü olan herhangi bir bebek / çocuk Çocuklar İçin
Özel İhtiyaç Raporu (ÇÖZGER) alabilir.
Bu rapor ile özel ihtiyaçları olan çocukların ihtiyaçları yetişkinlerden farklı bir şekilde belgelenmektedir. Bu rapor
sağlık, eğitim, rehabilitasyon, sosyal ve ekonomik hak ve hizmetlere erişim sağlamayı amaçlamaktadır.
Bu raporun geçerlilik süresi en az 1 yıldır.
Bu rapor devlet hastanelerinden alınabilir.
Bu ÇÖZGER raporu ile veliler Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı Rehberlik Araştırma Merkezlerine başvurmakta ve
Özel Eğitim ve Değerlendirme Kurulu Raporu almaktadır. Rapor, bireylerin Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı Özel
Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinden hizmet almasını sağlıyor. Bu merkezlerde fizyoterapi, özel eğitim,
konuşma ve dil terapisi ve psikolojik destek hizmetlerine erişimleri vardır.
Rapor her bireyin Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi'nde ayda 8 seans terapi almasını sağlıyor.
1.2.1. ÜLKEYE ÖZGÜ MEKANIZMALAR
39
40. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Belçika (Flanders)
Kind en Gezin (Çocuk ve Aile), Belçika'daki 'Halk Sağlığı, Refah ve Aile' politika alanında aktif olarak çalışan bir
ajanstır. Kind ve Gezin, hamile kadınlara ve üç yaşından küçük çocuklu ailelere ücretsiz danışmanlık ve destek sağlar.
Gelişimsel Bozukluk merkezleri bebeklerde ve küçük çocuklarda erken tanıya yardımcı olur. Multidisipliner bir ekip
(uzman doktorlar, psikologlar veya özel eğitimciler, konuşma terapistleri, fizyoterapistler ve sosyal asistanlar) çeşitli
uzmanlık çalışmalarını yürütmektedir. Gelişimsel bir bozukluğu veya gelişimsel geriliği (veya şüphesi) olan bebekler,
küçük çocuklar, okul öncesi ve genç çocuklar oraya gidebilir. Ayrıca risk altındaki bebekler de gidebilir: ciddi
derecede prematüre bebekler veya aşırı düşük doğum ağırlığına sahip bebekler, perinatal problemleri olan term
bebekler (doğumla ilgili problemler).
Engelli çocuklar ve yetişkinler bakımlarını düzenleme konusunda destek hakkına sahiptir. Yardım etmek için farklı
türde araçlar ve destek mevcuttur..
VAPH, Flaman Engelliler Ajansı'dır. Engelli insanlar, özelleştirilmiş bakım ve desteği finanse edebilecekleri bir
bütçeye sahip olma hakkına sahiptir..
Daha fazla bilgi için lütfen IO4'ü okuyun.
1.2.1. ÜLKEYE ÖZGÜ MEKANIZMALAR
40
41. 1.2.2. AİLE/EKONOMİK/SAĞLIK RİSK FAKTÖRLERI
Aile
Yoksulluk
Evsizlik
Doğrulanmış çocuk istismarı veya ihmali
Ebeveynlerin düşük eğitim seviyesi
Ebeveyn akıl hastalığı
Yeterli çevresel faktörlerin olmaması
Tek ebeveyn olması
Ekonomik
Devletin erken müdahale ücretlerini desteklememesi
41
42. Sağlık
Doğum öncesi bakım eksikliği
Doğum sonrası bakım eksikliği (bebek ve anne)
Bebeğin yetersiz beslenmesi
Riskli gebeliklerin yetersiz tespiti ve izlenmesi
Olumsuz doğum koşulları
Tarama ve erken tanı eksikliği (bilgi ve sistem eksikliği)
1.2.2. AİLE/EKONOMİK/SAĞLIK RİSK FAKTÖRLERI
42
43. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.2.3. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ SOSYO-EKONOMIK KAZANıMLARı
Erken müdahale hem çocuğu hem de aileyi desteklediğinden, toplumu bir bütün olarak etkiler:
• Erken Müdahale, çocuklara, ailelerine ve topluma faydalı sonuçlar sağlar.
• Çocukların ve ailelerin başarı şansını en üst düzeye çıkarır.
• Çocukların yaşamında kalıcı faydalar sağlar.
• Kalıcı sosyal sorunları, sosyal dışlanmayı ve zarar verici ebeveynliği önler.
• Uzun vadeli kamu tasarruflarıyla düşük maliyetlidir.
(Allen, 2011, Pithouse 2007, Barnes and Freude-Lagevardi 2002)
43
44. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Erken müdahale, özel ihtiyaçları olan çocuklara durumlarının olumsuz etkilerini yumuşatma ve hatta
azaltma fırsatı verirken, tam potansiyellerine ulaşmalarını sağlayarak gelecekte daha az özel ve sosyal
desteğe ihtiyaç duymalarını sağlar.
Daha bağımsız çocukların ebeveynleri de işlerine daha erken dönebilirler.
1.2.3. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ SOSYO-EKONOMIK KAZANıMLARı
44
45. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Erken müdahalenin ekonomiye katkısı bilimsel çalışmalarla desteklenmektedir:
• Longitudinal çalışmalar, kişisel faydaların (bilişsel gelişim, davranış ve sosyal yeterlilik, eğitimsel
kazanım), sosyal yardımların (düşük suç oranı) ve devlet tasarruflarının (daha yüksek vergi gelirleri,
sosyal refah harcamalarının azalması), çocuğun yaşamı maliyetlerden açıkça daha fazla olduğunu
göstermiştir (Karoly et al.,2005).
• Erken yatırım, sonraki yatırımın verimliliğini artırır. Bu getiri, kazancın artması, yüksek öğrenim,
iyileştirilmiş fiziksel ve zihinsel refah açısından ve aynı zamanda azaltılmış suç ve ihmal, kamu
harcama tasarrufu ve artan vergi gelirleri açısından topluma olumlu yansımalar ve bireye geri
dönüşlerden elde edilir ( Heckman, 2001).
