Jones transitie antwerpen_juni_2011_volledige presentatie

De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid:
voorbij het technologisch optimisme

Dr. Peter Tom Jones
(K.U.Leuven/Plan C/TNM)
Stadsgedacht, Antwerpen, 23 juni 2011

www.petertomjones.be 20/06/2011 2

Overzicht
1. Analyse: BAU is no longer an option
2. Oplossing: transities en
transitiemanagement
3. Oplossing: transitiepaden naar
duurzaamheid
4. Van TM 1.0 naar TM 2.0: Just
transitions, het antwoord op de
transitieparadox?
5. Conclusie: rechtvaardige transities
leveren massa‟s voordelen op


Overzicht
transitiemanagement
duurzaamheid
transitieparadox?


Het preanalytische uitgangspunt
Economie = deelsysteem Aarde (cf. UNEP, 2010)


BAU is geen optie meer...


Uitputting van niet-hernieuwbare
grondstoffen

Gelijkaardig probleem voor
uitputting van
fosfaatvoorraden

Materialenafhankelijkheid


Kritische grondstoffen voor de EU
Supply risk

Economic importance
9

Waarom zijn kritische grondstoffen
kritisch?
 Economisch belang (transitie naar groene economie)
 Hoog aanbodrisico:
 Beperkte/geografisch geconcentreerde voorraden,
 Productieconcentratie in China (bv. Zeldzame aardmetalen),
Rusland (edele metalen), Congo (bv. cobalt), Brazilië (bv.
Niobium)…
 Lage substitutie
 Beperkt recyclingniveau

18/4/2011 10

…cruciaal voor de groene economie!
Supply risk Wind energy,
electric cars

Catalysts

PV energy

Batteries

Economic importance
12

Dit besef begint door te dringen…
 Op Vlaams vlak:
 Cf. Groenboek Industrieel Beleid, VSDO, ViA/Pact 2020 Proces
 Informele EU-milieutop Schauvliege, Juli 2010
 Nieuw materialendecreet
 Cf. staal- en cementindustrie, milieusector, recyclageindustrie …
 EC:
 Raw Materials Initiative (4/11/2008)
 A resource efficient Europe – Flagship initiative of the Europe 2020
Strategy (26/1/2011)
 EC, 2011: Opstart “An effective raw materials strategy for EU”
 Nieuwe NMP-call: “2.3-2 Substitution of critical raw materials”, “4.01 New
approaches in mineral processing” (bv. Zeldzame aardmetalen)
13

Living Planet Report 2010

BAU = SC = Suicide Scenario


Ecologische grenzen, “the non-negotiable basis
for our social and economic development”

Rockström et al., Nature, 461, 2009

Uitdagingen zonder weerga voor
Vlaanderen en EU
 Twee topprioriteiten voor EU:
 Materialenonafhankelijkheid
 Energieonafhankelijkheid
 Drastische vermindering nodig in:
 Broeikasgasemissies (cf. 20/20/20 doelstellingen)
 Totaal Materialengebruik (TMR)
 Transitie naar een lage-C en materiaalefficiënte economie!
 Transitie op energetisch vlak
 Transitie naar duurzaam materialenbeheer (SMM)


Ecologische duurzaamheid:
Vereist Factor 10 reductie milieu-
impact (EVA, CO2(eq.), TMR, etc.)
tegen 2050 voor Westerse landen


Overzicht
transitiemanagement
duurzaamheid
transitieparadox?


“Optimisme is een morele plicht”
(Karl Popper)


Er heerst een transitiedynamiek...
Onder “koplopers” uit diverse hoeken
 “Transities” en systeemdenken zijn “in”:
 Op beleidsmatig discours: Voorbeelden in Vlaanderen: ViA, Pact
2020, VSDO – DUWOBO, Plan C…
 Op bedrijfsniveau: de opmars van MVO (voorbeelden: Colruyt,
Triodos, Umicore, Group Machiels, Ecover etc.)
 Op projectniveau:
 Voorbeelden: IWT O&O ELFM, IOF-KP KULeuven SMaRT-Pro², IOF-
Mandaat Industriële Ecologie
 Op educatief niveau:
 Aanvraag voor systeem- en transitielezingen explodeert!
 Transversale programma‟s op scholen en universiteiten


Mondiaal klimaatbeleid loopt voor
geen meter...
UNFCCC Proces COPx  Kyoto, post-Kyoto...

