Presentatie Peter Tom Jones "Klimaat: van probleem tot opportuniteit", 25-10-2014, Festival in Lier "Op goede voet met de aarde"

1. Klimaat: van probleem tot opportuniteit
Dr. Ir. Peter Tom Jones
25-10-2014, Lier

2. •Het klimaatprobleem in een ruimere context
•Gezondheidseffecten
•Oplossingen
oTransitiemanagement als nieuw kader
oTransitiepaden naar duurzaamheid
•Een nieuwe visie op klimaatbeleid
•Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op
Overzicht
25/10/2014
2

3. •Het klimaatprobleem in een ruimere context
•Gezondheidseffecten
•Oplossingen
oTransitiemanagement als nieuw kader
oTransitiepaden naar duurzaamheid
•Een nieuwe visie op klimaatbeleid
•Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op
Overzicht
25/10/2014
3

4. Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame situatie (cf. UNEP, 2010)
4

5. Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame situatie: slinkende grondstofvoorraden
5

6. Materialenafhankelijkheid in Europa
Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007
6

7. Kritieke metalen en mineralen voor de EU
7

8. Kritieke metalen en mineralen voor de EU  cruciale bouwstenen voor energietransitie
Wind energy, electric cars, energy saving lamps
Catalysts
PV energy
Batteries
8

9. Waterschaarste
9

10. Voedsel-, water- en energietekorten
10

11. Beslag op hernieuwbare grondstoffen en diensten vereist 1,5 planeet Aarde
11

12. …En de gevolgen
12

13. Toenemende emissies en achteruitgang milieudiensten
13

14. Planetaire grenzen worden doorboord
Verdwijnen van habitat
Invasieve soorten
Opwarming aarde
…
Bron: WWF bewerking van J. Rockström et al., Nature, 461, 2009
14

15. Climate change, the mother of all problems
15

16. De geobserveerde temperatuurstijging (atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)
Bron: IPCC, AR5, WGI
16

17. Gevolgen zijn nu reeds duidelijk.. Maar kloof tussen wetenschappelijke en sociale consensus is groter dan ooit
17

18. Groei broeikasgasemissies tussen 2000 en 2010 sneller dan in de drie decennia voordien
Bron: IPCC, AR5, WGII
18

19. Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met 3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100
Grens voor “gevaarlijke klimaatveranderingen”
Bron: IPCC, AR5, WGII
19

20. Klimaatbeleid vereist drastische reducties – hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
20

21. Klimaatbeleid vereist drastische reducties – hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Bron: IPCC, AR5, WGIII
21

22. Klimaatbeleid vereist drastische reducties – hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Om de opwarming te beperken tot maximum 2°C moet de hoofdmoot van de fossiele grondstofvoorraden (steenkool, aardolie, gas) in de grond blijven
Bron: IPCC, AR5, WGIII
22

23. •Het klimaatprobleem in een ruimere context
•Gezondheidseffecten
•Oplossingen
oTransitiemanagement als nieuw kader
oTransitiepaden naar duurzaamheid
•Een nieuwe visie op klimaatbeleid
•Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op
Overzicht
25/10/2014
23

24. Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014)
Van “ecologie” en “kllimaatopwarming” als biofysische gegevens naar een nieuwe kadering als “sociale problemen”, niet in het minst voor de armste bevolkingen ter wereld
24

25. Klimaat en gezondheid – wat zegt de wetenschap? (bewerking van Cheng en Berry, 2012)
25/10/2014
Klimaatveranderings-effecten
Voorbeelden van gezondheidseffecten
Temperatuurtoename (cf. hittegolven)
Hart- en vaatziekten, ademhalingsaandoeningen
Extreem weer & veranderingen in regenval
Ongevallen, diarree, ondervoeding, ademhalingsinfecties, depressie
Luchtverontreiniging
Ademhalingsaandoeningen en hart- en vaatziekten
Pollen
Allergische ziekten
Verspreiding ziekten
Malaria, ziekte van lyme, etc.
Lagere oogsten
Ondervoeding
Klimaatvluchtelingen
Armoede, depressie, ondervoeding
25

26. De kwetsbaarheid van de steden
25/10/2014
26

27. 25/10/2014
27

28. …maar rijke Noorden blijft niet buiten schot: impact overstromingen - UK, 2014
25/10/2014
29

29. …maar rijke Noorden blijft niet buiten schot: impact hittegolven
25/10/2014
30

30. •Het klimaatprobleem in een ruimere context
•Gezondheidseffecten
•Oplossingen
oTransitiemanagement als nieuw kader
oTransitiepaden naar duurzaamheid
•Een nieuwe visie op klimaatbeleid
•Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op
Overzicht
25/10/2014
31

31. Van probleemanalyse  Leitbilder  transitiepaden  transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)
Figuur: VITO
25/10/2014
32

32. Parallelle transities...
Wonen
Voeding
Mobiliteit
Materialenbeheer
Energiebeheer
Financiën
Cultuur & educatie
25/10/2014
33