1.2.3. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ SOSYO-EKONOMIK KAZANıMLARı
45
47. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.3.1 BEBEĞİN/ ÇOCUĞUN ÖZEL DURUMUNUN NEDEN OLDUĞU AİLE STRESİ
Ebeveynlik stresi, ebeveyn rolleri yaparken ebeveynler tarafından algılanan belirli bir stres türü olarak
tanımlanır.
Çocuk sahibi olmak toplum tarafından çok önemli görülen ve ailelerde olumlu duygulara neden olan bir
durumdur.
Öte yandan, ebeveynlerin özel bir duruma sahip bir bebek / çocuk sahibi olmasından kaynaklanan olumsuz
duygu, onlar için bir ikilem yaratır. Bu ikilem ebeveynlerde de stres seviyesini arttırmaktadır (Uğuz, Toros ve
Yazgan İnanç, 2004).
Ayrıntılı bilgi için lütfen 1. modülü okuyun.
47
48. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Özel bir durumda, aileler için iç ve dış stres faktörleri vardır. İç stres faktörlerine örnek olarak çocuğun
hastalığı, kronik ihtiyaçları, sosyal etkileşimleri, çocuk davranışları, kardeş ilişkileri ve aile faaliyetleri
verilebilir (Kisler ve McConachie, 2010).
Çocuğun tekrarlayan davranışları, sosyal beceri eksikliği ve sosyal yaşamları olumsuz etkilendiğinden dolayı
aileler yetersiz kalabilir. Sosyal ortamdaki bireylerin çocuğun sorunlu davranışlarını yanlış anlamaları veya
yanlış yorumlamaları da ailelerin sosyal olarak geri çekilmesine yol açar (Higgings, Bailey ve Pearce, 2005).
1.3.1 BEBEĞİN/ ÇOCUĞUN ÖZEL DURUMUNUN NEDEN OLDUĞU AİLE STRESİ
48
49. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ebeveynler çocuk yetiştirmeye büyük miktarda enerji harcarlar,
ancak aynı zamanda ebeveynlik rollerinden keyif alırlar.
Gelişimsel engeli olan bir çocuğun bakımı ile karşı karşıya
kaldıklarında, aileler bir dizi duygusal, fiziksel ve finansal
zorluklarla karşılaşırlar.
Ebeveynler, çocuklarının sağlıklı bir yavru ya da “mükemmel bir
çocuk” olma umutlarını yerine getiremediğinde fizyolojik stres ve
hayal kırıklığı yaşayabilirler.
1.3.1 BEBEĞİN/ ÇOCUĞUN ÖZEL DURUMUNUN NEDEN OLDUĞU AİLE STRESİ
49
50. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Anneler özel durumu olan çocukların bakımında daha fazla sorumluluk alır. Bu durum annelerin stresle baş
etmesini zorlaştırmaktadır. Stres birikimi ve artışı çaresizlik, kaygı ve depresyon gibi duygusal sorunlara yol
açmaktadır (Şentürk ve Saraçoğlu, 2013).
Artan çocuk bakımının getirdiği stres faktörleri daha geniş hale geldikçe, ebeveynler giderek depresif, çaresiz
veya değersiz hissedebilirler.
Ebeveynlerin karşılaştıkları tüm stresler ve zorluklar ilişkilerin bozulmasına yol açabilir. Araştırmalara göre,
özel ihtiyaçları olan çocukların ebeveynleri arasındaki boşanma oranı, genel nüfustaki çiftlerinkinden daha
yüksektir (Robbers ve ark., 2011, Freedman ve Kalb 2011)
1.3.1 BEBEĞİN/ ÇOCUĞUN ÖZEL DURUMUNUN NEDEN OLDUĞU AİLE STRESİ
50
51. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Risk altındaki bir bebeğe bakmak, annenin depresyon ve kaygıya karşı savunmasızlığını arttırır. Bu özellikle
şunlar için geçerlidir:
Aşırı prematüre bebekler için uzun bir hastaneye yatış
Tıbbi komplikasyonların görülme sıklığı
Yenidoğan yoğun bakım ünitesinde (NICU) çoklu müdahaleler
Bronkopulmoner displazi, beslenme sorunları, muhtemelen beyin hasarı gibi uzun süreli kronik hastalıklar
Bebeğin refahı ve gelişimi hakkında ciddi endişe
Not: Ailenin stresi hakkında ayrıntılı bilgi için lütfen Modül 1'i okuyun.
1.3.1 BEBEĞİN/ ÇOCUĞUN ÖZEL DURUMUNUN NEDEN OLDUĞU AİLE STRESİ
51
52. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.3.2 AİLE STRESİNİN GELİŞİMSEL SONUÇLAR ÜZERİNE ETKİSİ
Ebeveynlik stresini çocuğun gelişimsel özellikleri bağlamında anlamaya
çalışmak önemlidir. Ayrıca, her aile sisteminin kendine özgü bir yapısı vardır.
Bu nedenle, ebeveynlik stresinin gelişim üzerindeki etkisi her ailede
değişiklik gösterebilir.
Toksik stres (istismar, ihmal, aşırı yoksulluk, şiddet, hane halkı işlev
bozukluğu ve gıda kıtlığı gibi) çocukların bilişsel ve dil gelişiminin ve sosyal
yeterliliklerin düzgün gelişmesi ve sorunlu davranışlar üzerinde önemli bir
etkiye sahiptir.
52
53. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Sonuçlar, ebeveynlik stresinin çocuk davranış sorunlarının hem öncüsü hem de sonucu olduğunu
göstermektedir. Aynı zamanda, çocuk davranış sorunları ebeveynlik stresinin öncüsü ve sonucudur. Bu
değişkenlerin zamanla birbirleri üzerinde karşılıklı olarak artan veya azaltıcı bir etkisi olduğu
görülmektedir.
Çok stresli ebeveynler çocukları için iyi bir öz-düzenleme modellemeyebilir, bu da daha fazla davranış
sorununa yol açabilir. Etki yönünün tersine, çocuk davranış problemleri daha geniş sosyoekonomik
ortamda (örneğin okul, mahalle) daha fazla stres yaratabilir ve bu da ebeveyn stresinin artmasına neden
olabilir.
