1. Η κοινωνική δωή ηων γσναικών ηεν περίοδο ηες Κρεηικής Πολιηείας
α. Επαγγελμαηική διαζηρωμάηωζε
Έγηλε ζε πξνεγνύκελε αλαθνίλσζε αλαθνξά γηα ηελ πξνζπάζεηα αλαβάζκηζεο ηνπ
ξόινπ ηεο γπλαίθαο κέζα από ηελ εθπαίδεπζή ηεο. Οη πεξηζζόηεξεο ελδπλάκσλαλ
ηνλ θνηλσληθό ηνπο ξόιν από ην επάγγεικα ηεο διδαζκάλιζζας. Τπήξραλ όκσο θαη
θάπνηεο πνπ ζηξέθνληαλ θαη ζε άιια επαγγέικαηα , ηα νπνία έδηλαλ ηε δπλαηόηεηα
επαγγεικαηηθήο απαζρόιεζεο ζηα πιαίζηα δηαβίσζεο θπξίσο ζηα αζηηθά θέληξα
ηνπ λεζηνύ.
Δθεί, ηδίσο ζηελ πόιε ησλ Υαλίσλ πνπ απνηέιεζε θαη δηνηθεηηθό θέληξν , ε
παξνπζία δηαθνξεηηθώλ ζε γεσγξαθηθή πξνέιεπζε, εζληθήο, ζξεζθεπηηθήο,
γισζζηθήο θαη πνιηηηζκηθήο ηαπηόηεηαο Διιήλσλ θαη αιινεζλώλ (αο κελ μερλάκε
ηελ παξνπζία ησλ μέλσλ πξνμέλσλ θαη ζηξαηεπκάησλ ζην λεζί) θαη ε ζπλύπαξμή
ηνπο κε ηνπο ληόπηνπο, απνηειεί κία ελδηαθέξνπζα πηπρή ηεο πνιηηηζκηθήο θαη
θνηλσληθήο ηζηνξίαο. Έηζη από ζηνηρεία πνπ απνθνκίδνπκε από ηελ απνγξαθή ηνπ
1900 βιέπνπκε όηη ππήξραλ νοζοκομειακοί σπάλληλοι γπλαίθεο θαη άληξεο ζηα
αζηηθά θέληξα, όπνπ ιεηηνπξγνύζαλ λνζνθνκεία, γηαηξνί ήηαλ κνλάρα άληξεο θαη
μαίες γπλαίθεο. ΢ηηο οικιακές εργαζίες απαζρνινύληαλ κεγάιν πνζνζηό γπλαηθώλ.
Δθεί νη γπλαίθεο δνύζαλ σο κέιε ησλ νηθνγελεηώλ ζηηο νπνίεο εξγάδνληαλ θαη ε
νηθνγέλεηα είρε θαη ηελ επηκέιεηά ηνπο. Πξόθεηηαη ζπλήζσο γηα θνξίηζηα πνπ
έξρνληαλ από ηελ επαξρία θαη δνύζαλ εζώθιεηζηεο ζε ζπίηηα εύπνξσλ ζηελ πόιε
γηα λα βνεζνύλε ζηηο νηθηαθέο εξγαζίεο. Κάπνηεο από απηέο έθεξαλ μερσξηζηά ηελ
ηδηόηεηα ησλ μαγειριζζών, ελώ ην 1/3 ησλ μελνδνρείσλ θαη ησλ θαηαζηεκάησλ
απαζρνινύζε σπηρέηριες κόλν γπλαίθεο. ΄Δλα αξθεηά κεγάιν πνζνζηό γπλαηθώλ
θαηαγξάθεηαη ζηελ απνγξαθή απηή κε ην ραξαθηεξηζκό σο 'άγνωζηο επάγγελμα”,
ην νπνίν πηζαλώλ λα αθνξά ζηηο γπλαίθεο πνπ παξέκελαλ ζην ζπίηη θαη
αζρνινύληαλ κε ηηο νηθηαθέο εξγαζίεο, ζπλήζσο ζηηο κεγάιεο πόιεηο. ΄Δλαο πνιύ
κηθξόο αξηζκόο ζηε Γπηηθή Κξήηε κόλν αλαγξάθνληαλ ζηελ θαηεγνξία
εηζνδεκαηίεο-ελνηθηάζεηο αθηλήησλ. ΄Ιζσο πξόθεηηαη γηα γπλαίθεο ζηηο νπνίεο είρε
πεξηέιζεη πεξηνπζία ζην όλνκά ηνπο θαη είραλ αλαιάβεη ηε δηαρείξηζή ηνπο,
πηζαλόηαηα δηόηη ήηαλ ρήξεο.

