peralatan lukisan kejuruteraan,skala,

1. DPP C2(b)
Institut Kemahiran MARA
Sungai Petani, Kedah
INFORMATION SHEET
PROGRAMME : SIJIL TEKNOLOGI PEMBETUNGAN
SESSION : JAN-DIS 2017 SEMESTER : 1A
CODE/COURSE :
TMV 1072 -
ENGINEERING DRAWING
SHEET NO : IS01
LECTURER :
PUAN NORAIDA WASHIFA BINTI
AHMAD
WEEK :
TOPIC : 1.0 INTRODUCTION TO ENGINEERING DRAWING
SUB-TOPIC :
1.1 Definition
1.2 Drafting equipment’s and instrument
1.3 Care of maintenance of drafting equipment
LEARNING
OUTCOME :
Di akhir unit ini pelajar sepatutnya dapat:
a. Mengenalpasti peralatan lukisan kejuruteraan dan
mengetahui cara menggunakannya.
b. Membina jenis – jenis garisan dalam lukisan
kejuruteraan dengan ciri – ciri yang piawai.
c. Membina lukisan kejuruteraan dengan berpandukan
piawaian am yang betul.
UNIT 1 : INTRODUCTION TO ENGINEERING DRAWING
1.0 PENGENALAN
Lukisan kejuruteraan merupakan lukisan garisan –garisan yang dibentuk
daripada pensil. Lukisan berbentuk garisan ini dibuat dengan menggunakan
peralatan lukisan kejuruteraan, bukannya secara bebas tanpa menggunakan
peralatan. Lukisan ini merupakan gambaran sebenar bagi sesuatu bentuk
objek dengan lebih terperinci dan disertakan dengan saiz dan ukuran dari
semua arah pandangan.
Page 1 of 16

2. DPP C2(b)
1.1 TUJUAN DAN JENIS – JENIS LUKISAN KEJURUTERAAN
Secara teknikalnya lukisan kejuruteraan boleh dipecahkan kepada dua iaitu:
i. Lukisan mesin; Iaitu lukisan pemasangan yang dikhususkan kepada
proses mencantum dan membuka komponen untuk memenuhi tujuan
pembuatan, selenggaraan atau persembahan.
ii. Lukisan kerja; Iaitu lukisan yang menerangkan dengan terperinci
bagaimana sesuatu komponen itu harus dihasilkan dan apakah yang
patut dicapai oleh sesuatu pengeluaran itu. Lukisan ini juga menunjukkan
sifat akhir sesuatu komponen. Lukisan ini termasuklah Lukisan Terperinci,
Lukisan Butir, Lukisan Bahagian-bahagian dan Lukisan Pembuatan.
Orang-orang yang mempraktikkan seni ini dikenali sebagai pelukis plan.
Sebelum komputer berkembang pesat kebanyakan lukisan kejuruteraan
dilukis secara insani (Manual). Dewasa ini tugas melukis dipermudahkan
dengan kewujudan sistem Reka bentuk Terbantu Komputer. Namun sama
ada sesuatu lukisan itu dilukis secara insani atau dengan bantuan komputer,
lukisan berkenaan hendaklah mempunyai ciri Kebolehhasilan semula yang
baik, serta mematuhi spesifikasi lukisan dan piawaian lukisan kejuruteraan
tertentu yang telah ditetapkan.
1.1.1 Sistem Penilaian Lukisan
Semasa mempelajari lukisan kejuruteraan terdapat beberapa amalan
biasa yang perlu dilakukan oleh setiap pelajar untuk menentukan
setiap lukisannya diterima mengikut peraturan lukisan.
Di antara sistem penilaian yang digunakan ialah
a. Ketepatan Melukis,
b. Teknik Melukis,
c. Kebersihan Melukis
d. Kepantasan Menyiapkan Lukisan.
1.1.1.1 Ketepatan
Setiap lukisan kejuruteraan hendaklah dibuat dengan mengikut ukuran
yang tepat. Ini termasuk ketepatan ukuran saiz dan menggunakan
jenis – jenis garisan mengikut jenis pensil ataupun sepertimana yang
telah ditentukan.
1.1.1.2 Teknik Melukis
Lukisan hendaklah dilukis mengikut teknik –teknik yang telah
ditetapkan termasuk tekik membina garisan, cara membentuk objek
supaya lukisan kelihatan lebih jelas dan mudah difahami.
Page 2 of 16