(Cameron L. Neece, 2012)
1.3.2 AİLE STRESİNİN GELİŞİMSEL SONUÇLAR ÜZERİNE ETKİSİ
53
54. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Özel ihtiyaçları olan bir bebeği / çocuğu olan ebeveynlerin yaşadığı stres, çocuğun kabul sürecinde farklı
tutum ve davranışları etkilemektedir. Bu süreçte, bazı ebeveynler çocuklarını aşırı derecede koruyabilirken,
diğerleri ebeveynlik rolünü kabul etmeyi zor bulabilir ve reddedebilir. Bu tür süreçler çocuğun kişiliğinin
yapısını ve birbirleriyle etkileşen farklı gelişim alanlarını etkileyebilir (Doğan, Bitlis ve Özen, 2005).
Depresyondaki annelerin oynamaya daha az zaman harcadıkları, daha az uyarıcı nesneler sağladıkları ve
sözlü etkileşime girdikleri ve genel olarak daha zayıf bağlanma ve daha rahatsız beslenme ve güvenlik
uygulamaları sergilediği bildirilmektedir.
1.3.2 AİLE STRESİNİN GELİŞİMSEL SONUÇLAR ÜZERİNE ETKİSİ
54
55. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Ebeveynlik stresi ve depresyon anne bebek bağını ve anne
bebek etkileşimlerini bozabilir ve bu da bilişsel, nörolojik,
davranışsal ve sosyal gelişimi olumsuz yönde etkileyebilir.
Maternal depresyon ve stres, 1 aylık gibi erken bir dönemde
bile bebeğin gelişimini etkileyebilir.
1.3.2 AİLE STRESİNİN GELİŞİMSEL SONUÇLAR ÜZERİNE ETKİSİ
55
56. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
3 aylıktan küçük bebeklerin anneleri tarafından ifade edilen depresif davranışları tespit edebildikleri
bildirilmektedir.
Depresyonlu annenin ifadesiz bir yüzü vardır, bebekleriyle sosyal etkileşimi azaltır, daha az sözlü
uyarım sağlar, daha az uyarıcı ve teşvik edici görevler yapar ve daha zayıf bağlanır.
Sosyal çevresel faktörler dil gelişiminde büyük rol oynamaktadır. 12. ayda daha duyarlı anne-çocuk
etkileşimleri, Alıcı Dil Alt Ölçeklerinde daha yüksek puanlar ile ilişkilendirilmiştir (Joyce Magill-Evans
ve Margaret J. Harrison, 2010).
1.3.2 AİLE STRESİNİN GELİŞİMSEL SONUÇLAR ÜZERİNE ETKİSİ
56
57. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Hamilelik sırasında stresli yaşam olaylarının yaşanması, emzirmenin erken kesilmesi olasılığını
arttırmıştır (Jianghong Li, 2008).
Bir ve daha fazla ay boyunca emzirme, 10, 14 ve 17 yaşlarında motor gelişim sonuçlarındaki
iyileşmeyle pozitif ilişkilidir (Tegan Grace, 2017).
1.3.2 AİLE STRESİNİN GELİŞİMSEL SONUÇLAR ÜZERİNE ETKİSİ
57
58. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Longitudinal bir çalışmaya göre (GraceT, 2011)
Gebelik stresi, çocuklarda daha düşük motor gelişim skorları ile sonuçlanır. Bu, 10, 14 ve
17. yaşlarda gösterilmiştir.
Geç gebelik stresinin, geç çocukluk ve ergenlik döneminde motor gelişim üzerinde erken
gebelik stresinden daha fazla etkisi vardır.
Hamilelik sırasında stres, uzun vadede daha kötü bir motor gelişmeye neden olur.
1.3.2 AILE STRESININ GELIŞIMSEL SONUÇLAR ÜZERINE ETKISI
58
59. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bir derleme çalışması (Giavana Buffa, 2018) şunları belirtmiştir:
Prenatal stres ve çocuk gelişimine göre 48 makale belirlenmiştir.
Beş çalışma daha sonra bebeklik döneminde mizaç ve motor gelişim gibi sonuçları analiz etmiş ve
bunların hepsi anlamlı sonuçlar göstermiştir; çocukluk çağında ise dokuz adet davranışsal gelişme,
astım ve fiziksel büyüme gibi alanlarda önemli sonuçlar göstermiştir
1.3.2 AILE STRESININ GELIŞIMSEL SONUÇLAR ÜZERINE ETKISI
59
60. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bir bebeğin mizacı, ebeveynlik stresi ve bebek dikkat becerileri arasındaki ilişkiyi tam olarak etkiler ve
ebeveynlik stresi, uyku regülasyonu, yeme regülasyonu, inhibisyon ve ayırma problemleri, duygusal ve
pozitif duygusal olarak ilişkilerini kısmen etkiler (Anna L. Zonderman 2012).
1.3.2 AILE STRESININ GELIŞIMSEL SONUÇLAR ÜZERINE ETKISI
60
61. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.3.3 AILE STRESINI YÖNETME
Risk altındaki veya engelli bir bebeğe ebeveynlik etmek, tipik bir bebeğe ebeveynlik etmekten daha zor
ve stresli bir deneyimdir..
Ebeveynlerin öz-yeterliklerini destekleyerek depresyon ve stresin etkilerini azaltmak mümkündür.
Ebeveynlerin zor durumlarla başa çıkma yeterliliklerini kazanmaları ve desteklenmeleri ve özel
durumdaki bebeğin / çocuğun bakımındaki sorunlara çözüm üretmeleri önemlidir. Çocuğun yetersizliği
ve sorunlu davranışları hakkında aile eğitimi ve danışmanlık hizmetleri sunmak, sorunları azaltabilir ve
öz-yeterliliği artırabilir.
Ayrıntılı bilgi için lütfen modül 7'yi okuyun
61
62. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bir bebeğin ilk kalp atışını duymak, cinsiyeti ortaya çıkarmak ve mükemmel
bir bebekle bağ kurmak, teknolojik olarak gelişmiş tıp uzmanları, pediatrik
alt uzman, hemşireler, testler, nörogörüntüleme ve bilinmeyen bu yeni
seviyeye eşlik eden endişe ile değiştirilir.