2. Όζνλ αθνξά ζηα αγξνηηθά επαγγέικαηα, ζηε γεσξγία απαζρνινύληαλ κηθξά
πνζνζηά γπλαηθώλ ζηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ εδάθνπο.
΢ηε βηνκεραληθή παξαγσγή, παξαηεξνύκε όηη ζηνλ ηνκέα ηεο πθαληνπξγίαο ε
ζπκκεηνρή γπλαηθώλ θαη αλδξώλ ήηαλ ηζόηηκε, ινγηθό, θαζώο ζε απηνύ ηνπ είδνπο
ηα εξγνζηάζηα πξνηηκώληαλ νη γπλαίθεο ιόγσ ηεο δεμηόηεηαο πνπ έρνπλ ζηα
δάρηπια. ΢ηνπο ππόινηπνπο θιάδνπο, ζηδεξνπξγνί, καραηξνπνηνί, θεξνπνηνί,
ζεινπνηνί, μπινπξγνί, ακαμνπνηνί, αθόκα θαη αξηνπνηνί, δαραξνπιάζηεο
απαζρνινύληαλ κνλάρα άληξεο. ΢ηνλ ηνκέα ηεο ειεύζεξεο απαζρόιεζεο ππήξραλ
ξάθηξηεο θαη κνδίζηξεο, πξνθεηκέλνπ λα ξάβνπλ ηα θνξέκαηα ησλ πινύζησλ αζηώλ
γπλαηθώλ ηεο επνρήο, ελώ ζηε ξαπηνθνπηηθή αλδξηθώλ ελδπκάησλ αλαγξάθνληαη
κόλν άληξεο. Δίλαη εκθαλέο ινηπόλ όηη ππήξρε κία δηαθνξνπνίεζε κεηαμύ ησλ
αληξηθώλ θαη ησλ γπλαηθείσλ επαγγεικάησλ, γεγνλόο πνπ απνδεηθλύεη θαη ηελ
ππνβαζκηζκέλε θνηλσληθή ζέζε ηεο γπλαίθαο.
β. Σύλλογοι Κσριών
Σελ πεξίνδν ηεο Κξεηηθήο Πνιηηείαο κεηαμύ ησλ δηαθόξσλ ζπιιόγσλ -
επαγγεικαηηθώλ, θηιεθπαηδεπηηθώλ, θαιώλ ηερλώλ θαη θηιαλζξσπηθώλ- είραλ
ηδξπζεί θαη θάπνηνη ζηνπο νπνίνπο ζπκκεηείραλ ζηα ζπκβνύιηά ηνπο γπλαίθεο θαη
είραλ ζθνπό ηελ άζθεζε πξόλνηαο θαη θηιαλζξσπίαο.
Από απηνύο 6 ήηαλ θηιαλζξσπηθνί, 2 θηιόκνπζνη θαη θίιεξγνη θαη 3
θηιεθπαηδεπηηθνί.
