Presentatie Jones "De transitie naar duurzaamheid: ook een kwestie van ethiek", UP-Lezing, 11-2-2015, Leuven.

1. De transitie naar
duurzaamheid:
ook een kwestie van
ethiek
Dr. Ir. Peter Tom Jones
11-02-2015, Leuven

2. • Het klimaatprobleem in een ruimere context
• Een kwestie van ethiek
• Oplossingen
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s
voordelen op
Overzicht
12/02/2015 2Jones - UP Lezing

3. • Het klimaatprobleem in een ruimere context
• Een kwestie van ethiek
• Oplossingen
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s
voordelen op
Overzicht
12/02/2015 3Jones - UP Lezing

4. Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame
situatie (cf. UNEP, 2010)
512/02/2015 Jones - UP Lezing

5. Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame
situatie: slinkende grondstofvoorraden
612/02/2015 Jones - UP Lezing

6. Materialenafhankelijkheid in Europa
Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007
712/02/2015 Jones - UP Lezing

7. Waterschaarste
1012/02/2015 Jones - UP Lezing

8. Voedsel-, water- en energietekorten
1112/02/2015 Jones - UP Lezing

9. Beslag op hernieuwbare grondstoffen en
diensten vereist 1,5 planeet Aarde
1212/02/2015 Jones - UP Lezing

10. Toenemende emissies en achteruitgang
milieudiensten
1312/02/2015 Jones - UP Lezing

11. Planetaire
grenzen
worden
doorboord
Verdwijnen van habitat
Invasieve soorten
Opwarming aarde
…
Bron: WWF bewerking van J.
Rockström et al., Nature, 461, 2009
1412/02/2015 Jones - UP Lezing

12. Update “Rockstrom figuur”,
Steffen et al., Science 2015.
12/02/2015 15Jones - UP Lezing

13. De geobserveerde temperatuurstijging
(atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)
Bron: IPCC, AR5, WGI
1812/02/2015 Jones - UP Lezing

14. De geobserveerde temperatuurstijging
(atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)
Bron: IPCC, AR5, WGI
1912/02/2015 Jones - UP Lezing

15. Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met
3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100
Grens voor “gevaarlijke
klimaatveranderingen”
Bron: IPCC, AR5, WGII 2312/02/2015 Jones - UP Lezing

16. Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
2512/02/2015 Jones - UP Lezing

17. Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Om de opwarming te beperken tot
maximum 2°C moet de hoofdmoot van de
fossiele grondstofvoorraden (steenkool,
aardolie, gas) in de grond blijven
2612/02/2015 Jones - UP Lezing

18. Recente cijfers “Unburnable
fossil fuels”:
McGlade & Ekins, Nature, 517, 2015
12/02/2015 27Jones - UP Lezing

19. • Het klimaatprobleem in een ruimere context
• Een kwestie van ethiek
• Oplossingen
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s
voordelen op
Overzicht
12/02/2015 28Jones - UP Lezing

20. Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014)
Van “ecologie” en
“kllimaatopwarming” als biofysische
gegevens naar een nieuwe
kadering als “sociale problemen”,
niet in het minst voor de armste
bevolkingen ter wereld
2912/02/2015 Jones - UP Lezing

21. Klimaatveranderingen en gezondheid
12/02/2015
Klimaat-
veranderingen
Opwarming van
de aarde
30Jones - UP Lezing

22. Klimaatveranderingen en gezondheid
12/02/2015
Klimaat-
veranderingen
Opwarming van
de aarde
Gezondheids-
effecten
31Jones - UP Lezing

23. Klimaatveranderingen en gezondheid
12/02/2015
Klimaat-
veranderingen
Opwarming van
de aarde
Gezondheids-
effecten
Dodelijke
slachtoffers
wereldwijd
Andere oorzaken
32Jones - UP Lezing

24. 12/02/2015 35Jones - UP Lezing

25. Klimaatonrechtvaardigheid – cf. Haiyan,
Filipijnen, 2013
12/02/2015 36Jones - UP Lezing

26. …maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:
impact overstromingen - UK, 2014
12/02/2015 37Jones - UP Lezing

27. …maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:
impact hittegolven
12/02/2015 38Jones - UP Lezing

28. Wat-ik-wil-waar-ik-wil-wanneer-ik-wil = recept
voor chaos
3912/02/2015 Jones - UP Lezing

29. Wat-ik-wil-waar-ik-wil-wanneer-ik-wil = recept
voor chaos
• Dominante ethiek faalt:
o Antropocentrisch perspectief, radicale scheiding mens/natuur
o Sterk individueel gericht: “negatieve vrijheid”
o Korte termijn, lokaal perspectief: “hier en nu”
• Mondiaal economisch systeem
o Overschrijdt draagkracht aarde
o Veroorzaakt ongelijke verdeling: tussen en binnen landen
o Is onrechtvaardig voor komende generaties
4012/02/2015 Jones - UP Lezing