Ebeveynlerin, çocuklarının tıbbi teşhisi sırasında sağlık hizmeti
sağlayıcılarıyla deneyimleri, yeni ortaya çıkan durumlarıyla başa çıkma
yeteneklerini etkiler ve aile birimlerinin yaşam kalitesini etkileyebilir.
1.3.3 AİLE STRESİNİ YÖNETME
62
63. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Başa çıkma, “yük alma veya kişinin kaynaklarını aşma olarak değerlendirilen belirli iç ve / veya dış
talepleri yönetmek için sürekli değişen bilişsel ve davranışsal çabalardır”.
Etkili başa çıkma en iyi şekilde, ebeveynler yeterli kaynaklarla donatılmış gibi hissedilirse elde edilir.
1.3.3 AILE STRESINI YÖNETME
63
64. Etkili iletişim
dürüst
zamanında
Sağlık hizmeti
sağlayıcılarına
artan güven
Sağlık hizmeti
sağlayıcılarıyla
kişilerin
bağlantısının
geliştirilmesi
Gelişmiş başa
çıkma
kişiye özel
empatik
detaylı
basit
Sağlık hizmeti sunucuları iletişimi, ebeveyn güveni ve başa çıkma arasındaki ilişkiyi temsil eden resim.
Sağlık hizmeti sağlayıcısı
iletişimi.
AL Kravotil and WA Julion.
64
65. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
• Zamanında ve ayrıntılı bilgi vermek:
• Ebeveynler şüpheli fetal anomali hakkında derhal ve ayrıntılı bilgi isterler, aksi takdirde bunu
kendileri bulmaya çalışırlar.
• Ebeveynlerin güvenini korumak ve onları güçlendirmek:
• Güvenilir ve geçerli kaynakların bir listesi de dahil olmak üzere, eve götürmek için yazılı bilgi
sağlama
• Çok yönlü bir aile merkezli bakım uygulamak:
• İletişim ve aile merkezli bakım ağı, tarafsız ve yargılayıcı olmayan empatik bir şekilde
sunulduğunda güveni doğurur.
1.3.3 AİLE STRESİNİ YÖNETME
65
66. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Sağlık çalışanları tarafından sağlanan bilgi ve geri bildirimlerin her iki ebeveynin de kaygı puanlarını
azalttığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Buna göre, çocukların ebeveynlerinin ve sağlık
profesyonellerinin periyodik olarak yeniden bir araya gelmesi, eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin
sağlanması bilincin artırılmasına hizmet edecektir. Bu stres ve kaygıyı azaltmaya yardımcı olur
(Uyaroğlu ve Bodur, 2009).
Ayrıca ailelerin isteklerine göre uzman psikologlar, eğitimciler, doktorlar, hemşireler ve çocuk gelişimi
uzmanları daha sık bir araya getirilebilir. Özel durumu olan bebekleri / çocukları olan ailelerin grup
toplantılarında bir araya gelebileceği faaliyetler düzenlemek, yalnız olmadıklarını bilmelerini sağlar.
Stres yönetiminde bu önemli bir değerdir (Kaytez, Durualp ve Kadan, 2015).
1.3.3 AİLE STRESİNİ YÖNETME
66
67. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Stresle başa çıkan aileler için sosyal destek önemli bir rol oynamaktadır. Aynı zamanda, stresli olaylara
ve durumlara direnecek başa çıkma stratejileri hakkında bilgi edinmek yararlı olacaktır. Bu şekilde
dayanıklılıklarını artırabilecek ve hayata daha fazla umutla bakabilecekler (İşcan ve Malkoç, 2017).
Yaşam memnuniyeti farklı sosyal destek türleri ile ilişkilidir. Bu nedenle, ebeveynlerin desteği
olduğunda hayatlarını kolaylaştırır, hayatta daha canlı ve daha az streslidirler (Bilge, Buruntekin,
Demiral, Özer, Keleş, Yalçın ve Semra, 2014).
1.3.3 AİLE STRESİNİ YÖNETME
67
68. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Multidisipliner bir sağlık ekibi, geniş bir uzmanlık yelpazesini yansıtabilir ve bu, ebeveynlerin başa
çıkma becerisini arttırırken ebeveyn sıkıntısını azaltabilir.
Disiplinler arasındaki sinerji, belirsizliği en aza indiren ve ebeveynlerin güçlenmiş ve desteklenmiş
hissetmelerine yardımcı olan kapsamlı ve bireyselleştirilmiş bakım sağlar.
Sağlık hizmeti sağlayıcılarının, öncelikle hem kültürlerini hem de ortamlarını göz önünde bulundurarak
ebeveynlerin deneyimlerini daha iyi anlamaları gerekir.
1.3.3 AİLE STRESİNİ YÖNETME
68
71. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Doğum sonrası beyin gelişimi son derece karmaşıktır, çünkü çok sayıda olay meydana gelir. Tüm
bunların, beyin fonksiyonunda, büyümenin yanı sıra sonraki yaşamda motor, sosyal, duygusal ve
bilişsel işlevi de etkileyebilecek uzun süreli sonuçları vardır (ShuguiWang 2018).
Beynin çok hızlı geliştiği erken dönemde doğru yöntemlere müdahale etmek ve böylece sağlıklı bir
beyin gelişimine katkıda bulunmak çok önemlidir.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNİN ÖNEMİ
71
72. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.4.1. BEYİN PLASTİSİTESİ
Nöroplastisite olarak da adlandırılan beyin plastisitesi, beynin yeni bağlantılar kurarak kendini
değiştirme yeteneğini ifade eden bir terimdir.
Nöroplastisite bebeklikten yetişkinliğe gelişmemizi, yaşam boyunca yeni şeyler öğrenmemizi ve beyin
hasarından sonra iyileşmemizi sağlar.
72
73. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Nöroplastisite, hassas dönemlerde (doğum öncesi ve sonrası beyin gelişmeleri) artan ve ergenlik ve
yetişkinlik döneminde daha az derecede devam eden karmaşık ve fizyolojik bir süreçtir.