Οη θηιαλζξσπηθνί είραλ ζθνπό ηελ πιηθή θαη εζηθή ππνζηήξημε ησλ απόξσλ
γπλαηθώλ θαη αλδξώλ, ηελ ηαηξηθή ηνπο πεξίζαιςε, ηε θξνληίδα ρήξσλ θαη
εγθαηαιεηκέλσλ νξθαλώλ , ηε κόξθσζε ή ηε δηδαζθαιία δεμηνηήησλ ζε άπνξεο
γπλαίθεο θαη παηδηά , ηε ζξεζθεπηηθή θαη ηελ εζηθή ηνπο θαιιηέξγεηα. Οη γπλαηθείνη
ζύιινγνη δξαζηεξηνπνηνύληαλ ζην ρώξν ηεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηεζεο ησλ
γπλαηθώλ κε ηε δεκηνπξγία επαγγεικαηηθώλ ζπνπδώλ-εξγαζηεξίσλ. ΢ηα
θαηαζηαηηθά ηνπο ηνλίδεηαη ε ζεηηθή επίδξαζε ηεο εξγαζηαθήο απαζρόιεζεο, ε
νπνία ζα απνηειέζεη αλαγελλεηηθό παξάγνληα θαη ζα πξνζδώζεη νηθνλνκηθή

3. αλεμαξηεζία θαη ειεπζεξία.Σέηνηνη ζύιινγνη ήηαλ: 1/ Φιλόπηωτος Ιζραηλιηική
Αδελθόηης “ΓκαμιλάνηΧαζαδέμ” πνπ ιεηηνπξγνύζε από ην 1892,1
2/ Φιλανθρωπικός
΢ύλλογος Κσριών “Η Ελπίς” Ιδξύζεθε ζηα Υαληά ην 18992
, 3/ Φιλανθρωπικός
΢ύλλογος Κσριών Ιεράπεηρας “Ο Εσαγγελιζμός”.3
Ιδξύζεθε ζηελ Ιεξάπεηξα ην
1901. 4/ ΢ύλλογος Κσριών Ηρακλείοσ.4
Ιδξύζεθε ζην Ηξάθιεην ην 1901. 5/
΢ύνδεζμος Χριζηιανών και Οθωμανίδων Κρηζζών. 5
Ιδξύζεθε ζηα Υαληά ην 1901 6/
Φιλόπηωτος Αδελθόηηηας Δεζποινίδων.6
Ιδξύζεθε ζηα Υαληά ην 1903.
Οη ΢ύλλογοι Φιλόμοσζων και Φίλεργων, είραλ ζθνπό ν πξώηνο ηελ αλάπηπμε ηεο
κνπζηθήο θαη ηελ πξνώζεζε ηεο ιανγξαθίαο ηεο Κξήηεο, ησλ εζίκσλ, ηελ ίδξπζε
ζρνιείσλ θαη ηε δηάπιαζε ησλ εξγαδνκέλσλ γπλαηθώλ7
Η Δηαηξεία θηιέξγσλ είρε
ζθνπό ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο ζε άπνξεο γπλαίθεο θαη ηελ νηθνλνκηθή ελίζρπζε
απηώλ. 8
Οη Φιλεκπαιδεσηικοί ΢ύλλογοι είραλ ζθνπό ηελ πλεπκαηηθή αλάπηπμε ησλ αληξώλ
θαη ησλ γπλαηθώλ. Ήηαλ 1/ Φιλεκπαιδεσηικός ΢ύλλογος Ρεθύμνοσ, Ιδξύζεθε ζην
Ρέζπκλν ζηηο 15-9-1887 . 2/ Δημοδιδαζκαλικός ΢ύλλογος Χανίων-΢θακίων .
Ιδξύζεθε ζηα Υαληά ζηηο 28-4-1907 . θαη γ/ Ο Δημοδιδαζκαλικός ΢ύλλογος νομού
Λαζηθίοσ. Ιδξύζεθε ζηηο 12-9-1909.
γ. Ενδσμαζία
Οη γπλαίθεο αξρηθά θπθινθνξνύζαλ κε θεθαινθαιύκκαηα από ηελ Βεγγάδε θαη
ηζεκπέξηα γηα ηηο κεγαιύηεξεο ζε ειηθία. Αξγόηεξα, ε γπλαηθεία κόδα έγηλε
πνιύρξσκε, θαληαρηεξή θαη άιιαδε ρξόλν κε ην ρξόλν. ΄Δηζη νη Υαληώηηζζεο αζηέο
θνξνύζαλ καθξηά θνξέκαηα ή θνύζηεο πνπ άλνηγαλ ραιαξά πξνο ηα θάησ θαη
έθηαλαλ ζην πάησκα. Ο θνξζέο πνπ έζθηγγε ηε κέζε, ηόληδε ηελ πεξηθέξεηα θαη ην
ζηήζνο, δίλνληαο ζην ελδπκαηνινγηθό απηό ύθνο ηελ επσλπκία”γξακκήS” Οη