Heel moeilijk... Overheden
reactief en bang!


Bottom-up initiatieven... Des te meer
UNFCCC Proces COPx  Kyoto, post-Kyoto...

Heel moeilijk... Overheden
reactief en bang!

Én én
Hoopgevend… Lokale
overheden sneller pro-actief

Bottom up proces: grassroots, transition
towns, cities, staten, landen...

C40 Cities: http://www.c40cities.org/
 Een deel van het probleem:
 Consumeren > 2/3 van de
mondiale energie
 70% van de totale CO2 emissies
 Zijn een deel van de oplossing:
 Energie-efficiënte gebouwen,
Bv. London
transportsystemen, verlichting…
Plan:The Mayor's Climate Change Action  Verbeterd materialenbeheer
Plan, launched on February 27, 2007
 Lokale schone energie
Targets: 60% below 1990 baseline levels
by 2025; limiting total CO2 between now
and 2025 to 600 million tonnes


(Mega)steden
zijn kwetsbaar…

(CDP Cities 2011:
Global Report on C40
Cities)


… en gaan
voorop in de
strijd tegen de
klimaat-
veranderingen


EU Covenant of
Mayors

 “By their commitment,  Wie heeft ondertekend
Covenant signatories aim in Vlaanderen?
to meet and exceed the  Genk, Hasselt (2008)
European Union 20%  Gent, Antwerpen
CO2 reduction (2009)
objective by 2020”  Oostende (2010)
 http://www.eumayors.eu  Leuven (2011)


Provincie Limburg – TACO2
 “De provincie Limburg heeft in 2008 resoluut besloten deze
uitdaging aan te gaan en zich als doel te stellen om tegen
2020 uit te groeien tot een CO2-neutrale provincie.
Deze doelstelling werd verankerd in het Milieubeleidsplan
Provincie Limburg 2010-2013. De provincie legt de lat
bewust erg hoog. Daarmee wil ze een duidelijk signaal geven,
een signaal van dwingende noodzaak, maar ook van hoop,
motivatie en inspiratie.”


Gent Klimaatneutraal tegen 2050
http://www.gentsklimaatverbond.be/
 Gent Klimaatneutraal tegen 2050
 Oprichting Gents Klimaatverbond vanuit de Stadsoverheid
 Burgers, maatschappelijke organisaties, scholen, vakbonden,
bedrijven,...


Sinds 24/5: “Leuven klimaatneutraal
2030!”


Transitie(management) als
enthousiasmerend kader

Transitiemanagement
Derk Loorbach, 2007: “… we are facing persistent societal problems of
such complexity, that we cannot easily solve them by means of
traditional approaches. (…) sustainability can not be delivered by top-
down approaches or bottom-up innovation and liberalization strategies
only. For this, governance approaches are needed that are able to take
into account a very long time horizon, a multitude of actors
with different perspectives, different levels of scale and
uncertain future development. By taking societal complexity as
point of departure, transition management offers an integrative
framework (…) for social innovation towards sustainability.”


Samengevat: Transitiemanagement =
nieuw beleidsinstrument
Huidig beleid Transitiebeleid
Korte tijdshorizon (5-10 jaar) Lange tijdshorizon (25-50 jaar)
Facetbenadering Integrale systeembenadering
Beperkt aantal actoren Multi-actor
Systeemoptimalisatie Duurzame systeeminnovaties
Gangbare sturingsvormen Oude en nieuwe sturingsvormen
Complexiteit en onzekerheid zijn Complexiteit en onzekerheid
een probleem vormen het uitgangspunt
Reguliere beleidsarena Transitiearena‟s
Lineaire kennisontwikkeling Al-doende-leren en al-lerende-
doen
Ecol Econ (Jones) Mei 2008 33

Complexe systeemdynamiek (Rotmans,
DRIFT)