Gelişimsel plastisite, içsel homeostatik ve dışsal çevresel deneyimler tarafından yakından düzenlenen
karmaşık bir genetik kodlanmış, zamana bağlı ve sıralı olgunlaşma sürecidir.
Gelişimsel plastisite, nörogenez, nöronal hücre göçü, sinaps oluşumu ve yapısal ve fonksiyonel
nöronal ağların temel değişiklikleri için kapsayıcı bir terimdir.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNİN ÖNEMİ
73
74. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
3 çeşit plastisite vardır :
Deneyimden bağımsız: Deneyimden bağımsız plastisite, genomun hem iç hem de dış olaylar
tarafından değiştirilen kabaca bir bağlantı yaklaşımı üretmesinden kaynaklanır. Birlikte aktif olan
nöronlar bağlantılarını arttırırken, tesadüfen aktif olmayanlar bağlantılarını zayıflatır.
Deneyim-tepkisel: Deneyim-tepkisel plastisite, tüm insanların normal bir ortamda maruz kaldığı
ortak deneyimlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan nöron bağlantılarının normal, genel gelişimini
açıklar. Bu erken evrensel deneyimler görsel uyarım, ses (özellikle sesler) ve bedensel harekettir.
Deneyime bağlı: Deneyime bağlı plastisite, bir kişinin yaşam deneyimlerinin bir sonucu olarak ortaya
çıkan nöron bağlantılarının oluşturulması ve düzenlenmesi sürecidir. Farklı yaşam durumları ve
koşulları beynin belirli bölgelerinin nasıl geliştiğini ve büyümeye devam ettiğini etkiler.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNİN ÖNEMİ
74
75. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Biyolojik bakış açıları:
Nörogenez, sinaptogenez ve sinaptik budama, Merkezi Sinir Sisteminin yapımını temsil eder. Bu süreç,
beynin değişmeye en uygun olduğu kritik ve hassas dönemler olarak adlandırılan, zaman sınırlı
dönemlerde genetik olarak programlanır.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNİN ÖNEMİ
75
76. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bir sonraki slayt, insan peretermi ve doğum sonrası dönemde en yoğun heterojen olayları
göstermektedir:
sinir sistemlerinin yapısal-işlevsel plastisitesi ve uygun müdahale tipleri için gelişimsel "pencere".
Şema Graaf-Peters ve Hadders-Algra, 2001 ve Judas ve ark., 2011'e göre modifiye edilmiştir.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNİN ÖNEMİ
76
77. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
40 hf20 hf 30 hf 1 ay 12 ay
Rahim içi ortamı taklit etmek Aktif stimülasyon
Talamokortikal projeksiyonlar
Programlı hücre ölümleri
Sinaptogenezis and spinogenezis
Aksonal and dendrit filizlenme
Myelinizasyon
Kortikospinal projeksiyonlar
Müdahale
GelişimselPencere
Doğum
77
78. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Gelişimsel pencere olayları göz önüne alındığında, zamanında müdahaleler çok önemlidir. Örneğin: Prematüre
bebeklerde, bebek ve beyin rahimdeki optimal durumda gelişirken, bu durum erken doğumla kesilir ve bebek
rahim dışında gelişmeye devam etmelidir.
Yenidoğan yoğun bakım ünitesi (NICU) rahimden tamamen farklıdır. NICU'da bebeğin gelişen sinir sistemi sürekli
strese maruz kalır:
• Duyusal bombardıman
• Ses
• Işık
• Taktil uyarann
• Prosedürler
• Birden fazla bakıcı
• Uyku bölünmesi ve yoksunluğu
Beyin kırılgandır ve olgunlaşması tamamlanmadığı için yüksek kanama riskine sahiptir.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNİN ÖNEMİ
78
79. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Erken müdahale destekleri, bebeğin stresini azaltmak ve NICU'daki bebekler için nörogelişimsel süreci
desteklemek için ailenin işbirliği ile yapılmalıdır..
Bunlar:
• Kanguru bakımı
• Hemşire bakım rutinlerini planlama
• Pozisyonlama stratejileri
• Işık, ses modülasyonu
• Beslenme yöntemleri
• Ağrı yönetimi
• Ebeveynlerin katılımı ve desteği
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNİN ÖNEMİ
79
80. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Prematüre bebekler için en önemli erken müdahale desteklerinden biri kanguru bakımıdır.
Ventral cilt-cilt teması olan bir bebeğin, genellikle ebeveynin göğsünde kundaklanmış bebekle dik
konumda tutulması, genellikle kanguru bakımı olarak adlandırılır.
Uygulanabilir, doğal ve uygun maliyetli bir müdahale olarak kanguru bakımının, coğrafi konumu veya
ekonomik durumu ne olursa olsun, tüm bebekler için kaliteli sağlık hizmetlerinin sunumunda bir bakım
standardı olması tavsiye edilir..
Kullanımının mortalite, fizyolojik (termoregülasyon, kardiyoprespiratuvar stabilite) ve davranışsal
(uyku, emzirme süresi ve münhasırlık derecesi) alanlarıyla ilgili birçok faydası bildirilmiştir. Prosedürel
ağrıyı hafifletmek ve nörogelişimin iyileşmesine katkıda bulunmak için etkili bir tedavi olarak kabul
edilir.
(Marsha L Campbell-Yeo, 2015)
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ ÖNEMI
80
81. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Bebeklerin NICU‘da pozisyonlanması nörogelişim için de çok önemlidir..
Fetus rahminde, bebek fizyolojik fleksiyon gelişimini desteklemek için iyi sınırlara sahip kapalı bir
alandadır. Fetüsün kollarını ve bacaklarını uzatmasını sağlar, daha sonra dirençle karşılaşır ve hafifçe
fleksiyon pozisyonuna döner.
Bu fizyolojik fleksiyon normal postür ve hareket kontrolü gelişimi için gereklidir.
Uygun pozisyonlama ile bebekler kendilerini daha güvende hissederler ve etraflarına yerleştirilmiş bir
rahime alıştıkları için etraflarına sınırları (yuvalama) yerleştirirlerse fizyolojik olarak daha kararlı
olurlar.