κπινύδεο θαη ηα πνπθάκηζα είραλ καθξηά καλίθηα θαη όξζην ζηεηό γηαθά πνπ
κάθξαηλε ην ιαηκό θαη ζηνιίδνληαλ κε δαληέιεο. Σα καιιηά καδεύνληαλ ραιαξά ζε
θόηζν, ζηελ θνξπθή ηνπ θεθαιηνύ, δεκηνπξγώληαο ηνλ απαξαίηεην όγθν γηα λα
ζηεξεσζεί ην θαπέιν, πνπ απνηεινύζε ζπκπιήξσκα ηεο γπλαηθείαο εκθάληζεο. Σα
θαπέια ηεο επνρήο είραλ θαξδύ γείζν θαη ήηαλ ηδηαίηεξα ζηνιηζκέλα κε ινπινύδηα
ή θηεξά. Η εκθάληζε ζπκπιεξώλνληαλ κε πιήζνο εμαξηεκάησλ, όπσο νκπξέιεο,

4. ηζάληεο, βεληάιηεο, γάληηα θαη κε πιεζώξα ζηνιηδηώλ, όπσο δαληέιεο, ινπινύδηα,
θηεξά θαη θνξδέιεο. Σαπηόρξνλα, ιεπθνθεληήκαηα, αηξαληέδεο, θνθηά θεληήκαηα,
δαληέιεο κε θνπαλέιη, θνπξθέηεο θαη βεινλάθη ζηόιηδαλ ην γπλαηθείν ληύζηκν θαη
δεκηνπξγνύζαλ κία λέα παξάδνζε “αζηηθήο” ρεηξνηερλίαο πνπ αληηθαηέζηεζε ηελ
παξαδνζηαθή θεληηθή θαη πθαληηθή ηέρλε.9
Σα παπνύηζηα πνπ θνξνύζαλ ήηαλ
δηαθόξσλ εηδώλ, αλάινγα κε ηελ πεξίζηαζε. Θα μερσξίζνπκε ηα ραξαθηεξηζηηθά
ςειά κπνηίληα πνπ θνύκπσλαλ κε θνξδόληα ή κε κία ζεηξά θνπκπάθηα. Αλαθνξηθά
κε ηα εζώξνπρα, εθηόο ηνπο θνξζέδεο, ε γπλαηθεία εζσηεξηθή έλδπζε πεξηιάκβαλε
καληθσηά ή ακάληθα πνπθάκηζα θαη κπνύζηνπο πνπ ζπλδηάδνληαλ κε αληίζηνηρα
καθξηά βξαθηά θαη κηζνθόξηα, δειαδή ηνπιάρηζηνλ δύν εζσηεξηθέο θαξδηέο
θνύζηεο πνπ έδηλαλ όγθν ζηελ εμσηεξηθή θνύζηα. Πεξηειάκβαλαλ επίζεο λπρηηθά
θαη ιηδέδ, είδνο ξόκπαο πνπ θνξνύζε ε γπλαίθα κόιηο ζεθώλνληαλ από ην θξεβάηη.
Οη ιίγεο, κεγάιεο ζε ειηθία γπλαίθεο, θαη απηέο πνπ θαηνηθνύζαλ ζηηο αγξνηηθέο
πεξηνρέο θαη πνπ δίζηαδαλ λα πηνζεηήζνπλ ηελ επξσπατθή κόδα θαη λα
απνρσξηζηνύλ ην παηξνπαξάδνην ηδεκπέξη, θνξνύζαλ ην ζαθνθνύζηαλν, κία
καθξηά θνύζηα κε ζνύξεο θαη έλα ζαθάθη ζε ίζηα γξακκή πνπ θνύκπσλε κπξνζηά,
ην ζάθη ή δηπόλη θαη ζην θεθάιη ην ηδεκπέξη ή θαθηόιη, δεκέλν κε δηάθνξνπο
ηξόπνπο, αλάινγα ηελ ειηθία θαη ηελ πεξίζηαζε.
Οη κνπζνπικάλεο γπλαίθεο , όπσο θαη νη ραλνύκηζζεο, όηαλ έβγαηλαλ είραλ
ζθεπαζκέλν ην ζώκ α ηνπο από ην θεθάιη κέρξη ηα πόδηα θαη θαίλνληαλ κόλν ηα
κάηηα ηνπο.10
δ. Διαζκέδαζε
Πώο όκσο δνύζε ε γπλαίθα ηελ πεξίνδν ηεο Κξεηηθήο Απηνλνκίαο; Από ηα πξώηα
ρξόληα παξαηεξήζεθε κία δηαθνξνπνίεζε ζηνλ ηξόπν δηαζθέδαζεο ησλ ρξηζηηαλώλ
θαη ησλ κνπζνπικάλσλ. Δπίζεο δηαθνξνπνίεζε ππήξρε κεηαμύ ηνπ ηξόπνπ δσήο
ησλ “αζηώλ” ησλ πόιεσλ θαη ησλ “ιατθώλ” ζηξσκάησλ, θαζώο θαη ησλ αλζξώπσλ
πνπ θαηνηθνύζαλ ζηελ ύπαηζξν.