3. DPP C2(b)
1.1.1.3 Kebersihan Lukisan
Setiap pelukis mestilah menanamkan perasaan untuk menghargai
lukisan yang dibuatnya. Dengan itu pelukis akan lebih berhati – hati
semasa membuat lukisan dengan mengambil kira langkah – langkah
tertentu termasuk cara pengendalian alatan lukisan untuk memastikan
kekemasan dan kebersihan lukisannya.
1.1.1.4 Kepantasan Menyiapkan Lukisan
Amalan melukis dengan pantas dan dalam jangka waktu yang tertentu
akan menghasilkan seseorang pelukis yang produktif dan
berkeupayaan tinggi. Namun aspek ini tidak seharusnya
mengenepikan ciri – ciri lukisan kejuruteraan yang memerlukan
kemahiran – kemahiran tertentu.
1.1.2 Kepiawaian Lukisan
Sesuatu produk yang dihasilkan perlu melalui beberapa proses
pembuatan. Jurutera juga perlu mengatur maklumat, angka, tulisan
dan grafik dalam lukisan kejuruteraan. Bagi menyeragamkan segala
butiran ini, terdapat dua jenis kepiawaian diperkenalkan iaitu :
a. Kepiawaian Simbol
b. Kepiawaian Ukuran
1.1.2.1 Kepiawaian Simbol
Simbol ini digunakan sebagai alat berkomunikasi untuk mentafsirkan
maklumat yang terkandung dalam sesuatu lukisan kejuruteraan di
peringkat tempatan atau antarabangsa.
Terdapat beberapa institusi kepiawaian di peringkat tempatan dan
antarabangsa antaranya ialah :
i. Institute Piawaian dan Penyelidikan Perindustrian Malaysia
( SIRIM )
ii. Institut Piawaian Kebangsaan Amerika ( ANSI )
iii. Kepiawaian British ( BS )
iv. Pertubuhan Kepiawaian Antarabangsa ( ISO )
v. Kepiawaian Australia ( AS )
vi. Kepiawaian Industri German ( DIN )
vii. Kepiawaian Antarabangsa Jepun ( JIS )
1.1.2.2 Kepiawaian Ukuran
Penggunaan kepiawaian ukuran metrik diamalkan di peringkat
antarabangsa. Sistem metrik telah dilaksanakan di seluruh dunia,
tetapi masih terdapat negara yang menggunakan ukuran imperial.
Bagi memudahkan pelarasan piawaian metrik ini, jadual penukaran
ukuran disediakan.
Page 3 of 16

4. DPP C2(b)
1 meter - 1000 milimeter
1 meter - 100 sentimeter
1 sentimeter - 10 milimeter
1.2 PERALATAN DAN BAHAN LUKISAN KEJURUTERAAN
Rajah 1.1 Peralatan Lukisan
Ada beberapa jenis alatan dan bahan lukisan yang boleh digunakan untuk
membuat sesuatu lukisan. Pemilihan alat-alat ini bergantung pada jenis, saiz
dan kepentingan sesuatu lukisan itu. Terdapat pelbagai peralatan melukis
manual yang biasa digunakan. Setiap peralatan mempunyai ciri dan fungsi
tertentu. Jenis-jenis peralatan yang digunakan dalam lukisan seperti berikut :
a. Papan Lukis
b. Sesiku-T ( T-Square )
c. Sesiku Set ( Set Square )
d. Sesiku Set Boleh Laras ( Adjustable Set Square )
e. Jangka Sudut ( Protector )
f. Pembaris Skala ( Scale )
g. Set Jangka Lukis ( Instrument Set )
h. Pensil Lukisan ( Pencil )
i. Lengkung Perancis ( French Curve )
j. Lengkung boleh lentur ( Flexible French Curve )
k. Pemadam Pensil ( Eraser )
l. Perisai Pemadam ( Erasing Shield )
m. Plat Pencontoh.( Template )
n. Berus Lukisan (Drafting Brush)
1.2.1 Papan Lukisan / Meja Lukisan
Papan lukis biasanya berukuran 60 cm x 80 cm yang diperbuat papan
jenis lembut. Kertas lukisan diletakkan diatas papan lukis dan
biasanya akan ditampal dengan menggunakan pita atau dengan
Page 4 of 16
1 kaki - 12 inci
1 kaki - 300 milimeter
1 inci - 25 milimeter

