First climate lecture by Peter Tom Jones post-Paris COP21 breakthrough. How top-down and bottom-up climate policies are linking up.

1. Klimaat: van probleem tot opportuniteit
Dr. Ir. Peter Tom Jones
(IOF Onderzoeksmanager SIM² KU Leuven & Voorzitter i-Cleantech
Vlaanderen vzw)
25-2-2016, Oosterzele

2. Climate change, the mother of all problems
Eerst het slechte nieuws:
Over het Rockstromdiagram en het
klimaatprobleem
26/02/2016 Jones/Oosterzele 3

3. Planetaire
grenzen
worden
doorboord
Verdwijnen van habitat
Invasieve soorten
Opwarming aarde
…
Bron: WWF bewerking van J.
Rockström et al., Nature, 461, 2009
26/02/2016 Jones/Oosterzele 4

4. De geobserveerde temperatuurstijging
(atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)
26/02/2016 Jones/Oosterzele 6

5. Met 2015 nog warmer (+1°C)
26/02/2016 Jones/Oosterzele 7

6. Welkom in het Antropoceen
26/02/2016 Jones/Oosterzele 8

7. 26/02/2016 Jones/Oosterzele 10

8. …maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:
bv. impact hittegolven
26/02/2016 Jones/Oosterzele 12

9. Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met
3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100
Grens voor “gevaarlijke
klimaatveranderingen”
26/02/2016 Jones/Oosterzele 13

10. Of 2,7°C met huidige afspraken van
Parijs
Grens voor “gevaarlijke
klimaatveranderingen”
Temperatuurstijging indien
beloftes van INDC’s
worden nagekomen
26/02/2016 14

11. Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
26/02/2016 Jones/Oosterzele 15

12. Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Om de opwarming te beperken tot
maximum 2°C moet de hoofdmoot van de
fossiele grondstofvoorraden (steenkool,
aardolie, gas) in de grond blijven
Bron: IPCC, AR5, WGIII
26/02/2016 Jones/Oosterzele 16

13. Overzicht
Image: carbonvisuals.com
Source: Mark Campanale &
Jeremy Leggett, 2012,
Unburnable Carbon: Are the
world’s financial markets
carrying a carbon bubble?,
Carbon Tracker Initiative
26/02/2016 Jones/Oosterzele 17

14. Climate change, the mother of all problems
Naar het betere nieuws:
De transitiepaden zijn gekend en realistisch
26/02/2016 Jones/Oosterzele 22

15. Van probleemanalyse  Leitbilder  transitiepaden
 transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)
Figuur: VITO
26/02/2016 Jones/Oosterzele 23

16. Roadmap2050.eu26/02/2016 Jones/Oosterzele 24

17. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
26/02/2016 Jones/Oosterzele 25

18. Project Tweewaters Leuven – From a grey
industrial zone to a sustainable community
26/02/2016 Jones/Oosterzele 26

19. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
26/02/2016 Jones/Oosterzele 27

20. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(macro-meso-micro)
26/02/2016 Jones/Oosterzele 28

21. Het voorbeeld van Denemarken…
26/02/2016 Jones/Oosterzele 29

22. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(macro-meso-micro)
• (Super)Smart Grids
Bron beeld:
www.geni.org
26/02/2016 Jones/Oosterzele 30

23. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie Materialentransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(inclusief bio-based
economy)
• (Super)Smart Grids
• Slim sluiten
• EcoDesign (LCA)
• Verbruikers  gebruikers
26/02/2016 Jones/Oosterzele 31

24. Circulaire economie – schematisch
voorgesteld
https://www.youtube.com/watch?v=zCRKvDyyHmI&list=PLtci30xsa3NEwOm0J0m79tRjUTEYDk31l
26/02/2016 Jones/Oosterzele 33