5. Γηα ηνπο αλζξώπνπο ηεο ππαίζξνπ, ηδηαίηεξε ζεκαζία είραλ νη γάκνη, ηα βαθηήζηα,
ηα ηνπηθά παλεγύξηα θαη νη ζπλάμεηο θίισλ θαη ζπγγελώλ. Με αθνξκή απηέο ηηο
ζπλάμεηο ζηελόηαλ γιέληη, κε απαξαίηεηα ζπζηαηηθά, αξρηθά ην θαγεηό θαη ην
πηνηό θαη ζηε ζπλέρεηα ηε κνπζηθή θαη ην ρνξό. Πξσηαξρηθή ζέζε είρε ε ιύξα θαη
νη καληηλάδεο κε ηηο νπνίεο νη λένη πξνζέγγηδαλ ηελ θνπέια πνπ ηνπο ελδηέθεξε. ΢ηε
ζπλέρεηα ε θνπέια ζα απαληνύζε κε καληηλάδεο ζηελ πξόζθιεζε ηνπ λένπ. ΄Δηζη νη
λένη εμέθξαδαλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο. Η γπλαίθα ζε κνπζηθνρνξεπηηθέο ζπλζήθεο
ήηαλ ηζόηηκε κε ηνλ άληξα, ρσξίο όκσο λα ράλεηαη ε δηαθνξεηηθόηεηα αλάκεζα ζηα
δύν θύια. Ο άληξαο αλαιάκβαλε απνθιεηζηηθά ην παίμηκν ηεο ιύξαο θαη ησλ άιισλ
κνπζηθώλ νξγάλσλ, ελώ νη γπλαίθεο αλαιάκβαλαλ ηε ζύλζεζε ησλ κνηξνινγηώλ,
ησλ ηξαγνπδηώλ ηνπ γάκνπ θαη ηνπ ρνξνύ.
΢ηηο εθδειώζεηο , ηόζν ζηελ ύπαηζξν όζν θαη ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο, ε γπλαίθα
έπξεπε λα ζπλνδεύεηαη . Δάλ ε θνπέια ήηαλ αλύπαληξε, θαηά ηηο δεκόζηεο
εκθαλίζεηο ηεο έπξεπε λα ζπλνδεύεηαη από ηνλ παηέξα ή ηα αδέξθηα ηεο. Σν ξόιν
απηό κπνξνύζαλ λα ηνλ αλαιάβνπλ θαη μαδέξθηα, ζείνη ή λνλνί. ΢ε πεξίπησζε πνπ
ε θνπέια ήηαλ παληξεκέλε, ηόηε έπξεπε λα ζπλνδεύεηαη από ην ζύδπγν ή ηνλ
παηέξα ηεο. Οη κόλεο πεξηπηώζεηο πνπ νη γπλαίθεο δε ρξεηάδνληαλ ζπλνδό ήηαλ ζηηο
θεδείεο θαη ζηα κλεκόζπλα.