5. DPP C2(b)
menggunakan klip bagi memudahkan kerja – kerja melukis dilakukan.
Rajah 1.1 Ukuran papan lukis
Rajah 1.2 Kedudukan kertas lukisan dengan Sesiku T di papan
lukis
Rajah 1.3 Meja lukis
1.2.2 Sesiku T
Sesiku T boleh dibahagikan kepada dua bahagian utama iaitu
Page 5 of 16

6. DPP C2(b)
bahagian kepala dan bahagian bilah. Dalam kerja–kerja lukisan,
sesiku T menjadi pemandu untuk membuat garisan lurus mendatar
atau garisan menegak dengan perantaraan sesiku sudut. Sepanjang
penggunaan sesiku T, ianya digunakan rapat dengan papan sebelah
kiri. Selain itu juga, sesiku T boleh digunakan dalam keadan condong
ke atas atau ke bawah untuk membuat garisan condong .Rajah 1.3
menunjukkan cara menggerakkan sesiku T.
Rajah 1.4 Cara mengerakkan sesiku T
1.2.3 Sesiku Set ( Set Square )
Sesiku set terdiri daripada dua pasang sesiku yang bebentuk segitiga.
Kedua-dua sesiku ini mempunyai sudut yang berbeza iaitu:
a. Sudut 30º Dan Sudut 60º
b. Sudut 45º.
Diperbuat daripada plastik lutsinar bermutu tinggi. Pada bahagian tepi
setiap sesiku set terdapat unit ukuran. Digunakan bersama-sama
dengan sesiku T untuk melukis garisan tegak dan garisan condong.
Ciri-ciri sesiku set yang baik ialah bahagian tepi sesiku set perlu
berkeadaan lurus dan tidak melengkung.
Rajah 1.5 Sesiku Set
1.2.4 Sesiku Set Boleh Laras ( Adjustable Set Square )
Sesiku Set Boleh Laras lebih popular buat masa ini kerana ia boleh
dilaraskan kepada sudut-sudut yang di kehendaki. Ia juga di perbuat
Page 6 of 16

7. DPP C2(b)
dari pelastik lutsinar
Rajah 1.5 Sesiku Set
1.2.5 Set Jangka lukis ( Bofa Set @ Compass Set)
Rajah 1.5 Sesiku Set
Jangka lukis sangat diperlukan dalam kerja – kerja lukisan
kejuruteraan. Terdapat tiga jenis jangka lukis yang biasa digunakan.
i. Jangka Lukis ( Compass )
ii. Jangka Lukis Boleh Laras ( Adjustable Compass )
iii. Jangka Lukis Kecil ( Drop spring Bow Compass )
iv. Jangka Bahagi ( Divider )
v. Jangka Bahagi Boleh Laras ( Adjustable Divider)
1.2.5.1 Jangka Lukis ( Compass )
Jangka lukis digunakan untuk membentuk suatu garisan bulatan atau
lengkok. Jangka lukis terdiri daripada dua batang yang satu hujungnya
boleh bertemu dan boleh dilaraskan. Satu hujung mengandungi jarum
halus untuk diletakkan pada pusat sesuatu bulatan,atau lengkok dan
hujung yang satu lagi terdapat mata pensil untuk melukis atau
membentuk garisan.
Page 7 of 16

8. DPP C2(b)
Rajah 1.5 Sesiku Set
1.2.5.2 Jangka Lukis Boleh Laras ( Adjustable Compass )
Digunakan seperti jangka lukis biasa tetapi ia boleh di selaraskan
mengikut keperluan tanpa berubah.
Rajah 1.5 Sesiku Set
1.2.5.3 Jangka Lukis Kecil ( Drop spring Bow Compass )
Digunakan untuk melukis bulatan dan garis lengkok yang lebih kecil.
Rajah 1.5 Sesiku Set
Rajah 1.5 Cara menggunakan jangka lukis
1.2.5.4 Jangka Bahagi ( Divider )
Bentuk pembahagi hampir – hampir sama dengan jangka lukis,
bezanya pembahagi mempunyai dua mata jarum. Terdapat dua jenis
pembahagi iaitu:
a. Pembahagi Pegas
Page 8 of 16

