JENIS SKALA PENGUKUR,PENGGUNAAN SKALA ARKITEK,SKALA METRIK,PERTUKARAN UNIT

1. Institut Kemahiran MARA
Sungai Petani, Kedah
INFORMATION SHEET
COURSE : STP
SESSION : JAN – JUN 2017 SEMESTER : 1
CODE/SUBJECT : TMV 1072 – ENGINEERING DRAWING SHEET NO : IS 2
LECTURER : NORAIDA WASHIFA BT. AHMAD WEEK : MODULER
TOPIC : UNIT 2 : SCALES
SUB-TOPIC :
2.1 Definition of scales.
2.2 Types of scale.
2.3 Scale conversion.
LEARNING
OUTCOME :
After completing the unit, students should be able to :
a) Understand definition of scales.
b) Identify types of scales.
c) Understand of scale conversion.
2.0 PENGENALAN
Skala / pengukur dalam kerja – kerja lukisan kejuruteraan bukanlah dijadikan untuk
membuat garisan, tetapi hanya digunakan sebagai pengukur sahaja. Skala yang
digunakan mestilah dalam satu unit sahaja bagi mengelakkan kekeliruan atau kesilapan
semasa membuat pengukuran. Setelah sesuatu ukuran itu diperolehi, pensel digunakan
sebagai penanda kepada ukuran tersebut. Penandaan yang lebih tepat boleh diperoleh
dengan menggunakan pembahagi atau mata jangka lukis.
Secara amnya, dua jenis unit yang digunakan dalam skala ialah :
a. Metrik – milimeter, sentimeter, desimeter, meter dsb.
b. Imperial – inci, kaki, paun, ela dsb.
2.1 DEFINISI SKALA
Skala ialah alat penentu ukuran untuk memperlihatkan bentuk sebenar objek yang
hendak dilukis samada untuk mengecilkan atau membesarkan sesuatu objek tersebut
bersesuaian dengan ukuran kertas,mudah disediakan dan difahami.
Page 1 of 9

2. 2.2 JENIS-JENIS SKALA
Terdapat pelbagai jenis skala yang boleh diperolehi di pasaran. Antara bentuk skala
yang boleh ditemui ialah jenis pipih dan segitiga. Skala-skala ini ada yang diperbuat
daripada bahan atau material seperti plastik, kayu, besi dan sebagainya.
Pemilihan skala yang baik adalah bergantung kepada perkara-perkara berikut:
a. Keperluan hubungan dan ketepatan maklumat yang dikehendaki untuk
menjalankan sesuatu kerja.
b. Untuk menjimatkan masa dan tenaga dalam kerja penyediaan lukisan.
c. Bergantung kepada keadaan beda dan saiznya yang sesuai.
d. Sebaik-baiknya menyediakan lukisan projek dalam saiz yang sama dalam setiap
helaian.
Berikut merupakan contoh beberapa jenis skala yang digunakan oleh pelukis pelan:
a. Skala Arkitek
b. Skala Kejuruteraan.
c. Skala Kejuruteraan Mekanikal.
d. Skala Desimal.
e. Skala Metrik.
Rajah 1 : Jenis Skala
2.3 PENGGUNAAN SKALA
Terdapat dua penggunaan skala yang kebiasaannya digunakan dalam kerja-kerja
lukisan bangunan yang mana skala tersebut menggunakan unit yang berbeza. Skala
tersebut ialah :
a. Skala arkitek
b. Skala metrik
Page 2 of 9