25. Stadsmijnbouw (bv. Edele metalen recycling
in Umicore)
26/02/2016 Jones/Oosterzele 34

26. Enhanced Landfill Mining: Vlaanderen =
koploper – Afval  Energie + Materialen
Bron: Knack, 2012
26/02/2016 Jones/Oosterzele 35

27. Van producten naar diensten
26/02/2016 Jones/Oosterzele 37

28. Climate change, the mother of all problems
Zo naar het betere nieuws:
Dorbraak in top-down, mondiaal klimaatbeleid
dat heeft geleerd van (dynamischer) bottom-
up klimaatbeleid
26/02/2016 Jones/Oosterzele 38

29. Top-down, mondiaal klimaatbeleid is een moeilijke
bevalling geweest ...
26/02/2016 Jones/Oosterzele 39
UNFCCC Proces COP(1-20)  (post-)Kyoto...
Heel moeilijk...

30. … Maar met een doorbraak in Parijs
UNFCCC Proces COP(21)  (post-)Kyoto...
Heel moeilijk...
26/02/2016 Jones/Oosterzele 40

31. COP
26/02/2016 Jones/Oosterzele 41

32. Wat is er afgesproken in Parijs?
• “…limit planetary warming to well
below 2 °C, urging nations to pursue
an even stricter target, 1.5 °C”
• “Countries will assess their progress
towards reducing emissions in 2018,
and must revisit their climate
pledges every five years, beginning
in 2020”
• “The agreement creates a
transparent system for measuring,
reporting and verifying emissions”
IPCC cijfers:
• Respecteren 2 °C
grens vereist
reducties van 40–
70% tegen 2050
• Respecteren van
1.5°C vereist 70–95%
tegen 2050
26/02/2016 Jones/Oosterzele 42

33. Wat is er afgesproken in Parijs?
26/02/2016 Jones/Oosterzele 43

34. Parijs is gebaseerd op aanpak van bottom-up
klimaatbeleid
26/02/2016 Jones/Oosterzele 44
UNFCCC Proces COP(1-21)  (post-)Kyoto...
Bottom-up proces: gemeenten, steden,
provincies, bedrijven nemen het voortouw...
Heel moeilijk...
Én
én Hoopgevend… Lokale
overheden sneller pro-actief

35. Bv. Toyota Environmental Challenge 2050:
90% reductie tegen 2050
26/02/2016 Jones/Oosterzele 45

36. Steden gaan voorop in de strijd tegen de
klimaatveranderingen
Bron: J. Dirix, W.
Peeters, J. Eyckmans,
P.T. Jones, S. Sterckx,
Climate Policy, 2013
26/02/2016 Jones/Oosterzele 46

37. • 6789 Burgemeesters & 211 miljoen inwoners (status 23-
2-2016)
• > 20% reductie CO2 emissies tegen 2020
• 40% reductie CO2 emissies tegen 2030
EU Burgemeestersconvenant
http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html
26/02/2016 Jones/Oosterzele 47

38. Klimaatprocessen in Vlaanderen
De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale
processen – Begin 2015…
Antwerpen 2050
Stadslab
Brugge klimaatneutraal 2050
26/02/2016 Jones/Oosterzele 48

39. Oost-Vlaams klimaatbeleid – status 2015
(Bron: Provincie Oost-Vlaanderen)
26/02/2016 Jones/Oosterzele 50

40. Climate change, the mother of all problems
Even opletten:
Welke lessen trekken we uit lopende
klimaatbeleidsprocessen op het lokale
niveau?
26/02/2016 Jones/Oosterzele 51

41. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: wetenschappelijke onderbouw
• Gedetailleerde nulmeting +
consistentie serie van
maatregelen
• Monitoring emissies en
herhaling “nulmeting”
• Vertaald naar
Burgemeestersconvenant:
o Baseline Emission Inventory
o Sustainable Energy Action Plan
• Provincies kunnen helpen in
opmaak nulmeting en SEAP
Leuven Klimaatneutraal 2030, Nulmeting
26/02/2016 Jones/Oosterzele 52