Toestand

Transitie
management
Mismatch
(preventief)

Crisismanagement
(reactief)
Systeemcrisis
Lock-in
Systeem
omgeving Breakdown

Systeem

Tijd

Systeeminnovatie – oppassen voor
rebounds en Jevon‟s paradox


Welke regimes wegen zwaar? (Tukker
e.a., 2008)

Tabel 6: Milieu-impact van de vier belangrijkste consumptiedomeinen, bekeken over de volledige
levenscyclus (op basis van Tukker e.a., 2008)
Domein / % uitgaven Ecologische Energie CO2(eq) CO2 CO2(eq)
regime in de EU-25 voetafdruk
Cardiff Denemarken Nederland Noorwegen EU25
Voeding 19,3%* 21,0% 26,2% 22,1% 12,2% 31,0%
Wonen 25,1% 30,8% 40,8% 33,4% 23,0% 23,6%
Transport 14,1% 22,4% 19,5% 17,3% 35,9% 18,5%
Recreatie** 9,1% 8,3% 7,2% 15,1% 0,5% 6,0%
Totaal 67,6% 82,5% 93,7% 87,9% 71,6% 79,1%
*Met inbegrip van het domein ‘restaurantbezoek’ neemt dit cijfer toe tot 28,9%.
** De impact van het toerisme is deels verrekend in de drie andere domeinen, wat vooral opvalt voor de CO2-cijfers in
Noorwegen.

(Jones en De Meyere, Terra Reversa, 2009)

20/06/2011 36

Parallelle transities...

Energiebeheer
Materialenbeheer

Financiën

Mobiliteit
Voeding
Wonen


Multi-level perspectief
Landschap...

Metastructuren (kap.
Economie), metashocks
(klimaatwijz.)

Regime....

Mobiliteit, voeding,
elektriciteit, wonen

Niche....
Opkomende alternatieven (bv.
smart grid, HE, Cambio)


Multi-level, dynamische visie...

(overgenomen van Paredis et al., 2010)

Multi-actor, vernieuwingsgezinde
netwerken  koplopersmodel

“Triple helix” Kennisinstellingen

MVO

www.petertomjones.be Boycots & Bycots 20/06/2011 41

Multi-actor, vernieuwingsgezinde
netwerken  koplopersmodel

“Triple helix” Kennisinstellingen

Civiele
MVO
samenleving

www.petertomjones.be Boycots & Bycots 20/06/2011 42

De cyclus van transitiemanagement
(Rotmans, DRIFT)

Van probleemanalyse  Leitbilder  transitiepaden
 transitie-experimenten (Rotmans, 2009)


Overzicht
transitiemanagement
duurzaamheid
transitions; het antwoord op de
transitieparadox?


SocioTechnical (sustainable production)
Behavioural (sustainable consumption)

1. I love Techno
 Koppeling energie- en materialenbeleid:
 Energie-efficiëntie, hernieuwbare energie, (Super)Smart Grids
 Kernelementen duurzaam materialenbeheer:
 Industriële ecologie – cradle to cradle – slim sluiten
 Slimme producten: EcoDesign (LCA)
 Van verbruikers naar gebruikers

 Voorwaarden?
 Pro-actief overheidsbeleid
 Groene fiscaliteit (taksombouw)
 Gerichte sturing van onderzoeksprogramma‟s (cf. IWT, FP7)


De energietransitie
 “Infrastructurele inertie”  “age-out scenario”: + 1,1-1,4°C
(Davis et al., Nature, 329, 2010; Hoffert, Nature, 329, 2010 (fig.))