33. Parallelle transities... Transitiearena’s in Vlaanderen
Wonen
Voeding
Mobiliteit
Materialenbeheer
Energiebeheer
Financiën
Cultuur & educatie
Plan C
Ecocultuur
DUWOBO
Landbouw en voeding
Opgericht
25/10/2014
34

34. Vernieuwingsgezinde netwerken  koplopersmodel
Overheid
Civiele samenleving
Bedrijven
Kennisinstellingen
“Quadruple helix” 1. Bewaker proces, 2. Partner in proces, 3. Initiatiefnemer (David Dessers 3-12, Climaxi Klimaatdag Vl-Br)
25/10/2014
36

35. •Het klimaatprobleem in een ruimere context
•Gezondheidseffecten
•Oplossingen
oTransitiemanagement als nieuw kader
oTransitiepaden naar duurzaamheid
•Een nieuwe visie op klimaatbeleid
•Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op
Overzicht
25/10/2014
37

36. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe business modellen
Energietransitie
•Energie-efficiëntie
•Hernieuwbare energie (macro-meso-micro)
•(Super)Smart Grids
Bron beeld: www.geni.org
25/10/2014
38

37. Het voorbeeld van Denemarken…
39

38. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe business modellen
Energietransitie
Materialentransitie
•Energie-efficiëntie
•Hernieuwbare energie (inclusief bio-based economy)
•(Super)Smart Grids
•Slim sluiten
•EcoDesign (LCA)
•Verbruikers  gebruikers
25/10/2014
40

39. •Het klimaatprobleem in een ruimere context
•Gezondheidseffecten
•Oplossingen
oTransitiemanagement als nieuw kader
oTransitiepaden naar duurzaamheid
•Een nieuwe visie op klimaatbeleid
•Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op
Overzicht
25/10/2014
45

40. Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid komt niet van de grond
UNFCCC Proces COPx  Kyoto, post-Kyoto...
Heel moeilijk...
25/10/2014
46

41. Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid komt niet van de grond
UNFCCC Proces COPx  Kyoto, post-Kyoto...
Bottom-up proces: gemeenten, steden, provincies nemen het voortouw...
Heel moeilijk...
Én én
Hoopgevend… Lokale overheden sneller pro-actief
25/10/2014
47

42. Steden gaan voorop in de strijd tegen de klimaatveranderingen
25/10/2014
Bron: J. Dirix, W. Peeters, J. Eyckmans, P.T. Jones, S. Sterckx, Climate Policy, 2013
48

43. EU Burgemeestersconvenant http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html
25/10/2014
•4627 leden & 167 miljoen inwoners
•Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant signatories aim to meet and exceed the European Union 20% CO2 reduction objective by 2020.”
49

44. Klimaatprocessen in Vlaanderen
De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale processen
Antwerpen 2050
Stadslab
Brugge klimaatneutraal 2050
25/10/2014
50

45. Project Tweewaters Leuven – From a grey industrial zone to a sustainable community
25/10/2014
51

46. •Het klimaatprobleem in een ruimere context
•Gezondheidseffecten
•Oplossingen
oTransitiemanagement als nieuw kader
oTransitiepaden naar duurzaamheid
•Een nieuwe visie op klimaatbeleid
•Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op
Overzicht
25/10/2014
52

47. “Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid
25/10/2014
•Groene stadsontwikkeling + schone technologieën + investeren in sociaal kapitaal…
Leidt tot…
•Minder ademhalingsaandoeningen en hart- en vaatzieken
•Betere mentale gezondheid door meer fysische activiteit, schaduwzones, groengebied en sociale interactie
•Minder obesitas
•Enzovoort
Tabel: Cheng en Berry, 2012
53

48. Hoe “kosten-effectief” is dit beleid?
•Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en Rubbelke, 2008; West el al., 2013 (zie figuur)]
25/10/2014
Kostprijs klimaatbeleid < Vermeden gezondheidsschade
54

49. Andere secundaire voordelen van klimaat- en transitiebeleid
•Resilience
oNieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
25/10/2014
55

50. Jobs in de energiesector: cleantech versus fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)
[Bron:
McKinsey 2012]
25/10/2014
56

51. 25/10/2014
57

52. Andere secundaire voordelen van klimaat- en transitiebeleid
•Resilience
oNieuwe jobs
oDaling energiefactuur
25/10/2014
58

53. Andere secundaire voordelen van klimaat- en transitiebeleid
•Resilience
oNieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
oDaling energiefactuur
oEnergie-, materialen- en voedselautonomie
25/10/2014
59

54. Energieafhankelijkheid!
25/10/2014
Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]
60

55. Permanent verlies aan middelen i.p.v. middelen in eigen regio te houden
25/10/2014
Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’ [www.gussingrenewable.com]
61

56. Samengevat: secundaire voordelen van transitiebeleid
•Nieuwe jobs
•Daling energiefactuur
•Energie-, materialen- en voedselautonomie
•Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en Rubbelke, 2008]
•Hier en nu, geen vrijbuiters
 Meer veerkracht
•Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op continentaal & mondiaal niveau
25/10/2014
62

57. Dank voor de aandacht!
25/10/2014 63