1. Гүйцэтгэсэн: Ж.Хасбаатар
Б.Билгүүн
Б.Бүтэнбаяр
М.Орхонтуул
Г.Цолмон
Б.Энхмөнх

2. Байгууллага аж ахуй нэгжүүдэд өртгийн
обьекттөй шууд болон шууд бус зардлууд бий
болж байдаг. Захиалгат ажил, үе шатаар өртөг
тооцох аргуудаар аливаа бүтээгдэхүүний
өртгийг тооцдог. Гэвч үүнд удирдлага
борлуулалт, үндсэн үйл ажиллгаанаас бусад гарч
байгаа зардлыг хараахан тооцдоггүй нь
дутагдалтай. Иймээс эдгээр зардлуудыг
бүтээгдэхүүнд хувиарлах нь нэн чухал асуудал.
Хэрэв буруу хувиарлаваас бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний өртөг худлаа тодорхойлогдож
ашгийн тооцоололтонд сөргөөр нөлөөлнө.

3. Activity based costing арга нь шууд бус
зардлыг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий
болгох үйлдэлд нь суурилан бодитоор
хувиарлах боломжтой арга юм. Энэхүү
аргаар бүтээгдэхүүний өртгийг тооцохдоо 8-н
үе шаттай.

4. Үйлдэлд суурилсан өртөг тооцох (ABC)
аргыг АНУ-н эрдэмтэн Робен Купер, Роберт
Каплан нат 1980-аад оны сүүлчээр анх
боловруулсан. 1989 оноос Германд “Үйл
ажиллагааны зардлын бүртгэл” нэртэй
хөгжүүлсэн.

5.  Компьютержсэн үйлдвэрлэлтэй зэрэгцэн
гарч ирсэн үйлдлийн бүртгэл
 Үйлдвэрд суурилсан өртөг тооцох (ABC)
анхдагч хувилбар
 Үйлдэлд суурилсан өртгийн удирдлага

6. Abc аргын хувьд:
Хувиарлагдах шууд бус зардал
=ҮНЗ+удир.зар+Бор.зар+бусад үндсэн бус
ү.а-ны зардлууд.
зардал
Зардал
чиглүүлэгч үйлдэл
Зардал
чиглүүлэгч
Өртгийн
объект

7.  Шууд бус зардал өндөртэй
 Үр ашиггүй зардал их гардаг
 Өрсөлдөгч олонтой болон тухайн зах зээлд
нэвтрэх боломж багатай
 Олон нэр төрлийн бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэдэг

8.  Бүтээгдэхүүн тус бүрийн бүрэн өртгийг зөв
тодорхойлох
 Үр ашиг бий болгодог үйл ажиллагааг
таньж сэдэх
 Ашиг алдагдлыг бүтээгдэхүүн тус бүрээр
гаргах боломжтой
 Хэт их зардал гардаг үйлдлийг хянан,
хэрэгжүүлэхгүй байх

9. 1-р үе шат
Өртгийн объектыг тодорхойлох
2-р үе шат
Бүтээгдэхүүн тус бүрийн хувьд уйл явц болон үйл
ажиллагааг тодорхойлх:
Байгууллага нь нийлүүлэх бүтээгдэхүүнийг
үйлдвэрлэхтэй холбоотой маш олон үйлдлүүдийг
хэрэгжүүлдэг боловч тэдгээрт өртөг зардал тооцох
боломжгүй , ач холбогдол багатай учираас ижил
төстэй үйлдлүүдийг бүлэглэж, илүү ерөнхий үйл
явцуудыг тодорхойлно.
Ерөнхий үйл явцуудыг үүргээр нь нэгтгэснээр
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх үндсэн ү.а-г тодорхойлно.

10. 3-р үе шат
Зардал хуримтлуулах төвүүдийг тодорхойлох:
Үйл ажиллагааны аргын гол зарчим ёсоор
бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн зардлыг үндсэн
ү.а-нуудад ноогдуулах учраас тэдгээр үндсэн ү.а-
нууд нь ман зардлын төвүүд болно.
Үйл ажиллагаанд шууд хуваарилах боломжгүй
зардлуудыг нэгж албадад суурилсан зардлын
төвүүдэд хуримтлуулан улмаар үндсэн ү.а-нуудад
хуваарилдаг.

11. 4-р үе шат
Зардлыг зардлын дансдын ерөнхий дэвтэрт
хуримтлуулан бүртгэх болон шууд зардлыг
ноогдуулах:
Байгууллага нь нийлүүлэх бүтээгдэхүүний
өртгийг тооцохтой холбоотой нэгж, албад
болон үйл ажиллагаанд суурилсан зардлын
төвүүдийг илэрхийлж чадахүйцаар дансны
жагсаалтыг гаргаж, дансныг кончилсон байх
шаардлагтай.

12. 5-р үе шат
Шууд бус зардал хуваарилахад ашиглах
суурь үзүүлэлт болох зардал чиглүүлэгчийг
сонгох:
Нэгж анги, албадад нийтлэг байдлаар гарсан
шууд бус зардлуудыг нэгж анги, албадуудад
хуваарилах бөгөөд тэдгээрийг үндэслэлтэй
хуваарилах зардал чиглүүлэгчийг
тодорхойлох шаардлагатай.

13. 6-р үе шат
Шууд бус зардал хуваарилахад ашиглах
суурь үзүүлэлт болох зардал чиглүүлэгчийг
сонгох:
Шууд бус зардлыг хуваарилах зардал
чиглүүлэгчдийг тодорхойлсоны дараа
тэдгээрийг ашиглан нэгж анги, албадад
суурилсан зардлын төвүүдэд хуваарилна.

14. 7-р үе шат
Нэгж анги,албадад ногдсон болон
хуваарилагдсан шууд бус зардлуудыг үйл
ажиллагаанд хуваарилах:
Нэгж албадад суурилсан зардлын төвүүдэд шууд
ногдсон зардлууд, мөн зардал чиглүүлэгчээр
хуваарилагдсан зардлуудыг нэгтгэн
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх үндсэн үйл
ажиллагаануудад “Хүн өдрийн зарцуулалт” гэсэн
зардал чиглүүлэгчийг ашиглан хуваарилна.

15. 8-р үе шат
Бүтээгдэхүүний тус бүрийн өртгийг тооцох:
Нийлүүлсэн бүтээгдэхүүний өртгийн нэг
бүрэлдэхүүн хэсэг нь “дотоодын бүтээгдэхүүн”-
ий өртөг юм. Дотоодын бүтээгдэхүүн нь
байгууллагын нэгж анги, албаны дотооддоо
үзүүлж байгаа нийтлэг үйлчилгээ бөгөөд энэ
эцэстээ нийлүүлэх бүтээгдэхүүний өртөг
хуваарилагдан шингээгддэг.

16. Удирдлага борлуулалт, үндсэн үйл ажиллгаанаас
бусад гарч байгаа зардлыг хараахан тооцдоггүй
нь дутагдалтай. Иймээс эдгээр зардлуудыг
бүтээгдэхүүнд хувиарлах нь нэн чухал асуудал.
Хэрэв буруу хувиарлаваас бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний өртөг худлаа тодорхойлогдож
ашгийн тооцоололтонд сөргөөр нөлөөлнө.
Тиймээс цаашид манай улс ч төдийгүй дэлхий
даяаар ABC –г өргөн тооцох аргыг улам
дэлгэрүүлж аж ахиун байгууллагуудад өртөгөө
зөв тодорхойлох боломжийг бий болгох нэн
чухал юм.