42. Nulmeting LKN 2030
• Emissies (Scope 1 + 2):
60% gebouwen, 25%
mobiliteit
• Alle Leuvenaars samen
incl. bedrijven: 250 miljoen
EURO/jaar aan energie:
• Leuven: 31% groene
stroom, vooral door import
o Eigen productie aan energie:
< 1% consumptie
26/02/2016 Jones/Oosterzele 53

43. LKN 2030: Klimaatplan – “Wetenschappelijk
Rapport”
Scenario’s naar
klimaatneutraliteit
Bron: H. Vandevyvere, P.T.
Jones et al., Eindrapport
LKN 2030, 2013
26/02/2016 Jones/Oosterzele 54

44. Buurgemeente
Melle alvast goed
op weg
26/02/2016 Jones/Oosterzele 55

45. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: quadruple helix aanpak
Overheid
Civiele samenlevingBedrijven
Kennisinstellingen
“Quadruple helix”
1. Bewaker proces,
2. Partner in proces,
3. Initiatiefnemer
26/02/2016 Jones/Oosterzele 57

46. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: vermijd inconsistentie
Bv. “Leuven fietsstad” versus
“fietsrazzia’s”
Bv. Leuven autovrij en een
nieuwe ondergrondse parking
26/02/2016 Jones/Oosterzele 58

47. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: robuustheid inbouwen
• Richt een onafhankelijke organisatie op m.b.v. kernactoren
(cf. vzw LKN 2030) – governance aspecten
• Over partijpolitieke grenzen & electorale cycli heen –
evenwicht met politiek bestuur
• Klimaatneutraliteit = economie + ruimtelijke ordening +
landbouw + mobiliteit + milieu
26/02/2016 Jones/Oosterzele 59

48. Aandachtspunten voor klimaatneutrale processen:
alternatieve financieringsmodellen
• Aandacht voor Coöperaties
o Voorbeeld Energent
• Groepsaankopen
o Voorbeeldproject Pajottenland
– renovatie op wijkniveau
• Klimaatfonds/crowd funding
o Behoud controle over deze
instrumenten vanuit quadruple
helix (daadkracht)
26/02/2016 Jones/Oosterzele 60

49. Climate change, the mother of all problems
Optimisme is een morele plicht
Lokaal klimaatbeleid levert massa’s
voordelen op, hier en nu.
26/02/2016 Jones/Oosterzele 61

50. “Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid
26/02/2016 Jones/Oosterzele 62

51. “Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid
• Groene stadsontwikkeling + schone
technologieën + investeren in sociaal
kapitaal…
Leidt tot…
• Minder ademhalingsaandoeningen en
hart- en vaatzieken
• Betere mentale gezondheid door meer
fysische activiteit, schaduwzones,
groengebied en sociale interactie
• Minder obesitas
• Enzovoort
Tabel: Cheng en Berry, 2012
26/02/2016 Jones/Oosterzele 63

52. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
26/02/2016 Jones/Oosterzele 64

53. Jobs in de energiesector: cleantech versus
fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)
[Bron:
McKinsey 2012]
26/02/2016 Jones/Oosterzele 65

54. 26/02/2016 Jones/Oosterzele 66

55. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
o Daling energiefactuur
o Energie-, materialen- en voedselautonomie
26/02/2016 Jones/Oosterzele 68

56. Permanent verlies aan middelen i.p.v.
middelen in eigen regio te houden
Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’
[www.gussingrenewable.com]
26/02/2016 Jones/Oosterzele 71

57. Klimaat- en transitiebeleid trekken wereldwijd
investeringen aan – een boot die niet te missen is
26/02/2016 Jones/Oosterzele 72