De energietransitie - mondiaal
 Uitdagingen:
 “Infrastructurele inertie”  “age-out scenario”: + 1,1-1,4°C (Davis et al.,
Nature, 329, 2010)
 Perverse subsidies voor fossiele energie: 12* groter dan voor HE
(Hoffert, Nature, 329, 2010)
 Gebrekkig/onduidelijk beleidskader voor stimulans HE
 Vereist een mobilisatie/investering met de schaal én de urgentie van
het Manhattan Atom Bomb Project
 Oplossingen:
 Energie-efficiëntie
 Hernieuwbare energie, (Super)Smart Grids
 Sterke koppeling met materialenbeleid

EU-energiebeleid
 Grootschalige integratie hernieuwbare energie in
EU is mogelijk:
 68% in 2030; 99,5% in 2050
 + 1,2 miljoen jobs in 2030
 2030: Aardgas = flexibele backup voor wind en zon
 Steenkool en nucleaire energie: volledig
uitdoofscenario
 Massale investering in electriciteitsnetwerk nodig
 Variatie mogelijk tussen High Grid en Low Grid


De Europese energierevolutie


SuperSmart Grid voor EU


SMM Maturity Model
(Rossy, Jones, Geysen, Bienge, 2010)


Materialentransitie: slim sluiten


The benefits of recycling...

Diran Apelian, CR³ Presentation, Leuven, 2010


ELFM


Case-study: Closing the Circle/Enhanced
Landfill Mining (ELFM)
 2009:
 Oprichting ELFM Consortium
 K.U.Leuven, VITO, UH, OVAM,
LRM, LNE, Group Machiels
 EFRO Demonstratie CtC
 2010:
 1st Intern. ELFM Symposium
 IWT O&O ELFM, 6 M€ budget
 2011-2013:
 Opstart CtC (230 M€ invest.)
 ELFM Goes international

CtC Uitdagingen: technologisch


Hoe voorbij de Valley of Death?

ELFM ELFM
concept implemented
Pros: Integrated in practice
Sustainability Target
Local employment
Environmental gains
Economic benefits
Knowledge generation
Upscalability


Hoe voorbij de Valley of Death?

ELFM ELFM
concept implemented
Pros: Integrated in practice
Sustainability Target
Local employment
Environmental gains
Economic benefits
Knowledge generation
Upscalability “Clean energy subsidies
Technical Barriers
are no substitute for dirty
Non-technical barriers: energy taxes – they are
Economic uncertainty complementary” (Jeroen
Regulations van den Bergh, 2011)
Societal acceptance


WtP

(E)LFM

20/06/2011 61

Urban Mining (bv. Lithium recovery in
Umicore – Verhaeghe et al., 2011)

20/06/2011 62

Slimme producten, materialen op maat
 Multifunctionaliteit & modulariteit
 Ecodesign:
 Voor hergebruik, reassemblage, sluiten
kringlopen, minimale impact tijdens
gebruiksfase
 Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)
 Nieuwe reguleringsvormen
 Extended producer responsibility (EPR) &
terugnameplicht


Van producten naar diensten


Van producten naar diensten
 PSS (Business-to-business, Business-to-consumer)
 Van ownership naar usership
 Doel: functie verkopen, niet een product (bv. mobiliteit, schone
kleren, kopies, etc.)
 Betaling per eenheid dienst
 Voorbeeld: autodelen (B2C), kopieerfunctie (B2B)
 Barrières, vooral bij B2C (emotionele goederen):
 Symbolische rol consumptiegoederen (status)
 Bedrijven verkopen liever producten (bv. autoindustrie)
 Vereist nieuwe businessmodellen (verhuren, leasen, delen
etc.) + attractiever maken van concept


2. We need to change our behaviour


World 2.0: Terug naar boomhutten?
Neen, danku


Behoefte aan inspirerende
toekomstbeelden: „Leitbilder‟

Pull-effect even belangrijk als push-
effect

Urgenda, 2010


Streefbeeld toekomst: mobiliteit


Het 4 E-model: “harde E‟s”
Mogelijk maken
- Regulering Bv. Energieprestatie-
- Choice editing wetgeving – Cruciale rol
- Alternatieven geven energiedeskundigen

Bron: „I will if you will‟, Sustainable
Development Council, VK.


Het 4 E-model: “harde E‟s” I
Mogelijk maken .
- Regulering .
- Choice editing .
- Alternatieven geven .
.

II
Stimuleren .
- EcoBelastingen .
- EcoSubsidies .
- Fiscaliteit .
- Quota .
.
.
.
.
.
Development Council, VK.
.