Η γπλαίθα ηεο Κξήηεο δελ είρε θιεηζηεί ζην ζπίηη, όπσο ζηελ ππόινηπε Διιάδα,
όπσο ππνζηεξίδεη ν πεξηεγεηήο Paslhey. Σα πξάγκαηα ζηα ρσξηά θαη ζηελ
ππόινηπε Κξήηε δείρλνπλ ηε γπλαίθα λα θπθινθνξεί ζηνπο δξόκνπο θαλνληθά,
ρσξίο θεξεηδέ. Τπήξρε όκσο κία εμαίξεζε ζην Ηξάθιεην ιόγσ ηνπ θόβνπ πνπ
θπξηαξρνύζε.11
Γηα ηνπο αλζξώπνπο ησλ αζηηθώλ πεξηνρώλ ε δσή ήηαλ δηαθνξεηηθή. Ξεθηλώληαο από
ηνλ ηόπν θαηνηθίαο ηνπο νη πινύζηνη δηαηεξνύζαλ ζπίηη ζηα Υαληά ζην πξνάζηην ηεο
Υαιέπαο κε πνιιά δσκάηηα θαη κεγάινπο θήπνπο. Δπίζεο ζηελ πεδηάδα ησλ Υαλίσλ
ππήξραλ πνιπηειείο επαύιεηο, ελώ ζην Ρέζπκλν, ζην Ηξάθιεην θαη ζηε ΢εηεία ε
αζηηθή ηάμε δηέκελε δίπια ζηελ αγνξά θαη ζηα θεληξηθά ζεκεία ηεο πόιεο. Τπήξρε
κία ηάζε ησλ αζηώλ Κξεηώλ λα κηκνύληαη ην δπηηθό ηξόπν δσήο. Απηή ε ηάζε
εθδειώζεθε κε πνηθίινπο ηξόπνπο. Οη εύπνξνη θάηνηθνη ησλ Υαλίσλ, αλέπηπζζαλ

6. θνηλσληθέο ζρέζεηο κε ηνπο δηπισκάηεο θαη κε ηνπο ζηξαηησηηθνύο εθπξνζώπνπο ησλ
επξσπατθώλ δπλάκεσλ. Παξαθνινπζνύζαλ καδί ηηο επίζεκεο γηνξηέο, έπαηξλαλ καδί
κέξνο ζηηο δεμηώζεηο, ρόξεπαλ ζε δεκόζηνπο ή ζε ηδησηηθνύο ρώξνπο, ηνπο θαινύζαλ
ζηα ζπίηη ηνπο. Η αζηηθή ηάμε είρε ηδηαίηεξε θνζκηθή δσή πνπ κεηαθξάδνληαλ ζε
δεμηώζεηο, ρνξνύο, γεύκαηα θαη δείπλα ζε επξύρσξεο αίζνπζεο λενθιαζηθώλ ζπηηηώλ
ή ζε θήπνπο λεόθηηζησλ επαύιεσλ πνπ αλήθαλ ζε θξαηηθνύο ιεηηνπξγνύο, εκπόξνπο
ή γηαηξνύο.12
Όζνλ αθνξά ζηε γπλαηθεία δηαζθέδαζε, πινπνηνύληαλ θπξίσο ζηα Υαληά, πιήζνο
ζξεζθεπηηθώλ ενξηώλ, δεκόζησλ εθδειώζεσλ, πνπ γέκηδαλ όια ηα θέληξα (ιατθά
θαη αξηζηνθξαηηθά), θαζώο θαη εθδξνκέο πνπ ζπλνδεύνληαλ από θαγνπόηη, ρνξνύο
θαη εθδειώζεηο. Οη ελ ιόγσ ρνξνί ρσξίδνληαλ ζε επίζεκνπο θαη ζε αλεπίζεκνπο. Οη
θπξίεο παξεπβξίζθνληαλ θνξώληαο πνιπηειείο έμσκεο ηνπαιέηεο θαη κεηαμσηά
γνβάθηα θαη όηαλ επξόθεηην γηα αλεπίζεκνπο ρνξνύο αξθνύζε ην “έλδπκα
πεξηπάηνπ”. Καη ζηηο δύν πεξηπηώζεηο, σζηόζν, ε νξγάλσζε ηεο ρνξνεζπεξίδαο
γίλνληαλ κε κεγάιε πξνζνρή θαη θακία γπλαίθα δε κεηείρε ζε απηήλ δίρσο ζπλνδό ή
ρσξίο πξόζθιεζε.