30. Naar een ethiek van verbondenheid
• Behoefte aan een nieuwe ethiek:
aangepast aan “volle wereld”
• Prof. J. Haers – Lotsverbondenheid:
“We zijn onderling en van ons natuurlijk milieu
afhankelijk, dat op zijn beurt in hoge mate van
ons afhankelijk blijkt.”
• Noodzaak recontextualisering mens
• Principiële uitgangspunten voor een
nieuwe ethiek:
o Relatie mens/biosfeer
o Relatie tussen mensen
o Levenswijze
4112/02/2015 Jones - UP Lezing

31. Ethiek van verbondenheid: “ginds en later”
• Relatie mens/biosfeer
o Mens = deel van natuur
• Staat er niet boven (ondanks capaciteit om mentale
afstand te nemen & goede huisvader?)
• Is kritisch afhankelijk van gezond Ecosysteem Aarde
– “weerbarstige natuur”
o Belang van een één Aarde-economie: “Living
within ecological limits”
4212/02/2015 Jones - UP Lezing

32. Ethiek van verbondenheid: “ginds en later”
• Relatie mens/mens:
o Rechtvaardigheid geradicaliseerd
o J. Haers (2008):
• “De milieucrisis is een crisis van de wijze waarop wij leven en
ons (wereldwijd) samenleven duurzaam, scheppingswaardig
en rechtvaardig inrichten.”
o Gelijke ontwikkelingskansen  Eerlijk Aarde-Aandeel
• Bv. ~1 ton CO2/jaar.capita - EVA = 1,8 gha/capita
4312/02/2015 Jones - UP Lezing

33. Contractie en Convergentie
Voorbeeld C&C, CO2 (stab.) = 450 ppm, 2050 Convergentie
4412/02/2015 Jones - UP Lezing

34. • Het klimaatprobleem in een ruimere context
• Een kwestie van ethiek
• Oplossingen
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s
voordelen op
Overzicht
12/02/2015 46Jones - UP Lezing

35. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(macro-meso-micro)
• (Super)Smart Grids
Bron beeld:
www.geni.org
12/02/2015 54Jones - UP Lezing

36. Het voorbeeld van Denemarken…
5512/02/2015 Jones - UP Lezing

37. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie Materialentransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(inclusief bio-based
economy)
• (Super)Smart Grids
• Slim sluiten
• EcoDesign (LCA)
• Verbruikers  gebruikers
12/02/2015 57Jones - UP Lezing

38. Hoe het niet moet…
12/02/2015 58Jones - UP Lezing

39. Stadsmijnbouw (bv. Edele metalen recycling
in Umicore)
12/02/2015 59Jones - UP Lezing

40. Ecodesign for recycling
• Multifunctionaliteit & modulariteit
• Ecodesign:
o Voor hergebruik, reassemblage, sluiten kringlopen,
minimale impact tijdens gebruiksfase
o Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)
• Additive manufacturing (cf. 3D-printing)
• Nieuwe reguleringsvormen
o Extended producer responsibility (EPR) &
terugnameplicht
12/02/2015 60Jones - UP Lezing

41. Nieuwe business modellen - Van producten
naar diensten
• In volle opmars (cf. Jeremy
Rifkin, The Third Industrial
Revolution, 2011):
o Van verkopers-kopers
naar leveranciers-
gebruikers
o Van producten en bezit
naar diensten en
toegang
12/02/2015 61Jones - UP Lezing

42. 2. Gedragsveranderingen – systeemniveau &
collectief
6212/02/2015 Jones - UP Lezing

43. Terug naar boomhutten? Neen, danku
6312/02/2015 Jones - UP Lezing

44. Urgenda, 2010
6412/02/2015 Jones - UP Lezing

45. Project Tweewaters Leuven – From a grey
industrial zone to a sustainable community
12/02/2015 65Jones - UP Lezing

46. Een duurzaamheidstransitie vereist...
Sociale normen
Duurzame productie
Duurzame consumptie
6712/02/2015 Jones - UP Lezing

47. Het 4 E-model: “harde E’s”
Mogelijk maken
- Regulering
- Choice editing
- Alternatieven geven
Bron: SDC VK.
Stimuleren
- EcoBelastingen
- EcoSubsidies
- Fiscaliteit
- Quota
I
.
.
.
.
.
II
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6812/02/2015 Jones - UP Lezing

48. Het 4 E-model: “zachte E’s”
Stimuleren
- EcoBelastingen
- EcoSubsidies
- Fiscaliteit
- Quota
Sociale normen
69
Mogelijk maken
- Regulering
- Choice editing
- Alternatieven geven
Betrekken
- Community action
- Samenwerken
- Emancipatie
- EDO
Toelichten/illustreren
- Het voorbeeld geven
- Consistent beleid
Bron: ‘I will if you will’, Sustainable
Development Council, VK.
12/02/2015 Jones - UP Lezing