9. DPP C2(b)
b. Pembahagi Bendul dan tradisi
Pembahagi digunakan untuk membahagikan sesuatu jarak kepada
beberapa bahagian yang sama atau untuk memindahkan sesuatu
jarak sekali atau berulang – ulang. Rajah 1.7 menunjukkan cara –
cara menggunakan pembahagi.
Rajah 1.6 Pembahagi Bendul dan tradisi
Rajah 1.6 Pembahagi bendul dan tradisi
Rajah 1.7 Cara menggunakan
pembahagi untuk membahagi satu garisan
1.2.6 Skala/Pengukur
Skala / pengukur dalam kerja – kerja lukisan kejuruteraan bukanlah
dijadikan untuk membuat garisan, tetapi hanya digunakan sebagai
pengukur sahaja. Skala yang digunakan mestilah dalam satu unit
sahaja bagi mengelakkan kekeliruan atau kesilapan semasa membuat
Page 9 of 16

10. DPP C2(b)
pengukuran. Setelah sesuatu ukuran itu diperolehi, pensil digunakan
sebagai penanda kepada ukuran tersebut. Penandaan yang lebih
tepat boleh diperoleh dengan menggunakan pembahagi atau mata
jangka lukis. Rajah 1.10 menunjukkan jenis – jenis pembaris yang
digunakan.
Rajah 1.10 Pembaris/ skala
1.2.7 Lengkung Perancis
Lengkung ini digunakan bagi melukis garis lengkung yang tidak boleh
dilukis dengan jangka lukis. Lengkung Perancis boleh didapati dalam
beberapa bentuk seperti dalam rajah 1.11.
Rajah 1.11 Bentuk – bentuk lengkung Perancis
Sebelum menggunakan lengkung Perancis, bentuk lengkung yang
hendak dilukis itu perlulah dilakarkan dengan menggunakan pensil
yang hitam ( HB ), tetapi garisan itu janganlah terlalu nyata. Setelah
itu barulah lengkung Perancis digunakan, seperti dalam rajah 1.12.
Kita perlu mencari satu bahagian daripada lengkuk itu yang selari
dengan garisan lakaran yang telah dilukis.
Page 10 of 16

11. DPP C2(b)
Rajah 1.12 Cara menggunakan lengkung Perancis
1.2.8 Pensil
Ada berbagai-bagai jenis pensil tetapi yang biasa digunakan oleh
arkitek dan jurutera ada tiga jenis iaitu :
i. Pensil Kayu
ii. Pensil Mekanikal
iii. Pensil Cekam
1.2.8.1 Pensil Kayu ( Pencil )
Terdapat pelbagai jenis pensil yang digunakan untuk melukis. Pensil
boleh dibahagikan kepada tiga bahagian iaitu keras, sederhana dan
lembut. Setiap bahagian digunakan untuk satu tugasan sahaja seperti
yang ditunjukkan dalam jadual kumpulan pensil. Kekerasan mata
pensil dinyatakan dengan huruf dan nombor yang terdapat pada
batang pensil itu. Pensil terbahagi kepada 18 gred iaitu :
Biasanya jenis pensil sama ada keras, sederhana dan lembut
ditentukan oleh gred kehitaman. Gred kehitaman yang biasa
digunakan dalam lukisan kejuruteraan ialah 2H, H dan HB. Pensil H
dan 2H biasanya digunakan pada peringkat awal kerja melukis,
manakala pensil HB digunakan pada peringkat akhir. Hal ini kerana
pensil gred H dan 2H tidak menampakkan kesan yang boleh
moncomotkan kertas lukisan. Jika membuat kerja awalan dengan
menggunakan pensil HB, kertas lukisan akan cepat kotor dan kurang
kemas.
Page 11 of 16