Οη θπξίεο ηεο αλώηεξεο αζηηθήο ηάμεο θαζηέξσλαλ ηηο πεξίθεκεο “joursfixtes”πνπ
ήηαλ ζηαζεξέο κέξεο ηνπ κήλα, θαηά ηηο νπνίεο δέρνληαλ ηηο θίιεο ηνπο. Δπξόθεηην
πεξηζζόηεξν γηα επίδεημε ησλ ζαινληώλ ηνπο, παξά γηα ζπλάληεζε δηαζθέδαζεο. ΢ε
απηέο κηινύζαλ γαιιηθά, γεγνλόο πνπ ππνδήισλε θνηλσληθή κίκεζε, θαζώο ήηαλ ε
επηθξαηνύζα γιώζζα ησλ ραληώηηθσλ θαη ησλ εξαθιεηώηηθσλ ζαινληώλ.13
Οη αζηνί πνπ αλήθαλ ζηε κεζαία θαη ζηελ θαηώηεξε ηάμε, παξαθνινπζνύζαλ
ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο εξαζηηερληθώλ ζηάζσλ ή άιισλ,πξνεξρόκελσλ από ηελ
Αζήλα, πήγαηλαλ ζε ιέζρεο όπνπ έπαηδαλ ηπρεξά παηρλίδηα ή ζπδεηνύζαλ. ΄Αιινη
ζύρλαδαλ ζε θαθσδεία, ζεζκόο νξγαλσκέλεο επαγγεικαηηθήο ςπραγσγίαο πνπ είρε
αλαπηπρζεί ζην Ηξάθιεην. Απηά ρσξίδνληαλ ζηα Καθέ -Ακάλ, πνπ πεξηείραλ
αλαηνιίηηθε κνπζηθή θαη ιατθή πειαηεία όπνπ ρόξεπαλ θαη ηξαγνπδνύζαλ ρνξεύηξηεο
θαη ζηα Καθέ-΢αληάλ κε δπηηθή κνπζηθή θαη θαζσζπξέπεη πειάηεο. ΢ην Μεγάιν
Κάζηξν ππήξραλ θαη ζπίηηα ηα νπνία ιεηηνπξγνύζαλ σο πνξλεία. Όια ηα παξαπάλσ
νδήγεζαλ ηειηθά ζην λα πξαγκαηνπνηεζεί ζην Ηξάθιεην νιόθιεξε εθζηξαηεία γηα λα
θιείζνπλ απηνύ ηνπ είδνπο ηα καγαδηά, δηόηη ηα ζεσξνύζαλ θέληξα δηαθζνξάο θαη
ππαίηηα γηα ηελ έθιπζε ησλ εζώλ ζηελ θξεηηθή θνηλσλία. Δίλαη γεγνλόο πάλησο όηη ε

7. δηάθξηζε κεηαμύ πινπζίσλ θαη ιατθώλ ηάμεσλ ήηαλ κεγάιε. Ο ηξόπνο δηαζθέδαζεο
ησλ θαηώηεξσλ απηώλ ζηξσκάησλ ήηαλ ζαθώο δηαθνξεηηθόο από απηόλ ησλ αζηώλ.
Γε κπνξνύζαλ λα απνιαύζνπλ ηηο θνζκηθέο εθδειώζεηο ησλ πινπζίσλ θαη ηνπο
πνιπηειείο ηδησηηθνύο θαη πξηγθεπηθνύο ρνξνύο. Μπνξνύζαλ όκσο λα δηαζθεδάζνπλ
ζηηο ηαβέξλεο πνπ ππήξραλ ζπλήζσο ζηηο πξνθπκαίεο ησλ κεγάισλ πόιεσλ, ζε
ςπραγσγηθά θέληξα θαη θαθελέδεο, όπνπ θπξηαξρνύζαλ αλαηνιίηηθεο πνιηηηζκηθέο
παξαδόζεηο θαη αθνύγνληαλ ΢κπξλαίηθα, Σνύξθηθα ή Διιεληθά άζκαηα ή
ηξαγνπδνύζαλ Κξήηεο θαιιηηέρλεο 14
θαη ε δηαζθέδαζή ηνπο δηαηεξνύληαλ κέρξη ην
πξσί. Αιιεο θνξέο πάιη, ηηο Κπξηαθέο ζπκκεηείραλ ζηα αλζξσπνπάδαξα, ζεζκόο πνπ
είρε αλαπηπρζεί ζην Ηξάθιεην.15
΢ηε κνπζνπικαληθή θνηλόηεηα δε ζπλαληάκε ηηο δπηηθνύ ηύπνπ δεμηώζεηο θαη ηνπο
ρνξνύο πνπ πξαγκαηνπνηνύζαλ νη Κξήηεο αζηνί. Η δηαζθέδαζε ησλ κνπζνπικάλσλ
ιάκβαλε ρώξα ζηα θαθέ -΢αληάλ πνπ πξσηνιεηηνύξγεζαλ ζην Ηξάθιεην θαη είραλ
ηδξπζεί από κνπζνπικάλνπο. Πξνθνξηθέο καξηπξίεο κηιάλε γηα ηα ηξαπεδάθηα όπνπ
θάζνληαλ Σνύξθνη κε λαξγηιέ. Σν πξσί ζεξβίξνληαλ θαθέδεο θαη ην βξάδπ ξαθί θαη
πνηό. Μάιηζηα ην βξάδπ έβγαηλαλ ρνξεύηξηεο θαη ηξαγνπδίζηξηεο πνπ έξρνληαλ από
επξσπατθέο ρώξεο.