(Wales Neonatal Network Guideline - Supportive Positioning Guideline)
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ ÖNEMI
81
82. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Erken yaşlar, insan yaşamının diğer dönemlerinin temelini oluşturur. İlk üç yılda, bebekler / çocuklar tüm gelişim
alanlarında (hareket, zihinsel, dil, sosyal, duygusal ve fiziksel) daha hızlı gelişir. Bu yıllarda, beyin insan hayatı
boyunca her zamankinden daha hızlı yapılandırma ve öğrenme sürecindedir.
Yaşamın ilk yıllarında, beynin hızla gelişen, hassas ve savunmasız yapısı, hem olumlu hem de olumsuz tüm
uyaranlardan oldukça etkilenir.
Olumlu erken deneyimler, bir çocuğun uzun süreli refahı için belirleyicidir ve yaşam boyunca etkilidir.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ ÖNEMI
82
83. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Doğal bir ortamda çocuklara erken olumlu deneyimler vermek için fırsatları tanımak ve aileyi
güçlendirmek çok önemlidir.
Erken müdahale uzmanları aileye günlük rutinlerinde yapmaları gerekeni yapma yetkisi vermelidir.
Erken müdahale uzmanları ve aileleri, çocukların aile tarafından seçilen hedeflerle aile rutinlerine
katılımını artırmak için işbirliği içinde olmalıdır.
Erken müdahale desteği şunlar üzerine odaklanmalı:
Çocuğu günlük rutinlerinde fonksiyonel çalışma
Destekleyici aileler
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ ÖNEMI
83
84. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Yaygın olarak kabul edilen gelişim teorileri “Dinamik Sistemler Teorisi” ve “Nöronal Grup
Seleksiyon Teorisi”dir.
• Dinamik Sistem teorisi is denge dışı kuralları izleyen karmaşık sistemlerin doğasına dayanmaktadır.
Bu teoriye göre, gelişme endojen olarak belirlenmiş olgunlaşma süreçleri tarafından dikte
edilmemektedir. Gelişim birçok içsel ve dışsal etkene sahip kendi kendini organize eden bir süreçtir.
Genetik olarak programlanmış merkezi sinir sisteminin (MSS) olgunlaşması için aile üyeleriyle
etkileşim, oyuncaklarla oynamak, çevresel, sosyal, kültürel faktörler optimal olmalıdır.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞİNİN ÖNEMİ
84
85. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
• Nöronal Grup Seleksiyon Teorisi genetik talimatların beyin gelişiminin birincil belirlenmesinde
önemli bir rol oynamasına dayanır. Çevreye ve faaliyete bağlı süreçlerle etkileşime izin veren
epigenetik kaskadlar için başlangıç noktasıdır, ancak varyasyon içermez. Çevre ve deneyim, birincil
beyin gelişiminin varyasyonunu geliştirir. Bebeğin / bebeğin hareketini, oyununu, iletişim
repertuarını arttırmak önemlidir. Erken müdahale yaklaşımlarında, bebeğin başlattığı hareketleri
içeren faaliyetler, denemeler ve hatalar içeren oyunlar bebeğin deneyimini ve repertuarını
zenginleştirir.
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ ÖNEMI
85
86. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Literatüre göre bilindiği gibi, duyusal ve motor deneyimler, dil ve
bilişsel deneyimler, doğum öncesi, doğum sonrası stres, ebeveyn-çocuk
ilişkileri, yoksulluk, akranları, kardeşleri veya ebeveynleri ile oynama,
beslenme, uyku, kimyasal elementler, bağırsak bakterileri, bağışıklık
sistemi, ..., hepsi plastisite üzerine bir etkiye sahiptir.
“Genler beyin inşa etmek için kullanılan tuğlalar ve harçlardır. Çevre
ise mimardır. ”
Christine Hohmann
1.4. ERKEN MÜDAHALE DESTEĞININ ÖNEMI
86
87. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
BEYİN HASARI SONRASI PLASTİSİTE MEKANIZMALARI
Merkezi sinir sistemi yaşamın ilk yıllarında çok savunmasızdır.
Beyin enfeksiyonlar, kanama, hipoksi, olumsuz çevresel koşullar, ihmal ve yetersiz beslenme gibi birçok
faktörden kolayca etkilenebilir.
Bu olumsuz olaylar, beyin hasarının farklı patofizyolojik mekanizmalarına sahiptir ve beyindeki farklı
alanları etkiler.
Yaralanan beynin plastiklik mekanizması zaman, tip, boyut ve hasarın lokalizasyonu ile ilgilidir.
Merkezi sinir sisteminin olgunlaşmasından önce beyin hasarı meydana gelirse plastisite daha yüksektir.
87
89. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
İNME SONRASI PLASTİSİTE
MEKANIZMALARI
Motor kortekse ve onun inen yollarına fokal hasarı takiben, beynin hayatta kalan
kısmı genellikle perilezyonel alanlarda, aynı zamanda ipsilezyonel ve
kontralezyonel kortekslerde (hayvan çalışmalarında ve insan nörogörüntüleme
çalışmalarında gösterildiği gibi) meydana gelen önemli yapısal ve fonksiyonel
yeniden yapılanmaya maruz kalır.
Bu plastik değişiklikler, beynin, özellikle de serebral korteksin, bir inmeden
kaynaklanan hasara tepki olarak nöronların ve ağlarının yapısını ve işlevini
değiştirme yeteneğini yansıtır.
İnme sonrası motor iyileşme, hasardan yaklaşık dört hafta sonra zirve yapar ve
daha sonra 1 ay içinde yavaşlar.
Sheng Li, 2017
89
90. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Perinatal inme genellikle hemiplejik serebral palsi nedenidir (Anna P Basu, 2014).
Kısıtlayıcı-Zorunlu hareket terapisi (KZHT) ve bimanual terapi, hemiplejik üst ekstremite fonksiyonunu
arttırmak için en çok kullanılan ve kanıta dayalı yöntemlerdir.