58. … ondanks olieprijs
26/02/2016 Jones/Oosterzele 73

59. Samengevat: secundaire voordelen van
transitiebeleid
• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en
Rubbelke, 2008]
• Nieuwe jobs
• Daling energiefactuur
• Energie-, materialen- en voedselautonomie
• Investeringen - herindustrialisatie
• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op
continentaal & mondiaal niveau
26/02/2016 Jones/Oosterzele 74

60. Dank voor de aandacht!
26/02/2016 Jones/Oosterzele 75

61. Hoe ziet de toekomst eruit? Wat moeten we doen?
• Klassieke industrie – de-industrialisering
o Tweede industriële revolutie:
• Fossiele grondstofbasis, Grote bedrijven, kapitaalsintensief, verticaal georganiseerd
(cement, staal, automobiel), kwantitatieve groei (BNP), winstgedreven
o Trends die bezig zijn:
• NEG: Dalend aantal jobs door verdere automatisering en relocatiebeleid (toegang
tot goedkope grondstoffen, goedkope arbeid, laks milieubeleid)
• Kostprijs van energie en materialen wordt duurder op lange termijn (in het bijzonder
voor kritieke materialen)
• POS: trend naar Derde Industriële Revolutie (Jeremy Rifkin)
• Derde industriële revolutie  herindustrialisering
• Samengaan energie- en internetrevolutie, Decentralisering, nieuw type van
bedrijven (kleiner), meer sociaal ondernemerschap missiegedreven +
marktgeörienteerd, open innovatie, horizontale netwerken, PSS!)
• Voorbeelden: ELFM, smart grids, ESCO’s in smart cities, auto- en
fieetsdeelbedrijven
26/02/2016 Jones/Oosterzele 76

62. Wat doen om 3e industriële revolutie te
ondersteunen?
• Beleid van bedrijven, overheid et al.:
o Transitiemanagement ifv Grand Societal Challenges (cf. H2020: Clean energy, clean transport,
resource efficiency, climate change, biobased)
o TM: langetermijnvisie (Low-carbon circular economy), consistentie beleid (exemplify),
meervoudige actoren aligneren (Q-Helix), just transition
• Industrieel beleid hierop aanpassen
o  kansen voor cleantech/transitie maximaal ondersteunen
o Waarom? Resilience: Jobs (cleantech 2-4*meer jobs/investering), Daling energie- en
grondstoffactuur (geld blijft lokaal circuleren ipv weg te lekken), Verbetering autonomie, Daling
gezondheidskosten (health co-benefits)
• Voorbeelden:
o Innovatiebeleid: challenge-driven ipv bottom-up (cf. h2020, MIP): keuzes maken en kritische
massa vergaren
o Offensief normeringsbeleid: cf. EPB wetgeving en nZEB Directives
o Fiscaal beleid: radicale vergroening (alternatieve financiering) zodat IRR cleantechprojecten
verbetert tov fossiele projecten
o Groene openbare aanbestedingen: stimuleren secundaire grondstoffen
o Holistische kijk op vergunningstrajecten
26/02/2016 Jones/Oosterzele 77

63. 2 prioriteiten
• Innovatiebeleid vanuit Grand Societal Challenges ipv marktgedreven,
zowel:
o Klassieke industrie: cleantech inbouwen ifv grondstof- en energieëfficiëntie
(vb. MIP Transitie Commissie call in Feb 2014: Retrofitting van
industriële procesketens op vlak van water, energie en materialen)
o Zuivere cleantech industrie: nieuwe cleantech oplossingen in duurzaam
energie-, water- en materialenbeheer
• Alternatieve financieringsinstrumenten uitbouwen in het bijzonder voor de
grootschalige renovatie van het gebouwenpatrimonium
o Energie-efficiëntie is kosteneffectief (cf. LKN 2030): 2 miljoen jobs op EU-
niveau + grote impact op CO2 en energiefactuur  BOUW, ENERGIE
o Hernieuwbare energie:
o Welke? Klimaatfondsen, crowd funding etc.
26/02/2016 Jones/Oosterzele 78