Transitie vereist groen ondernemerschap
& ecologische investeringen
 Drie types:
1. Grondstof- en energie-efficiëntie Cleantech
2. Vervangen fossiele door duurzame technologie
3. Ecosysteembescherming en –restauratie


Transitie vereist groen ondernemerschap
& ecologische investeringen
 Drie types:
1. Grondstof- en energie-efficiëntie
2. Vervangen fossiele door duurzame technologie
3. Ecosysteembescherming en –restauratie
 Hoe scoren deze investeringen t.o.v. Conventionele
investeringen?
1. Redelijk, verbetering door groene fiscaliteit (primaire M en E duurder)
2. Soms OK, maar meestal lager en trager, verbetering door groene
fiscaliteit
3. Geen “rendement”, wel jobs en klimaat- en milieubescherming,
vereist internationale heffingen via VN

Andere ecology of investment
 Minder investeren in projecten die arbeidsproductiviteit
moeten verhogen
 Veel meer investeren in projecten met grote ecologische en
andere voordelen: lagere en tragere rendementen!
 Wie maakt deze investeringen?
 Overheid: verdere horizonten en lagere rendementen
 Duurzame en sociale banken (bv. Triodos accepteert IRR = 5%))

 Hoe te bereiken op korte termijn?
 Anders bankieren & Anders beleggen
 Sterkere en slimmere rol van overheid/overheden
 Groene fiscaliteit! (Belasten en subsidiëren!)

De essentie van (meta)transitie = veranderingen
in normen, waarden en cultuur

Material (β)

Social (γ)

Cultural (α)

The Great Transition 20/06/2011 77

Het 4 E-model: “zachte E‟s”
Mogelijk maken
- Regulering
- Choice editing
- Alternatieven geven

Stimuleren Betrekken
- EcoBelastingen - Community action
- EcoSubsidies - Samenwerken
- Fiscaliteit - Emancipatie
- Quota - EDO

Sociale normen
Toelichten/illustreren
- Het voorbeeld geven Development Council, VK.
- Consistent beleid

Burning Ice Festivals in Belgium


Overzicht
transitiemanagement
duurzaamheid
transitions; het antwoord op de
transitieparadox?


Transities, transitieparadox en het
middenveld

Status transitie (consumptiezijde)?

voeding wonen
toerisme mobiliteit

www. petertomjones.be 20/06/2011 82

Geen maatschappelijk draagvlak 
geen transitie

Transitie-
paradox!

Kennisinstellingen

Burger/consument
MVO Vakvereniging
You are what you Nieuwe soc.
sell... bewegingen.

Hoe een systeemtransitie naar
duurzame consumptie en
productie op gang brengen en
rechtvaardig maken?

“Optimisme is een morele plicht”
(Karl Popper)

TM 1.0 en valkuilen (op basis van Voss e.a,
2009; Hendriks, 2009; Meadowcraft, 2009)
TM in theorie TM 1.0 in praktijk
Doelstelling Structurele SCP-transitie, Technocratische verglijding (niches
systeemniveau met commercieel potentieel:
beperkte SP)

T-Arena Visionaire autonomen, Afwezigheid van “affected groups” &
vernieuwingsgezinde aymmetrische machtsrelaties 
regimespelers overname agenda

Politieke TM op vraag van overheden Bestaande instituties en
inbedding die dit implementeren machtsverhoudingen beperken
implementatie
TM 1.0 in een neoliberale
competitiviteitslogica
 “Accelerated BAU”

Conclusie: “TM v1.0” vandaag....
 Transitie(management)debat is volop bezig!
 Sociale bewegingen zijn onvoldoende aanwezig
 Risico op technocratische verglijding
 Wat met de sociale gevolgen?


Een transitieronde binnen het
maatschappelijk middenveld?