Ayrıca inme sonrası hibrid terapi (KZHT ve bimanuel terapi ile birlikte) yaygın olarak kullanılır.
Tüm bu yöntemler bir fizyoterapist veya ergoterapistin gözetimi altında yapılmalıdır.
İNME SONRASI PLASTİSİTE MEKANIZMALARI
90
91. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
HİPOKSİK-İSKEMİK YARALANMA(HİE) SONRASI PLASTİSİTE MEKANIZMALARI
HİE beyin hasarı, ilk yaralanmadan sonra geçen günlerde ve hatta haftalarda olduğu gösterilen acil
inflamatuar bir yanıta neden olur.
HİE, üniform veya küresel bir beyin hasarına neden olmaz, ancak farklı beyin yapılarında seçici hasara
neden olur..
Preterm bebeklerde periventriküler beyaz madde özellikle savunmasızdır, periventriküler lökomalazi
(PVL) adı verilen seçici bir yaralanma paterni ile sonuçlanır.
PVL'nin klinik bulguları bacakların motor yeteneğinin, duyusal, bilişsel ve kortikal görme
fonksiyonlarının büyük ölçüde etkilendiğini göstermektedir.
Term bebeklerde şiddetli HİE, sensorimotor korteks, bazal gangliyonlar, talamus ve beyin sapında seçici
hasara neden olur.
Klinik bulgular şiddetli motor bozukluk, sertlik, çoğunlukla üst ekstremitelerde bozulma ve konuşma
güçlüğüdür.
Eridan Rocha-Ferreira,Mariya Hristova (2011)
91
92. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
Fizyolojik yeniden yapılanma beyin hasarından hemen sonra başlar.
HIE’ den sonra motor güçlükler olmasına rağmen, bebeklerin hala
hareket, iletişim, oyun ve keşif ihtiyaçları devam eder.
Motor güçlüğü olan bebeklerin çevreyi, hareketi ve kendi bedenlerini
keşfetmelerini sağlayan ortamlar sunmak önemlidir.
Erken müdahalede, her bebeğin ihtiyaçları için özel bir program
planlanmakta ve aile ile işbirliği içinde bebeğin doğal ortamında
uygulanmaktadır.
HİPOKSİK-İSKEMİK YARALANMA (HİE) SONRASI PLASTİSİTE MEKANIZMALARI
92
93. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
1.4.2 NÖRONAL MATÜRASYON
Fetal ve yaşamın ilk yıllarında, MSS o kadar aktiftir ki asla çocuğun hayatının geri kalanı boyunca
böyle olmayacaktır.
Beyin yapıları nöronal ve glial hücre proliferasyonu, nöronal migrasyon, alt plaka nöronlarının varlığı
vb. ardışık olaylarla gelişir
Biyolojik ve çevresel faktörler, MSS nin bu süreçlerini olumlu veya olumsuz olarak kolayca etkiler.
Erken müdahale bu dönemde eşsiz fırsatlar sunar.
93
96. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
KAYNAKLAR
Akkok, F., Aşkak, P., & Karancı, A. N. (1992). Özürlü Bir Çocuğa Sahip Anne-Babalardaki Stresin
Yordanması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1(02).
Akkök, F., Aşkak, P., & Karancı, A. N. (1992). Özürlü bir çocuğa sahip anne-babalardaki stresin yordanması. Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1(02).
Allen (2011), Pithouse (2007), Barnes and Freude-Lagevardi (2002), Benefits of Early Intervention Social Work
Anna L. Zonderman, 2012 Yale University, Disrupting The Dyad: Effects Of Parenting Stress On Infant Socialemotional
Development, Public Health Theses
Anna P Basu (2015) Early intervention after perinatal stroke: Opportunities and challenges. Dev Med Child Neurol.
Avşaroğlu, S., & Okutan, H. (2018). Zihin engelli çocuğu olan ailelerin yaşam doyumları, iyimserlik ve psikolojik belirti
düzeylerinin incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 59-71.
Bilge, A., Buruntekin, F., Demiral, O., Özer, N. G., Keleş, B., Yalçın, E., ... & Semra, B. O. L. (2014). Engelli yakınlarına
verilen “stresle baş etme ve yaşam doyumunu arttırma” eğitiminin etkinliğinin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Dergisi, 3(1), 110-121.
Bilge, A., Buruntekin, F., Demiral, O., Özer, N. G., Keleş, B., Yalçın, E., ... & Semra, B. O. L. (2014). Engelli yakınlarına
verilen “stresle baş etme ve yaşam doyumunu arttırma” eğitiminin etkinliğinin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Dergisi, 3(1), 110-121.
96
97. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
KAYNAKLAR
Cameron L. Neece,2012. Parenting Stress and Child Behavior Problems: A Transactional Relationship Across Time.
Am J Intellect Dev Disabil. Author Am J Intellect Dev Disabil. 117(1): 48–11.
Çetin, F., Yeloğlu, H. O., & Basım, H. N. (2015). Psikolojik dayanıklılığın açıklanmasında beş faktör kişilik
özelliklerinin rolü: Bir kanonik ilişki analizi. Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 81-92.
Cherry, D. B. (1989). Stress and Coping in Families with Ill or Disabled Children: Physical & Occupational Therapy
in Pediatrics, 9(2), 11.
Coşkun, Y., & Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları
arasındaki ilişki. Journal of Kirsehir Education Faculty, 10(1).
Cummings, S.T (1971) The impact of the child's deficiency on the father: A study of mentally retarded and
chronically ill children. American Journal of Orthopsychiatry, 31, 595 – 10.
De-Graaf-Peters and Hadders-Algra (2001) Ontogeny of the human central nervous system: what is happening
when? Early Human Development
Doğan, H., Bitlis, D., & Özen, K.(2005). Cerebral Palsy’li Çocukların Eğitimi. Hıfzı Özcan, editör. Cerebral Palsy.
İstanbul: Boyut Matbaacılık, 183-224.
Duygun, T., & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ye sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma
tarzlan ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi.