3. 2.3.1 Skala Arkitek
Skala arkitek (architechtural scale) digunakan untuk kerja-kerja bangunan berskala
besar serta skala yang lebih kecil. Biasanya skala ini berbentuk tiga segi dengan enam
permukaan yang menunjukkan ukuran-ukuran skala yang berbeza-beza menggunakan
unit bacaan imperial. Terdapat juga skala berbentuk leper dengan empat permukaan
skala , tetapi kaedah penggunaanya adalah sama. Kaedah penggunaan skala arkitek
adalah seperti berikut:
a) Skala 1/8” = 1’- 0”
Skala ini dibaca dari kiri ke kanan yang bermula dari garisan ‘0’ di sebelah
hujung kiri. Dari garisan ini terdapat 92 bahagian yang menunjukkan 92 kaki
mengikut skala tersebut. Pecahan kaki dalam ukuran inci ditunjukkan di sebelah
kiri garisan ‘0’ yang dibahagikan kepada 6 bahagian sahaja. Tiap-tiap bahagian
itu menunjukan panjangnya 2 inci di skala tersebut.
b) Skala 1/4” = 1’- 0”
Skala ini dibaca dari kanan ke kiri bermula dari garisan ‘0’ di sebelah hujung
kanan. Dari garisan ini terdapat 46 bahagian yang menunjukkan jarak 46 kaki
mengikut skala tersebut. Pecahan kaki dalam ukuran inci ditujukkan di sebelah
kanan garisan ‘0’ yang dibahagikan kepada 12 bahagian. Tia-tiap bahagian itu
menunjukkan sat inci di skala tersebut.
c) Skala 1/2” = 1’- 0”
Skala ini dibaca seperti skala yang tersebut di atas. Pecahan kaki dalam ukuran
inci untuk skala ½” = 1’ – 0” dan ¾” = 1’ – 0” dibahagikan kepada 12 bahagian.
Tiap-tiap bahagian tiu dibahagi dua bahagian menunjukkan ½” di skala tersebut.
d) Skala 1”=1’-0”
Pecahan kaki dalam ukuran inci bagi skala ini dibahagikan kepada 4 bahagian
yang menunjukkan 3, 6, 9 dan 12 inci. Tiap-tiap bahagian tersebut dibahagikan
kepada tiga tyang menunjukkan tiap-tiap satunya satu inci. Kemudian dalam 1
inci itu pula dibahagikan kepada dua bahagian menunjukkan ½”. Bahagian 1/2 “
itu dikecilkan kepada dua bahagian menunjukkan ¼” di skala tersebut.
Page 3 of 9

4. Rajah 2 : Kaedah membaca skala arkitek
Rajah 3: Contoh membaca skala arkitek
Page 4 of 9

5. 2.3.2 Skala Metrik.
Skala metrik begitu meluas penggunaanya. Kebolehan membaca skala metrik menjadi
begitu penting selari dengan perubahan unit ukuran. Skala metrik hanya mempunyai
satu skala sahaja di satu permukaan. Satu garisan pada skala mempunyai nilai yang
sama dengan nisbah yang dicatatkan di bahagian hujung skala samaada sebelah
kanan atau kiri. Skala ini dikira dengan nisbah millimeter (mm) dengan ukuran meter
(m). Skala metrik lebih mudah dibaca kerana semua bahagian dibahagikan dengan 10
bahagian sahaja.
Contoh-contoh di bawah menunjukkan empat jenis skala dalam ukuran metric.
a. Skala 1 : 1 (ukuran penuh)
Skala ini dibaca dari kiri ke kanan bermula daripada garisan 0. Tiap-tiap satu
unit garisan selepas garisan 0 bersamaan 1mm.
b. Skala 1 : 10 (100mm = 1 meter)
Nilai tiap-tiap satu garisan selepas angka 0 bernilai 10mm. Ini bermakna 100mm
di atas lukisan bersamaa 1 meter projek sebenar.
c. Skala 1 : 20 (50mm = 1 meter)
Tiap-tiap satu garisan selepas garisan 0 bersamaan 20mm dan ini bermakna
50mm di atas lukisan bersamaan 1 meter projek sebenar.
d. Skala 1 : 50 (20mm = 1 meter)
Tiap-tiap satu garisan selepas garisan 0 bersamaan 50mm dan ini bermakna
20mm di atas lukisan bersamaan 1 meter projek sebenar.
Rajah 4 : Kaedah membaca skala metrik
Page 5 of 9