Cf. conclusies Voss, Smith en Grin,
2009, Policy Sci 42:293
 “Politics of learning: take care of democratic legitimacy!
Include those actors who will be affected by decisions,
especially the marginalized. (...) One solution could be to
convene different transition arenas for dissenting voices,
rather than get everyone around the same table. Let the
dissenting arenas propose their own experiments, and fund
some of them. Thereby opening out the diversity of options
for governments, business and citizens to consider and learn
from. ”


De weg vooruit:
rechtvaardige transities!
 Koppeling ecologische en sociale kwestie
 Rechtvaardige transitie  gedeeld,
mobiliserend, enthousiasmerend Leitbild
 Niet-handelen  ecologische impact treft
vooral de zwakkeren
 Opportuniteiten op het vlak van groene jobs,
waardig werk
 Transitie naar groene en sociale fiscaliteit

 OPRICHTING VAN HET VLAAMSE
TRANSITIENETWERK VAN HET
MIDDENVELD! (Sinds Mei 2010!)

Doelstellingen transitienetwerk
 “Gedeelde” visie concept “just transition-plus”
 Pluriformiteit van Leitbilder (“Rechtvaardige duurzaamheid”)
 Diverse parallelle transitiepaden
 Lerende functie: wederzijdse bevruchting
 Visie en realisatie effectieve beleidsbeïnvloeding
 Overheid (cf. ViA) & bedrijven
 Bestaande (Plan C, DUWOBO) & in oprichting zijnde
(Landbouw, Energie, etc.) transitiemanagementinitiatieven
 Visie en realisatie op draagvlakcreatie:
 Diverse achterbannen van oude en nieuwe sociale bewegingen
 Publiek via eigentijdse methoden (cf. ecocultuur-initiatief)


Naar TM v.2.0...
Overheden Timing, coalities, vastberadenheid,
enthousiasmerende visievorming
Bestaande TM-
arena‟s “Middenveld”: oude en nieuwe sociale
bewegingen + “vloeibare genetwerkte
2. Beleidsbeïnvloeding middenveld”

Bedrijven 1. Draagvlakcreatie

+ Samenleving

Overzicht
transitiemanagement
duurzaamheid
transitieparadox?


Transitie levert jobs op:
(Studie Europees Vakverbond)
 Sectoriële impact van klimaatbeleid op werkgelegenheid
(WWF/Wuppertal Scenario)
 30-50% daling CO2-uitstoot tegen 2030
 Effect op werkgelegenheid in:
 Energie (+)
 Energie-intensieve industrie (staal, cement) (-)
 Transport (+)
 Bouwsector (++)
 Vooral verschuiving binnen sectoren
 Netto effect t.o.v. BAU-scenario: + 1,5% jobs !!


Besluiten
 Een transitie is essentieel omwille van ecologische én
economische redenen; BAU = Suicide!
 Technologisch optimisme is ongegrond  transitie
vereist ook culturele én wetgevende veranderingen!
 Een transitie vereist pro-actieve overheden
 Pro-actieve overheden zijn gemakkelijker te vinden op
lokaal of stadsniveau, maar moeilijker op
nationaal/globaal niveau
 Draagvlakcreatie in/met de civiele samenleving is
essentieel om deze transitieparadox op te lossen!


De voordelen van een transitiebeleid
 Nieuwe jobs
 Energie- en
materialenautonomie
 Leefbare steden – minder
gezondheidskosten
(Pittel en Rubbelke, 2008)
 Kenniseconomie cleantech
& aantrekken investeringen
 Hier en nu, geen vrijbuiters!


Dank voor de aandacht!
Foto Carl Vandervoort

Dr. Ir. Peter Tom Jones
IOF Research Manager Industrial Ecology and SMM
Centre for high temperature processes, metallurgy and refractory
materials
Centre for Resource Recovery and Recycling (CR³) & SMaRT-Pro²
IOF Knowledge Platform: http://smart-pro2.eu
Enhanced Landfill Mining Research Consortium:
http://www.elfm-symposium.eu
Dept. MTM, K.U.Leuven
peter.jones@mtm.kuleuven.be


Jones transitie antwerpen_juni_2011_volledige presentatie

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (11)

Similar to Jones transitie antwerpen_juni_2011_volledige presentatie

Similar to Jones transitie antwerpen_juni_2011_volledige presentatie (20)

More from Peter Tom Jones

More from Peter Tom Jones (20)

Jones transitie antwerpen_juni_2011_volledige presentatie