12. DPP C2(b)
Gred Pensil Kategori
9H, 8H
7H, 6H
5H, 4H
Keras
Pensil jenis ini menghasilkan garisan
ringan untuk garisan binaan, garisan
panduan penghurufan dan garisan yang
memerlukan ketepatan.
3H, 2H
H, F
HB, B
Sederhana
Pensil gred ini menghasilkan garisan
sederhana ringan. Sesuai digunakan
untuk membuat lakaran, penghurufan,
tanda anak panah, garisan objek dan
garisan tengah.
2B, 3B
4B, 5B
6B, 7B
Lembut
Pensil gred ini menghasilkan garisan
yang kasar dan boleh menyebabkan
kertas kotor dan comot.
JADUAL : Gred Pensil Lukisan
Rajah 1.13 Pensil kayu
1.2.8.2 Pensil Mekanikal (Mechanical Pencil )
Dalam lukisan kejuruteraan, pensil mekanikal lebih sesuai digunakan.
Ini kerana pensil mekanikal tidak perlu diasah dan dengan itu kerja –
kerja lukisan akan menjadi kemas. la menggunakan mata grafit
berdiameter 0.3 mm hingga 0-7 mm. la tidak perlu ditajamkan dan
mata grafitnya boleh diganti. Pensil mekanik yang sering digunakan
oleh arkitek berdiameter 0-5 mm kerana ia senang dikuasai dan
menghasilkan garis yang tajam serta halus.
Rajah 1.13 Pensil mekanikal
1.2.8.3 Pensil Cekam (Clutch Pencil )
Page 12 of 16

13. DPP C2(b)
Bentuk pensil cekam seakan-akan sama dengan pensil mekanikal
tetapi diameter mata grafitnya lebih besar. Pensil ini boleh
menghasilkan berbagai-bagai sifat garis. Mata pensil ini perlu
ditajamkan dengan pisau atau pengasah mekanik yang sedia
dibekalkan pada pangkal pensil itu. Pensil ini sangat baik untuk
lakaran bebas.
Rajah 1.13 Pensil Cekam
1.2.9 Getah Pemadam (Eraser)
Getah pemadam adalah satu alat
lukisan yang perlu ada pada setiap
pelajar. Ianya digunakan untuk
memadam garisan yang dibentuk
dengan pensil. Getah pemadam
yang berkualiti tinggi diperlukan bagi mengelakkan garisan yang
dipadam tidak meninggalkan kesan kepada permukaan kertas lukisan.
Rajah 1.13 Pensil Cekam
1.2.10 Perisai Pemadam (Erasing Shield)
Perisai pemadam di gunakan untuk melindungi bahagian garisan yang
tidak perlu di padam sewaktu kerja memadam di lakukan pada
lukisan.
Rajah 1.13 Perisai Pemadam
Page 13 of 16

14. DPP C2(b)
1.2.11 Plat Pencontoh. ( Template )
Alat tambahan untuk membantu pelukis mendapatkan keseragaman
bentuk dalam lukisan. Terdapat pelbagai jenis plat pencontoh untuk
pelbagai kegunaan tertentu mengikut bidang kejuruteraan. Plat
pencontoh untuk binaan geometri seperti bulatan, elips, segiempat
dan polygon. Plat pencontoh kejuruteraan pula mengandungi symbol
mengikut bidang kejuruteraan seperti mekanikal, elektrik, elektronik
dan seni bina
Rajah 1.13 Perisai Pemadam
1.2.12 Berus Lukisan (Drafting Brush)
Berus ini digunakan untuk membuang habuk lebihan pemadam dan
kekotoran lain yang terdapat di atas permukaan kertas lukisan.
Pengunaan tangan dan meniup kekotoran tidak di galakkan kerana
akan mengotorkan kertas lukisan.
Rajah 1.13 Perisai Pemadam
Page 14 of 16

15. DPP C2(b)
1.3 PIAWAIAN AM DALAM LUKISAN KEJURUTERAAN.
1.3.1 Kertas lukisan.
Kertas lukisan digunakan untuk membuat sesuatu lukisan yang dilukis
menggunakan pensil. Biasanya ukuran piawai ANSI ( American
National Standard Institute ) bagi kertas lukisan ialah seperti berikut:
1.3.2 Petak Tajuk.
Petak tajuk ialah ruangan khas yang disediakan pada setiap kertas
lukisan untuk memberikan keterangan tentang sesuatu lukisan yang
dilukis pada kertas lukisan itu seperti yang ditunjukkan dalam rajah
1.14.
Page 15 of 16
Saiz Ukuran
A0 841 mm x 1189 mm
A1 594 mm x 841 mm
A2 420 mm x 594 mm
A3 297 mm x 420 mm
A4 210 mm x 297 mm

16. DPP C2(b)
Rajah 1.14 Ruangan khas di atas kertas lukisan
Page 16 of 16