Οη κνπζνπικάλεο γπλαίθεο δηνξγάλσλαλ ζπλαληήζεηο κεηαμύ ηνπο. Δηδηθόηεξα,
πξαγκαηνπνηνύζαλ επηζθέςεηο κόλεο ηνπο ζε ζπίηηα θηιελάδσλ ηνπο ηηο Παξαζθεπέο,
όπνπ έπηλαλ ζεξκπέη θαη δηάβαδαλ πξνζεπρέο. Η δηαζθέδαζε γηα απηέο ήηαλ ην
ρακάκ, ην νπνίν από ην πξσί κέρξη ηηο 3 ην κεζεκέξη ήηαλ γπλαηθείν. Καη ζηηο δύν
πεξηπηώζεηο ησλ γπλαηθώλ, καξηπξίεο αλαθέξνπλ όηη νη ρξηζηηαλέο αληάιιαζζαλ
επηζθέςεηο κε κνπζνπικάλεο. Ωζηόζν ε δηαζθέδαζε ησλ κνπζνπικάλσλ ζπλδένληαλ
άκεζα κε ηε ζξεζθεία ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ην κήλα ηνπ Ρακαδαλίνπ ιόγνπ
ράξε, ν ενξηαζκόο ήηαλ θαζεκεξηλόο. Με ηε ιήμε ηεο λεζηείαο πνπ δηαξθνύζε από
ηελ αλαηνιή κέρξη ηε δύζε ηνπ ήιηνπ, άξρηδε ε βξαδπλή πξνζεπρή θαη κεηά ην δείπλν
νη γπλαίθεο ζπγθεληξώλνληαλ ζε θάπνην ζεκείν ηεο πόιεο θαη ζπδεηνύζαλ.16

8. Γίλεηαη ινηπόλ εκθαλήο ε δηαθνξά ηνπ ηξόπνπ δσήο θαη ηόζν όζνλ αθνξά ζηε
ζξεζθεπηηθή δηαθνξνπνίεζε ρξηζηηαλώλ θαη κνπζνπικάλσλ, αιιά θαη όζνλ αθνξά
ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ηαπηόηεηα.
1Δπίζεκνο Δθεκεξίο Κξεηηθήο Πνιηηείαο αξζξ. 16 α. θ. Γ. 56 1-4-1902
2ν.π. Αξζξ. 108 αξηζκ.Γ. 28
3Ο.π.12-5-1901 αξ. 35 αξ. Γ. 208
4ν.π. 9-3-1901
5Βι. Καηαζηαηηθό ΢πιιόγνπ
6Δπίζεκνο Δθεκεξίο Κξεηηθήο Πνιηηείαο 10-5-1903.
7Βι. Καηαζηαηηθόλ ηνπ ΢πλδέζκνπ ησλ ελ Κξήηε θηινκνπζώλ, Υαληά 1912
8Βι. Καηαζηαηηθόλ Δηαηξίαο θηιέξγσλ, Υαληά 1906.
9Οη πιεξνθνξίεο απηέο πξνέξρνληαη από πιηθό πνπ καο έρεη δώζεη ε θαζεγήηξηά καο ΢ηεθαλία
Αξρνληάθε, κεηά από δηθή ηεο έξεπλα.
10ν.π.
11Γ. Ν. Οξθαλάθεο, Η γσναίκα ηης Κρήηης, ζει. 187-188.
12Μαλνπζάθε Γ., Σα Χανιά ζηα τρόνια ηης Κρηηικής Πολιηείας.ζην αθηέξσκα ζηελ εθεκεξίδα
ΥΑΝΙΩΣΙΚΑ ΝΔΑ 18-04-2000
13Μπινπνηακάθε Καηεξίλα., Η πνεσμαηική και κοινωνική ζωή ζηο Ηράκλειο, αθηέξσκα ζηελ εθεκ.
ΥΑΝΙΩΣΙΚΑ ΝΔΑ 18-4-2000
14Πιεξνθνξίεο πνπ καο έρεη παξαρσξήζεη ε θαζεγήηξηά καο Αξρνληάθε ΢ηεθαλία από δηθέο ηεο
ζεκεηώζεηο
15βι. ζρεηηθά εθεκ. ΠΑΣΡΙ΢ αθηέξσκα ζηηο Κξεηηθή Πνιηηεία 30-11-1007.
16Μπινπνηακάθε. ν.π