49. • Het klimaatprobleem in een ruimere context
• Een kwestie van ethiek
• Oplossingen
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s
voordelen op
Overzicht
12/02/2015 70Jones - UP Lezing

50. Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid
komt niet van de grond
UNFCCC Proces COPx  Kyoto, post-Kyoto...
Heel moeilijk...
12/02/2015 71Jones - UP Lezing

51. Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid
komt niet van de grond
UNFCCC Proces COPx  Kyoto, post-Kyoto...
Bottom-up proces: gemeenten, steden,
provincies nemen het voortouw...
Heel moeilijk...
Én
én Hoopgevend… Lokale
overheden sneller pro-actief
12/02/2015 72Jones - UP Lezing

52. EU Burgemeestersconvenant
http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html
12/02/2015
• 6262 leden & 193 miljoen inwoners
• Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant
signatories aim to meet and exceed the European Union
20% CO2 reduction objective by 2020.”
76Jones - UP Lezing

53. Klimaatprocessen in Vlaanderen
De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale
processen
Antwerpen 2050
Stadslab
Brugge klimaatneutraal 2050
12/02/2015 77Jones - UP Lezing

54. • Het klimaatprobleem in een ruimere context
• Een kwestie van ethiek
• Oplossingen
o Transitiepaden naar duurzaamheid
• Een nieuwe visie op klimaatbeleid
• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s
voordelen op
Overzicht
12/02/2015 79Jones - UP Lezing

55. Klimaatverandering: van probleem…
12/02/2015
Klimaat-
veranderingen
Opwarming van
de aarde
Gezondheids-
effecten
Dodelijke
slachtoffers
wereldwijd
Andere oorzaken
80Jones - UP Lezing

56. Klimaatverandering: van probleem naar
opportuniteit
12/02/2015
Klimaat-
veranderingen
Opwarming van
de aarde
Gezondheids-
effecten
Dodelijke
slachtoffers
wereldwijd
Andere oorzaken
Klimaat- en
transitiebeleidVermindert…
Vermindert…
Vermindert…
PRIMAIR
EFFECT
81Jones - UP Lezing

57. Klimaatverandering: van probleem naar
opportuniteit
12/02/2015
Klimaat-
veranderingen
Opwarming van
de aarde
Gezondheids-
effecten
Dodelijke
slachtoffers
wereldwijd
Andere oorzaken
Klimaat- en
transitiebeleidVermindert…
Vermindert…
PRIMAIR
EFFECT
SECUNDAIRE
EFFECTEN
Vermindert…
Vermindert…
82Jones - UP Lezing

58. “Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid
12/02/2015
• Groene stadsontwikkeling + schone
technologieën + investeren in sociaal
kapitaal…
Leidt tot…
• Minder ademhalingsaandoeningen en
hart- en vaatzieken
• Betere mentale gezondheid door meer
fysische activiteit, schaduwzones,
groengebied en sociale interactie
• Minder obesitas
• Enzovoort
Tabel: Cheng en Berry, 2012
83Jones - UP Lezing

59. Klimaatverandering: van probleem naar
opportuniteit
12/02/2015
Klimaat-
veranderingen
Opwarming van
de aarde
Gezondheids-
effecten
Dodelijke
slachtoffers
wereldwijd
Andere oorzaken
Klimaat- en
transitiebeleidVermindert…
Vermindert…
PRIMAIR
EFFECT
SECUNDAIRE
EFFECTEN
Andere
secundaire
voordelen Vermindert…
Vermindert…
Vermindert…
85Jones - UP Lezing

60. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
12/02/2015 86Jones - UP Lezing

61. Jobs in de energiesector: cleantech versus
fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)
[Bron:
McKinsey 2012]
12/02/2015 87Jones - UP Lezing

62. 12/02/2015 88Jones - UP Lezing

63. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs
o Daling energiefactuur
12/02/2015 89Jones - UP Lezing

64. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
o Daling energiefactuur
o Energie-, materialen- en voedselautonomie
12/02/2015 90Jones - UP Lezing

65. Energieafhankelijkheid!
12/02/2015
Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]
91Jones - UP Lezing

66. Permanent verlies aan middelen i.p.v.
middelen in eigen regio te houden
12/02/2015
Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’
[www.gussingrenewable.com]
92Jones - UP Lezing

67. Samengevat: secundaire voordelen van
transitiebeleid
• Nieuwe jobs
• Daling energiefactuur
• Energie-, materialen- en voedselautonomie
• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en
Rubbelke, 2008]
• Hier en nu, geen vrijbuiters
 Meer veerkracht
• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op
continentaal & mondiaal niveau
12/02/2015 93Jones - UP Lezing

68. Dank voor de aandacht!
12/02/2015 95Jones - UP Lezing