97
98. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
KAYNAKLAR
Eridan Rocha-Ferreira, Mariya Hristova (2011) Plasticity in the Neonatal Brain following Hypoxic-Ischaemic Injury. Neural Plasticity
Freedman and Kalb (2011) J Autism Devel Disorders DOI: 10.1007/s10803-011-1219-y
Giavana Buffa, 2018, Prenatal stress and child development: A scoping review of research in low- and middle-income countries, Published
online doi: 10.1371/journal.pone.0207235
Grace T1, Bulsara M2, Robinson M3, Hands B2. 2011, The Impact of Maternal Gestational Stress on Motor Development in Late
Childhood and Adolescence: A Longitudinal Study, Child Dev.
Gülşen, B., & Özer, F. G. (2009). Engelli çocuğa sahip ailelerin stresle baş etme durumları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(5).
Higgins, D. J., Bailey, S. R., & Pearce, J. C. (2005). Factors associated with functioning style and coping strategies of families with a child
with an autism spectrum disorder. Autism, 9(2), 125-137.
Holroyd, I. (1987). Questionnarie on resources and stress. Brandon: Clinical Psychology Pub. Co. Inc.
İşcan, G. Ç., & Malkoç, A. (2017). Özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerin umut düzeylerinin başa çıkma yeterliği ve yılmazlık açısından
incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1).
Jianghong Li,Garth Edward Kendall, +3 authors Wendy H Oddy, 2008, Maternal psychosocial well-being in pregnancy and breastfeeding
duration. Medicine Published in Acta paediatrica
Joyce Magill-Evans & Margaret J. Harrison, 2010.Parent-Child Interactions, Parenting Stress, and Developmental Outcomes at 4
Years,Pages 135-150
98
99. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
KAYNAKLAR
Karoly LA, Kilburn MR, Cannon JS. (2005), Early childhood interventions: Proven results, future promise
Karst, J. S., & Van Hecke, A. V. (2012). Parent and family impact of autism spectrum disorders: A review and
proposed model for intervention evaluation. Clinical child and family psychology review, 15(3), 247-277.
Kaytez, N., Durualp, E., & Kadan, G. (2015). Engelli çocuğu olan ailelerin gereksinimlerinin ve stres
düzeylerinin incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 197-214.
Kisler, J., & McConachie, H. (2010). Parentalreaction to disability. Paediatrics and Child Health, 20(7), 309-
314.
Koçhan, A. (2019). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin stres düzeyi, stresle başa çıkma tarzları, hastalık yükü
algıları ve bilgece farkındalık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi(Master's thesis, Başkent Üniversitesi
Sosyal Bilimleri Enstitüsü).
Köksal, G., & Kabasakal, Z. (2012). Zihinsel engelli çocukları olan ebeveynlerin yaşamlarında algıladıkları
stresi yordayan faktörlerin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (32), 71-91.
Korkmaz, M., Yücel, A. S., Çelebi, N., & Kılıç, B. (2014). 7-17 Yaş Arası Farklı Gelişimsel Özellikleri Olan
Çocuklara Sahip Ailelerin Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin İncelenmesi.
99
100. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
KAYNAKLAR
Marsha L Campbell-Yeo, Timothy C Disher, Britney L Benoit, and C Celeste Johnston. (2015) Understanding
kangaroo care and its benefits to preterm infants Pediatric Health Med Ther
McCubbin, H. I., Thompson, E. A., Thompson, A. I., & Fromer, J. E. (1998). Stress, coping, and health in families:
Sense of coherence and resiliency. Sage Publications, Inc.
Mithyantha R. (2017) Current evidence-based recommendations on investigating children with global developmental
delay. Arch Dis Child.
Orla Doyle, Colm P. Harmon, James J. Heckman, and Richard E. Tremblay (2009) Investing in Early Human
Development: Timing and Economic Efficiency. Econ. Hum. Biol.
Robbers et al (2011) Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol.41(4): 311–319
Sardoğan, M. E., & Karahan, T. F. (2005). Evli bireylere yönelik bir insan ilişkileri beceri eğitimi programı’nın evli
bireylerin evlilik uyum düzeylerine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 38(2), 89-102.
Şener, A., & Terzioğlu, G. (2008). Bazı sosyo-ekonomik ve demografik değişkenler ile iletişimin eşler arası uyuma
etkisinin araştırılması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 13(13), 7-20.
Şentürk, M., & Saraçoğlu, G. V. (2013). Eğitilebilir Zihinsel, Bedensel Engelli Çocuğu Olan Annelerle Sağlıklı
Çocuğa Sahip Annelerin Aileden Algıladıkları Sosyal Destek ve Depresyon Düzeylerinin Karşılaştırılması.
100
101. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
KAYNAKLAR
Sharan E. Brown, J.D., Ed.D.,Michael J.Guralnick (2012) Infants Young Child. International Human
Rights to Early Intervention for Infants and Young Children with Disabilities: Tools for Global
Advocacy
Sheng Li (2017) Spasticity, motor recovery, and neuronal plasticity after stroke. Front Neurol
ShuguiWang (2018)Targeting the gut microbiota to influence brain development and function in early
life, Neuroscience & Biobehavioral Reviews
Tegan Grace,2017, Breastfeeding and motor development: A longitudinal cohort study
Uğuz, Ş., Toros, F. &Yazgan İnanç, B. (2004), Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin
anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Journal of Clinical Psychology, 7(1), 42-47.
Uyaroğlu, A. K., & Bodur, S. (2009). Zihinsel yetersizliği olan çocukların anne-babalarında kaygı
düzeyi ve bilgilendirmenin kaygı düzeyine etkisi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(5).
Wales Neonatal Network Guideline - Supportive Positioning Guideline
Yurdakul, A., & Girli, A. (1999). Engelli çocuğu olan ailelerin sosyal destek örüntüleri ve bunun
psikolojik sağlık ile ilişkisi. İlkışık Dergisi, 1-5.
101
102. MedVETSUPPORT
2017-1-TR01-KA202-045932
https://medvet-project.eu
https://www.facebook.com/Medvetproject
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International
License.
All images included in this ppt have been retrieved from:
https://www.flickr.com
https://pixabay.com
The European Commission support for the production of this publication does not constitute an
endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be
held responsible for any use which may be made of the information contained therein.
102