6. 0 0 10 20 30
0 0 1 2
40 501 : 10
1 : 50
0 0 501 : 20 100
1 : 200
0 51 : 100 0
0 0 5 10
0 0
0 0
1 : 25
1 : 250
50 100
5 10
0 0 10 201 : 500
10mm
100mm
20mm
200mm
20mm
200mm
50mm
500mm
380mm
3800mm
800mm
8000mm
840mm
8400mm
2000mm
20 000mm
cm
m
cm cm
m
cm
m
m
m
Rajah 3: Contoh membaca skala metrik
2.4 PENUKARAN UNIT SKALA
Di dalam lukisan kejuruteraan,kebiasaannya menggunakan ukuran panjang. Panjang
(length) diukur dalam unit meter (m). Walaubagaimanapun, unit meter tersebut boleh
ditukarkan dari unit besar ke unit kecil atau dari unit kecil ke unit besar.
Untuk menukarkan unit besar kepada unit kecil, perlu mendarabkannya (x), manakala
Page 6 of 9

7. untuk menukarkan unit kecil ke unit besar kita perlu membahagikannya (÷ ).
Secara ringkasnya, hubungkait untuk menukarkan antara unit-unit panjang dapat
disimpulkan seperti dalam rajah di bawah :
Rajah 5 : Menukar unit
Cara lain untuk menukar unit panjang.
Lakukan operasi darab apabila menukar unit ukuran besar kepada unit ukuran kecil.
Sebagai contoh :
Tukarkan 5cm kepada mm
1 cm = 10mm
5 cm = 5 x 10 mm
= 50 mm
Lakukan operasi bahagi apabila menukar unit ukuran kecil kepada unit ukuran besar.
Contoh:
Tukarkan 3 m 60 cm kepada m.
100 cm = 1 m
60 cm = 60 ÷ 100
= 0.6m
3 m 60 cm = 3 m + 0.6 m
= 3.6 m
2.5 PIAWAIAN SKALA
Secara amnya, terdapat 3 jenis skala piawai yang dibenarkan dalam lukisan teknik, iaitu:
a. Skala Saiz Penuh
Page 7 of 9

8. b. Skala Pengecilan
c. Skala Pembesaran.
2.5.1 Skala Saiz Penuh
Menerangkan setiap ukuran (division) 1 mm yang terdapat pada kertas lukisan adalah
bersamaan dengan ukuran 1 mm pada objek sebenar.
2.5.2 Skala Pengecilan
Objek yang mempunyai saiz yang besar tidak sesuai jika dilukis menggunakan skala
penuh pada kertas lukisan. Struktur bangunan misalnya, tentulah tidak dapat dimuatkan
dalam kertas lukis yang ada. Maka, skala pengecilan akan digunakan bagi
menampakkan keseluruhan gambar tersebut. Skala 1:2 menerangkan setiap ukuran 1
mm pada kertas lukisan mewakili ukuran 2 mm pada saiz objek sebenar.
2.5.3 Skala Pembesaran.
Objek yang terlalu kecil jika dilukis mengikut ukuran sebenar tidak dapat dilihat dengan
jelas. Oleh yang demikian, pembesaran pada nisbah tertentu diperlukan tanpa
mengubah bentuk asal objek. Skala 5:1 contohnya, menerangkan setiap ukuran 5mm
pada kertas lukisan mewakili 1mm pada objek sebenar. Dalam erti kata lainnya, ia
dilukis dua kali ganda besar dari objek asal
Saiz Pengecilan Saiz Penuh Saiz Pembesaran
1 : 2, 1 : 5
1 : 10, 1 : 20
1 : 50, 1 : 100
1 : 1
2 : 1, 5 : 1
10 : 1, 20 : 1
50 : 1, 100 : 1
Jadual 1 : Piawaian Skala
Page 8 of 9

9. Page 9 of 9

10. Page 9 of 9